📜
๒๐. สตฺตตินิปาโต
๕๓๑. กุสชาตกํ (๑)
‘‘อิทํ ¶ ¶ ¶ เต รฏฺํ สธนํ สโยคฺคํ, สกายุรํ สพฺพกามูปปนฺนํ;
อิทํ เต รชฺชํ [รฏฺํ (ก.)] อนุสาส อมฺม, คจฺฉามหํ ยตฺถ ปิยา ปภาวตี’’.
‘‘อนุชฺชุภูเตน หรํ มหนฺตํ, ทิวา จ รตฺโต จ นิสีถกาเล [นิสีท กาเล (ก.)];
ปฏิคจฺฉ ตฺวํ ขิปฺปํ กุสาวตึ กุส [กุสาวตึ (สฺยา. ก.)], นิจฺฉามิ ทุพฺพณฺณมหํ วสนฺตํ’’.
‘‘นาหํ คมิสฺสามิ อิโต กุสาวตึ, ปภาวตี วณฺณปโลภิโต ตว;
รมามิ มทฺทสฺส นิเกตรมฺเม, หิตฺวาน รฏฺํ ตว ทสฺสเน รโต.
‘‘ปภาวตี วณฺณปโลภิโต ตว, สมฺมูฬฺหรูโป วิจรามิ เมทินึ [เมทนึ (สฺยา. ก.)];
ทิสํ น ชานามิ กุโตมฺหิ อาคโต, ตยมฺหิ มตฺโต มิคมนฺทโลจเน.
‘‘สุวณฺณจีรวสเน, ชาตรูปสุเมขเล;
สุสฺโสณิ ¶ ตว กามา หิ [กาเมหิ (สี. สฺยา. ปี.)], นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก’’.
‘‘อพฺภูติ [อพฺภู หิ (สี.), อภูติ (สฺยา.), อพฺภุ หิ (ปี.)] ตสฺส โภ โหติ, โย อนิจฺฉนฺตมิจฺฉติ;
อกามํ ราช กาเมสิ [กาเมหิ (สี. ปี.)], อกนฺตํ กนฺตุ [อกนฺโต กนฺต (สี. สฺยา. ปี.)] มิจฺฉสิ’’.
‘‘อกามํ วา สกามํ วา, โย นโร ลภเต ปิยํ;
ลาภเมตฺถ ปสํสาม, อลาโภ ตตฺถ ปาปโก’’.
‘‘ปาสาณสารํ ¶ ขณสิ, กณิการสฺส ทารุนา;
วาตํ ชาเลน พาเธสิ, โย อนิจฺฉนฺตมิจฺฉสิ’’.
‘‘ปาสาโณ นูน เต หทเย, โอหิโต มุทุลกฺขเณ;
โย เต สาตํ น วินฺทามิ, ติโรชนปทาคโต.
‘‘ยทา มํ ภกุฏึ [ภูกุฏึ (สี. ปี.)] กตฺวา, ราชปุตฺตี อุทิกฺขติ [ราชปุตฺติ อุทิกฺขสิ (สี. ปี.)];
อาฬาริโก ตทา โหมิ, รฺโ มทฺทสฺสนฺเตปุเร [มทฺทสฺส ถีปุเร (สี. ปี.) เอวมุปริปิ].
‘‘ยทา อุมฺหยมานา มํ, ราชปุตฺตี อุทิกฺขติ [ราชปุตฺติ อุทิกฺขสิ (สี. ปี.)];
นาฬาริโก ตทา โหมิ, ราชา โหมิ ตทา กุโส’’.
‘‘สเจ ¶ หิ วจนํ สจฺจํ, เนมิตฺตานํ ภวิสฺสติ;
เนว เม ตฺวํ ปตี อสฺส, กามํ ฉินฺทนฺตุ สตฺตธา’’.
‘‘สเจ หิ วจนํ สจฺจํ, อฺเสํ ยทิ วา มมํ;
เนว ตุยฺหํ ปตี อตฺถิ, อฺโ สีหสฺสรา กุสา’’.
‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;
สเจ มํ นาคนาสูรู, โอโลเกยฺย ปภาวตี.
‘‘เนกฺขํ ¶ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;
สเจ มํ นาคนาสูรู, อาลเปยฺย ปภาวตี.
‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;
สเจ มํ นาคนาสูรู, อุมฺหาเยยฺย ปภาวตี.
‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;
สเจ มํ นาคนาสูรู, ปมฺหาเยยฺย ปภาวตี.
‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;
สเจ เม นาคนาสูรู, ปาณีหิ อุปสมฺผุเส’’.
‘‘น หิ นูนายํ ราชปุตฺตี, กุเส สาตมฺปิ วินฺทติ;
อาฬาริเก ภเต โปเส, เวตเนน อนตฺถิเก’’.
‘‘น หิ นูนายํ สา [นูน อยํ (สี. สฺยา.)] ขุชฺชา, ลภติ ชิวฺหาย เฉทนํ;
สุนิสิเตน สตฺเถน, เอวํ ทุพฺภาสิตํ ภณํ’’.
‘‘มา ¶ นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
มหายโสติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
มหทฺธโนติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
มหพฺพโลติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา ¶ นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
มหารฏฺโติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
มหาราชาติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
สีหสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา ¶ นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
วคฺคุสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
พินฺทุสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
มฺชุสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
มธุสฺสโรติ [มธุรสฺสโรติ (สี.)] กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
สตสิปฺโปติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
ขตฺติโยติปิ กตฺวาน [กริตฺวาน (สี.)], กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.
‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;
กุสราชาติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ’’.
‘‘เอเต ¶ นาคา อุปตฺถทฺธา, สพฺเพ ติฏฺนฺติ วมฺมิตา [วมฺมิกา (สฺยา.)];
ปุรา มทฺทนฺติ ปาการํ, อาเนนฺเตตํ ปภาวตึ’’.
‘‘สตฺต ¶ พิเล [ขณฺเฑ (สี. ปี.)] กริตฺวาน, อหเมตํ ปภาวตึ;
ขตฺติยานํ ปทสฺสามิ, เย มํ หนฺตุํ อิธาคตา’’.
‘‘อวุฏฺหิ ราชปุตฺตี, สามา โกเสยฺยวาสินี;
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, ทาสีคณปุรกฺขตา’’.
‘‘ตํ นูน กกฺกูปนิเสวิตํ มุขํ, อาทาสทนฺตาถรุปจฺจเวกฺขิตํ;
สุภํ สุเนตฺตํ วิรชํ อนงฺคณํ, ฉุทฺธํ วเน สฺสติ ขตฺติเยหิ.
‘‘เต นูน เม อสิเต เวลฺลิตคฺเค, เกเส มุทู จนฺทนสารลิตฺเต;
สมากุเล สีวถิกาย มชฺเฌ, ปาเทหิ คิชฺฌา ปริกฑฺฒิสฺสนฺติ [ปริกฑฺฒยนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘ตา นูน เม ตมฺพนขา สุโลมา, พาหา มุทู จนฺทนสารลิตฺตา;
ฉินฺนา วเน อุชฺฌิตา ขตฺติเยหิ, คยฺห ธงฺโก [วโก (ปี.)] คจฺฉติ เยน กามํ.
‘‘เต นูน ตาลูปนิเภ อลมฺเพ, นิเสวิเต กาสิกจนฺทเนน;
ถเนสุ เม ลมฺพิสฺสติ [ลมฺพหีติ (ปี.)] สิงฺคาโล [สิคาโล (สี. สฺยา. ปี.)], มาตูว ปุตฺโต ตรุโณ ตนูโช.
‘‘ตํ ¶ นูน โสณึ ปุถุลํ สุโกฏฺฏิตํ, นิเสวิตํ กฺจนเมขลาหิ;
ฉินฺนํ วเน ขตฺติเยหี อวตฺถํ, สิงฺคาลสงฺฆา ปริกฑฺฒิสฺสนฺติ [คยฺหา วโก คจฺฉติ เยนกามํ (ปี.)].
‘‘โสณา ¶ ¶ ธงฺกา [วกา (ปี.)] สิงฺคาลา จ, เย จฺเ สนฺติ ทาิโน;
อชรา นูน เหสฺสนฺติ, ภกฺขยิตฺวา ปภาวตึ.
‘‘สเจ มํสานิ หรึสุ, ขตฺติยา ทูรคามิโน;
อฏฺีนิ อมฺม ยาจิตฺวา, อนุปเถ ทหาถ นํ.
‘‘เขตฺตานิ อมฺม กาเรตฺวา, กณิกาเรตฺถ โรปย [โรปเย (ก.)];
ยทา เต ปุปฺผิตา อสฺสุ, เหมนฺตานํ หิมจฺจเย;
สเรยฺยาถ มมํ [มม (ปี.)] อมฺม, เอวํวณฺณา ปภาวตี’’.
‘‘ตสฺสา มาตา อุทฏฺาสิ, ขตฺติยา เทววณฺณินี;
ทิสฺวา อสิฺจ สูนฺจ, รฺโ มทฺทสฺสนฺเตปุเร’’.
‘‘อิมินา นูน อสินา, สุสฺํ ตนุมชฺฌิมํ;
ธีตรํ มทฺท [มม (สี.), มทฺโท (ปี.)] หนฺตฺวาน, ขตฺติยานํ ปทสฺสสิ’’ [ปทสฺสติ (ปี. ก.)].
‘‘น เม อกาสิ วจนํ, อตฺถกามาย ปุตฺติเก;
สาชฺช โลหิตสฺฉนฺนา, คจฺฉสิ [คฺฉิสิ (สี. ปี.)] ยมสาธนํ.
‘‘เอวมาปชฺชตี โปโส, ปาปิยฺจ นิคจฺฉติ;
โย เว หิตานํ วจนํ, น กโรติ [น กรํ (สี.)] อตฺถทสฺสินํ.
‘‘สเจ จ อชฺช [ตฺวํ อมฺม (สี.)] ธาเรสิ [วาเรสิ (ปี.)], กุมารํ จารุทสฺสนํ;
กุเสน ¶ ชาตํ ขตฺติยํ, สุวณฺณมณิเมขลํ;
ปูชิตํ [ปูชิตา (ปี.)] าติสงฺเฆหิ, น คจฺฉสิ [คฺฉิสิ (สี. ปี.)] ยมกฺขยํ.
‘‘ยตฺถสฺสุ เภรี นทติ, กฺุชโร จ นิกูชติ [นิกฺุชติ (ปี.)];
ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท, กึ นุ สุขตรํ ตโต.
‘‘อสฺโส จ สิสติ [อสฺโส หสิสติ (สี.), อสฺโส หสิยติ (สฺยา.), อสฺโส จ สึสติ (ปี.)] ทฺวาเร, กุมาโร อุปโรทติ;
ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท, กึ นุ สุขตรํ ตโต.
‘‘มยูรโกฺจาภิรุเท, โกกิลาภินิกูชิเต;
ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท, กึ นุ สุขตรํ ตโต’’.
‘‘กหํ ¶ นุ โส สตฺตุมทฺทโน, ปรรฏฺปฺปมทฺทโน;
กุโส โสฬารปฺาโณ, โย โน ทุกฺขา ปโมจเย’’.
‘‘อิเธว โส สตฺตุมทฺทโน, ปรรฏฺปฺปมทฺทโน;
กุโส โสฬารปฺาโณ, โย เต สพฺเพ วธิสฺสติ’’ [โย โน ทุกฺขา ปโมจเย (สี.), โส โน สพฺเพ วธิสฺสติ (ปี.)].
‘‘อุมฺมตฺติกา นุ ภณสิ, อนฺธพาลา ปภาสสิ [อาทุ พาลาว ภาสสิ (สี. ปี.)];
กุโส เจ อาคโต อสฺส, กึ น [กินฺนุ (สฺยา. ก.)] ชาเนมุ ตํ มยํ’’.
‘‘เอโส ¶ อาฬาริโก โปโส, กุมารีปุรมนฺตเร;
ทฬฺหํ กตฺวาน สํเวลฺลึ, กุมฺภึ โธวติ โอณโต’’.
‘‘เวณี ตฺวมสิ จณฺฑาลี, อทูสิ กุลคนฺธินี;
กถํ มทฺทกุเล ชาตา, ทาสํ กยิราสิ กามุกํ’’.
‘‘นมฺหิ เวณี น จณฺฑาลี, น จมฺหิ กุลคนฺธินี;
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ’’.
‘‘โย ¶ พฺราหฺมณสหสฺสานิ, สทา โภเชติ วีสตึ;
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ’’.
‘‘ยสฺส นาคสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ.
‘‘ยสฺส อสฺสสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ.
‘‘ยสฺส รถสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ.
[( ) อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุเยว ทิสฺสติ] (‘‘ยสฺส อุสภสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ) [( ) อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุเยว ทิสฺสติ].
‘‘ยสฺส เธนุสหสฺสานิ, สทา ทุหนฺติ วีสตึ [ทุยฺหนฺติ วีสติ (สี. ปี.)];
โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ’’.
‘‘ตคฺฆ ¶ เต ทุกฺกฏํ พาเล, ยํ ขตฺติยํ มหพฺพลํ;
นาคํ มณฺฑูกวณฺเณน, น นํ [น ตํ (สี. ปี.)] อกฺขาสิธาคตํ’’ [อกฺขาสิ อาคตํ (สี.)].
‘‘อปราธํ มหาราช, ตฺวํ โน ขม รเถสภ;
ยํ ตํ อฺาตเวเสน, นาฺาสิมฺหา อิธาคตํ’’.
‘‘มาทิสสฺส น ตํ ฉนฺนํ, โยหํ อาฬาริโก ภเว;
ตฺวฺเว เม ปสีทสฺสุ, นตฺถิ เต เทว ทุกฺกฏํ’’.
‘‘คจฺฉ พาเล ขมาเปหิ, กุสราชํ มหพฺพลํ;
ขมาปิโต กุโส ราชา [กุสราชา (สพฺพตฺถ)], โส เต ทสฺสติ ชีวิตํ’’.
‘‘ปิตุสฺส วจนํ สุตฺวา, เทววณฺณี ปภาวตี;
สิรสา อคฺคหี ปาเท, กุสราชํ มหพฺพลํ’’.
‘‘ยามา ¶ รตฺโย อติกฺกนฺตา, ตามา เทว ตยา วินา;
วนฺเท เต สิรสา ปาเท, มา เม กุชฺฌํ รเถสภ.
‘‘สพฺพํ ¶ [สจฺจํ (สี. สฺยา. ปี.)] เต ปฏิชานามิ, มหาราช สุโณหิ เม;
น จาปิ อปฺปิยํ ตุยฺหํ, กเรยฺยามิ อหํ ปุน.
‘‘เอวํ เจ ยาจมานาย, วจนํ เม น กาหสิ;
อิทานิ มํ ตาโต หนฺตฺวา, ขตฺติยานํ ปทสฺสติ’’.
‘‘เอวํ เต ยาจมานาย, กึ น กาหามิ เต วโจ;
วิกุทฺโธ ตฺยสฺมิ กลฺยาณิ, มา ตฺวํ ภายิ ปภาวติ.
‘‘สพฺพํ เต ปฏิชานามิ, ราชปุตฺติ สุโณหิ เม;
น จาปิ อปฺปิยํ ตุยฺหํ, กเรยฺยามิ อหํ ปุน.
‘‘ตว กามา หิ สุสฺโสณิ, ปหุ [พหุ (สฺยา.), พหู (ปี.), พหุํ (ก.)] ทุกฺขํ ติติกฺขิสํ [ติติกฺขิสฺสํ (สี. ปี.)];
พหุํ มทฺทกุลํ หนฺตฺวา, นยิตุํ ตํ ปภาวติ’’.
‘‘โยชยนฺตุ รเถ อสฺเส, นานาจิตฺเต สมาหิเต;
อถ ทกฺขถ เม เวคํ, วิธมนฺตสฺส [วิธเมนฺตสฺส (สพฺพตฺถ)] สตฺตโว’’.
‘‘ตฺจ ตตฺถ อุทิกฺขึสุ, รฺโ มทฺทสฺสนฺเตปุเร;
วิชมฺภมานํ สีหํว, โผเฏนฺตํ ทิคุณํ ภุชํ.
‘‘หตฺถิกฺขนฺธฺจ ¶ อารุยฺห, อาโรเปตฺวา ปภาวตึ;
สงฺคามํ โอตริตฺวาน, สีหนาทํ นที กุโส.
‘‘ตสฺส ตํ นทโต สุตฺวา, สีหสฺเสวิตเร มิคา;
ขตฺติยา ¶ วิปลายึสุ, กุสสทฺทภยฏฺฏิตา [กุสสทฺทภยฏฺิตา (ปี.)].
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
อฺมฺสฺส ฉินฺทนฺติ, กุสสทฺทภยฏฺฏิตา.
‘‘ตสฺมึ สงฺคามสีสสฺมึ, ปสฺสิตฺวา หฏฺ [ตุฏฺ (สี.)] มานโส;
กุสสฺส รฺโ เทวินฺโท, อทา เวโรจนํ มณึ.
‘‘โส ตํ วิชิตฺวา สงฺคามํ, ลทฺธา เวโรจนํ มณึ;
หตฺถิกฺขนฺธคโต ราชา, ปาเวกฺขิ นครํ ปุรํ.
‘‘ชีวคฺคาหํ [ชีวคาหํ (สี. ปี.)] คเหตฺวาน, พนฺธิตฺวา สตฺต ขตฺติเย;
สสุรสฺสุปนาเมสิ, อิเม เต เทว สตฺตโว.
‘‘สพฺเพว เต วสํ คตา, อมิตฺตา วิหตา ตว;
กามํ กโรหิ เต ตยา, มฺุจ วา เต หนสฺสุ วา’’.
‘‘ตุยฺเหว สตฺตโว เอเต, น หิ เต มยฺห สตฺตโว;
ตฺวฺเว โน มหาราช, มฺุจ วา เต หนสฺสุ วา’’.
‘‘อิมา ¶ เต ธีตโร สตฺต, เทวกฺูปมา สุภา;
ททาหิ เนสํ เอเกกํ, โหนฺตุ ชามาตโร ตว’’.
‘‘อมฺหากฺเจว ตาสฺจ, ตฺวํ โน สพฺเพสมิสฺสโร;
ตฺวฺเว โน มหาราช, เทหิ เนสํ ยทิจฺฉสิ’’.
‘‘เอกเมกสฺส เอเกกํ, อทา สีหสฺสโร กุโส;
ขตฺติยานํ ตทา เตสํ, รฺโ มทฺทสฺส ธีตโร.
‘‘ปีณิตา เตน ลาเภน, ตุฏฺา สีหสฺสเร กุเส;
สกรฏฺานิ ¶ ปายึสุ, ขตฺติยา สตฺต ตาวเท.
‘‘ปภาวติฺจ อาทาย, มณึ เวโรจนํ สุภํ [ตทา (ปี.)];
กุสาวตึ กุโส ราชา, อคมาสิ มหพฺพโล.
‘‘ตฺยสฺสุ ¶ เอกรเถ ยนฺตา, ปวิสนฺตา กุสาวตึ;
สมานา วณฺณรูเปน, นาฺมฺาติโรจิสุํ [นาฺมฺมติโรจยุํ (สี.)].
‘‘มาตา ปุตฺเตน สงฺคจฺฉิ [สงฺคฺฉิ (สี. สฺยา. ปี.)], อุภโย จ ชยมฺปตี;
สมคฺคา เต ตทา อาสุํ, ผีตํ ธรณิมาวสุ’’นฺติ.
กุสชาตกํ ปมํ.
๕๓๒. โสณนนฺทชาตกํ (๒)
‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ [อาทุ (สี. สฺยา.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;
มนุสฺสภูโต อิทฺธิมา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.
‘‘นาปิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท;
มนุสฺสภูโต อิทฺธิมา, เอวํ ชานาหิ ภารธ’’ [ภารภ (ก.)].
‘‘กตรูปมิทํ โภโต [โภโต (สี. ปี.)], เวยฺยาวจฺจํ อนปฺปกํ;
เทวมฺหิ วสฺสมานมฺหิ, อโนวสฺสํ ภวํ อกา.
‘‘ตโต วาตาตเป โฆเร, สีตจฺฉายํ ภวํ อกา;
ตโต อมิตฺตมชฺเฌสุ [อมิตฺตมชฺเฌ จ (สี.)], สรตาณํ ภวํ อกา.
‘‘ตโต ผีตานิ รฏฺานิ, วสิโน เต ภวํ อกา;
ตโต เอกสตํ ขตฺเย, อนุยนฺเต [อนุยุตฺเต (ปี.)] ภวํ อกา.
‘‘ปตีตาสฺสุ ¶ ¶ มยํ โภโต, วท ตํ [วร ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] ภฺช [ภฺ (สี. ปี.), ภฺุช (สฺยา. ก.)] มิจฺฉสิ;
หตฺถิยานํ อสฺสรถํ, นาริโย จ อลงฺกตา;
นิเวสนานิ รมฺมานิ, มยํ โภโต ททามเส.
‘‘อถ วงฺเค [อถ วา สงฺเค (สี. ปี.)] วา มคเธ, มยํ โภโต ททามเส;
อถ วา อสฺสกาวนฺตี [อสฺสกาวนฺตึ (สี. สฺยา. ปี.)], สุมนา ทมฺม เต มยํ.
‘‘อุปฑฺฒํ วาปิ รชฺชสฺส, มยํ โภโต ททามเส;
สเจ เต อตฺโถ รชฺเชน, อนุสาส ยทิจฺฉสิ’’.
‘‘น ¶ เม อตฺโถปิ รชฺเชน, นคเรน ธเนน วา;
อโถปิ ชนปเทน, อตฺโถ มยฺหํ น วิชฺชติ.
‘‘โภโตว รฏฺเ วิชิเต, อรฺเ อตฺถิ อสฺสโม;
ปิตา มยฺหํ ชเนตฺตี จ, อุโภ สมฺมนฺติ อสฺสเม.
‘‘เตสาหํ [เตสฺวหํ (ก.)] ปุพฺพาจริเยสุ, ปฺุํ น ลภามิ กาตเว;
ภวนฺตํ อชฺฌาวรํ กตฺวา, โสณํ [โสนํ (ปี.)] ยาเจมุ สํวรํ’’.
‘‘กโรมิ เต ตํ วจนํ, ยํ มํ ภณสิ พฺราหฺมณ;
เอตฺจ โข โน อกฺขาหิ, กีวนฺโต โหนฺตุ ยาจกา’’.
‘‘ปโรสตํ ชานปทา, มหาสาลา จ พฺราหฺมณา;
อิเม จ ขตฺติยา สพฺเพ, อภิชาตา ยสสฺสิโน;
ภวฺจ ราชา มโนโช, อลํ เหสฺสนฺติ ยาจกา’’.
‘‘หตฺถี อสฺเส จ โยเชนฺตุ, รถํ สนฺนยฺห สารถิ [นํ รถิ (ปี.)];
อาพนฺธนานิ คณฺหาถ, ปาทาสุสฺสารยทฺธเช [ปาเทสุสฺสารยํ ธเช (สี.), ปาทาสุสฺสารยํ ธเช (ปี.)];
อสฺสมํ ¶ ตํ คมิสฺสามิ, ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย’’.
‘‘ตโต จ ราชา ปายาสิ, เสนาย จตุรงฺคินี;
อคมา อสฺสมํ รมฺมํ, ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย’’.
‘‘กสฺส กาทมฺพโย [กสฺส กาทมฺพมโย (ก.)] กาโช, เวหาสํ จตุรงฺคุลํ;
อํสํ อสมฺผุสํ เอติ, อุทหาราย [อุทหารสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] คจฺฉโต’’.
‘‘อหํ โสโณ มหาราช, ตาปโส สหิตพฺพโต [สหิตํ วโต (ปี.)];
ภรามิ มาตาปิตโร, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.
‘‘วเน ผลฺจ มูลฺจ, อาหริตฺวา ทิสมฺปติ;
โปเสมิ มาตาปิตโร, ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ’’.
‘‘อิจฺฉาม ¶ อสฺสมํ คนฺตุํ, ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย;
มคฺคํ โน โสณ อกฺขาหิ, เยน คจฺเฉมุ [คจฺฉาม (สี.)] อสฺสมํ’’.
‘‘อยํ ¶ เอกปที ราช, เยเนตํ [เยน ตํ (ก.)] เมฆสนฺนิภํ;
โกวิฬาเรหิ สฺฉนฺนํ, เอตฺถ สมฺมติ โกสิโย’’.
‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, ตรมาโน มหาอิสิ;
เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมึ, อนุสาสิตฺวาน ขตฺติเย.
‘‘อสฺสมํ ปริมชฺชิตฺวา, ปฺเปตฺวาน [ปฺเปตฺวาน (สี. สฺยา.)] อาสนํ;
ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา, ปิตรํ ปฏิโพธยิ.
‘‘อิเม อายนฺติ ราชาโน, อภิชาตา ยสสฺสิโน;
อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน, นิสีท ตฺวํ [นิสีทาหิ (สี.)] มหาอิเส.
‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, ตรมาโน มหาอิสิ;
อสฺสมา ¶ นิกฺขมิตฺวาน, สทฺวารมฺหิ อุปาวิสิ’’.
‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ, ชลนฺตํริว เตชสา;
ขตฺยสงฺฆปริพฺยูฬฺหํ, โกสิโย เอตทพฺรวิ.
‘‘กสฺส เภรี มุทิงฺคา จ [มุติงฺคา จ (ปี.)], สงฺขา ปณวทินฺทิมา [เทณฺฑิมา (สี. ปี.)];
ปุรโต ปฏิปนฺนานิ, หาสยนฺตา รเถสภํ.
‘‘กสฺส กฺจนปฏฺเฏน, ปุถุนา วิชฺชุวณฺณินา;
ยุวา กลาปสนฺนทฺโธ, โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘อุกฺกามุขปหฏฺํว, ขทิรงฺคารสนฺนิภํ;
มุขฺจ รุจิรา ภาติ, โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘กสฺส ปคฺคหิตํ ฉตฺตํ, สสลากํ มโนรมํ;
อาทิจฺจรํสาวรณํ, โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘กสฺส องฺคํ ปริคฺคยฺห, วาฬพีชนิมุตฺตมํ;
จรนฺติ วรปฺุสฺส [วรปฺสฺส (สี. ปี.)], หตฺถิกฺขนฺเธน อายโต.
‘‘กสฺส เสตานิ ฉตฺตานิ, อาชานียา จ วมฺมิตา;
สมนฺตา ปริกิเรนฺติ [ปริกิรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘กสฺส ¶ เอกสตํ ขตฺยา, อนุยนฺตา [อนุยุตฺตา (ปี.)] ยสสฺสิโน;
สมนฺตานุปริยนฺติ, โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘หตฺถิ อสฺสรถ ปตฺติ [หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี (สี.)], เสนา จ จตุรงฺคินี;
สมนฺตานุปริยนฺติ [สมนฺตา อนุปริยาติ (ปี.)], โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘กสฺเสสา ¶ มหตี เสนา, ปิฏฺิโต อนุวตฺตติ;
อกฺโขภณี ¶ [อกฺขาภนี (สี.), อกฺโขภินี (สฺยา.)] อปริยนฺตา, สาครสฺเสว อูมิโย’’.
‘‘ราชาภิราชา [ราชาธิราชา (ก.)] มโนโช, อินฺโทว ชยตํ ปติ;
นนฺทสฺสชฺฌาวรํ เอติ, อสฺสมํ พฺรหฺมจารินํ.
‘‘ตสฺเสสา มหตี เสนา, ปิฏฺิโต อนุวตฺตติ;
อกฺโขภณี อปริยนฺตา, สาครสฺเสว อูมิโย’’.
‘‘อนุลิตฺตา จนฺทเนน, กาสิกุตฺตมธาริโน [กาสิกวตฺถธาริโน (ปี.)];
สพฺเพ ปฺชลิกา หุตฺวา, อิสีนํ อชฺฌุปาคมุํ’’.
‘‘กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;
กจฺจิ อฺุเฉน ยาเปถ, กจฺจิ มูลผลา พหู.
‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา [สิรึสปา (สี. สฺยา. ปี.)];
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ’’.
‘‘กุสลฺเจว โน ราช, อโถ ราช อนามยํ;
อโถ อฺุเฉน ยาเปม, อโถ มูลผลา พหู.
‘‘อโถ ฑํสา มกสา จ [ฑํสา จ มกสา (สี.), ฑํสา จ มกสา จ (ปี.)], อปฺปเมว สรีสปา [สิรึสปา (สี. สฺยา. ปี.)];
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, หึสา มยฺหํ [อ มฺหํ (สี. ปี.)] น วิชฺชติ.
‘‘พหูนิ วสฺสปูคานิ, อสฺสเม สมฺมตํ [วสโต (สี.)] อิธ;
นาภิชานามิ อุปฺปนฺนํ, อาพาธํ อมโนรมํ.
‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.
‘‘ตินฺทุกานิ ¶ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย [กาสมาริโย (สี. สฺยา.)];
ผลานิ ¶ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช ราช วรํ วรํ.
‘‘อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ’’.
‘‘ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ, สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ;
นนฺทสฺสาปิ นิสาเมถ, วจนํ โส [ยํ (สี.), ยํ โส (ปี.)] ปวกฺขติ.
‘‘อชฺฌาวรมฺหา นนฺทสฺส, โภโต สนฺติกมาคตา;
สุณาตุ [สุณาตุ เม (สี. สฺยา.)] ภวํ วจนํ, นนฺทสฺส ปริสาย จ’’.
‘‘ปโรสตํ ¶ ชานปทา [ชนปทา (ปี.)], มหาสาลา จ พฺราหฺมณา;
อิเม จ ขตฺติยา สพฺเพ, อภิชาตา ยสสฺสิโน;
ภวฺจ ราชา มโนโช, อนุมฺนฺตุ เม วโจ.
‘‘เย จ สนฺติ [เย วสนฺติ (สี.), เย หิ สนฺติ (ปี.)] สมีตาโร, ยกฺขานิ อิธ มสฺสเม;
อรฺเ ภูตภพฺยานิ, สุณนฺตุ วจนํ มม.
‘‘นโม กตฺวาน ภูตานํ, อิสึ วกฺขามิ สุพฺพตํ;
โส ตฺยาหํ ทกฺขิณา พาหุ, ตว โกสิย สมฺมโต.
‘‘ปิตรํ เม ชเนตฺติฺจ, ภตฺตุกามสฺส เม สโต;
วีร ปฺุมิทํ านํ, มา มํ โกสิย วารย.
‘‘สพฺภิ เหตํ อุปฺาตํ, มเมตํ อุปนิสฺสช;
อุฏฺานปาริจริยาย, ทีฆรตฺตํ ตยา กตํ;
มาตาปิตูสุ ปฺุานิ, มม โลกทโท ภว.
‘‘ตเถว สนฺติ มนุชา, ธมฺเม ธมฺมปทํ วิทู;
มคฺโค ¶ สคฺคสฺส โลกสฺส, ยถา ชานาสิ ตฺวํ อิเส.
‘‘อุฏฺานปาริจริยาย, มาตาปิตุสุขาวหํ;
ตํ มํ ปฺุา นิวาเรติ, อริยมคฺคาวโร นโร’’.
‘‘สุณนฺตุ ¶ โภนฺโต วจนํ, ภาตุรชฺฌาวรา มม;
กุลวํสํ มหาราช, โปราณํ ปริหาปยํ;
อธมฺมจารี เชฏฺเสุ [โย เชฏฺโ (สี.)], นิรยํ โสปปชฺชติ [โส อุปปชฺชติ (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘เย จ ธมฺมสฺส กุสลา, โปราณสฺส ทิสมฺปติ;
จาริตฺเตน จ สมฺปนฺนา, น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ.
‘‘มาตาปิตา จ ภาตา จ, ภคินี าติพนฺธวา;
สพฺเพ เชฏฺสฺส เต ภารา, เอวํ ชานาหิ ภารธ [ภารถ (สฺยา.)].
‘‘อาทิยิตฺวา ครุํ ภารํ, นาวิโก วิย อุสฺสเห;
ธมฺมฺจ นปฺปมชฺชามิ, เชฏฺโ จสฺมิ รเถสภ’’.
‘‘อธิคมา [อธิคตมฺหา (สี.), อธิคมฺหา (สฺยา.), อธิคตมฺห (ปี.)] ตเม าณํ, ชาลํว ชาตเวทโต;
เอวเมว โน ภวํ ธมฺมํ, โกสิโย ปวิทํสยิ.
‘‘ยถา อุทยมาทิจฺโจ, วาสุเทโว ปภงฺกโร;
ปาณีนํ ปวิทํเสติ, รูปํ กลฺยาณปาปกํ;
เอวเมว โน ภวํ ธมฺมํ, โกสิโย ปวิทํสยิ’’.
‘‘เอวํ ¶ เม ยาจมานสฺส, อฺชลึ นาวพุชฺฌถ;
ตว ปทฺธจโร [ตว ปฏฺจโร (สฺยา.), ตว พทฺธฺจโร (ปี.), ตวุปฏฺจโร (ก.)] เหสฺสํ, วุฏฺิโต ปริจารโก’’.
‘‘อทฺธา นนฺท วิชานาสิ [ปชานาสิ (สี.)], สทฺธมฺมํ สพฺภิ เทสิตํ;
อริโย ¶ อริยสมาจาโร, พาฬฺหํ ตฺวํ มม รุจฺจสิ.
‘‘ภวนฺตํ วทามิ โภติฺจ, สุณาถ วจนํ มม;
นายํ ภาโร ภารมโต [ภารมตฺโต (สี. สฺยา.)], อหุ มยฺหํ กุทาจนํ.
‘‘ตํ มํ อุปฏฺิตํ สนฺตํ, มาตาปิตุสุขาวหํ;
นนฺโท อชฺฌาวรํ กตฺวา, อุปฏฺานาย ยาจติ.
‘‘โย เว อิจฺฉติ กาเมน, สนฺตานํ พฺรหฺมจารินํ;
นนฺทํ โว วรถ เอโก [นนฺทํ วทถ เอเก (ปี.)], กํ นนฺโท อุปติฏฺตุ’’.
‘‘ตยา ¶ ตาต อนฺุาตา, โสณ ตํ นิสฺสิตา มยํ;
อุปฆาตุํ [อุปฆายิตุํ (สี.)] ลเภ นนฺทํ, มุทฺธนิ พฺรหฺมจารินํ’’.
‘‘อสฺสตฺถสฺเสว ตรุณํ, ปวาฬํ มาลุเตริตํ;
จิรสฺสํ นนฺทํ ทิสฺวาน, หทยํ เม ปเวธติ.
‘‘ยทา สุตฺตาปิ สุปิเน [สุปฺปนฺเต (สฺยา. ปี.)], นนฺทํ ปสฺสามิ อาคตํ;
อุทคฺคา สุมนา โหมิ, นนฺโท โน อาคโต อยํ.
‘‘ยทา จ ปฏิพุชฺฌิตฺวา, นนฺทํ ปสฺสามิ นาคตํ;
ภิยฺโย อาวิสตี โสโก, โทมนสฺสฺจนปฺปกํ.
‘‘สาหํ อชฺช จิรสฺสมฺปิ, นนฺทํ ปสฺสามิ อาคตํ;
ภตฺตุจฺจ [ภตฺตฺุจ (ก.)] มยฺหฺจ ปิโย, นนฺโท โน ปาวิสี ฆรํ.
‘‘ปิตุปิ นนฺโท สุปฺปิโย, ยํ นนฺโท นปฺปวเส [ปาวิสี (ปี.)] ฆรา [ฆรํ (สฺยา. ปี. ก.)];
ลภตู ตาต นนฺโท ตํ, มํ นนฺโท อุปติฏฺตุ’’.
‘‘อนุกมฺปิกา ¶ ปติฏฺา จ, ปุพฺเพ รสทที จ โน;
มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส, มาตา ตํ วรเต อิเส.
‘‘ปุพฺเพ รสทที โคตฺตี, มาตา ปฺุูปสํหิตา;
มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส, มาตา ตํ วรเต อิเส’’.
‘‘อากงฺขมานา ปุตฺตผลํ, เทวตาย นมสฺสติ;
นกฺขตฺตานิ จ ปุจฺฉติ, อุตุสํวจฺฉรานิ จ.
‘‘ตสฺสา อุตุมฺหิ นฺหาตาย [อุตุสินาตาย (ปี.)], โหติ คพฺภสฺส โวกฺกโม [คพฺภสฺส’วกฺกโม (สี. สฺยา. ปี.)];
เตน โทหฬินี โหติ, สุหทา เตน วุจฺจติ.
‘‘สํวจฺฉรํ ¶ วา อูนํ วา, ปริหริตฺวา วิชายติ;
เตน สา ชนยนฺตีติ, ชเนตฺติ [ชเนตฺตี (สี. สฺยา. ปี.)] เตน วุจฺจติ.
‘‘ถนขีเรน [ถนกฺขีเรน (สี.)] คีเตน, องฺคปาวุรเณน [องฺคปาปุรเณน (ปี.)] จ;
โรทนฺตํ ปุตฺตํ [เอว (ปี.)] โตเสติ, โตเสนฺตี เตน วุจฺจติ.
‘‘ตโต ¶ วาตาตเป โฆเร, มมํ กตฺวา อุทิกฺขติ;
ทารกํ อปฺปชานนฺตํ, โปเสนฺตี เตน วุจฺจติ.
‘‘ยฺจ มาตุธนํ โหติ, ยฺจ โหติ ปิตุทฺธนํ;
อุภยมฺเปตสฺส โคเปติ, อปิ ปุตฺตสฺส โน สิยา.
‘‘เอวํ ปุตฺต อทุํ ปุตฺต, อิติ มาตา วิหฺติ;
ปมตฺตํ ปรทาเรสุ, นิสีเถ ปตฺตโยพฺพเน;
สายํ ปุตฺตํ อนายนฺตํ, อิติ มาตา วิหฺติ.
‘‘เอวํ กิจฺฉา ภโต โปโส, มาตุ อปริจารโก;
มาตริ มิจฺฉา จริตฺวาน, นิรยํ โสปปชฺชติ.
‘‘เอวํ ¶ กิจฺฉา ภโต โปโส, ปิตุ อปริจารโก;
ปิตริ มิจฺฉา จริตฺวาน, นิรยํ โสปปชฺชติ.
‘‘ธนาปิ ธนกามานํ, นสฺสติ อิติ เม สุตํ;
มาตรํ อปริจริตฺวาน, กิจฺฉํ วา โส นิคจฺฉติ.
‘‘ธนาปิ ธนกามานํ, นสฺสติ อิติ เม สุตํ;
ปิตรํ อปริจริตฺวาน, กิจฺฉํ วา โส นิคจฺฉติ.
‘‘อานนฺโท จ ปโมโท จ, สทา หสิตกีฬิตํ;
มาตรํ ปริจริตฺวาน, ลพฺภเมตํ วิชานโต.
‘‘อานนฺโท จ ปโมโท จ, สทา หสิตกีฬิตํ;
ปิตรํ ปริจริตฺวาน, ลพฺภเมตํ วิชานโต.
‘‘ทานฺจ เปยฺยวชฺชฺจ [ปิยวาจา จ (สี. สฺยา. ก.)], อตฺถจริยา จ ยา อิธ;
สมานตฺตตา [สมานตฺตา (ปี.)] จ ธมฺเมสุ, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;
เอเต โข สงฺคหา โลเก, รถสฺสาณีว ยายโต.
เอเต จ สงฺคหา นาสฺสุ, น มาตา ปุตฺตการณา;
ลเภถ มานํ ปูชํ วา [ปูชฺจ (ปี.)], ปิตา วา ปุตฺตการณา.
‘‘ยสฺมา จ สงฺคหา [สงฺคเห (ที. นิ. ๓.๒๗๓; อ. นิ. ๔.๓๒) ตทฏฺกถาโย โอโลเกตพฺพา] เอเต, สมฺมเปกฺขนฺติ [สมเวกฺขนฺติ (สี. สฺยา. ปี.) อ. นิ. ๔.๓๒] ปณฺฑิตา;
ตสฺมา มหตฺตํ ปปฺโปนฺติ, ปาสํสา จ ภวนฺติ เต.
‘‘พฺรหฺมาติ ¶ ¶ [พฺรหฺมา หิ (ปี.)] มาตาปิตโร, ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร;
อาหุเนยฺยา ¶ จ ปุตฺตานํ, ปชาย อนุกมฺปกา.
‘‘ตสฺมา หิ เน นมสฺเสยฺย, สกฺกเรยฺย จ ปณฺฑิโต;
อนฺเนน อโถ [มโถ (ปี.), อถ (อ. นิ. ๔.๖๓; อิติวุ. ๑๐๖)] ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;
อุจฺฉาทเนน นฺหาปเนน [นหาปเนน (สี. ปี.)], ปาทานํ โธวเนน จ.
‘‘ตาย นํ ปาริจริยาย [ปริจริยาย (ปี.)], มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;
อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติ.
โสณนนฺทชาตกํ ทุติยํ.
สตฺตตินิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ สตฺตติมมฺหิ นิปาตวเร, สภาวนฺตุ กุสาวติราชวโร;
อถ โสณสุนนฺทวโร จ ปุน, อภิวาสิตสตฺตติมมฺหิ สุเตติ.