📜
๒๒. มหานิปาโต
๕๓๘. มูคปกฺขชาตกํ (๑)
‘‘มา ¶ ¶ ¶ ปณฺฑิจฺจยํ [ปณฺฑิติยํ (สี.), ปณฺฑิจฺจิยํ (ปี.)] วิภาวย, พาลมโต ภว สพฺพปาณินํ;
สพฺโพ ตํ ชโน โอจินายตุ, เอวํ ตว อตฺโถ ภวิสฺสติ’’.
‘‘กโรมิ เต ตํ วจนํ, ยํ มํ ภณสิ เทวเต;
อตฺถกามาสิ เม อมฺม, หิตกามาสิ เทวเต’’.
‘‘กึ นุ สนฺตรมาโนว, กาสุํ ขณสิ สารถิ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ กาสุยา กริสฺสสิ’’.
‘‘รฺโ มูโค จ ปกฺโข จ, ปุตฺโต ชาโต อเจตโส;
โสมฺหิ รฺา สมชฺฌิฏฺโ, ปุตฺตํ เม นิขณํ วเน’’.
‘‘น พธิโร น มูโคสฺมิ, น ปกฺโข น จ วีกโล [นปิ ปงฺคุโล (สี. ปี.), น จ ปิงฺคโล (สฺยา.)];
อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน’’.
‘‘อูรู พาหุํ [พาหู (สี. ก.)] จ เม ปสฺส, ภาสิตฺจ สุโณหิ เม;
อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน’’.
‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ [อาทุ (สี.), อาทู (สฺยา.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;
โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.
‘‘นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท;
กาสิรฺโ อหํ ปุตฺโต, ยํ กาสุยา นิขฺสิ [นิฆฺสิ (สี. ปี.), นิขฺฉสิ (?)].
‘‘ตสฺส ¶ รฺโ อหํ ปุตฺโต, ยํ ตฺวํ สมฺมูปชีวสิ [สมุปชีวสิ (สี. ปี.)];
อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน.
‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ [มิตฺตทูโภ (สี. ปี.)] หิ ปาปโก.
‘‘ยถา ¶ รุกฺโข ตถา ราชา, ยถา สาขา ตถา อหํ;
ยถา ฉายูปโค โปโส, เอวํ ตฺวมสิ สารถิ;
อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน.
‘‘ปหูตภกฺโข ¶ [พหุตฺตภกฺโข (ก.)] ภวติ, วิปฺปวุฏฺโ [วิปฺปวุตฺโถ (สี. ปี.), วิปฺปมุตฺโต (ก.)] สกํ [สกา (สี. ปี.)] ฆรา;
พหู นํ อุปชีวนฺติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘ยํ ยํ ชนปทํ ยาติ, นิคเม ราชธานิโย;
สพฺพตฺถ ปูชิโต โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘นาสฺส โจรา ปสาหนฺติ [ปสหนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], นาติมฺนฺติ ขตฺติยา [นาติมฺเติ ขตฺติโย (สี. สฺยา. ปี.)];
สพฺเพ อมิตฺเต ตรติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘อกฺกุทฺโธ สฆรํ เอติ, สภายํ [สภาย (สี. สฺยา. ปี.)] ปฏินนฺทิโต;
าตีนํ อุตฺตโม โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘สกฺกตฺวา สกฺกโต โหติ, ครุ โหติ สคารโว [ครุโก โหติ คารโว (ก.)];
วณฺณกิตฺติภโต โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘ปูชโก ลภเต ปูชํ, วนฺทโก ปฏิวนฺทนํ;
ยโส กิตฺติฺจ ปปฺโปติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘อคฺคิ ยถา ปชฺชลติ, เทวตาว วิโรจติ;
สิริยา ¶ อชหิโต โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘คาโว ตสฺส ปชายนฺติ, เขตฺเต วุตฺตํ วิรูหติ;
วุตฺตานํ ผลมสฺนาติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘ทริโต ปพฺพตาโต วา, รุกฺขโต ปติโต นโร;
จุโต ปติฏฺํ ลภติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.
‘‘วิรูฬฺหมูลสนฺตานํ, นิคฺโรธมิว มาลุโต;
อมิตฺตา นปฺปสาหนฺติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ’’.
‘‘เอหิ ตํ ปฏิเนสฺสามิ, ราชปุตฺต สกํ ฆรํ;
รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ’’.
‘‘อลํ ¶ เม เตน รชฺเชน, าตเกหิ [าตเกน (สฺยา. ก.)] ธเนน วา;
ยํ เม อธมฺมจริยาย, รชฺชํ ลพฺเภถ สารถิ’’.
‘‘ปุณฺณปตฺตํ มํ ลาเภหิ [ปลาเภหิ (สี. ปี.)], ราชปุตฺต อิโต คโต;
ปิตา มาตา จ เม ทชฺชุํ, ราชปุตฺต ตยี คเต.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
เตปิ อตฺตมนา ทชฺชุํ, ราชปุตฺต ตยี คเต.
‘‘หตฺถาโรหา [หตฺถารูหา (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
เตปิ อตฺตมนา ทชฺชุํ [เตปิ ทชฺชุํ ปตีตาเม (สี. ปี.)], ราชปุตฺต ตยี คเต.
‘‘พหุธฺา ¶ ชานปทา [พหู ชานปทา จฺเ (สี.), พหู ชนปทา จฺเ (ปี.)], เนคมา จ สมาคตา;
อุปายนานิ เม ทชฺชุํ, ราชปุตฺต ตยี คเต’’.
‘‘ปิตุ มาตุ จหํ จตฺโต, รฏฺสฺส นิคมสฺส จ;
อโถ ¶ สพฺพกุมารานํ, นตฺถิ มยฺหํ สกํ ฆรํ.
‘‘อนฺุาโต อหํ มตฺยา, สฺจตฺโต ปิตรา มหํ;
เอโกรฺเ ปพฺพชิโต, น กาเม อภิปตฺถเย.
‘‘อปิ อตรมานานํ, ผลาสาว สมิชฺฌติ;
วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, เอวํ ชานาหิ สารถิ.
‘‘อปิ อตรมานานํ, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ;
วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, นิกฺขนฺโต อกุโตภโย’’.
‘‘เอวํ วคฺคุกโถ สนฺโต, วิสฏฺวจโน จสิ [จ โส (สฺยา. ก.)];
กสฺมา ปิตุ จ มาตุจฺจ, สนฺติเก น ภณี ตทา’’.
‘‘นาหํ อสนฺธิตา [อสตฺถิตา (สี.)] ปกฺโข, น พธิโร อโสตตา;
นาหํ อชิวฺหตา มูโค, มา มํ มูคมธารยิ [มูโค อธารยิ (สี.)].
‘‘ปุริมํ สรามหํ ชาตึ, ยตฺถ รชฺชมการยึ;
การยิตฺวา ตหึ รชฺชํ, ปาปตฺถํ นิรยํ ภุสํ.
‘‘วีสติฺเจว ¶ วสฺสานิ, ตหึ รชฺชมการยึ;
อสีติวสฺสสหสฺสานิ, นิรยมฺหิ อปจฺจิสํ [อปจฺจสึ (สฺยา.), อปจฺจยึ (ปี.)].
‘‘ตสฺส รชฺชสฺสหํ ภีโต, มา มํ รชฺชาภิเสจยุํ [รชฺเชภิเสจยุํ (สฺยา. ก.)];
ตสฺมา ปิตุ จ มาตุจฺจ, สนฺติเก น ภณึ ตทา.
‘‘อุจฺฉงฺเค มํ นิสาเทตฺวา, ปิตา อตฺถานุสาสติ;
เอกํ หนถ พนฺธถ, เอกํ ขาราปตจฺฉิกํ [ขราปติจฺฉกํ (สฺยา.), ขราปฏิจฺฉกํ (ก.)];
เอกํ สูลสฺมึ อุปฺเปถ [อปฺเปถ (สี.), อุพฺเพถ (สฺยา.), อจฺเจถ (ปี.)], อิจฺจสฺส มนุสาสติ.
‘‘ตายาหํ ¶ [ตสฺสาหํ (สี. ปี.)] ผรุสํ สุตฺวา, วาจาโย สมุทีริตา;
อมูโค มูควณฺเณน, อปกฺโข ปกฺขสมฺมโต;
สเก มุตฺตกรีสสฺมึ, อจฺฉาหํ สมฺปริปฺลุโต.
‘‘กสิรฺจ ปริตฺตฺจ, ตฺจ ทุกฺเขน สํยุตํ;
โกมํ [โก ตํ (สี. ปี.)] ชีวิตมาคมฺม, เวรํ กยิราถ เกนจิ.
‘‘ปฺาย จ อลาเภน, ธมฺมสฺส จ อทสฺสนา;
โกมํ [โก ตํ (สี. ปี.)] ชีวิตมาคมฺม, เวรํ กยิราถ เกนจิ.
‘‘อปิ ¶ อตรมานานํ, ผลาสาว สมิชฺฌติ;
วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, เอวํ ชานาหิ สารถิ.
‘‘อปิ อตรมานานํ, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ;
วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, นิกฺขนฺโต อกุโตภโย’’.
‘‘อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ, ราชปุตฺต ตวนฺติเก;
อวฺหายสฺสุ [อวฺหยสฺสุ (สี. ปี.)] มํ ภทฺทนฺเต, ปพฺพชฺชา มม รุจฺจติ’’.
‘‘รถํ นิยฺยาทยิตฺวาน, อนโณ เอหิ สารถิ;
อนณสฺส หิ ปพฺพชฺชา, เอตํ อิสีหิ วณฺณิตํ’’.
‘‘ยเทว ตฺยาหํ วจนํ, อกรํ ภทฺทมตฺถุ เต;
ตเทว เม ตฺวํ วจนํ, ยาจิโต กตฺตุมรหสิ.
‘‘อิเธว ¶ ตาว อจฺฉสฺสุ, ยาว ราชานมานเย;
อปฺเปว เต ปิตา ทิสฺวา, ปตีโต สุมโน สิยา’’.
‘‘กโรมิ เตตํ วจนํ, ยํ มํ ภณสิ สารถิ;
อหมฺปิ ¶ ทฏฺุกาโมสฺมิ, ปิตรํ เม อิธาคตํ.
‘‘เอหิ สมฺม นิวตฺตสฺสุ, กุสลํ วชฺชาสิ าตินํ;
มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ, วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนํ’’.
ตสฺส ปาเท คเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;
สารถิ รถมารุยฺห, ราชทฺวารํ อุปาคมิ.
‘‘สฺุํ มาตา รถํ ทิสฺวา, เอกํ สารถิมาคตํ;
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, โรทนฺตี นํ อุทิกฺขติ.
‘‘อยํ โส สารถิ เอติ, นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ;
นิหโต นูน เม ปุตฺโต, ปถพฺยา ภูมิวฑฺฒโน.
‘‘อมิตฺตา นูน นนฺทนฺติ, ปตีตา นูน เวริโน;
อาคตํ สารถึ ทิสฺวา, นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ.
‘‘สฺุํ มาตา รถํ ทิสฺวา, เอกํ สารถิมาคตํ;
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, โรทนฺตี ปริปุจฺฉิ นํ [โรทนฺตี ปริปุจฺฉติ (สี. ปี.), โรทนฺตี นํ ปริปุจฺฉติ (สฺยา.)].
‘‘กินฺนุ มูโค กึ นุ ปกฺโข, กินฺนุ โส วิลปี ตทา;
นิหฺมาโน ภูมิยา, ตํ เม อกฺขาหิ สารถิ.
‘‘กถํ หตฺเถหิ ปาเทหิ, มูคปกฺโข วิวชฺชยิ;
นิหฺมาโน ภูมิยา, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘อกฺเขยฺยํ ¶ [อกฺขิสฺสํ (สี. ปี.)] เต อหํ อยฺเย, ทชฺชาสิ อภยํ มม;
ยํ เม สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ราชปุตฺตสฺส สนฺติเก’’.
‘‘อภยํ สมฺม เต ทมฺมิ, อภีโต ภณ สารถิ;
ยํ ¶ เต สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ราชปุตฺตสฺส สนฺติเก’’.
‘‘น โส มูโค น โส ปกฺโข, วิสฏฺวจโน จ โส;
รชฺชสฺส กิร โส ภีโต, อกรา [อกรี (สี. ปี.)] อาลเย พหู.
‘‘ปุริมํ ¶ สรติ โส ชาตึ, ยตฺถ รชฺชมการยิ;
การยิตฺวา ตหึ รชฺชํ, ปาปตฺถ นิรยํ ภุสํ.
‘‘วีสติฺเจว วสฺสานิ, ตหึ รชฺชมการยิ;
อสีติวสฺสสหสฺสานิ, นิรยมฺหิ อปจฺจิ โส.
‘‘ตสฺส รชฺชสฺส โส ภีโต, มา มํ รชฺชาภิเสจยุํ;
ตสฺมา ปิตุ จ มาตุจฺจ, สนฺติเก น ภณี ตทา.
‘‘องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน, อาโรหปริณาหวา;
วิสฏฺวจโน ปฺโ, มคฺเค สคฺคสฺส ติฏฺติ.
‘‘สเจ ตฺวํ ทฏฺุกามาสิ, ราชปุตฺตํ [ราชปุตฺติ (สี.)] ตวตฺรชํ;
เอหิ ตํ ปาปยิสฺสามิ, ยตฺถ สมฺมติ เตมิโย’’.
‘‘โยชยนฺตุ รเถ อสฺเส, กจฺฉํ นาคาน [นาคานิ (สฺยา. ก.)] พนฺธถ;
อุทีรยนฺตุ สงฺขปณวา, วาทนฺตุ [วทนฺตุ (สี.), นทนฺตุ (สฺยา. ก.), วทตํ (ปี.)] เอกโปกฺขรา.
‘‘วาทนฺตุ [นทนฺตุ (สี. สฺยา. ปี.)] เภรี สนฺนทฺธา, วคฺคู วาทนฺตุ ทุนฺทุภี;
เนคมา จ มํ อนฺเวนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
ขิปฺปํ ¶ ยานานิ โยเชนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก’’ [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].
‘‘อสฺเส จ สารถี ยุตฺเต, สินฺธเว สีฆวาหเน;
ราชทฺวารํ อุปาคจฺฉุํ, ยุตฺตา เทว อิเม หยา’’.
‘‘ถูลา ชเวน หายนฺติ, กิสา หายนฺติ ถามุนา;
กิเส ถูเล วิวชฺเชตฺวา, สํสฏฺา โยชิตา หยา’’.
‘‘ตโต ¶ ¶ ราชา ตรมาโน, ยุตฺตมารุยฺห สนฺทนํ;
อิตฺถาคารํ อชฺฌภาสิ [อภาสถ (ก.)], สพฺพาว อนุยาถ มํ.
‘‘วาลพีชนิมุณฺหีสํ, ขคฺคํ ฉตฺตฺจ ปณฺฑรํ;
อุปาธิ รถมารุยฺห [อุปาทิรถมารุยฺห (สี.), อุปาธี รถมารุยฺห (สฺยา.)], สุวณฺเณหิ อลงฺกตา.
‘‘ตโต ส [จ (สี. สฺยา. ปี.)] ราชา ปายาสิ, ปุรกฺขตฺวาน สารถึ;
ขิปฺปเมว อุปาคจฺฉิ, ยตฺถ สมฺมติ เตมิโย.
‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ, ชลนฺตมิว เตชสา;
ขตฺตสงฺฆปริพฺยูฬฺหํ [ปริพฺพูฬฺหํ (สี.)], เตมิโย เอตทพฺรวิ’’.
‘‘กจฺจิ นุ ตาต กุสลํ, กจฺจิ ตาต อนามยํ;
สพฺพา จ [กจฺจินฺนุ (สี. ปี.)] ราชกฺาโย, อโรคา มยฺห มาตโร’’.
‘‘กุสลฺเจว เม ปุตฺต, อโถ ปุตฺต อนามยํ;
สพฺพา จ ราชกฺาโย, อโรคา ตุยฺห มาตโร’’.
‘‘กจฺจิ อมชฺชโป [กจฺจิสฺส’มชฺชโป (สี. ปี.)] ตาต, กจฺจิ เต สุรมปฺปิยํ;
กจฺจิ ¶ สจฺเจ จ ธมฺเม จ, ทาเน เต รมเต มโน’’.
‘‘อมชฺชโป อหํ ปุตฺต, อโถ เม สุรมปฺปิยํ;
อโถ สจฺเจ จ ธมฺเม จ, ทาเน เม รมเต มโน’’.
‘‘กจฺจิ อโรคํ โยคฺคํ เต, กจฺจิ วหติ วาหนํ;
กจฺจิ เต พฺยาธโย นตฺถิ, สรีรสฺสุปตาปนา’’.
‘‘อโถ อโรคํ โยคฺคํ เม, อโถ วหติ วาหนํ;
อโถ เม พฺยาธโย นตฺถิ, สรีรสฺสุปตาปนา’’ [สรีรสฺสุปตาปิยา (สฺยา. ก.)].
‘‘กจฺจิ อนฺตา จ เต ผีตา, มชฺเฌ จ พหลา ตว;
โกฏฺาคารฺจ โกสฺจ, กจฺจิ เต ปฏิสนฺถตํ’’ [ปฏิสณฺิตํ (สฺยา. ก.)].
‘‘อโถ อนฺตา จ เม ผีตา, มชฺเฌ จ พหลา มม;
โกฏฺาคารฺจ โกสฺจ, สพฺพํ เม ปฏิสนฺถตํ’’.
‘‘สฺวาคตํ ¶ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
ปติฏฺเปนฺตุ [ปติฏฺาเปนฺตุ (สี. สฺยา. ปี.)] ปลฺลงฺกํ, ยตฺถ ราชา นิสกฺกติ’’.
‘‘อิเธว เต นิสีทสฺสุ [นิสินฺนสฺส (สี. สฺยา. ปี.), นิสินฺนสฺสุ (ก.)], นิยเต ปณฺณสนฺถเร;
เอตฺโต อุทกมาทาย, ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ [ปกฺขาลยนฺตุ (สี.), ปกฺขาลยนฺติ (ปี.)] เต’’.
‘‘อิทมฺปิ ปณฺณกํ มยฺหํ, รนฺธํ ราช อโลณกํ;
ปริภฺุช มหาราช, ปาหุโน เมสิธาคโต’’ [อาคโต (สี. สฺยา.)].
‘‘น ¶ จาหํ [น วาหํ (ก.)] ปณฺณํ ภฺุชามิ, น เหตํ มยฺห โภชนํ;
สาลีนํ โอทนํ ภฺุเช, สุจึ มํสูปเสจนํ’’.
‘‘อจฺเฉรกํ มํ ปฏิภาติ, เอกกมฺปิ รโหคตํ;
เอทิสํ ¶ ภฺุชมานานํ, เกน วณฺโณ ปสีทติ’’.
‘‘เอโก ราช นิปชฺชามิ, นิยเต ปณฺณสนฺถเร;
ตาย เม เอกเสยฺยาย, ราช วณฺโณ ปสีทติ.
‘‘น จ เนตฺตึสพนฺธา [เนตฺติสพทฺธา (สี. ปี.)] เม, ราชรกฺขา อุปฏฺิตา;
ตาย เม สุขเสยฺยาย, ราช วณฺโณ ปสีทติ.
‘‘อตีตํ นานุโสจามิ, นปฺปชปฺปามินาคตํ [นปฺปชปฺปาม’นาคตํ (สี. สฺยา. ปี.)];
ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปมิ, เตน วณฺโณ ปสีทติ.
‘‘อนาคตปฺปชปฺปาย, อตีตสฺสานุโสจนา;
เอเตน พาลา สุสฺสนฺติ, นโฬว หริโต ลุโต’’.
‘‘หตฺถานีกํ รถานีกํ, อสฺเส ปตฺตี จ วมฺมิโน;
นิเวสนานิ รมฺมานิ, อหํ ปุตฺต ททามิ เต.
‘‘อิตฺถาคารมฺปิ เต ทมฺมิ, สพฺพาลงฺการภูสิตํ;
ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ [ตาสุ ปุตฺเต ปฏิปชฺช (ก.)], ตฺวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ.
‘‘กุสลา นจฺจคีตสฺส, สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย [จตุริตฺถิโย (สี. ปี.)];
กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.
‘‘ปฏิราชูหิ ¶ เต กฺา, อานยิสฺสํ อลงฺกตา;
ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน, อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ.
‘‘ยุวา จ ทหโร จาสิ [จาปิ (สฺยา. ก.)], ปมุปฺปตฺติโก [ปมุปฺปตฺติโต (สี. ปี.)] สุสุ;
รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ’’.
‘‘ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ, พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา;
ทหรสฺส ¶ หิ ปพฺพชฺชา, เอตํ อิสีหิ วณฺณิตํ.
‘‘ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ, พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา;
พฺรหฺมจริยํ จริสฺสามิ, นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก.
‘‘ปสฺสามิ โวหํ ทหรํ, อมฺม ตาต วทนฺตรํ [วทํ นรํ (สี.)];
กิจฺฉาลทฺธํ ปิยํ ปุตฺตํ, อปฺปตฺวาว ชรํ มตํ.
‘‘ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ, กุมารึ จารุทสฺสนึ;
นววํสกฬีรํว, ปลุคฺคํ ชีวิตกฺขยํ [ชีวิตกฺขเย (สี. ปี.)].
‘‘ทหราปิ ¶ หิ มิยฺยนฺติ, นรา จ อถ นาริโย;
ตตฺถ โก วิสฺสเส โปโส, ทหโรมฺหีติ ชีวิเต.
‘‘ยสฺส รตฺยา วิวสาเน, อายุ อปฺปตรํ สิยา;
อปฺโปทเกว มจฺฉานํ, กึ นุ โกมารกํ [โกมารตํ (ก.)] ตหึ.
‘‘นิจฺจมพฺภาหโต โลโก, นิจฺจฺจ ปริวาริโต;
อโมฆาสุ วชนฺตีสุ, กึ มํ รชฺเชภิสิฺจสิ’’ [รชฺเชน สิฺจสิ (สี. ปี.)].
‘‘เกน มพฺภาหโต โลโก, เกน จ ปริวาริโต;
กาโย อโมฆา คจฺฉนฺติ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก, ชราย ปริวาริโต;
รตฺโย อโมฆา คจฺฉนฺติ, เอวํ ชานาหิ ขตฺติย.
‘‘ยถาปิ ตนฺเต วิตเต [วิตนฺเต (สฺยา. ก.)], ยํ ยเทวูปวิยฺยติ [ยํ ยํ เทวูปวิยฺยติ (สี. ปี.)];
อปฺปกํ โหติ เวตพฺพํ, เอวํ มจฺจาน ชีวิตํ.
‘‘ยถา ¶ วาริวโห ปูโร, คจฺฉํ นุปนิวตฺตติ [น ปริวตฺตติ (สฺยา.), นุปริวตฺตติ (ก.)];
เอวมายุ ¶ มนุสฺสานํ, คจฺฉํ นุปนิวตฺตติ.
‘‘ยถา วาริวโห ปูโร, วเห รุกฺเขปกูลเช;
เอวํ ชรามรเณน, วุยฺหนฺเต สพฺพปาณิโน’’.
‘‘หตฺถานีกํ รถานีกํ, อสฺเส ปตฺตี จ วมฺมิโน;
นิเวสนานิ รมฺมานิ, อหํ ปุตฺต ททามิ เต.
‘‘อิตฺถาคารมฺปิ เต ทมฺมิ, สพฺพาลงฺการภูสิตํ;
ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, ตฺวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ.
‘‘กุสลา นจฺจคีตสฺส, สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย;
กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.
‘‘ปฏิราชูหิ เต กฺา, อานยิสฺสํ อลงฺกตา;
ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน, อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ.
‘‘ยุวา จ ทหโร จาสิ, ปมุปฺปตฺติโก สุสุ;
รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.
‘‘โกฏฺาคารฺจ โกสฺจ, วาหนานิ พลานิ จ;
นิเวสนานิ รมฺมานิ, อหํ ปุตฺต ททามิ เต.
‘‘โคมณฺฑลปริพฺยูฬฺโห, ทาสิสงฺฆปุรกฺขโต;
รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ’’.
‘‘กึ ¶ ธเนน ยํ ขีเยถ [กึ ธเนน ยํ ชีเยถ (สี.), กึ มํ ธเนน กีเยถ (สฺยา. ก.)], กึ ภริยาย มริสฺสติ;
กึ โยพฺพเนน ชิณฺเณน [จิณฺเณน (สี. ปี.), วณฺเณน (ก.)], ยํ ชรายาภิภุยฺยติ [ยํ ชรา อภิเหสฺสติ (สี. ปี.)].
‘‘ตตฺถ กา นนฺทิ กา ขิฑฺฑา, กา รติ กา ธเนสนา;
กึ ¶ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ, ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา.
‘‘โยหํ [โสหํ (สี. ปี.)] เอวํ ปชานามิ, มจฺจุ เม นปฺปมชฺชติ;
อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, กา รตี กา ธเนสนา.
‘‘ผลานมิว ¶ ปกฺกานํ, นิจฺจํ ปตนโต ภยํ;
เอวํ ชาตาน มจฺจานํ, นิจฺจํ มรณโต ภยํ.
‘‘สายเมเก น ทิสฺสนฺติ, ปาโต ทิฏฺา พหู ชนา;
ปาโต เอเก น ทิสฺสนฺติ, สายํ ทิฏฺา พหู ชนา.
‘‘อชฺเชว กิจฺจํ อาตปฺปํ, โก ชฺา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺกรํ [สงฺครํ (สี. ปี.) ม. นิ. ๓.๒๗๒] เตน, มหาเสเนน มจฺจุนา.
‘‘โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺติ, ราชมุตฺโตสฺมิ พนฺธนา;
เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ, นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก’’ติ.
มูคปกฺขชาตกํ ปมํ.
๕๓๙. มหาชนกชาตกํ (๒)
‘‘โกยํ มชฺเฌ สมุทฺทสฺมึ, อปสฺสํ ตีรมายุเห;
กํ [กึ (สฺยา. ก.)] ตฺวํ อตฺถวสํ ตฺวา, เอวํ วายมเส ภุสํ’’.
‘‘นิสมฺม วตฺตํ โลกสฺส, วายามสฺส จ เทวเต;
ตสฺมา มชฺเฌ สมุทฺทสฺมึ, อปสฺสํ ตีรมายุเห’’.
‘‘คมฺภีเร อปฺปเมยฺยสฺมึ, ตีรํ ยสฺส น ทิสฺสติ;
โมโฆ เต ปุริสวายาโม, อปฺปตฺวาว มริสฺสสิ’’.
‘‘อนโณ ¶ าตินํ โหติ, เทวานํ ปิตุนฺจ [ปิตุโน จ (สี. ปี.)] โส;
กรํ ปุริสกิจฺจานิ, น จ ปจฺฉานุตปฺปติ’’.
‘‘อปารเณยฺยํ ยํ กมฺมํ, อผลํ กิลมถุทฺทยํ;
ตตฺถ โก วายเมนตฺโถ, มจฺจุ ยสฺสาภินิปฺปตํ’’ [ยสฺสาภินิปฺผตํ (สฺยา.)].
‘‘อปารเณยฺยมจฺจนฺตํ ¶ , โย วิทิตฺวาน เทวเต;
น รกฺเข อตฺตโน ปาณํ, ชฺา โส ยทิ หาปเย.
‘‘อธิปฺปายผลํ เอเก, อสฺมึ โลกสฺมิ เทวเต;
ปโยชยนฺติ กมฺมานิ, ตานิ อิชฺฌนฺติ วา น วา.
‘‘สนฺทิฏฺิกํ ¶ กมฺมผลํ, นนุ ปสฺสสิ เทวเต;
สนฺนา อฺเ ตรามหํ, ตฺจ ปสฺสามิ สนฺติเก.
‘‘โส อหํ วายมิสฺสามิ, ยถาสตฺติ ยถาพลํ;
คจฺฉํ ปารํ สมุทฺทสฺส, กสฺสํ [กาสํ (สี. ปี.)] ปุริสการิยํ’’.
‘‘โย ตฺวํ เอวํ คเต โอเฆ, อปฺปเมยฺเย มหณฺณเว;
ธมฺมวายามสมฺปนฺโน, กมฺมุนา นาวสีทสิ;
โส ตฺวํ ตตฺเถว คจฺฉาหิ, ยตฺถ เต นิรโต มโน’’.
‘‘อาสีเสเถว ¶ [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
‘‘อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.
‘‘วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
‘‘วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.
‘‘ทุกฺขูปนีโตปิ นโร สปฺโ, อาสํ น ฉินฺเทยฺย สุขาคมาย;
พหู หิ ผสฺสา อหิตา หิตา จ, อวิตกฺกิตา มจฺจุมุปพฺพชนฺติ [มจฺจุมุปฺปชฺชนฺติ (สฺยา.)].
‘‘อจินฺติตมฺปิ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;
น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา’’.
‘‘อโปราณํ [อปุราณํ (สี. ปี.)] วต โภ ราชา, สพฺพภุมฺโม ทิสมฺปติ;
นาชฺช นจฺเจ [น จ นจฺเจ (ก.)] นิสาเมติ, น คีเต กุรุเต มโน.
‘‘น มิเค [มเค (ก.)] นปิ อุยฺยาเน, นปิ หํเส อุทิกฺขติ;
มูโคว ตุณฺหิมาสีโน, น อตฺถมนุสาสติ’’.
‘‘สุขกามา ¶ ¶ รโหสีลา, วธพนฺธา อุปารตา [อุปารุตา (สฺยา. ก.)];
กสฺส [เกสํ (สี. ปี.)] นุ อชฺช อาราเม, ทหรา วุทฺธา จ อจฺฉเร.
‘‘อติกฺกนฺตวนถา ¶ ธีรา, นโม เตสํ มเหสินํ;
เย อุสฺสุกมฺหิ โลกมฺหิ, วิหรนฺติ มนุสฺสุกา.
‘‘เต เฉตฺวา มจฺจุโน ชาลํ, ตตํ [ตนฺตํ (สี. สฺยา. ปี.), ตํ ตํ (ก.)] มายาวิโน ทฬํ;
ฉินฺนาลยตฺตา [สนฺตาลยนฺตา (สฺยา. ก.)] คจฺฉนฺติ, โก เตสํ คติมาปเย’’ [เนสํ คติ ปาปเย (ก.)].
‘‘กทาหํ มิถิลํ [มิธิลํ (ก.)] ผีตํ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ [กทาสฺสุ (สี. ปี.), กทาสุ (สฺยา.)] ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, วิสาลํ สพฺพโตปภํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, พหุปาการโตรณํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺกํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, สุวิภตฺตํ มหาปถํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, สุวิภตฺตนฺตราปณํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, ควสฺสรถปีฬิตํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ มิถิลํ ผีตํ, อารามวนมาลินึ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, อุยฺยานวนมาลินึ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, ปาสาทวนมาลินึ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ มิถิลํ ผีตํ, ติปุรํ ราชพนฺธุนึ;
มาปิตํ โสมนสฺเสน, เวเทเหน ยสสฺสินา;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ เวเทเห ผีเต, นิจิเต ธมฺมรกฺขิเต;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ เวเทเห ผีเต, อเชยฺเย ธมฺมรกฺขิเต;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ อนฺเตปุรํ [กทา อนฺเตปุรํ (สี. ปี.)] รมฺมํ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ อนฺเตปุรํ รมฺมํ, สุธามตฺติกเลปนํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ อนฺเตปุรํ รมฺมํ, สุจิคนฺธํ มโนรมํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, วิภตฺเต ภาคโส มิเต;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, สุธามตฺติกเลปเน;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, สุจิคนฺเธ มโนรเม;
ปหาย ¶ ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, ลิตฺเต จนฺทนโผสิเต;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ โสณฺณปลฺลงฺเก [สุวณฺณปลฺลงฺเก (สี. สฺยา. ปี.)], โคนเก จิตฺตสนฺถเต;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘กทาหํ มณิปลฺลงฺเก, โคนเก จิตฺตสนฺถเต;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].
‘‘กทาหํ ¶ กปฺปาสโกเสยฺยํ, โขมโกฏุมฺพรานิ จ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ โปกฺขรณี รมฺมา, จกฺกวากปกูชิตา [จกฺกวากูปกูชิตา (สี. ปี.)];
มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ หตฺถิคุมฺเพ จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
สุวณฺณกจฺเฉ มาตงฺเค, เหมกปฺปนวาสเส.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ ¶ อสฺสคุมฺเพ จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
อาชานีเยว ชาติยา, สินฺธเว สีฆวาหเน.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ รถเสนิโย, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ โสวณฺณรเถ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ สชฺฌุรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ อสฺสรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ โอฏฺรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ โคณรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ อชรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห ¶ คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ เมณฺฑรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ มิครเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ หตฺถาโรเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
นีลวมฺมธเร สูเร, โตมรงฺกุสปาณิเน [ปาณิโน (สฺยา. ก.)];
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ อสฺสาโรเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
นีลวมฺมธเร สูเร, อิลฺลิยาจาปธาริเน [ธาริโน (สฺยา. ก.)];
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ รถาโรเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
นีลวมฺมธเร สูเร, จาปหตฺเถ กลาปิเน [กลาปิโน (สฺยา. ก.)];
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘กทาหํ ธนุคฺคเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
นีลวมฺมธเร สูเร, จาปหตฺเถ กลาปิเน;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].
‘‘กทาหํ ราชปุตฺเต จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
จิตฺรวมฺมธเร สูเร, กฺจนาเวฬธาริเน;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ อริยคเณ จ, วตวนฺเต [วตฺถวนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] อลงฺกเต;
หริจนฺทนลิตฺตงฺเค, กาสิกุตฺตมธาริเน;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘กทาหํ ¶ อมจฺจคเณ จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
ปีตวมฺมธเร สูเร, ปุรโต คจฺฉมาลิเน [คจฺฉมาลิโน (สฺยา. ก.)];
ปหาย ¶ ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].
‘‘กทาหํ [กทา (สี. ปี.)] สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ [กทา (สี. ปี.)] สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ [กทา (สี. ปี.)] สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ [กทา (สี. ปี.)] สตปลํ กํสํ, โสวณฺณํ สตราชิกํ;
ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ หตฺถิคุมฺพา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ อสฺสคุมฺพา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
อาชานียาว ชาติยา, สินฺธวา สีฆวาหนา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ รถเสนี, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ โสณฺณรถา [โสวณฺณรถา (ปี. ก.)], สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ ¶ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ สชฺฌุรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา ¶ คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ อสฺสรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ ¶ มํ โอฏฺรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ โคณรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ อชรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ ¶ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ เมณฺฑรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ มิครถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;
ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ หตฺถาโรหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
นีลวมฺมธรา สูรา, โตมรงฺกุสปาณิโน;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ ¶ มํ อสฺสาโรหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
นีลวมฺมธรา สูรา, อิลฺลิยาจาปธาริโน;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ ¶ มํ รถาโรหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
นีลวมฺมธรา สูรา, จาปหตฺถา กลาปิโน;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ ธนุคฺคหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
นีลวมฺมธรา สูรา, จาปหตฺถา กลาปิโน;
ยนฺตํ ¶ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ ราชปุตฺตา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
จิตฺรวมฺมธรา สูรา, กฺจนาเวฬธาริโน;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ อริยคณา, วตวนฺตา อลงฺกตา;
หริจนฺทนลิตฺตงฺคา, กาสิกุตฺตมธาริโน;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ อมจฺจคณา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
ปีตวมฺมธรา สูรา, ปุรโต คจฺฉมาลิโน [คจฺฉมาลินี (สฺยา. ก.)];
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาสฺสุ มํ สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ ปตฺตํ คเหตฺวาน, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;
ปิณฺฑิกาย จริสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ปํสุกูลานํ, อุชฺฌิตานํ [อุชฺฌิฏฺานํ (ก.)] มหาปเถ;
สงฺฆาฏึ ธารยิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ สตฺตาหสมฺเมเฆ [สตฺตาหํ เมเฆ (สี. สฺยา.)], โอวฏฺโ อลฺลจีวโร;
ปิณฺฑิกาย จริสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ ¶ ¶ สพฺพตฺถ คนฺตฺวา [สพฺพหํ านํ (สี.), สพฺพณฺหํ คนฺตฺวา (สฺยา.), สพฺพาหํ านํ (ปี.), สพฺพฏฺานํ (ก.)], รุกฺขา รุกฺขํ วนา วนํ;
อนเปกฺโข คมิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ คิริทุคฺเคสุ, ปหีนภยเภรโว;
อทุติโย คมิสฺสามิ [วิหริสฺสามิ (สี. ปี.)], ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ วีณํ วรุชฺชโก [วีณรุชฺชโก (สฺยา.), วีณํ วิรุชฺชโก (ก.)], สตฺตตนฺตึ มโนรมํ;
จิตฺตํ อุชุํ กริสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.
‘‘กทาหํ รถกาโรว, ปริกนฺตํ อุปาหนํ;
กามสฺโชเน เฉจฺฉํ [เฉตฺวา (ก.)], เย ทิพฺเพ เย จ มานุเส’’.
‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.
‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.
‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.
‘‘ตา ¶ จ สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
หิตฺวา สมฺปทฺทวี [สมฺปทฺทยี (สี.)] ราชา, ปพฺพชฺชาย ปุรกฺขโต.
‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
หิตฺวา สมฺปทฺทวี ราชา, ปพฺพชฺชาย ปุรกฺขโต.
‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
หิตฺวา สมฺปทฺทวี ราชา, ปพฺพชฺชาย ปุรกฺขโต’’.
‘‘หิตฺวา สตปลํ กํสํ, โสวณฺณํ สตราชิกํ;
อคฺคหี มตฺติกํ ปตฺตํ, ตํ ทุติยาภิเสจนํ’’.
‘‘เภสฺมา [เวสฺมา (สี.), ภึสา (ปี.), ภีสา (ก.)] อคฺคิสมา ชาลา, โกสา ฑยฺหนฺติ ภาคโส;
รชตํ ชาตรูปฺจ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู.
‘‘มณโย ¶ สงฺขมุตฺตา จ, วตฺถิกํ หริจนฺทนํ;
อชินํ ทณฺฑภณฺฑฺจ, โลหํ กาฬายสํ พหู;
เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ, มา เตตํ วินสา ธนํ’’ [วินสฺสา ธนํ (สฺยา. ก.)].
‘‘สุสุขํ วต ชีวาม, เยสํ โน นตฺถิ กิฺจนํ;
มิถิลาย ทยฺหมานาย, น เม กิฺจิ อทยฺหถ’’.
‘‘อฏวิโย ¶ สมุปฺปนฺนา, รฏฺํ วิทฺธํสยนฺติ ตํ;
เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ, มา รฏฺํ วินสา อิทํ’’.
‘‘สุสุขํ วต ชีวาม, เยสํ โน นตฺถิ กิฺจนํ;
รฏฺเ วิลุมฺปมานมฺหิ, น [มา (ก.)] เม กิฺจิ อหีรถ.
‘‘สุสุขํ ¶ วต ชีวาม, เยสํ โน นตฺถิ กิฺจนํ;
ปีติภกฺขา ภวิสฺสาม, เทวา อาภสฺสรา ยถา’’.
‘‘กิมฺเหโส มหโต โฆโส, กา นุ คาเมว กีฬิยา [คาเม กิลีลิยา (สี.)];
สมณ เตว [สมณฺเว (สี. ปี.), สมณตฺเวว (สฺยา.)] ปุจฺฉาม, กตฺเถโส อภิสโฏ ชโน’’.
‘‘มมํ โอหาย คจฺฉนฺตํ, เอตฺเถโส อภิสโฏ ชโน;
สีมาติกฺกมนํ ยนฺตํ, มุนิโมนสฺส ปตฺติยา;
มิสฺสํ นนฺทีหิ คจฺฉนฺตํ, กึ ชานมนุปุจฺฉสิ’’.
‘‘มาสฺสุ ติณฺโณ อมฺิตฺถ [อมฺิตฺโถ (สี. สฺยา. ปี.)], สรีรํ ธารยํ อิมํ;
อตีรเณยฺย ยมิทํ [อตีรเณยฺยมิทํ กมฺมํ (สี. สฺยา. ปี.)], พหู หิ ปริปนฺถโย’’.
‘‘โก นุ เม ปริปนฺถสฺส, มมํ เอวํวิหาริโน;
โย เนว ทิฏฺเ นาทิฏฺเ, กามานมภิปตฺถเย’’.
‘‘นิทฺทา ตนฺที วิชมฺภิตา, อรตี ภตฺตสมฺมโท;
อาวสนฺติ สรีรฏฺา, พหู หิ ปริปนฺถโย’’.
‘‘กลฺยาณํ วต มํ ภวํ, พฺราหฺมณ มนุสาสติ [มนุสาสสิ (สี.)];
พฺราหฺมณ เตว [พฺราหฺมณฺเว (สี.)] ปุจฺฉามิ, โก นุ ตฺวมสิ มาริส’’.
‘‘นารโท อิติ เม นามํ [นาเมน (สฺยา. ก.)], กสฺสโป อิติ มํ วิทู;
โภโต สกาสมาคจฺฉึ, สาธุ สพฺภิ สมาคโม.
‘‘ตสฺส ¶ เต สพฺโพ อานนฺโท, วิหาโร อุปวตฺตตุ;
ยํ อูนํ [ยทูนํ (สี. สฺยา. ปี.)] ตํ ปริปูเรหิ, ขนฺติยา อุปสเมน จ.
‘‘ปสารย สนฺนตฺจ, อุนฺนตฺจ ปสารย [ปหารย (สฺยา. ปี. ก.)];
กมฺมํ ¶ วิชฺชฺจ ธมฺมฺจ, สกฺกตฺวาน ปริพฺพช’’.
‘‘พหู หตฺถี จ อสฺเส จ, นคเร ชนปทานิ จ;
หิตฺวา ชนก ปพฺพชิโต, กปาเล [กปลฺเล (สี. ปี.)] รติมชฺฌคา.
‘‘กจฺจิ นุ เต ชานปทา, มิตฺตามจฺจา จ าตกา;
ทุพฺภิมกํสุ ชนก, กสฺมา เต ตํ อรุจฺจถ’’.
‘‘น ¶ มิคาชิน ชาตุจฺเฉ [ชาตุจฺจ (สี. ปี.)], อหํ กฺจิ กุทาจนํ;
อธมฺเมน ชิเน าตึ, น จาปิ าตโย มมํ.
‘‘ทิสฺวาน โลกวตฺตนฺตํ, ขชฺชนฺตํ กทฺทมีกตํ;
หฺเร พชฺฌเร เจตฺถ, ยตฺถ สนฺโน [สตฺโต (สี.)] ปุถุชฺชโน;
เอตาหํ อุปมํ กตฺวา, ภิกฺขโกสฺมิ มิคาชิน’’.
‘‘โก นุ เต ภควา สตฺถา, กสฺเสตํ วจนํ สุจิ;
น หิ กปฺปํ วา วิชฺชํ วา, ปจฺจกฺขาย รเถสภ;
สมณํ อาหุ วตฺตนฺตํ, ยถา ทุกฺขสฺสติกฺกโม’’.
‘‘น มิคาชิน ชาตุจฺเฉ, อหํ กฺจิ กุทาจนํ;
สมณํ พฺราหฺมณํ วาปิ, สกฺกตฺวา อนุปาวิสึ’’.
‘‘มหตา จานุภาเวน, คจฺฉนฺโต สิริยา ชลํ;
คียมาเนสุ คีเตสุ, วชฺชมาเนสุ วคฺคุสุ.
‘‘ตูริยตาฬสงฺฆุฏฺเ [ตุริยตาฬิตสงฺฆุฏฺเ (สี. ปี.)], สมฺมตาลสมาหิเต;
ส มิคาชิน มทฺทกฺขึ, ผลึ [ผลํ (สี. ปี. ก.)] อมฺพํ ติโรจฺฉทํ;
หฺมานํ [ตุชฺชมานํ (สี.), ตุทมานํ (สฺยา.), ตทฺทมานํ (ปี.), หตมานํ (ก.)] มนุสฺเสหิ, ผลกาเมหิ ชนฺตุภิ.
‘‘โส ¶ โขหํ ตํ สิรึ หิตฺวา, โอโรหิตฺวา มิคาชิน;
มูลํ อมฺพสฺสุปาคจฺฉึ, ผลิโน นิปฺผลสฺส จ.
‘‘ผลึ ¶ [ผลํ (สี. ปี. ก.)] อมฺพํ หตํ ทิสฺวา, วิทฺธํสฺตํ วินฬีกตํ;
อเถกํ [อเถตํ (สี. ปี.)] อิตรํ อมฺพํ, นีโลภาสํ มโนรมํ.
‘‘เอวเมว นูนมฺเหปิ [นูน อมฺเห (สี. ปี.)], อิสฺสเร พหุกณฺฏเก;
อมิตฺตา โน วธิสฺสนฺติ, ยถา อมฺโพ ผลี หโต.
‘‘อชินมฺหิ หฺเต ทีปิ, นาโค ทนฺเตหิ หฺเต;
ธนมฺหิ ธนิโน หนฺติ, อนิเกตมสนฺถวํ;
ผลี อมฺโพ อผโล จ, เต สตฺถาโร อุโภ มม’’.
‘‘สพฺโพ ชโน ปพฺยาธิโต, ราชา ปพฺพชิโต อิติ;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา.
‘‘อสฺสาสยิตฺวา ชนตํ, ปยิตฺวา ปฏิจฺฉทํ;
ปุตฺตํ รชฺเช เปตฺวาน, อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ’’.
‘‘จตฺตา ¶ มยา ชานปทา, มิตฺตามจฺจา จ าตกา;
สนฺติ ปุตฺตา วิเทหานํ, ทีฆาวุ รฏฺวฑฺฒโน;
เต รชฺชํ การยิสฺสนฺติ, มิถิลายํ ปชาปติ’’.
‘‘เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ, ยํ วากฺยํ มม รุจฺจติ;
รชฺชํ ตุวํ การยสิ [การยนฺตี (สี. สฺยา. ปี.)], ปาปํ ทุจฺจริตํ พหุํ;
กาเยน วาจา มนสา, เยน คจฺฉสิ [กฺฉิสิ (สี. ปี.)] ทุคฺคตึ.
‘‘ปรทินฺนเกน ปรนิฏฺิเตน, ปิณฺเฑน ยาเปหิ ส ธีรธมฺโม’’.
‘‘โยปิ ¶ จตุตฺเถ ภตฺตกาเล น ภฺุเช, อชุฏฺมารีว [อชทฺธุมารีว (สี.), อชฺฌุฏฺมาริว (สฺยา.), อชทฺธุมาริว (ปี.) มชฺฌิมนิกาเย, องฺคุตฺตรนิกาเย จ ปสฺสิตพฺพํ] ขุทาย มิยฺเย;
น ตฺเวว ปิณฺฑํ ลุฬิตํ อนริยํ, กุลปุตฺตรูโป สปฺปุริโส น เสเว;
ตยิทํ น สาธุ ตยิทํ น สุฏฺุ, สุนขุจฺฉิฏฺกํ ชนก ภฺุชเส ตุวํ’’.
‘‘น ¶ จาปิ เม สีวลิ โส อภกฺโข, ยํ โหติ จตฺตํ คิหิโน สุนสฺส วา;
เย เกจิ โภคา อิธ ธมฺมลทฺธา, สพฺโพ โส ภกฺโข อนวโยติ [อนวชฺโชติ (สี. ปี.)] วุตฺโต’’.
‘‘กุมาริเก อุปเสนิเย, นิจฺจํ นิคฺคฬมณฺฑิเต;
กสฺมา เต เอโก ภุโช ชนติ, เอโก เต น ชนตี ภุโช’’.
‘‘อิมสฺมึ เม สมณ หตฺเถ, ปฏิมุกฺกา ทุนีวรา [ทุนีธุรา (สี. ปี.)];
สงฺฆาตา [สํฆฏฺฏา (สฺยา. ก.)] ชายเต สทฺโท, ทุติยสฺเสว สา คติ.
‘‘อิมสฺมึ เม สมณ หตฺเถ, ปฏิมุกฺโก เอกนีวโร [เอกนีธุโร (สี. ปี.)];
โส อทุติโย น ชนติ, มุนิภูโตว ติฏฺติ.
‘‘วิวาทปฺปตฺโต [วิวาทมตฺโต (ปี.)] ทุติโย, เกเนโก วิวทิสฺสติ;
ตสฺส เต สคฺคกามสฺส, เอกตฺตมุปโรจตํ’’.
‘‘สุณาสิ สีวลิ กถา [คาถา (สี. สฺยา. ปี.)], กุมาริยา ปเวทิตา;
เปสิยา [เปสฺสิยา (สี. ปี.)] มํ ครหิตฺโถ, ทุติยสฺเสว สา คติ.
‘‘อยํ ¶ ทฺเวธาปโถ ภทฺเท, อนุจิณฺโณ ปถาวิหิ;
เตสํ ตฺวํ เอกํ คณฺหาหิ, อหเมกํ ปุนาปรํ.
‘‘มาวจ [เนว (สี. ปี.), มา จ (สฺยา. ก.)] มํ ตฺวํ ปติ เมติ, นาหํ [มาหํ (สี. ปี.)] ภริยาติ วา ปุน’’;
‘‘อิมเมว กถยนฺตา, ถูณํ นครุปาคมุํ.
‘‘โกฏฺเก อุสุการสฺส, ภตฺตกาเล อุปฏฺิเต;
ตตฺรา จ โส อุสุกาโร, (เอกํ ทณฺฑํ อุชุํ กตํ;) [( ) นตฺถิ พหูสุ]
เอกฺจ จกฺขุํ นิคฺคยฺห, ชิมฺหเมเกน เปกฺขติ’’.
‘‘เอวํ ¶ โน สาธุ ปสฺสสิ, อุสุการ สุโณหิ เม;
ยเทกํ จกฺขุํ นิคฺคยฺห, ชิมฺหเมเกน เปกฺขสิ’’.
‘‘ทฺวีหิ ¶ สมณ จกฺขูหิ, วิสาลํ วิย ขายติ;
อสมฺปตฺวา ปรมํ [ปรํ (สี. ปี.)] ลิงฺคํ, นุชุภาวาย กปฺปติ.
‘‘เอกฺจ จกฺขุํ นิคฺคยฺห, ชิมฺหเมเกน เปกฺขโต;
สมฺปตฺวา ปรมํ ลิงฺคํ, อุชุภาวาย กปฺปติ.
‘‘วิวาทปฺปตฺโต [วิวาทมตฺโต (ปี.)] ทุติโย, เกเนโก วิวทิสฺสติ;
ตสฺส เต สคฺคกามสฺส, เอกตฺตมุปโรจตํ’’.
‘‘สุณาสิ สีวลิ กถา [คาถา (สี. สฺยา. ปี.)], อุสุกาเรน เวทิตา;
เปสิยา มํ ครหิตฺโถ, ทุติยสฺเสว สา คติ.
‘‘อยํ ทฺเวธาปโถ ภทฺเท, อนุจิณฺโณ ปถาวิหิ;
เตสํ ตฺวํ เอกํ คณฺหาหิ, อหเมกํ ปุนาปรํ.
‘‘มาวจ มํ ตฺวํ ปติ เมติ, นาหํ ภริยาติ วา ปุน’’;
‘‘มฺุชาเวสิกา ¶ ปวาฬฺหา, เอกา วิหร สีวลี’’ติ.
มหาชนกชาตกํ ทุติยํ.
๕๔๐. สุวณฺณสามชาตกํ (๓)
‘‘โก นุ มํ อุสุนา วิชฺฌิ, ปมตฺตํ อุทหารกํ [หาริกํ (สฺยา.), หาริยํ (ก.)];
ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เวสฺโส, โก มํ วิทฺธา นิลียสิ.
‘‘น เม มํสานิ ขชฺชานิ, จมฺเมนตฺโถ น วิชฺชติ;
อถ เกน นุ วณฺเณน, วิทฺเธยฺยํ มํ อมฺถ.
‘‘โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ มํ วิทฺธา นิลียสิ’’.
‘‘ราชาหมสฺมิ กาสีนํ, ปีฬิยกฺโขติ มํ วิทู;
โลภา รฏฺํ ปหิตฺวาน, มิคเมสํ จรามหํ.
‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;
นาโคปิ เม น มุจฺเจยฺย, อาคโต อุสุปาตนํ.
‘‘โก ¶ ¶ วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต [ตฺวํ จ กสฺส วา ปุตฺโตสิ (สี. ปี.)], กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ;
ปิตุโน อตฺตโน จาปิ, นามโคตฺตํ ปเวทย’’.
‘‘เนสาทปุตฺโต ภทฺทนฺเต, สาโม อิติ มํ าตโย;
อามนฺตยึสุ ชีวนฺตํ, สฺวชฺเชวาหํ คโต [สฺวาชฺเชวงฺคโต (สฺยา.), สฺวชฺเชวงฺคเต (ก.)] สเย.
‘‘วิทฺโธสฺมิ ปุถุสลฺเลน, สวิเสน ยถา มิโค;
สกมฺหิ โลหิเต ราช, ปสฺส เสมิ ปริปฺลุโต.
‘‘ปฏิวามคตํ ¶ [ปฏิธมฺม คตํ (สี. ปี.)] สลฺลํ, ปสฺส ธิมฺหามิ [วิหามฺหิ (สี. ปี.)] โลหิตํ;
อาตุโร ตฺยานุปุจฺฉามิ, กึ มํ วิทฺธา นิลียสิ.
‘‘อชินมฺหิ หฺเต ทีปิ, นาโค ทนฺเตหิ หฺเต;
อถ เกน นุ วณฺเณน, วิทฺเธยฺยํ มํ อมฺถ’’.
‘‘มิโค อุปฏฺิโต อาสิ, อาคโต อุสุปาตนํ;
ตํ ทิสฺวา อุพฺพิชี สาม, เตน โกโธ มมาวิสิ’’.
‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ;
น มํ มิคา อุตฺตสนฺติ, อรฺเ สาปทานิปิ.
‘‘ยโต นิธึ ปริหรึ, ยโต ปตฺโตสฺมิ โยพฺพนํ;
น มํ มิคา อุตฺตสนฺติ, อรฺเ สาปทานิปิ.
‘‘ภีรู กิมฺปุริสา ราช, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;
สมฺโมทมานา คจฺฉาม, ปพฺพตานิ วนานิ จ.
(‘‘น มํ มิคา อุตฺตสนฺติ, อรฺเ สาปทานิปิ;) [( ) นตฺถิ สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ]
อถ เกน นุ วณฺเณน, อุตฺราสนฺติ มิคา มมํ’’ [อุตฺราเส โส มิโค มมํ (สี. ปี.)].
‘‘น ตํ ตส [น ตทฺทสา (สี. ปี.)] มิโค สาม, กึ ตาหํ อลิกํ ภเณ;
โกธโลภาภิภูตาหํ, อุสุํ เต ตํ อวสฺสชึ [อวิสฺสชึ (สฺยา.)].
‘‘กุโต นุ สาม อาคมฺม, กสฺส วา ปหิโต ตุวํ;
อุทหาโร นทึ คจฺฉ, อาคโต มิคสมฺมตํ’’.
‘‘อนฺธา ¶ มาตาปิตา มยฺหํ, เต ภรามิ พฺรหาวเน;
เตสาหํ อุทกาหาโร, อาคโต มิคสมฺมตํ.
‘‘อตฺถิ เนสํ อุสามตฺตํ, อถ สาหสฺส ชีวิตํ;
อุทกสฺส อลาเภน ¶ , มฺเ อนฺธา มริสฺสเร.
‘‘น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ;
ยฺจ อมฺมํ น ปสฺสามิ, ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต.
‘‘น ¶ เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ;
ยฺจ ตาตํ น ปสฺสามิ, ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต.
‘‘สา นูน กปณา อมฺมา, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ [รุจฺจติ (ก.)];
อฑฺฒรตฺเตว รตฺเต วา, นทีว อวสุจฺฉติ [อวสุสฺสติ (สฺยา.)].
‘‘โส นูน กปโณ ตาโต, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ [รุจฺจติ (ก.)];
อฑฺฒรตฺเตว รตฺเต วา, นทีว อวสุจฺฉติ [อวสุสฺสติ (สฺยา.)].
‘‘อุฏฺานปาทจริยาย [ปาริจริยาย (สี. ปี.)], ปาทสมฺพาหนสฺส จ;
สาม ตาต วิลปนฺตา, หิณฺฑิสฺสนฺติ พฺรหาวเน.
‘‘อิทมฺปิ ทุติยํ สลฺลํ, กมฺเปติ หทยํ มมํ;
ยฺจ อนฺเธ น ปสฺสามิ, มฺเ หิสฺสามิ [ยฺจ เหสฺสามิ (สี. ปี.), ตํ เมํ หิสฺสามิ (ก.)] ชีวิตํ’’.
‘‘มา พาฬฺหํ ปริเทเวสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;
อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสํ เต พฺรหาวเน.
‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;
อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสํ เต พฺรหาวเน.
‘‘มิคานํ [มคานํ (ก.)] วิฆาสมนฺเวสํ, วนมูลผลานิ จ;
อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสํ เต พฺรหาวเน.
‘‘กตมํ ตํ วนํ สาม, ยตฺถ มาตาปิตา ตว;
อหํ ¶ เต ตถา ภริสฺสํ, ยถา เต อภรี ตุวํ’’.
‘‘อยํ ¶ เอกปที ราช, โยยํ อุสฺสีสเก มม;
อิโต คนฺตฺวา อฑฺฒโกสํ, ตตฺถ เนสํ อคารกํ;
ยตฺถ มาตาปิตา มยฺหํ, เต ภรสฺสุ อิโต คโต.
‘‘นโม เต กาสิราชตฺถุ, นโม เต กาสิวฑฺฒน;
อนฺธา มาตาปิตา มยฺหํ, เต ภรสฺสุ พฺรหาวเน.
‘‘อฺชลึ เต ปคฺคณฺหามิ, กาสิราช นมตฺถุ เต;
มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ, วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนํ’’.
‘‘อิทํ วตฺวาน โส สาโม, ยุวา กลฺยาณทสฺสโน;
มุจฺฉิโต วิสเวเคน, วิสฺี สมปชฺชถ.
‘‘ส ราชา ปริเทเวสิ, พหุํ การฺุสฺหิตํ;
อชรามโรหํ อาสึ, อชฺเชตํ ามิ [อชฺชหฺามิ (ก.)] โน ปุเร;
สามํ กาลงฺกตํ ทิสฺวา, นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโม.
‘‘ยสฺสุ ¶ มํ ปฏิมนฺเตติ, สวิเสน สมปฺปิโต;
สฺวชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสติ.
‘‘นิรยํ นูน คจฺฉามิ, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย;
ตทา หิ ปกตํ ปาปํ, จิรรตฺตาย กิพฺพิสํ.
‘‘ภวนฺติ ตสฺส วตฺตาโร, คาเม กิพฺพิสการโก;
อรฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ, โก มํ วตฺตุมรหติ.
‘‘สารยนฺติ หิ กมฺมานิ, คาเม สํคจฺฉ มาณวา;
อรฺเ ¶ นิมฺมนุสฺสมฺหิ, โก นุ มํ สารยิสฺสติ’’.
‘‘สา เทวตา อนฺตรหิตา, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;
รฺโว อนุกมฺปาย, อิมา คาถา อภาสถ.
‘‘อาคุํ กิร มหาราช, อกริ [อกรา (สี.)] กมฺม ทุกฺกฏํ;
อทูสกา ปิตาปุตฺตา, ตโย เอกูสุนา หตา.
‘‘เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ, ยถา เต สุคตี สิยา;
ธมฺเมนนฺเธ วเน โปส, มฺเหํ สุคตี ตยา.
‘‘ส ¶ ราชา ปริเทวิตฺวา, พหุํ การฺุสฺหิตํ;
อุทกกุมฺภมาทาย, ปกฺกามิ ทกฺขิณามุโข.
‘‘กสฺส นุ เอโส ปทสทฺโท, มนุสฺสสฺเสว อาคโต;
เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส, โก นุ ตฺวมสิ มาริส.
‘‘สนฺตฺหิ สาโม วชติ, สนฺตํ ปาทานิ เนยติ [อุตฺตหิ (สี.)];
เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส, โก นุ ตฺวมสิ มาริส’’.
‘‘ราชาหมสฺมิ กาสีนํ, ปีฬิยกฺโขติ มํ วิทู;
โลภา รฏฺํ ปหิตฺวาน, มิคเมสํ จรามหํ.
‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;
นาโคปิ เม น มุจฺเจยฺย, อาคโต อุสุปาตนํ’’.
‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.
‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;
ผลานิ ¶ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช ราช วรํ วรํ.
‘‘อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ’’.
‘‘นาลํ ¶ อนฺธา วเน ทฏฺุํ, โก นุ โว ผลมาหริ;
อนนฺธสฺเสวยํ สมฺมา, นิวาโป มยฺห ขายติ’’.
‘‘ทหโร ยุวา นาติพฺรหา, สาโม กลฺยาณทสฺสโน;
ทีฆสฺส เกสา อสิตา, อโถ สูนคฺค [โสนคฺค (ก.)] เวลฺลิตา.
‘‘โส หเว ผลมาหริตฺวา, อิโต อาทาย [อาทา (สี. ปี.)] กมณฺฑลุํ;
นทึ คโต อุทหาโร, มฺเ น ทูรมาคโต’’.
‘‘อหํ ตํ อวธึ สามํ, โย ตุยฺหํ ปริจารโก;
ยํ กุมารํ ปเวเทถ, สามํ กลฺยาณทสฺสนํ.
‘‘ทีฆสฺส เกสา อสิตา, อโถ สูนคฺคเวลฺลิตา;
เตสุ โลหิตลิตฺเตสุ, เสติ สาโม มยา หโต’’.
‘‘เกน ¶ ทุกูลมนฺเตสิ, หโต สาโมติ วาทินา;
หโต สาโมติ สุตฺวาน, หทยํ เม ปเวธติ.
‘‘อสฺสตฺถสฺเสว ตรุณํ, ปวาฬํ มาลุเตริตํ;
หโต สาโมติ สุตฺวาน, หทยํ เม ปเวธติ’’.
‘‘ปาริเก กาสิราชายํ, โส สามํ มิคสมฺมเต;
โกธสา อุสุนา วิชฺฌิ, ตสฺส มา ปาปมิจฺฉิมฺหา’’.
‘‘กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต, โย อนฺเธ อภรี วเน;
ตํ ¶ เอกปุตฺตํ ฆาติมฺหิ, กถํ จิตฺตํ น โกปเย’’.
‘‘กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต, โย อนฺเธ อภรี วเน;
ตํ เอกปุตฺตํ ฆาติมฺหิ, อกฺโกธํ อาหุ ปณฺฑิตา’’.
‘‘มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ, หโต สาโมติ วาทินา;
อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสามิ พฺรหาวเน.
‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;
อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสามิ พฺรหาวเน.
‘‘มิคานํ วิฆาสมนฺเวสํ, วนมูลผลานิ จ;
อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสามิ พฺรหาวเน’’.
‘‘เนส ธมฺโม มหาราช, เนตํ อมฺเหสุ กปฺปติ;
ราชา ตฺวมสิ อมฺหากํ, ปาเท วนฺทาม เต มยํ’’.
‘‘ธมฺมํ เนสาท ภณถ, กตา อปจิตี ตยา;
ปิตา ตฺวมสิ [ตฺวมหิ (?)] อมฺหากํ, มาตา ตฺวมสิ ปาริเก’’.
‘‘นโม ¶ เต กาสิราชตฺถุ, นโม เต กาสิวฑฺฒน;
อฺชลึ เต ปคฺคณฺหาม, ยาว สามานุปาปย.
‘‘ตสฺส ปาเท สมชฺชนฺตา [ปวฏฺฏนฺตา (ปี.)], มุขฺจ ภุชทสฺสนํ;
สํสุมฺภมานา อตฺตานํ, กาลมาคมยามเส’’.
‘‘พฺรหา วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;
ยตฺถ สาโม หโต เสติ, จนฺโทว ปติโต ฉมา.
‘‘พฺรหา ¶ ¶ วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;
ยตฺถ สาโม หโต เสติ, สูริโยว ปติโต ฉมา.
‘‘พฺรหา วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;
ยตฺถ สาโม หโต เสติ, ปํสุนา ปติกุนฺติโต [กุณฺิโต (สี. สฺยา. ปี.) เอวมุปริปิ].
‘‘พฺรหา วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;
ยตฺถ สาโม หโต เสติ, อิเธว วสถสฺสเม’’.
‘‘ยทิ ตตฺถ สหสฺสานิ, สตานิ นิยุตานิ [นหุตานิ (สี. สฺยา. ปี.)] จ;
เนวมฺหากํ ภยํ โกจิ, วเน วาเฬสุ วิชฺชติ’’.
‘‘ตโต อนฺธานมาทาย, กาสิราชา พฺรหาวเน;
หตฺเถ คเหตฺวา ปกฺกามิ, ยตฺถ สาโม หโต อหุ.
‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;
อปวิทฺธํ พฺรหารฺเ, จนฺทํว ปติตํ ฉมา.
‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;
อปวิทฺธํ พฺรหารฺเ, สูริยํว ปติตํ ฉมา.
‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;
อปวิทฺธํ พฺรหารฺเ, กลูนํ [กรุณํ (สี. ปี.)] ปริเทวยุํ.
‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, อธมฺโม กิร โภ อิติ.
‘‘พาฬฺหํ โข ตฺวํ ปมตฺโตสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;
โย อชฺเชวํ [สฺวชฺเชวํ (ก.) เอวมุปริปิ] คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.
‘‘พาฬฺหํ ¶ โข ตฺวํ ปทิตฺโตสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;
โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.
‘‘พาฬฺหํ โข ตฺวํ ปกุทฺโธสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;
โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.
‘‘พาฬฺหํ ¶ โข ตฺวํ ปสุตฺโตสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;
โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.
‘‘พาฬฺหํ ¶ โข ตฺวํ วิมโนสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;
โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.
‘‘ชฏํ วลินํ ปํสุคตํ [ปงฺกหตํ (สี. ปี.)], โก ทานิ สณฺเปสฺสติ [สณฺเปสฺสติ (สี. สฺยา. ปี.)];
สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก.
‘‘โก เม สมฺมชฺชมาทาย [เจ สมฺมชฺชนาทาย (สี.), โน สมฺมชฺชนาทาย (สฺยา.), เม สมฺมชฺชนาทาย (ปี.)], สมฺมชฺชิสฺสติ อสฺสมํ;
สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก.
‘‘โก ทานิ นฺหาปยิสฺสติ, สีเตนุณฺโหทเกน จ;
สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก.
‘‘โก ทานิ โภชยิสฺสติ, วนมูลผลานิ จ;
สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก’’.
‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;
อฏฺฏิตา ปุตฺตโสเกน, มาตา สจฺจํ อภาสถ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, ธมฺมจารี ปุเร อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน ¶ สจฺเจนยํ สาโม, พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, สจฺจวาที ปุเร อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, มาตาเปตฺติภโร [มาตาเปติภโร (สฺยา.), มาตาปิตฺติภโร (ก.)] อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, กุเล เชฏฺาปจายิโก;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, ปาณา ปิยตโร มม;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘ยํ ¶ กิฺจิตฺถิ กตํ ปฺุํ, มยฺหฺเจว ปิตุจฺจ เต;
สพฺเพน เตน กุสเลน, วิสํ สามสฺส หฺตุ’’.
‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;
อฏฺฏิโต ปุตฺตโสเกน, ปิตา สจฺจํ อภาสถ.
‘‘เยน ¶ สจฺเจนยํ สาโม, ธมฺมจารี ปุเร อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, สจฺจวาที ปุเร อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน ¶ สจฺเจนยํ สาโม, มาตาเปตฺติภโร อหุ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, กุเล เชฏฺาปจายิโก;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, ปาณา ปิยตโร มม;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘ยํ กิฺจิตฺถิ [กิฺจตฺถิ (สี. ปี.)] กตํ ปฺุํ, มยฺหฺเจว มาตุจฺจ เต;
สพฺเพน เตน กุสเลน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘สา เทวตา อนฺตรหิตา, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;
สามสฺส อนุกมฺปาย, อิมํ สจฺจํ อภาสถ.
‘‘ปพฺพตฺยาหํ คนฺธมาทเน, จิรรตฺตนิวาสินี [จิรํ รตฺตํ นิวาสินี (สฺยา.)];
น เม ปิยตโร โกจิ, อฺโ สาเมน [สามา น (สี. ปี.)] วิชฺชติ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.
‘‘สพฺเพ วนา คนฺธมยา, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ’’.
เตสํ ¶ ลาลปฺปมานานํ, พหุํ การฺุสฺหิตํ;
ขิปฺปํ สาโม สมุฏฺาสิ, ยุวา กลฺยาณทสฺสโน.
‘‘สาโมหมสฺมิ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], โสตฺถินามฺหิ สมุฏฺิโต;
มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ, มฺชุนาภิวเทถ มํ’’.
‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
อิสฺสโรสิ ¶ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.
‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;
ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช ราช วรํ วรํ.
‘‘อตฺถิ ¶ เม ปานิยํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ’’.
‘‘สมฺมุยฺหามิ ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา;
เปตํ ตํ สามมทฺทกฺขึ, โก นุ ตฺวํ สาม ชีวสิ’’.
‘‘อปิ ชีวํ มหาราช, ปุริสํ คาฬฺหเวทนํ;
อุปนีตมนสงฺกปฺปํ, ชีวนฺตํ มฺเต มตํ.
‘‘อปิ ชีวํ มหาราช, ปุริสํ คาฬฺหเวทนํ;
ตํ นิโรธคตํ สนฺตํ, ชีวนฺตํ มฺเต มตํ.
‘‘โย มาตรํ ปิตรํ วา, มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ;
เทวาปิ นํ ติกิจฺฉนฺติ, มาตาเปตฺติภรํ นรํ.
‘‘โย มาตรํ ปิตรํ วา, มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ;
อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ’’.
‘‘เอส ภิยฺโย ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา;
สรณํ ตํ สาม คจฺฉามิ [สรณํ สาม คจฺฉามิ (สฺยา. ก.)], ตฺวฺจ เม สรณํ ภว’’.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มาตาปิตูสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ ¶ ¶ จร มหาราช, มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, วาหเนสุ พเลสุ จ;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, คาเมสุ นิคเมสุ จ;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, รฏฺเสุ ชนปเทสุ จ;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สมณพฺราหฺมเณสุ จ;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิคปกฺขีสุ ขตฺติย;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ ¶ จร มหาราช, ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.
‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา;
สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา, มา ธมฺมํ ราช ปามโท’’ติ.
สุวณฺณสามชาตกํ [สามชาตกํ (สี. ปี.)] ตติยํ.
๕๔๑. นิมิชาตกํ (๔)
‘‘อจฺเฉรํ ¶ วต โลกสฺมึ, อุปฺปชฺชนฺติ วิจกฺขณา;
ยทา อหุ นิมิราชา, ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโก.
‘‘ราชา สพฺพวิเทหานํ, อทา ทานํ อรินฺทโม;
ตสฺส ตํ ททโต ทานํ, สงฺกปฺโป อุทปชฺชถ;
ทานํ วา พฺรหฺมจริยํ วา, กตมํ สุ มหปฺผลํ.
ตสฺส สงฺกปฺปมฺาย, มฆวา เทวกฺุชโร;
สหสฺสเนตฺโต ปาตุรหุ, วณฺเณน วิหนํ [นิหนํ (สี. ปี.), วิหตํ (สฺยา. ก.)] ตมํ.
สโลมหฏฺโ ¶ มนุชินฺโท, วาสวํ อวจา นิมิ;
‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ สกฺโก ปุรินฺทโท.
‘‘น จ เม ตาทิโส วณฺโณ, ทิฏฺโ วา ยทิ วา สุโต;
[นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] อาจิกฺข เม ตฺวํ ภทฺทนฺเต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’ [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ].
สโลมหฏฺํ ตฺวาน, วาสโว อวจา นิมึ;
‘‘สกฺโกหมสฺมิ เทวินฺโท, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;
อโลมหฏฺโ มนุชินฺท, ปุจฺฉ ปฺหํ ยมิจฺฉสิ’’.
โส จ เตน กโตกาโส, วาสวํ อวจา นิมิ;
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ มหาราช [มหาพาหุ (สี. ปี.), เทวราช (ก.)], สพฺพภูตานมิสฺสร;
ทานํ วา พฺรหฺมจริยํ วา, กตมํ สุ มหปฺผลํ’’.
โส ปุฏฺโ นรเทเวน, วาสโว อวจา นิมึ;
‘‘วิปากํ พฺรหฺมจริยสฺส, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘หีเนน ¶ พฺรหฺมจริเยน, ขตฺติเย อุปปชฺชติ;
มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ, อุตฺตเมน วิสุชฺฌติ.
‘‘น ¶ เหเต สุลภา กายา, ยาจโยเคน เกนจิ;
เย กาเย อุปปชฺชนฺติ, อนาคารา ตปสฺสิโน.
‘‘ทุทีโป [ทุติโป (ก.)] สาคโร เสโล, มุชกินฺโท [มุจลินฺโท (สี. สฺยา. ปี.), มุชกินฺโต (ก.)] ภคีรโส;
อุสินฺทโร [อุสีนโร (สี. ปี.)] กสฺสโป จ [อฏฺโก จ (สี. ปี.), อตฺถโก จ (สฺยา.)], อสโก จ ปุถุชฺชโน.
‘‘เอเต จฺเ จ ราชาโน, ขตฺติยา พฺราหฺมณา พหู;
ปุถุยฺํ ยชิตฺวาน, เปตตฺตํ [เปตํ เต (สี. ปี.)] นาติวตฺติสุํ.
‘‘อถ ยีเม [อทฺธา อิเม (สี. ปี.), อทฺธายิเม (สฺยา.)] อวตฺตึสุ, อนาคารา ตปสฺสิโน;
สตฺติสโย ยามหนุ, โสมยาโม [โสมยาโค (สี. สฺยา. ปี.)] มโนชโว.
‘‘สมุทฺโท มาโฆ ภรโต จ, อิสิ กาลปุรกฺขโต [กาลิกริกฺขิโย (สี. ปี.)];
องฺคีรโส กสฺสโป จ, กิสวจฺโฉ อกตฺติ [อกิตฺติ (สี. ปี.), อกนฺติ (สฺยา.)] จ.
‘‘อุตฺตเรน ¶ นที สีทา, คมฺภีรา ทุรติกฺกมา;
นฬคฺคิวณฺณา โชตนฺติ, สทา กฺจนปพฺพตา.
‘‘ปรูฬฺหกจฺฉา ตครา, รูฬฺหกจฺฉา วนา นคา;
ตตฺราสุํ ทสสหสฺสา, โปราณา อิสโย ปุเร.
‘‘อหํ ¶ เสฏฺโสฺมิ ทาเนน, สํยเมน ทเมน จ;
อนุตฺตรํ วตํ กตฺวา, ปกิรจารี สมาหิเต.
‘‘ชาติมนฺตํ อชจฺจฺจ, อหํ อุชุคตํ นรํ;
อติเวลํ นมสฺสิสฺสํ, กมฺมพนฺธู หิ มาณวา [มาติยา (สี. ปี.)].
‘‘สพฺเพ วณฺณา อธมฺมฏฺา, ปตนฺติ นิรยํ อโธ;
สพฺเพ วณฺณา วิสุชฺฌนฺติ, จริตฺวา ธมฺมมุตฺตมํ’’.
อิทํ วตฺวาน มฆวา, เทวราชา สุชมฺปติ;
เวเทหมนุสาสิตฺวา, สคฺคกายํ อปกฺกมิ.
‘‘อิมํ โภนฺโต นิสาเมถ, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
ธมฺมิกานํ มนุสฺสานํ, วณฺณํ อุจฺจาวจํ พหุํ.
‘‘ยถา อยํ นิมิราชา, ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโก;
ราชา สพฺพวิเทหานํ, อทา ทานํ อรินฺทโม.
‘‘ตสฺส ตํ ททโต ทานํ, สงฺกปฺโป อุทปชฺชถ;
ทานํ วา พฺรหฺมจริยํ วา, กตมํ สุ มหปฺผลํ’’.
อพฺภุโต วต โลกสฺมึ, อุปฺปชฺชิ โลมหํสโน;
ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน.
เทวปุตฺโต ¶ มหิทฺธิโก, มาตลิ เทวสารถิ;
นิมนฺตยิตฺถ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ.
‘‘เอหิมํ รถมารุยฺห, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;
เทวา ทสฺสนกามา เต, ตาวตึสา สอินฺทกา;
สรมานา ¶ หิ เต เทวา, สุธมฺมายํ สมจฺฉเร’’.
ตโต ¶ ราชา ตรมาโน, เวเทโห มิถิลคฺคโห;
อาสนา วุฏฺหิตฺวาน, ปมุโข รถมารุหิ.
อภิรูฬฺหํ รถํ ทิพฺพํ, มาตลิ เอตทพฺรวิ;
‘‘เกน ตํ เนมิ มคฺเคน, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;
เยน วา ปาปกมฺมนฺตา, ปฺุกมฺมา จ เย นรา’’.
‘‘อุภเยเนว มํ เนหิ, มาตลิ เทวสารถิ;
เยน วา ปาปกมฺมนฺตา, ปฺุกมฺมา จ เย นรา’’.
‘‘เกน ตํ ปมํ เนมิ, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;
เยน วา ปาปกมฺมนฺตา, ปฺุกมฺมา จ เย นรา’’.
‘‘นิรเย [นิริยํ (สฺยา. ก.)] ตาว ปสฺสามิ, อาวาเส [อาวาสํ (สฺยา. ก.)] ปาปกมฺมินํ;
านานิ ลุทฺทกมฺมานํ, ทุสฺสีลานฺจ ยา คติ’’.
ทสฺเสสิ มาตลิ รฺโ, ทุคฺคํ เวตรณึ นทึ;
กุถิตํ ขารสํยุตฺตํ, ตตฺตํ อคฺคิสิขูปมํ [อคฺคิสโมทกํ (ก.)].
นิมี หเว มาตลิมชฺฌภาสถ [มาตลิมชฺฌภาสิ (สฺยา.)], ทิสฺวา ชนํ ปตมานํ วิทุคฺเค;
‘‘ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา เวตรณึ ปตนฺติ’’.
ตสฺส ¶ ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ทุพฺพเล พลวนฺตา ชีวโลเก, หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา;
เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา เวตรณึ ปตนฺติ’’.
‘‘สามา ¶ จ โสณา สพลา จ คิชฺฌา, กาโกลสงฺฆา อทนฺติ [อเทนฺติ (สี. สฺยา. ปี.) เอวมุปริปิ] เภรวา;
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชเน กาโกลสงฺฆา อทนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ¶ เกจิเม มจฺฉริโน กทริยา, ปริภาสกา สมณพฺราหฺมณานํ;
หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา, เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;
เตเม ชเน กาโกลสงฺฆา อทนฺติ’’.
‘‘สโชติภูตา ปถวึ กมนฺติ, ตตฺเตหิ ¶ ขนฺเธหิ จ โปถยนฺติ;
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา ขนฺธหตา สยนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ชีวโลกสฺมิ สุปาปธมฺมิโน, นรฺจ นาริฺจ อปาปธมฺมํ;
หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา [สุปาปธมฺมิโน (ก.)], เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;
เตเม ชนา ขนฺธหตา สยนฺติ’’.
‘‘องฺคารกาสุํ ¶ อปเร ผุณนฺติ [ถุนนฺติ (สี. สฺยา.), ผุนนฺติ (ปี.)], นรา รุทนฺตา ปริทฑฺฒคตฺตา;
ภยฺหิ มํ วิทนฺติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา องฺคารกาสุํ ผุณนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ¶ เกจิ ปูคาย ธนสฺส [ปูคายตนสฺส (สี. ปี.)] เหตุ, สกฺขึ กริตฺวา อิณํ ชาปยนฺติ;
เต ชาปยิตฺวา ชนตํ ชนินฺท, เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;
เตเม ชนา องฺคารกาสุํ ผุณนฺติ’’.
‘‘สโชติภูตา ชลิตา ปทิตฺตา, ปทิสฺสติ มหตี โลหกุมฺภี;
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา อวํสิรา โลหกุมฺภึ ปตนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย สีลวนฺตํ [สีลวํ (ปี.)] สมณํ พฺราหฺมณํ วา, หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา;
เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา อวํสิรา โลหกุมฺภึ ปตนฺติ’’.
‘‘ลฺุจนฺติ ¶ คีวํ อถ เวยิตฺวา [อวิเวยิตฺวา (ก.)], อุณฺโหทกสฺมึ ปกิเลทยิตฺวา [ปกิเลทยิตฺวา (สี. ปี.)];
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ¶ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา ลุตฺตสิรา สยนฺติ’’.
ตสฺส ¶ ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ชีวโลกสฺมิ สุปาปธมฺมิโน, ปกฺขี คเหตฺวาน วิเหยนฺติ เต;
วิเหยิตฺวา สกุณํ ชนินฺท, เต ลุทฺทกามา ปสเวตฺว ปาปํ;
เตเม ชนา ลุตฺตสิรา สยนฺติ.
‘‘ปหูตโตยา อนิคาธกูลา [อนิขาตกูลา (สี. สฺยา. ปี.)], นที อยํ สนฺทติ สุปฺปติตฺถา;
ฆมฺมาภิตตฺตา มนุชา ปิวนฺติ, ปีตฺจ [ปิวตํ จ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] เตสํ ภุส โหติ ปานิ.
‘‘ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, ปีตฺจ เตสํ ภุส โหติ ปานิ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ¶ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย สุทฺธธฺํ ปลาเสน มิสฺสํ, อสุทฺธกมฺมา กยิโน ททนฺติ;
ฆมฺมาภิตตฺตาน ปิปาสิตานํ, ปีตฺจ เตสํ ภุส โหติ ปานิ’’.
‘‘อุสูหิ ¶ สตฺตีหิ จ โตมเรหิ, ทุภยานิ ปสฺสานิ ตุทนฺติ กนฺทตํ;
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา สตฺติหตา สยนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ชีวโลกสฺมิ อสาธุกมฺมิโน, อทินฺนมาทาย กโรนฺติ ชีวิกํ;
ธฺํ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ, อเชฬกฺจาปิ ปสุํ มหึสํ [มหีสํ (สี. ปี.)];
เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา สตฺติหตา สยนฺติ’’.
‘‘คีวาย พทฺธา กิสฺส อิเม ปุเนเก, อฺเ ¶ วิกนฺตา [วิกตฺตา (สี. ปี.)] พิลกตา สยนฺติ [ปุเนเก (สี. ปี.)];
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา พิลกตา สยนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘โอรพฺภิกา สูกริกา จ มจฺฉิกา, ปสุํ มหึสฺจ อเชฬกฺจ;
หนฺตฺวาน สูเนสุ ปสารยึสุ, เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;
เตเม ชนา พิลกตา สยนฺติ.
‘‘รหโท ¶ ¶ อยํ มุตฺตกรีสปูโร, ทุคฺคนฺธรูโป อสุจิ ปูติ วาติ;
ขุทาปเรตา มนุชา อทนฺติ, ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา;
ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ, อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ;
เยเม ชนา มุตฺตกรีสภกฺขา’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ¶ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย เกจิเม การณิกา วิโรสกา, ปเรสํ หึสาย สทา นิวิฏฺา;
เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, มิตฺตทฺทุโน มีฬฺหมทนฺติ พาลา.
‘‘รหโท อยํ โลหิตปุพฺพปูโร, ทุคฺคนฺธรูโป อสุจิ ปูติ วาติ;
ฆมฺมาภิตตฺตา มนุชา ปิวนฺติ, ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา;
ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ, อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ;
เยเม ชนา โลหิตปุพฺพภกฺขา’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย มาตรํ วา ปิตรํ วา ชีวโลเก [ปิตรํ ว ชีวโลเก (สี.), ปิตรํ ว โลเก (ปี.)], ปาราชิกา อรหนฺเต หนนฺติ;
เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา โลหิตปุพฺพภกฺขา’’.
‘‘ชิวฺหฺจ ¶ ปสฺส พฬิเสน วิทฺธํ, วิหตํ ยถา สงฺกุสเตน จมฺมํ;
ผนฺทนฺติ ¶ มจฺฉาว ถลมฺหิ ขิตฺตา, มฺุจนฺติ เขฬํ รุทมานา กิเมเต.
‘‘ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา วงฺกฆสฺตา สยนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย เกจิ สนฺธานคตา [สนฺถานคตา (สี. ปี.), สณฺานคตา (สฺยา.)] มนุสฺสา, อคฺเฆน อคฺฆํ กยํ หาปยนฺติ;
กุเฏน กุฏํ ธนโลภเหตุ, ฉนฺนํ ยถา วาริจรํ วธาย.
‘‘น หิ กูฏการิสฺส ภวนฺติ ตาณา, สเกหิ กมฺเมหิ ปุรกฺขตสฺส;
เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา วงฺกฆสฺตา สยนฺติ’’.
‘‘นารี อิมา สมฺปริภินฺนคตฺตา, ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ ภุเช ทุชจฺจา;
สมฺมกฺขิตา [สมกฺขิตา (สฺยา.), สมกฺขิกา (ก.)] โลหิตปุพฺพลิตฺตา, คาโว ยถา อาฆาตเน วิกนฺตา;
ตา ¶ ภูมิภาคสฺมึ สทา นิขาตา, ขนฺธาติวตฺตนฺติ สโชติภูตา.
‘‘ภยฺหิ ¶ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิมา นุ นาริโย กิมกํสุ ปาปํ, ยา ภูมิภาคสฺมึ สทา นิขาตา;
ขนฺธาติวตฺตนฺติ สโชติภูตา’’.
ตสฺส ¶ ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘โกลิตฺถิยาโย [โกลินิยาโย (สี. ปี.)] อิธ ชีวโลเก, อสุทฺธกมฺมา อสตํ อจารุํ;
ตา ทิตฺตรูปา [ธุตฺตรูปา (ก.)] ปติ วิปฺปหาย, อฺํ อจารุํ รติขิฑฺฑเหตุ;
ตา ชีวโลกสฺมึ รมาปยิตฺวา, ขนฺธาติวตฺตนฺติ สโชติภูตา.
‘‘ปาเท คเหตฺวา กิสฺส อิเม ปุเนเก, อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ;
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม ¶ นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ชีวโลกสฺมิ อสาธุกมฺมิโน, ปรสฺส ทารานิ อติกฺกมนฺติ;
เต ตาทิสา อุตฺตมภณฺฑเถนา, เตเม ชนา อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ.
‘‘เต วสฺสปูคานิ พหูนิ ตตฺถ, นิรเยสุ ทุกฺขํ เวทนํ เวทยนฺติ;
น หิ ปาปการิสฺส [กูฏการิสฺส (ก.)] ภวนฺติ ตาณา, สเกหิ กมฺเมหิ ปุรกฺขตสฺส;
เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ’’.
‘‘อุจฺจาวจาเม ¶ วิวิธา อุปกฺกมา, นิรเยสุ ทิสฺสนฺติ สุโฆรรูปา;
ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา อธิมตฺตา ทุกฺขา ติพฺพา;
ขรา ¶ กฏุกา เวทนา เวทยนฺติ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย ชีวโลกสฺมิ สุปาปทิฏฺิโน, วิสฺสาสกมฺมานิ กโรนฺติ โมหา;
ปรฺจ ทิฏฺีสุ สมาทเปนฺติ, เต ปาปทิฏฺึ [ปาปทิฏฺี (สี. สฺยา.), ปาปทิฏฺีสุ (ปี.)] ปสเวตฺว ปาปํ;
เตเม ชนา อธิมตฺตา ทุกฺขา ติพฺพา, ขรา กฏุกา เวทนา เวทยนฺติ.
‘‘วิทิตา เต มหาราช, อาวาสา ปาปกมฺมินํ;
านานิ ลุทฺทกมฺมานํ, ทุสฺสีลานฺจ ยา คติ;
อุยฺยาหิ ทานิ ราชีสิ, เทวราชสฺส สนฺติเก’’.
‘‘ปฺจถูปํ ¶ ทิสฺสติทํ วิมานํ, มาลาปิฬนฺธา สยนสฺส มชฺเฌ;
ตตฺถจฺฉติ นารี มหานุภาวา, อุจฺจาวจํ อิทฺธิ วิกุพฺพมานา.
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อยํ นุ นารี กิมกาสิ สาธุํ, ยา โมทติ สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.
ตสฺส ¶ ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘ยทิ ¶ เต สุตา พีรณี ชีวโลเก, อามายทาสี อหุ พฺราหฺมณสฺส;
สา ปตฺตกาเล [ปตฺตกาลํ (สี. สฺยา. ปี.)] อติถึ วิทิตฺวา, มาตาว ปุตฺตํ สกิมาภินนฺที;
สํยมา สํวิภาคา จ, สา วิมานสฺมิ โมทติ.
‘‘ททฺทลฺลมานา อาเภนฺติ [อาภนฺติ (สฺยา. ก.)], วิมานา สตฺต นิมฺมิตา;
ตตฺถ ยกฺโข มหิทฺธิโก, สพฺพาภรณภูสิโต;
สมนฺตา อนุปริยาติ, นารีคณปุรกฺขโต.
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทติ สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘โสณทินฺโน คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;
เอส ปพฺพชิตุทฺทิสฺส, วิหาเร สตฺต การยิ.
‘‘สกฺกจฺจํ เต อุปฏฺาสิ, ภิกฺขโว ตตฺถ วาสิเก;
อจฺฉาทนฺจ ภตฺตฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ.
อทาสิ ¶ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ [ยา ว (สี. ปี.)] ปกฺขสฺส อฏฺมี [อฏฺมึ (สี. ปี.)];
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;
สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ.
‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, ผลิกาสุ สุนิมฺมิตํ;
นารีวรคณากิณฺณํ, กูฏาคารวโรจิตํ;
อุเปตํ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํ.
‘‘วิตฺตี ¶ หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ สาธุํ, เย โมทเร สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.
ตสฺส ¶ ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘ยา กาจิ นาริโย อิธ ชีวโลเก, สีลวนฺติโย อุปาสิกา;
ทาเน รตา นิจฺจํ ปสนฺนจิตฺตา, สจฺเจ ิตา อุโปสเถ อปฺปมตฺตา;
สํยมา สํวิภาคา จ, ตา วิมานสฺมิ โมทเร.
‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ;
อุเปตํ ¶ ภูมิภาเคหิ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ.
‘‘อาฬมฺพรา มุทิงฺคา จ, นจฺจคีตา สุวาทิตา;
ทิพฺพา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมา.
‘‘นาหํ เอวํคตํ ชาตุ [ชาตํ (ก.)], เอวํสุรุจิรํ ปุเร;
สทฺทํ สมภิชานามิ, ทิฏฺํ วา ยทิ วา สุตํ.
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ สาธุํ, เย โมทเร สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘เย เกจิ มจฺจา อิธ ชีวโลเก, สีลวนฺตา [สีลวนฺโต (สี. ปี.)] อุปาสกา;
อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;
อรหนฺเต สีติภูเต [อรหนฺเตสุ สีติภูเตสุ (ก.)], สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยุํ.
‘‘จีวรํ ¶ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อทํสุ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสุํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สํยมา สํวิภาคา จ, เต วิมานสฺมิ โมทเร.
‘‘ปภาสติ ¶ มิทํ พฺยมฺหํ, ผลิกาสุ สุนิมฺมิตํ;
นารีวรคณากิณฺณํ, กูฏาคารวโรจิตํ.
‘‘อุเปตํ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํ;
นชฺโช จานุปริยาติ, นานาปุปฺผทุมายุตา.
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทตี สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.
ตสฺส ¶ ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘มิถิลายํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;
อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;
อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.
‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;
สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ’’.
‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, ผลิกาสุ สุนิมฺมิตํ [เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ (ปี.)];
นารีวรคณากิณฺณํ ¶ , กูฏาคารวโรจิตํ.
‘‘อุเปตํ ¶ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํ;
นชฺโช จานุปริยาติ, นานาปุปฺผทุมายุตา.
‘‘ราชายตนา กปิตฺถา จ, อมฺพา สาลา จ ชมฺพุโย;
ตินฺทุกา จ ปิยาลา จ, ทุมา นิจฺจผลา พหู.
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทตี สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.
‘‘ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘มิถิลายํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;
อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;
อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.
‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;
สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ’’.
‘‘ปภาสติ ¶ ¶ มิทํ พฺยมฺหํ, เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ;
อุเปตํ ภูมิภาเคหิ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ.
‘‘อาฬมฺพรา มุทิงฺคา จ, นจฺจคีตา สุวาทิตา;
ทิพฺยา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมา.
‘‘นาหํ เอวํคตํ ชาตุ [ชาตํ (ก.)], เอวํสุรุจิยํ ปุเร;
สทฺทํ สมภิชานามิ, ทิฏฺํ วา ยทิ วา สุตํ.
‘‘วิตฺตี ¶ หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทติ สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘พาราณสิยํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;
อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;
อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.
‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทาสีเลสุ สํวุโต;
สํยมา ¶ สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ.
‘‘ยถา อุทยมาทิจฺโจ, โหติ โลหิตโก มหา;
ตถูปมํ อิทํ พฺยมฺหํ, ชาตรูปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทตี สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘สาวตฺถิยํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;
อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;
อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.
‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ¶ ¶ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;
สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ.
‘‘เวหายสา เม พหุกา, ชาตรูปสฺส นิมฺมิตา;
ททฺทลฺลมานา อาเภนฺติ, วิชฺชุวพฺภฆนนฺตเร.
‘‘วิตฺตี ¶ หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ สาธุํ, เย โมทเร สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘สทฺธาย สุนิวิฏฺาย, สทฺธมฺเม สุปฺปเวทิเต;
อกํสุ สตฺถุ วจนํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน [สมฺมาสมฺพุทฺธสาวกา (สฺยา.), สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ (ปี.)];
เตสํ เอตานิ านานิ, ยานิ ตฺวํ ราช ปสฺสสิ.
‘‘วิทิตา เต มหาราช, อาวาสา ปาปกมฺมินํ;
อโถ กลฺยาณกมฺมานํ, านานิ วิทิตานิ เต;
อุยฺยาหิ ทานิ ราชีสิ, เทวราชสฺส สนฺติเก’’.
‘‘สหสฺสยุตฺตํ หยวาหึ, ทิพฺพยานมธิฏฺิโต;
ยายมาโน มหาราชา, อทฺทา สีทนฺตเร นเค;
ทิสฺวานามนฺตยี สูตํ, ‘‘อิเม เก นาม ปพฺพตา’’.
[อยํ คาถา สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ อฏฺกถายฺจ น ทิสฺสติ] ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต [อยํ คาถา สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ อฏฺกถายฺจ น ทิสฺสติ].
‘‘สุทสฺสโน กรวีโก, อีสธโร [อิสินฺธโร (สฺยา.), อีสนฺธโร (ก.)] ยุคนฺธโร;
เนมินฺธโร วินตโก, อสฺสกณฺโณ คิรี พฺรหา.
‘‘เอเต ¶ สีทนฺตเร นคา, อนุปุพฺพสมุคฺคตา;
มหาราชานมาวาสา ¶ , ยานิ ตฺวํ ราช ปสฺสสิ.
‘‘อเนกรูปํ รุจิรํ, นานาจิตฺรํ ปกาสติ;
อากิณฺณํ อินฺทสทิเสหิ, พฺยคฺเฆเหว สุรกฺขิตํ [ปุรกฺขิตํ (สฺยา. ก.)].
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิมํ นุ ทฺวารํ กิมภฺมาหุ [กิมภิฺมาหุ (สี. ปี.)], (มโนรม ทิสฺสติ ทูรโตว.) [( ) อยํ ปาโ สฺยามโปตฺถเกเยว ทิสฺสติ]
ตสฺส ¶ ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘จิตฺรกูโฏติ ยํ อาหุ, เทวราชปเวสนํ;
สุทสฺสนสฺส คิริโน, ทฺวารฺเหตํ ปกาสติ.
‘‘อเนกรูปํ รุจิรํ, นานาจิตฺรํ ปกาสติ;
อากิณฺณํ อินฺทสทิเสหิ, พฺยคฺเฆเหว สุรกฺขิตํ;
ปวิเสเตน ราชีสิ, อรชํ ภูมิมกฺกม’’.
‘‘สหสฺสยุตฺตํ หยวาหึ, ทิพฺพยานมธิฏฺิโต;
ยายมาโน มหาราชา, อทฺทา เทวสภํ อิทํ.
‘‘ยถา สรเท อากาเส [อากาโส (สี. สฺยา. ปี.)], นีโลภาโส ปทิสฺสติ;
ตถูปมํ อิทํ พฺยมฺหํ, เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ.
‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;
อิมํ ¶ นุ พฺยมฺหํ กิมภฺมาหุ [กิมภิฺมาหุ (สี. ปี.)], (มโนรม ทิสฺสติ ทูรโตว.) [( ) อยํ ปาโ สฺยามโปตฺถเกเยว ทิสฺสติ]
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;
วิปากํ ปฺุกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.
‘‘สุธมฺมา ¶ อิติ ยํ อาหุ, ปสฺเสสา [เอเสสา (สฺยา. ก.)] ทิสฺสเต สภา;
เวฬุริยารุจิรา จิตฺรา, ธารยนฺติ สุนิมฺมิตา.
‘‘อฏฺํสา สุกตา ถมฺภา, สพฺเพ เวฬุริยามยา;
ยตฺถ เทวา ตาวตึสา, สพฺเพ อินฺทปุโรหิตา.
‘‘อตฺถํ เทวมนุสฺสานํ, จินฺตยนฺตา สมจฺฉเร;
ปวิเสเตน ราชีสิ, เทวานํ อนุโมทนํ’’.
‘‘ตํ เทวา ปฏินนฺทึสุ, ทิสฺวา ราชานมาคตํ;
‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
นิสีท ทานิ ราชีสิ, เทวราชสฺส สนฺติเก’’.
‘‘สกฺโกปิ ปฏินนฺทิตฺถ [ปฏินนฺทิตฺวา (ก.)], เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;
นิมนฺตยิตฺถ [นิมนฺตยี จ (สี. ปี.)] กาเมหิ, อาสเนน จ วาสโว.
‘‘สาธุ โขสิ อนุปฺปตฺโต, อาวาสํ วสวตฺตินํ;
วส เทเวสุ ราชีสิ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ;
ตาวตึเสสุ เทเวสุ, ภฺุช กาเม อมานุเส’’.
‘‘ยถา ¶ ยาจิตกํ ยานํ, ยถา ยาจิตกํ ธนํ;
เอวํสมฺปทเมเวตํ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา.
‘‘น จาหเมตมิจฺฉามิ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา;
สยํกตานิ ¶ ปฺุานิ, ตํ เม อาเวณิกํ [อาเวณิยํ (สี. สฺยา. ปี.), อาเวนิกํ (ก.)] ธนํ.
‘‘โสหํ คนฺตฺวา มนุสฺเสสุ, กาหามิ กุสลํ พหุํ;
ทาเนน สมจริยาย, สํยเมน ทเมน จ;
ยํ กตฺวา สุขิโต โหติ, น จ ปจฺฉานุตปฺปติ’’.
‘‘พหูปกาโร โน ภวํ, มาตลิ เทวสารถิ;
โย เม กลฺยาณกมฺมานํ, ปาปานํ ปฏิทสฺสยิ’’ [ปฏิทํสยิ (ปี.)].
‘‘อิทํ วตฺวา นิมิราชา, เวเทโห มิถิลคฺคโห;
ปุถุยฺํ ยชิตฺวาน, สํยมํ อชฺฌุปาคมี’’ติ.
นิมิชาตกํ [เนมิราชชาตกํ (สฺยา.)] จตุตฺถํ.
๕๔๒. อุมงฺคชาตกํ (๕)
‘‘ปฺจาโล ¶ สพฺพเสนาย, พฺรหฺมทตฺโตยมาคโต;
สายํ ปฺจาลิยา เสนา, อปฺปเมยฺยา มโหสธ.
‘‘วีถิมตี [ปิฏฺิมตี (สี. ปี.), วิทฺธิมตี (สฺยา.)] ปตฺติมตี, สพฺพสงฺคามโกวิทา;
โอหารินี สทฺทวตี, เภริสงฺขปฺปโพธนา.
‘‘โลหวิชฺชา อลงฺการา, ธชินี วามโรหินี;
สิปฺปิเยหิ สุสมฺปนฺนา, สูเรหิ สุปฺปติฏฺิตา.
‘‘ทเสตฺถ ปณฺฑิตา อาหุ, ภูริปฺา รโหคมา [รโหคตา (สฺยา. ก.)];
มาตา เอกาทสี รฺโ, ปฺจาลิยํ ปสาสติ.
‘‘อเถตฺเถกสตํ ¶ ขตฺยา, อนุยนฺตา ยสสฺสิโน;
อจฺฉินฺนรฏฺา พฺยถิตา, ปฺจาลิยํ [ปฺจาลีนํ (พหูสุ)] วสํ คตา.
‘‘ยํวทา-ตกฺกรา รฺโ, อกามา ปิยภาณิโน;
ปฺจาลมนุยายนฺติ, อกามา วสิโน คตา.
‘‘ตาย เสนาย มิถิลา, ติสนฺธิปริวาริตา;
ราชธานี วิเทหานํ, สมนฺตา ปริขฺติ.
‘‘อุทฺธํ ¶ ตารกชาตาว, สมนฺตา ปริวาริตา;
มโหสธ วิชานาหิ, กถํ โมกฺโข ภวิสฺสติ’’.
‘‘ปาเท เทว ปสาเรหิ, ภฺุช กาเม รมสฺสุ จ;
หิตฺวา ปฺจาลิยํ เสนํ, พฺรหฺมทตฺโต ปลายิติ’’ [ปลายติ (สี. สฺยา.)].
‘‘ราชา สนฺถวกาโม เต, รตนานิ ปเวจฺฉติ;
อาคจฺฉนฺตุ อิโต [ตโต (สี. สฺยา.)] ทูตา, มฺชุกา ปิยภาณิโน.
‘‘ภาสนฺตุ มุทุกา วาจา, ยา วาจา ปฏินนฺทิตา;
ปฺจาโล จ วิเทโห จ [ปฺจาลา จ วิเทหา จ (สี. ปี.)], อุโภ เอกา ภวนฺตุ เต’’.
‘‘กถํ นุ เกวฏฺฏ มโหสเธน, สมาคโม อาสิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;
กจฺจิ เต ปฏินิชฺฌตฺโต, กจฺจิ ตุฏฺโ มโหสโธ’’.
‘‘อนริยรูโป ¶ ปุริโส ชนินฺท, อสมฺโมทโก ถทฺโธ อสพฺภิรูโป;
ยถา มูโค จ พธิโร จ, น กิฺจิตฺถํ อภาสถ’’ [อภาสิตฺถ (ก.)].
‘‘อทฺธา ¶ อิทํ มนฺตปทํ สุทุทฺทสํ, อตฺโถ สุทฺโธ นรวีริเยน ทิฏฺโ;
ตถา หิ กาโย มม สมฺปเวธติ, หิตฺวา สยํ โก ปรหตฺถเมสฺสติ’’.
‘‘ฉนฺนฺหิ เอกาว มตี สเมติ, เย ปณฺฑิตา อุตฺตมภูริปตฺตา;
ยานํ อยานํ อถ วาปิ านํ, มโหสธ ตฺวมฺปิ มตึ กโรหิ’’.
‘‘ชานาสิ โข ราช มหานุภาโว, มหพฺพโล จูฬนิพฺรหฺมทตฺโต;
ราชา จ ตํ อิจฺฉติ มารณตฺถํ [การณตฺถํ (สี. ปี.)], มิคํ ยถา โอกจเรน ลุทฺโท.
‘‘ยถาปิ มจฺโฉ พฬิสํ, วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ;
อามคิทฺโธ น ชานาติ, มจฺโฉ มรณมตฺตโน.
‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, จูฬเนยฺยสฺส ธีตรํ;
กามคิทฺโธ น ชานาสิ, มจฺโฉว มรณมตฺตโน.
‘‘สเจ คจฺฉสิ ปฺจาลํ, ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสติ;
มิคํ ปนฺถานุพนฺธํว [ปถานุปนฺนํว (สี. สฺยา. ปี.)], มหนฺตํ ภยเมสฺสติ’’.
‘‘มยเมว พาลมฺหเส เอฬมูคา, เย อุตฺตมตฺถานิ ตยี ลปิมฺหา;
กิเมว ¶ ตฺวํ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒ, อตฺถานิ ชานาสิ ยถาปิ อฺเ’’.
‘‘อิมํ คเล คเหตฺวาน, นาเสถ วิชิตา มม;
โย เม รตนลาภสฺส, อนฺตรายาย ภาสติ’’.
‘‘ตโต ¶ จ โส อปกฺกมฺม, เวเทหสฺส อุปนฺติกา;
อถ อามนฺตยี ทูตํ, มาธรํ [มฒรํ (สี.), มาธุรํ (สฺยา.), มารํ (ปี.)] สุวปณฺฑิตํ.
‘‘เอหิ ¶ สมฺม หริตปกฺข [หรีปกฺข (สี. ปี.)], เวยฺยาวจฺจํ กโรหิ เม;
อตฺถิ ปฺจาลราชสฺส, สาฬิกา สยนปาลิกา.
‘ตํ พนฺธเนน [ตํ ปตฺถเรน (สี. ปี.), ตํ สนฺถเวน (สฺยา.)] ปุจฺฉสฺสุ, สา หิ สพฺพสฺส โกวิทา;
สา เตสํ สพฺพํ ชานาติ, รฺโ จ โกสิยสฺส จ.
‘‘‘อาโม’ติ โส ปฏิสฺสุตฺวา, มาธโร สุวปณฺฑิโต;
อคมาสิ หริตปกฺโข [หรีปกฺโข (สี. ปี.)], สาฬิกาย อุปนฺติกํ.
‘‘ตโต จ โข โส คนฺตฺวาน, มาธโร สุวปณฺฑิโต;
อถามนฺตยิ สุฆรํ, สาฬิกํ มฺชุภาณิกํ.
‘กจฺจิ เต สุฆเร ขมนียํ, กจฺจิ เวสฺเส อนามยํ;
กจฺจิ เต มธุนา ลาชา, ลพฺภเต สุฆเร ตุวํ’ [ตว (สี. ปี.)].
‘กุสลฺเจว เม สมฺม, อโถ สมฺม อนามยํ;
อโถ เม มธุนา ลาชา, ลพฺภเต สุวปณฺฑิต.
‘กุโต นุ สมฺม อาคมฺม, กสฺส วา ปหิโต ตุวํ;
น ¶ จ เมสิ อิโต ปุพฺเพ, ทิฏฺโ วา ยทิ วา สุโต’’.
‘‘อโหสึ สิวิราชสฺส, ปาสาเท สยนปาลโก;
ตโต โส ธมฺมิโก ราชา, พทฺเธ โมเจสิ พนฺธนา’’.
‘‘ตสฺส เมกา ทุติยาสิ, สาฬิกา มฺชุภาณิกา;
ตํ ตตฺถ อวธี เสโน, เปกฺขโต สุฆเร มม’’.
‘‘ตสฺสา กามา หิ สมฺมตฺโต, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;
สเจ กเรยฺย [กเรยฺยาสิ (สี.), กเรยุ (สฺยา.), กเรยฺยาสิ เม (ปี.)] โอกาสํ, อุภโยว วสามเส’’.
‘‘สุโวว สุวึ กาเมยฺย, สาฬิโก ปน สาฬิกํ;
สุวสฺส สาฬิกาเยว [สาฬิกาย จ (สี. ปี.)], สํวาโส โหติ กีทิโส’’.
‘‘โยยํ ¶ กาเม [ยํ ยํ กามี (สี. ปี.)] กามยติ, อปิ จณฺฑาลิกามปิ;
สพฺโพ หิ สทิโส โหติ, นตฺถิ กาเม อสาทิโส’’.
‘‘อตฺถิ ชมฺปาวตี [ชมฺพาวตี (สี. สฺยา.), จมฺปาวตี (ก.)] นาม, มาตา สิวิสฺส [สิพฺพิสฺส (สี. ปี.)] ราชิโน;
สา ภริยา วาสุเทวสฺส, กณฺหสฺส มเหสี ปิยา.
‘‘รฏฺวตี [รถวตี (สี. ปี.), รตนวตี (สฺยา.)] กิมฺปุริสี, สาปิ วจฺฉํ อกามยิ;
มนุสฺโส มิคิยา สทฺธึ, นตฺถิ กาเม อสาทิโส’’.
‘‘หนฺท ขฺวาหํ คมิสฺสามิ, สาฬิเก มฺชุภาณิเก;
ปจฺจกฺขานุปทฺเหตํ, อติมฺสิ นูน มํ’’.
‘‘น ¶ สิรี ตรมานสฺส, มาธร สุวปณฺฑิต;
อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ, ยาว ราชาน ทกฺขสิ [ทกฺขิสิ (ปี.)];
โสสฺสิ [โสสฺสสิ (สี.)] สทฺทํ มุทิงฺคานํ, อานุภาวฺจ ราชิโน’’.
‘‘โย ¶ นุ ขฺวายํ ติพฺโพ สทฺโท, ติโรชนปเท [ติโรชนปทํ (ปี. ก.)] สุโต;
ธีตา ปฺจาลราชสฺส, โอสธี วิย วณฺณินี;
ตํ ทสฺสติ วิเทหานํ, โส วิวาโห ภวิสฺสติ’’.
‘‘เอทิโส มา [เนทิโส เต (สี.)] อมิตฺตานํ, วิวาโห โหตุ มาธร;
ยถา ปฺจาลราชสฺส, เวเทเหน ภวิสฺสติ’’.
‘‘อานยิตฺวาน เวเทหํ, ปฺจาลานํ รเถสโภ;
ตโต นํ ฆาตยิสฺสติ, นสฺส สขี ภวิสฺสติ’’.
‘‘หนฺท โข มํ อนุชานาหิ, รตฺติโย สตฺตมตฺติโย;
ยาวาหํ สิวิราชสฺส, อาโรเจมิ มเหสิโน;
ลทฺโธ จ เม อาวสโถ, สาฬิกาย อุปนฺติกํ’’ [อุปนฺติกา (สี. ก.)].
‘‘หนฺท โข ตํ อนุชานามิ, รตฺติโย สตฺตมตฺติโย;
สเจ ตฺวํ สตฺตรตฺเตน, นาคจฺฉสิ มมนฺติเก;
มฺเ โอกฺกนฺตสตฺตํ [โอกฺกนฺตสนฺตํ (สฺยา. ปี. ก.)] มํ, มตาย อาคมิสฺสสิ’’.
‘‘ตโต ¶ จ โข โส คนฺตฺวาน, มาธโร สุวปณฺฑิโต;
มโหสธสฺส อกฺขาสิ, สาฬิกาวจนํ อิทํ’’.
‘‘ยสฺเสว ฆเร ภฺุเชยฺย โภคํ, ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส จเรยฺย’’;
‘‘หนฺทาหํ คจฺฉามิ ปุเร ชนินฺท, ปฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ;
นิเวสนานิ มาเปตุํ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘นิเวสนานิ ¶ มาเปตฺวา, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;
ยทา เต ปหิเณยฺยามิ, ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติย’’.
‘‘ตโต จ ปายาสิ ปุเร มโหสโธ, ปฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ;
นิเวสนานิ มาเปตุํ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน’’.
‘‘นิเวสนานิ มาเปตฺวา, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;
อถสฺส ปาหิณี ทูตํ, [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] เวเทหํ มิถิลคฺคหํ [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ];
เอหิ ทานิ มหาราช, มาปิตํ เต นิเวสนํ’’.
‘‘ตโต จ ราชา ปายาสิ, เสนาย จตุรงฺคิยา [จตุรงฺคินิยา (ก.)];
อนนฺตวาหนํ ทฏฺุํ, ผีตํ กปิลิยํ [กมฺปิลฺลิยํ (สี. ปี.)] ปุรํ’’.
‘‘ตโต ¶ จ โข โส คนฺตฺวาน, พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิ;
‘อาคโต’สฺมิ มหาราช, ตว ปาทานิ วนฺทิตุํ.
‘ททาหิ ทานิ เม ภริยํ, นารึ สพฺพงฺคโสภินึ;
สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’’.
‘‘สฺวาคตํ เตว [เต (สี.), เตปิ (สฺยา.), เตน (ปี.)] เวเทห, อโถ เต อทุราคตํ;
นกฺขตฺตํเยว ปริปุจฺฉ, อหํ กฺํ ททามิ เต;
สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’.
‘‘ตโต จ ราชา เวเทโห, นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉถ [ปริปุจฺฉติ (สฺยา. ก.)];
นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉิตฺวา, พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิ.
‘‘ททาหิ ¶ ทานิ เม ภริยํ, นารึ สพฺพงฺคโสภินึ;
สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’.
‘‘ททามิ ทานิ เต ภริยํ, นารึ สพฺพงฺคโสภินึ;
สุวณฺเณน ¶ ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’.
‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ติฏฺนฺติ วมฺมิตา [วมฺมิกา (สฺยา. ก.)];
อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ, กินฺนุ มฺนฺติ ปณฺฑิตา.
‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ติฏฺนฺติ วมฺมิตา [วมฺมิกา (สฺยา. ก.)];
อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ, กึ นุ กาหนฺติ [กาหติ (ก.)] ปณฺฑิต’’.
‘‘รกฺขติ ตํ มหาราช, จูฬเนยฺโย มหพฺพโล;
ปทุฏฺโ พฺรหฺมทตฺเตน [ปทุฏฺโ เต พฺรหฺมทตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)], ปาโต ตํ ฆาตยิสฺสติ’’.
‘‘อุพฺเพธติ เม หทยํ, มุขฺจ ปริสุสฺสติ;
นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป.
‘‘กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา, อนฺโต ฌายติ โน พหิ;
เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ, อนฺโต ฌายติ โน พหิ’’.
‘‘ปมตฺโต มนฺตนาตีโต, ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย;
อิทานิ โข ตํ ตายนฺตุ, ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา.
‘‘อกตฺวามจฺจสฺส วจนํ, อตฺถกามหิเตสิโน;
อตฺตปีติรโต ราชา, มิโค กูเฏว โอหิโต.
‘‘ยถาปิ มจฺโฉ พฬิสํ, วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ;
อามคิทฺโธ น ชานาติ, มจฺโฉ มรณมตฺตโน.
‘‘เอวเมว ¶ ตุวํ ราช, จูฬเนยฺยสฺส ธีตรํ;
กามคิทฺโธ ¶ น ชานาสิ, มจฺโฉว มรณมตฺตโน.
‘‘สเจ คจฺฉสิ ปฺจาลํ, ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสสิ;
มิคํ ปนฺถานุพนฺธํว, มหนฺตํ ภยเมสฺสติ.
‘‘อนริยรูโป ¶ ปุริโส ชนินฺท, อหีว อุจฺฉงฺคคโต ฑเสยฺย;
น เตน มิตฺตึ กยิราถ ธีโร [ปฺโ (ปี.)], ทุกฺโข หเว กาปุริเสน [กาปุริเสหิ (ก.)] สงฺคโม.
‘‘ยเทว [ยํ ตฺเวว (สี. สฺยา. ปี.)] ชฺา ปุริสํ [ปุริโส (สฺยา. ก.)] ชนินฺท, สีลวายํ พหุสฺสุโต;
เตเนว มิตฺตึ กยิราถ ธีโร, สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโม’’.
‘‘พาโล ตุวํ เอฬมูโคสิ ราช, โย อุตฺตมตฺถานิ มยี ลปิตฺโถ;
กิเมวหํ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒ, อตฺถานิ ชานามิ [ชานิสฺสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ยถาปิ อฺเ.
‘‘อิมํ คเล คเหตฺวาน, นาเสถ วิชิตา มม;
โย เม รตนลาภสฺส, อนฺตรายาย ภาสติ’’.
‘‘มโหสธ อตีเตน, นานุวิชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา;
กึ มํ อสฺสํว สมฺพนฺธํ, ปโตเทเนว วิชฺฌสิ.
‘‘สเจ ปสฺสสิ โมกฺขํ วา, เขมํ วา ปน ปสฺสสิ;
เตเนว ¶ มํ อนุสาส, กึ อตีเตน วิชฺฌสิ’’.
‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;
น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ, ตฺวํ ปชานสฺสุ [ตฺวมฺปิ ชานสฺสุ (สี. ปี.)] ขตฺติย.
‘‘สนฺติ เวหายสา [เวหาสยา (สี. ปี.)] นาคา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;
เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.
‘‘สนฺติ เวหายสา อสฺสา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;
เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.
‘‘สนฺติ เวหายสา ปกฺขี, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;
เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.
‘‘สนฺติ ¶ เวหายสา ยกฺขา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;
เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.
‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;
น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ, อนฺตลิกฺเขน ขตฺติย’’.
‘‘อตีรทสฺสี ปุริโส, มหนฺเต อุทกณฺณเว;
ยตฺถ โส ลภเต คาธํ [นาวํ (ก.)], ตตฺถ โส วินฺทเต สุขํ.
‘‘เอวํ ¶ อมฺหฺจ รฺโ จ, ตฺวํ ปติฏฺา มโหสธ;
ตฺวํ โนสิ มนฺตินํ เสฏฺโ, อมฺเห ทุกฺขา ปโมจย’’.
‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;
น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ, ตฺวํ ปชานสฺสุ เสนก’’.
‘‘สุโณหิ ¶ เมตํ [เอตํ (สี. ก.)] วจนํ, ปสฺส เสนํ [ปสฺสเส’ตํ (สี. ปี.)] มหพฺภยํ;
เสนกํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.
‘‘อคฺคึ วา ทฺวารโต เทม, คณฺหามเส วิกนฺตนํ [วิกตฺตนํ (สี. ปี.)];
อฺมฺํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;
มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต, จิรํ ทุกฺเขน มารยิ’’.
‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;
ปุกฺกุสํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.
‘‘วิสํ ขาทิตฺวา มิยฺยาม, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;
มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต, จิรํ ทุกฺเขน มารยิ’’.
‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;
กามินฺทํ [กาวินฺทํ (สี. ปี.)] ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.
‘‘รชฺชุยา พชฺฌ มิยฺยาม, ปปาตา ปปตามเส [ปปเตมเส (สี. ปี.)];
มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต, จิรํ ทุกฺเขน มารยิ’’.
‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;
เทวินฺทํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.
‘‘อคฺคึ ¶ วา ทฺวารโต เทม, คณฺหามเส วิกนฺตนํ;
อฺมฺํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;
น โน สกฺโกติ โมเจตุํ, สุเขเนว มโหสโธ’’.
‘‘ยถา กทลิโน สารํ, อนฺเวสํ นาธิคจฺฉติ;
เอวํ อนฺเวสมานา นํ, ปฺหํ นชฺฌคมามเส.
‘‘ยถา สิมฺพลิโน ¶ สารํ, อนฺเวสํ นาธิคจฺฉติ;
เอวํ อนฺเวสมานา นํ, ปฺหํ นชฺฌคมามเส.
‘‘อเทเส วต โน วุฏฺํ, กฺุชรานํวโนทเก;
สกาเส ทุมฺมนุสฺสานํ, พาลานํ อวิชานตํ.
‘‘อุพฺเพธติ เม หทยํ, มุขฺจ ปริสุสฺสติ;
นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป.
‘‘กมฺมารานํ ¶ ยถา อุกฺกา, อนฺโต ฌายติ โน พหิ;
เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ, อนฺโต ฌายติ โน พหิ’’.
‘‘ตโต โส ปณฺฑิโต ธีโร, อตฺถทสฺสี มโหสโธ;
เวเทหํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ราหุคฺคหํว [ราหุคหิตํว (สี. สฺยา. ปี.)] จนฺทิมํ.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ราหุคฺคหํว สูริยํ.
‘‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ปงฺเก สนฺนํว กฺุชรํ.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, เปฬาพทฺธํว ปนฺนคํ.
[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ปกฺขึ พทฺธํว ปฺชเร [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].
‘มา ¶ ¶ ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, มจฺเฉ ชาลคเตริว.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, สโยคฺคพลวาหนํ.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
ปฺจาลํ วาหยิสฺสามิ [พาหยิสฺสามิ (สฺยา.), วารยิสฺสามิ (ก.)], กากเสนํว เลฑฺฑุนา.
‘อทุ ปฺา กิมตฺถิยา, อมจฺโจ วาปิ ตาทิโส;
โย ตํ สมฺพาธปกฺขนฺทํ [สมฺพาธปกฺขนฺตํ (สี. ปี.)], ทุกฺขา น ปริโมจเย’’’.
‘‘เอถ มาณวา อุฏฺเถ, มุขํ โสเธถ สนฺธิโน;
เวเทโห สหมจฺเจหิ, อุมงฺเคน [อุมฺมคฺเคน (สี. ปี.), อุมฺมงฺเค (สฺยา.) เอวมุปริปิ] คมิสฺสติ’’.
‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, ปณฺฑิตสฺสานุจาริโน [ปณฺฑิตสฺสานุสาริโน (สี. สฺยา. ปี.)];
อุมงฺคทฺวารํ วิวรึสุ, ยนฺตยุตฺเต จ อคฺคเฬ’’.
‘‘ปุรโต เสนโก ยาติ, ปจฺฉโต จ มโหสโธ;
มชฺเฌ จ ราชา เวเทโห, อมจฺจปริวาริโต’’.
‘‘อุมงฺคา นิกฺขมิตฺวาน, เวเทโห นาวมารุหิ;
อภิรูฬฺหฺจ ตํ ตฺวา [อภิรุยฺหฺจ ตฺวาน (สฺยา. ก.)], อนุสาสิ มโหสโธ.
‘อยํ ¶ เต สสุโร เทว, อยํ สสฺสุ ชนาธิป;
ยถา มาตุ ปฏิปตฺติ, เอวํ เต โหตุ สสฺสุยา.
‘ยถาปิ นิยโก ภาตา, สอุทริโย เอกมาตุโก;
เอวํ ปฺจาลจนฺโท เต, ทยิตพฺโพ รเถสภ.
‘อยํ ¶ ปฺจาลจนฺที เต, ราชปุตฺตี อภิจฺฉิตา [อภิชฺฌิตา (สี. สฺยา. ปี.)];
กามํ กโรหิ เต ตาย, ภริยา เต รเถสภ’’’.
‘‘อารุยฺห นาวํ ตรมาโน, กินฺนุ ตีรมฺหิ ติฏฺสิ;
กิจฺฉา มุตฺตามฺห ทุกฺขโต, ยาม ทานิ มโหสธ’’.
‘‘เนส ¶ ธมฺโม มหาราช, โยหํ เสนาย นายโก;
เสนงฺคํ ปริหาเปตฺวา, อตฺตานํ ปริโมจเย.
‘‘นิเวสนมฺหิ เต เทว, เสนงฺคํ ปริหาปิตํ;
ตํ ทินฺนํ พฺรหฺมทตฺเตน, อานยิสฺสํ รเถสภ’’.
‘‘อปฺปเสโน มหาเสนํ, กถํ วิคฺคยฺห [นิคฺคยฺห (สฺยา. ก.)] สฺสสิ;
ทุพฺพโล พลวนฺเตน, วิหฺิสฺสสิ ปณฺฑิต’’.
‘‘อปฺปเสโนปิ เจ มนฺตี, มหาเสนํ อมนฺตินํ;
ชินาติ ราชา ราชาโน, อาทิจฺโจวุทยํ ตมํ’’.
‘‘สุสุขํ วต สํวาโส, ปณฺฑิเตหีติ เสนก;
ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;
อมิตฺตหตฺถตฺตคเต [อมิตฺตสฺส หตฺถคเต (ก.)], โมจยี โน มโหสโธ’’.
‘‘เอวเมตํ [เอวเมว (สฺยา.)] มหาราช, ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา;
ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;
อมิตฺตหตฺถตฺตคเต, โมจยี โน มโหสโธ’’.
‘‘รกฺขิตฺวา กสิณํ รตฺตึ, จูฬเนยฺโย มหพฺพโล;
อุเทนฺตํ อรุณุคฺคสฺมึ, อุปการึ อุปาคมิ.
‘‘อารุยฺห ¶ ปวรํ นาคํ, พลวนฺตํ สฏฺิหายนํ;
ราชา อโวจ ปฺจาโล, จูฬเนยฺโย มหพฺพโล.
‘‘สนฺนทฺโธ มณิวมฺเมน [มณิจมฺเมน (สฺยา.)], สรมาทาย ปาณินา;
เปสิเย อชฺฌภาสิตฺถ, ปุถุคุมฺเพ สมาคเต.
‘‘หตฺถาโรเห อนีกฏฺเ, รถิเก ปตฺติการเก;
อุปาสนมฺหิ กตหตฺเถ, วาลเวเธ สมาคเต’’.
‘‘เปเสถ ¶ กฺุชเร ทนฺตี, พลวนฺเต สฏฺิหายเน;
มทฺทนฺตุ กฺุชรา นครํ, เวเทเหน สุมาปิตํ.
‘‘วจฺฉทนฺตมุขา เสตา, ติกฺขคฺคา อฏฺิเวธิโน;
ปณุนฺนา ธนุเวเคน, สมฺปตนฺตุตรีตรา.
‘‘มาณวา ¶ วมฺมิโน สูรา, จิตฺรทณฺฑยุตาวุธา;
ปกฺขนฺทิโน มหานาคา, หตฺถีนํ โหนฺตุ สมฺมุขา.
‘‘สตฺติโย เตลโธตาโย, อจฺจิมนฺตา [อจฺจิมนฺตี (สี.)] ปภสฺสรา;
วิชฺโชตมานา ติฏฺนฺตุ, สตรํสีว [สตรํสา วิย (สี.)] ตารกา.
‘‘อาวุธพลวนฺตานํ, คุณิกายูรธารินํ;
เอตาทิสานํ โยธานํ, สงฺคาเม อปลายินํ;
เวเทโห กุโต มุจฺจิสฺสติ, สเจ ปกฺขีว กาหิติ.
‘‘ตึส เม ปุริสนาวุตฺโย, สพฺเพเวเกกนิจฺจิตา;
เยสํ สมํ น ปสฺสามิ, เกวลํ มหิมํ จรํ.
‘‘นาคา จ กปฺปิตา ทนฺตี, พลวนฺโต สฏฺิหายนา;
เยสํ ¶ ขนฺเธสุ โสภนฺติ, กุมารา จารุทสฺสนา;
‘‘ปีตาลงฺการา ปีตวสนา, ปีตุตฺตรนิวาสนา;
นาคขนฺเธสุ โสภนฺติ, เทวปุตฺตาว นนฺทเน.
‘‘ปาีนวณฺณา เนตฺตึสา, เตลโธตา ปภสฺสรา;
นิฏฺิตา นรธีเรหิ [นรวีเรหิ (สี. สฺยา. ปี.)], สมธารา สุนิสฺสิตา.
‘‘เวลฺลาลิโน วีตมลา, สิกฺกายสมยา ทฬฺหา;
คหิตา พลวนฺเตหิ, สุปฺปหารปฺปหาริภิ.
‘‘สุวณฺณถรุสมฺปนฺนา, โลหิตกจฺฉุปธาริตา;
วิวตฺตมานา โสภนฺติ, วิชฺชุวพฺภฆนนฺตเร.
‘‘ปฏากา [ปตากา (สี. ปี.), ปถกา (สฺยา.)] วมฺมิโน สูรา, อสิจมฺมสฺส โกวิทา;
ธนุคฺคหา สิกฺขิตรา [ถรุคฺคหา สิกฺขิตาโร (สี. ปี.)], นาคขนฺเธ นิปาติโน [นาคขนฺธาติปาติโน (สี. ปี.)].
‘‘เอตาทิเสหิ ปริกฺขิตฺโต, นตฺถิ โมกฺโข อิโต ตว;
ปภาวํ เต น ปสฺสามิ, เยน ตฺวํ มิถิลํ วเช’’.
‘‘กึ นุ สนฺตรมาโนว, นาคํ เปเสสิ กฺุชรํ;
ปหฏฺรูโป อาปตสิ [อาคมสิ (สฺยา.), อาตปสิ (ก.)], สิทฺธตฺโถสฺมีติ [ลทฺธตฺโถสฺมีติ (สี. สฺยา. ปี.)] มฺสิ.
‘‘โอหเรตํ ¶ ¶ ธนุํ จาปํ, ขุรปฺปํ ปฏิสํหร;
โอหเรตํ สุภํ วมฺมํ, เวฬุริยมณิสนฺถตํ’’ [เวฬุริยมณิสนฺนิภํ (สฺยา.)].
‘‘ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, มิตปุพฺพฺจ ภาสสิ;
โหติ โข มรณกาเล, เอทิสี [ตาทิสี (สี. ปี.)] วณฺณสมฺปทา’’.
‘‘โมฆํ เต คชฺชิตํ ราช, ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย;
ทุคฺคณฺโหสิ ¶ [ทุคฺคณฺโห หิ (สี. สฺยา. ปี.)] ตยา ราชา, ขฬุงฺเกเนว [ขฬุงฺเคเนว (ก.)] สินฺธโว.
‘‘ติณฺโณ หิยฺโย ราชา คงฺคํ, สามจฺโจ สปริชฺชโน;
หํสราชํ ยถา ธงฺโก, อนุชฺชวํ ปติสฺสสิ’’.
‘‘สิงฺคาลา รตฺติภาเคน, ผุลฺลํ ทิสฺวาน กึสุกํ;
มํสเปสีติ มฺนฺตา, ปริพฺยูฬฺหา มิคาธมา.
‘‘วีติวตฺตาสุ รตฺตีสุ, อุคฺคตสฺมึ ทิวากเร [ทิวากเร (สี. สฺยา. ปี.)];
กึสุกํ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา, อาสจฺฉินฺนา มิคาธมา.
‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, เวเทหํ ปริวาริย [ปริวารย (สฺยา. ปี.), ปริวาริตํ (ก.)];
อาสจฺฉินฺโน คมิสฺสสิ, สิงฺคาลา กึสุกํ ยถา’’.
‘‘อิมสฺส หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ ฉินฺทถ;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ.
‘‘อิมํ มํสํว ปาตพฺยํ [มํสํว ปาตพฺพํ (สี. ปี.), มํสฺจ ปาตพฺยํ (ก.)], สูเล กตฺวา ปจนฺตุ นํ;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ.
‘‘ยถาปิ อาสภํ จมฺมํ, ปถพฺยา วิตนิยฺยติ;
สีหสฺส อโถ พฺยคฺฆสฺส, โหติ สงฺกุสมาหตํ.
‘‘เอวํ ตํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสามิ สตฺติยา;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ’’.
‘‘สเจ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;
เอวํ ปฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.
‘‘สเจ ¶ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;
เอวํ ¶ ปฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.
‘‘สเจ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;
เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.
‘‘สเจ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;
เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.
‘‘สเจ ¶ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
เอวํ ปฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.
‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
เอวํ ปฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.
‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.
‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
เอวํ ปฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห เวธยิสฺสติ.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
เอวํ ปฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห เวธยิสฺสติ.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห เวธยิสฺสติ.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
เอวํ ¶ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห เวธยิสฺสติ;
เอวํ โน มนฺติตํ รโห, เวเทเหน มยา สห.
‘‘ยถาปิ ปลสตํ จมฺมํ, โกนฺติมนฺตาสุนิฏฺิตํ [โกนฺตีมนฺตีสุนิฏฺิตํ (สี. ปี.)];
อุเปติ ตนุตาณาย, สรานํ ปฏิหนฺตเว.
‘‘สุขาวโห ¶ ทุกฺขนุโท, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;
มตึ เต ปฏิหฺามิ, อุสุํ ปลสเตน วา’’.
‘‘อิงฺฆ ปสฺส มหาราช, สฺุํ อนฺเตปุรํ ตว;
โอโรธา จ กุมารา จ, ตว มาตา จ ขตฺติย;
อุมงฺคา นีหริตฺวาน, เวเทหสฺสุปนามิตา’’.
‘‘อิงฺฆ อนฺเตปุรํ มยฺหํ, คนฺตฺวาน วิจินาถ นํ;
ยถา อิมสฺส วจนํ, สจฺจํ วา ยทิ วา มุสา’’.
‘‘เอวเมตํ มหาราช, ยถา อาห มโหสโธ;
สฺุํ อนฺเตปุรํ สพฺพํ, กากปฏฺฏนกํ ยถา’’.
‘‘อิโต คตา มหาราช, นารี สพฺพงฺคโสภนา;
โกสมฺพผลกสุสฺโสณี [โกสุมฺภผลกสุสฺโสณี (สี. สฺยา. ปี.)], หํสคคฺครภาณินี.
‘‘อิโต ¶ นีตา มหาราช, นารี สพฺพงฺคโสภนา;
โกเสยฺยวสนา สามา, ชาตรูปสุเมขลา.
‘‘สุรตฺตปาทา กลฺยาณี, สุวณฺณมณิเมขลา;
ปาเรวตกฺขี สุตนู, พิมฺโพฏฺา ตนุมชฺฌิมา.
‘‘สุชาตา ภุชลฏฺีว, เวทีว [เวลฺลีว (สี. ปี.)] ตนุมชฺฌิมา;
ทีฆสฺสา ¶ เกสา อสิตา, อีสกคฺคปเวลฺลิตา.
‘‘สุชาตา มิคฉาปาว, เหมนฺตคฺคิสิขาริว;
นทีว คิริทุคฺเคสุ, สฺฉนฺนา ขุทฺทเวฬุภิ.
‘‘นาคนาสูรุ กลฺยาณี, ปรมา [ปมา (สี. ปี.)] ติมฺพรุตฺถนี;
นาติทีฆา นาติรสฺสา, นาโลมา นาติโลมสา’’.
‘‘นนฺทาย นูน มรเณน, นนฺทสิ สิริวาหน;
อหฺจ นูน นนฺทา จ, คจฺฉาม ยมสาธนํ’’.
‘‘ทิพฺพํ อธียเส มายํ, อกาสิ จกฺขุโมหนํ;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ’’.
‘‘อธียนฺติ ¶ มหาราช [อธิยนฺติ เว มหาราช (สฺยา. ก.)], ทิพฺพมายิธ ปณฺฑิตา;
เต โมจยนฺติ อตฺตานํ, ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา.
‘‘สนฺติ มาณวปุตฺตา เม, กุสลา สนฺธิเฉทกา;
เยสํ กเตน มคฺเคน, เวเทโห มิถิลํ คโต’’.
‘‘อิงฺฆ ปสฺส มหาราช, อุมงฺคํ สาธุ มาปิตํ;
หตฺถีนํ อถ อสฺสานํ, รถานํ อถ ปตฺตินํ;
อาโลกภูตํ ติฏฺนฺตํ, อุมงฺคํ สาธุ มาปิตํ’’ [นิฏฺิตํ (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘ลาภา วต วิเทหานํ, ยสฺสิเมทิสา ปณฺฑิตา;
ฆเร วสนฺติ วิชิเต, ยถา ตฺวํสิ มโหสธ’’.
‘‘วุตฺติฺจ ปริหารฺจ, ทิคุณํ ภตฺตเวตนํ;
ททามิ วิปุเล โภเค, ภฺุช กาเม รมสฺสุ จ;
มา ¶ วิเทหํ ปจฺจคมา, กึ วิเทโห กริสฺสติ’’.
‘‘โย จเชถ มหาราช, ภตฺตารํ ธนการณา;
อุภินฺนํ โหติ คารยฺโห, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
ยาว ชีเวยฺย เวเทโห, นาฺสฺส ปุริโส สิยา.
‘‘โย ¶ จเชถ มหาราช, ภตฺตารํ ธนการณา;
อุภินฺนํ โหติ คารยฺโห, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
ยาว ติฏฺเยฺย เวเทโห, นาฺสฺส วิชิเต วเส’’.
‘‘ทมฺมิ นิกฺขสหสฺสํ เต, คามาสีติฺจ กาสิสุ;
ทาสิสตานิ จตฺตาริ, ทมฺมิ ภริยาสตฺจ เต;
สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถึ คจฺฉ มโหสธ.
‘‘ยาว ททนฺตุ หตฺถีนํ, อสฺสานํ ทิคุณํ วิธํ;
ตปฺเปนฺตุ อนฺนปาเนน, รถิเก ปตฺติการเก’’.
‘‘หตฺถี อสฺเส รเถ ปตฺตี, คจฺเฉวาทาย ปณฺฑิต;
ปสฺสตุ ตํ มหาราชา, เวเทโห มิถิลํ คตํ [มิถิลคฺคหํ (ก.)].
‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ปทิสฺสเต มหา;
จตุรงฺคินี ภีสรูปา, กึ นุ มฺสิ ปณฺฑิต’’ [มฺนฺติ ปณฺฑิตา (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘อานนฺโท ¶ เต มหาราช, อุตฺตโม ปฏิทิสฺสติ;
สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถึ ปตฺโต มโหสโธ’’.
‘‘ยถา เปตํ สุสานสฺมึ, ฉฑฺเฑตฺวา จตุโร ชนา;
เอวํ กปิลเย ตฺยมฺห [กปฺปิลิเย ตฺยมฺหา (สฺยา.), กมฺปิลฺลิเย ตฺยมฺหา (สี.), กมฺปิลฺลิยรฏฺเ (ปี.)], ฉฑฺฑยิตฺวา อิธาคตา.
‘‘อถ ¶ ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา ปน เหตุนา;
เกน วา อตฺถชาเตน, อตฺตานํ ปริโมจยิ’’.
‘‘อตฺถํ อตฺเถน เวเทห, มนฺตํ มนฺเตน ขตฺติย;
ปริวารยึ [ปริวารยิสฺสํ (สี. สฺยา.)] ราชานํ, ชมฺพุทีปํว สาคโร’’.
‘‘ทินฺนํ นิกฺขสหสฺสํ เม, คามาสีติ จ กาสิสุ;
ทาสีสตานิ จตฺตาริ, ทินฺนํ ภริยาสตฺจ เม;
สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถินามฺหิ อิธาคโต’’.
‘‘สุสุขํ วต สํวาโส, ปณฺฑิเตหีติ เสนก;
ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;
อมิตฺตหตฺถตฺตคเต [อมิตฺตสฺส หตฺถคเต (ก.)], โมจยี โน มโหสโธ’’.
‘‘เอวเมตํ มหาราช, ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา;
ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;
อมิตฺตหตฺถตฺตคเต, โมจยี โน มโหสโธ’’.
‘‘อาหฺนฺตุ ¶ สพฺพวีณา, เภริโย ทินฺทิมานิ จ;
ธเมนฺตุ มาคธา สงฺขา, วคฺคู นทนฺตุ ทุนฺทุภี’’.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
พหุํ ¶ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.
‘‘พหุชโน ¶ ปสนฺโนสิ, ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคตํ;
ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต, เจลุกฺเขโป อวตฺตถา’’ติ.
อุมงฺคชาตกํ [มหาอุมฺมคฺคชาตกํ (สี. ปี.), มโหสธชาตกํ (สฺยา.§ก.)] ปฺจมํ.
๕๔๓. ภูริทตฺตชาตกํ (๖)
‘‘ยํ กิฺจิ รตนํ อตฺถิ, ธตรฏฺนิเวสเน;
สพฺพานิ เต อุปยนฺตุ, ธีตรํ เทหิ ราชิโน’’.
‘‘น โน วิวาโห นาเคหิ, กตปุพฺโพ กุทาจนํ;
ตํ วิวาหํ อสํยุตฺตํ, กถํ อมฺเห กโรมเส’’.
‘‘ชีวิตํ นูน เต จตฺตํ, รฏฺํ วา มนุชาธิป;
น หิ นาเค กุปิตมฺหิ, จิรํ ชีวนฺติ ตาทิสา.
‘‘โย ตฺวํ เทว มนุสฺโสสิ, อิทฺธิมนฺตํ อนิทฺธิมา;
วรุณสฺส นิยํ ปุตฺตํ, ยามุนํ อติมฺสิ’’.
‘‘นาติมฺามิ ราชานํ, ธตรฏฺํ ยสสฺสินํ;
ธตรฏฺโ หิ นาคานํ, พหูนมปิ อิสฺสโร.
‘‘อหิ มหานุภาโวปิ, น เม ธีตรมารโห;
ขตฺติโย จ วิเทหานํ, อภิชาตา สมุทฺทชา’’.
‘‘กมฺพลสฺสตรา อุฏฺเนฺตุ, สพฺเพ นาเค นิเวทย;
พาราณสึ ปวชฺชนฺตุ, มา จ กฺจิ [กิฺจิ (สี. ปี. ก.)] วิเหยุํ’’.
‘‘นิเวสเนสุ ¶ ¶ โสพฺเภสุ, รถิยา จจฺจเรสุ จ;
รุกฺขคฺเคสุ จ ลมฺพนฺตุ, วิตตา โตรเณสุ จ.
‘‘อหมฺปิ สพฺพเสเตน, มหตา สุมหํ ปุรํ;
ปริกฺขิปิสฺสํ โภเคหิ, กาสีนํ ชนยํ ภยํ’’.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, อุรคาเนกวณฺณิโน;
พาราณสึ ปวชฺชึสุ, น จ กฺจิ วิเหยุํ.
นิเวสเนสุ โสพฺเภสุ, รถิยา จจฺจเรสุ จ;
รุกฺขคฺเคสุ จ ลมฺพึสุ, วิตตา โตรเณสุ จ.
เตสุ ¶ ทิสฺวาน ลมฺพนฺเต, ปุถู กนฺทึสุ นาริโย;
นาเค โสณฺฑิกเต ทิสฺวา, ปสฺสสนฺเต มุหุํ มุหุํ.
พาราณสี ปพฺยธิตา, อาตุรา สมปชฺชถ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ‘‘ธีตรํ เทหิ ราชิโน’’.
‘‘ปุปฺผาภิหารสฺส วนสฺส มชฺเฌ, โก โลหิตกฺโข วิตตนฺตรํโส;
กา กมฺพุกายูรธรา สุวตฺถา, ติฏฺนฺติ นาริโย ทส วนฺทมานา.
‘‘โก ตฺวํ พฺรหาพาหุ วนสฺส มชฺเฌ, วิโรจสิ ฆตสิตฺโตว อคฺคิ;
มเหสกฺโข อฺตโรสิ ยกฺโข, อุทาหุ นาโคสิ มหานุภาโว’’.
‘‘นาโคหมสฺมิ ¶ อิทฺธิมา, เตชสฺสี [เตชสี (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ทุรติกฺกโม;
ฑํเสยฺยํ เตชสา กุทฺโธ, ผีตํ ชนปทํ อปิ.
‘‘สมุทฺทชา หิ เม มาตา, ธตรฏฺโ จ เม ปิตา;
สุทสฺสนกนิฏฺโสฺมิ, ภูริทตฺโตติ มํ วิทู’’.
‘‘ยํ คมฺภีรํ สทาวฏฺฏํ, รหทํ ภิสฺมํ เปกฺขสิ;
เอส ทิพฺโย มมาวาโส, อเนกสตโปริโส.
‘‘มยูรโกฺจาภิรุทํ, นีโลทํ วนมชฺฌโต;
ยมุนํ ปวิส มา ภีโต, เขมํ วตฺตวตํ [วตฺตวตึ (สฺยา. ก.)] สิวํ’’.
‘‘ตตฺถ ปตฺโต สานุจโร, สห ปุตฺเตน พฺราหฺมณ;
ปูชิโต มยฺหํ กาเมหิ, สุขํ พฺราหฺมณ วจฺฉสิ’’.
‘‘สมา สมนฺตปริโต, ปหูตตครา [พหุกา ตคฺครา (สี. สฺยา. ปี.)] มหี;
อินฺทโคปกสฺฉนฺนา, โสภติ หริตุตฺตมา.
‘‘รมฺมานิ วนเจตฺยานิ, รมฺมา หํสูปกูชิตา;
โอปุปฺผาปทฺมา ติฏฺนฺติ, โปกฺขรฺโ [โปกฺขรฺา (สฺยา. ปี.)] สุนิมฺมิตา.
‘‘อฏฺํสา ¶ ¶ สุกตา ถมฺภา, สพฺเพ เวฬุริยามยา;
สหสฺสถมฺภา ปาสาทา, ปูรา กฺาหิ โชตเร.
‘‘วิมานํ อุปปนฺโนสิ, ทิพฺยํ ปฺุเหิ อตฺตโน;
อสมฺพาธํ สิวํ รมฺมํ, อจฺจนฺตสุขสํหิตํ.
‘‘มฺเ สหสฺสเนตฺตสฺส, วิมานํ นาภิกงฺขสิ;
อิทฺธี หิ ตฺยายํ วิปุลา, สกฺกสฺเสว ชุตีมโต’’.
‘‘มนสาปิ ¶ น ปตฺตพฺโพ, อานุภาโว ชุตีมโต;
ปริจารยมานานํ, สอินฺทานํ [อินฺทานํ (สฺยา. ก.)] วสวตฺตินํ’’.
‘‘ตํ วิมานํ อภิชฺฌาย, อมรานํ สุเขสินํ;
อุโปสถํ อุปวสนฺโต, เสมิ วมฺมิกมุทฺธนิ’’.
‘‘อหฺจ มิคเมสาโน, สปุตฺโต ปาวิสึ วนํ;
ตํ มํ มตํ วา ชีวํ วา, นาภิเวเทนฺติ าตกา.
‘‘อามนฺตเย ภูริทตฺตํ, กาสิปุตฺตํ ยสสฺสินํ;
ตยา โน สมนฺุาตา, อปิ ปสฺเสมุ าตเก’’.
‘‘เอโส หิ วต เม ฉนฺโท, ยํ วเสสิ มมนฺติเก;
น หิ เอตาทิสา กามา, สุลภา โหนฺติ มานุเส.
‘‘สเจ ตฺวํ นิจฺฉเส วตฺถุํ, มม กาเมหิ ปูชิโต;
มยา ตฺวํ สมนฺุาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ าตเก’’.
‘‘ธารยิมํ มณึ ทิพฺยํ, ปสุํ ปุตฺเต จ วินฺทติ;
อโรโค สุขิโต โหติ [โหหิ (สฺยา.)], คจฺเฉวาทาย พฺราหฺมณ’’.
‘‘กุสลํ ปฏินนฺทามิ, ภูริทตฺต วโจ ตว;
ปพฺพชิสฺสามิ ชิณฺโณสฺมิ, น กาเม อภิปตฺถเย’’.
‘‘พฺรหฺมจริยสฺส เจ ภงฺโค, โหติ โภเคหิ การิยํ;
อวิกมฺปมาโน เอยฺยาสิ, พหุํ ทสฺสามิ เต ธนํ’’.
‘‘กุสลํ ปฏินนฺทามิ, ภูริทตฺต วโจ ตว;
ปุนปิ อาคมิสฺสามิ, สเจ อตฺโถ ภวิสฺสติ’’.
‘‘อิทํ ¶ ¶ วตฺวา ภูริทตฺโต, เปเสสิ จตุโร ชเน;
เอถ คจฺฉถ อุฏฺเถ, ขิปฺปํ ปาเปถ พฺราหฺมณํ.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, อุฏฺาย จตุโร ชนา;
เปสิตา ภูริทตฺเตน, ขิปฺปํ ปาเปสุ พฺราหฺมณํ.
‘‘มณึ ¶ ปคฺคยฺห มงฺคลฺยํ, สาธุวิตฺตํ [สาธุจิตฺตํ (ปี.)] มโนรมํ;
เสลํ พฺยฺชนสมฺปนฺนํ, โก อิมํ มณิมชฺฌคา’’.
‘‘โลหิตกฺขสหสฺสาหิ, สมนฺตา ปริวาริตํ;
อชฺช กาลํ ปถํ [ปทํ (สี. ปี.)] คจฺฉํ, อชฺฌคาหํ มณึ อิมํ’’.
‘‘สุปจิณฺโณ อยํ เสโล, อจฺจิโต มหิโต [มานิโต (ก.)] สทา;
สุธาริโต สุนิกฺขิตฺโต, สพฺพตฺถมภิสาธเย.
‘‘อุปจารวิปนฺนสฺส, นิกฺเขเป ธารณาย วา;
อยํ เสโล วินาสาย, ปริจิณฺโณ อโยนิโส.
‘‘น อิมํ อกุสโล [กุสลํ (ก.)] ทิพฺยํ, มณึ ธาเรตุมารโห;
ปฏิปชฺช สตํ นิกฺขํ, เทหิมํ รตนํ มม’’.
‘‘น จ มฺยายํ มณี เกยฺโย, โคหิ [เกหิ (ก.)] วา รตเนหิ วา;
เสโล พฺยฺชนสมฺปนฺโน, เนว เกยฺโย มณี มม’’.
‘‘โน เจ ตยา มณี เกยฺโย, โคหิ [เกหิ (ก.)] วา รตเนหิ วา;
อถ เกน มณี เกยฺโย, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘โย เม สํเส มหานาคํ, เตชสฺสึ ทุรติกฺกมํ;
ตสฺส ¶ ทชฺชํ อิมํ เสลํ, ชลนฺตมิว เตชสา’’.
‘‘โก นุ พฺราหฺมณวณฺเณน, สุปณฺโณ ปตตํ วโร;
นาคํ ชิคีสมนฺเวสิ, อนฺเวสํ ภกฺขมตฺตโน.
‘‘นาหํ ทิชาธิโป โหมิ, น ทิฏฺโ ครุโฬ มยา;
อาสีวิเสน วิตฺโตติ [วิตฺโตสฺมิ (สฺยา. ก.)], วชฺโช พฺราหฺมณ มํ วิทู’’.
‘‘กึ นุ ตุยฺหํ พลํ อตฺถิ, กึ สิปฺปํ วิชฺชเต ตว;
กิสฺมึ วา ตฺวํ ปรตฺถทฺโธ, อุรคํ นาปจายสิ’’.
‘‘อารฺิกสฺส ¶ อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;
สุปณฺโณ โกสิยสฺสกฺขา, วิสวิชฺชํ อนุตฺตรํ.
‘‘ตํ ภาวิตตฺตฺตรํ, สมฺมนฺตํ ปพฺพตนฺตเร;
สกฺกจฺจํ ตํ อุปฏฺาสึ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.
‘‘โส ตทา ปริจิณฺโณ เม, วตฺตวา พฺรหฺมจริยวา;
ทิพฺพํ ปาตุกรี มนฺตํ, กามสา ภควา มม.
‘‘ตฺยาหํ มนฺเต ปรตฺถทฺโธ, นาหํ ภายามิ โภคินํ;
อาจริโย วิสฆาตานํ, อลมฺปาโนติ [อาลมฺพาโนติ (สี. ปี.), อาลมฺพายโนติ (สฺยา.)] มํ วิทู’’.
‘‘คณฺหามเส ¶ มณึ ตาต, โสมทตฺต วิชานหิ;
มา ทณฺเฑน สิรึ ปตฺตํ, กามสา ปชหิมฺหเส’’.
‘‘สกํ นิเวสนํ ปตฺตํ, โย ตํ พฺราหฺมณ ปูชยิ;
เอวํ กลฺยาณการิสฺส, กึ โมหา ทุพฺภิมิจฺฉสิ’’.
‘‘สเจ ¶ ตฺวํ [สเจ หิ (สี. ปี. ก.)] ธนกาโมสิ, ภูริทตฺโต ปทสฺสติ [ภูริทตฺตํ ปทิสฺสสิ (ก.)];
ตเมว คนฺตฺวา ยาจสฺสุ, พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ’’.
‘‘หตฺถคตํ ปตฺตคตํ, นิกิณฺณํ ขาทิตุํ วรํ;
มา โน สนฺทิฏฺิโก อตฺโถ, โสมทตฺต อุปจฺจคา’’.
‘‘ปจฺจติ นิรเย โฆเร, มหิสฺสมปิ วิวรติ [มหิสฺสมว ทียติ (สี. ปี.), มหิมสฺส วินฺทฺรียติ (สฺยา.)];
มิตฺตทุพฺภี หิตจฺจาคี, ชีวเรวาปิ สุสฺสติ [ชีวเร จาปิ สุสฺสเร (สี. ปี.)].
‘‘สเจ ตฺวํ [สเจ หิ (สี. ปี. ก.)] ธนกาโมสิ, ภูริทตฺโต ปทสฺสติ;
มฺเ อตฺตกตํ เวรํ, นจิรํ เวทยิสฺสสิ’’.
‘‘มหายฺํ ยชิตฺวาน, เอวํ สุชฺฌนฺติ พฺราหฺมณา;
มหายฺํ ยชิสฺสาม, เอวํ โมกฺขาม ปาปกา’’.
‘‘หนฺท ทานิ อปายามิ, นาหํ อชฺช ตยา สห;
ปทมฺเปกํ [ปทเมกํ (สฺยา. ก.)] น คจฺเฉยฺยํ, เอวํ กิพฺพิสการินา’’.
‘‘อิทํ ¶ วตฺวาน ปิตรํ, โสมทตฺโต พหุสฺสุโต;
อุชฺฌาเปตฺวาน ภูตานิ, ตมฺหา านา อปกฺกมิ.
‘‘คณฺหาเหตํ มหานาคํ, อาหเรตํ มณึ มม;
อินฺทโคปกวณฺณาโภ, ยสฺส โลหิตโก สิโร.
‘‘กปฺปาสปิจุราสีว, เอโส กาโย ปทิสฺสติ [กาย’สฺส ทิสฺสติ (สี. ปี.)];
วมฺมิกคฺคคโต เสติ, ตํ ตฺวํ คณฺหาหิ พฺราหฺมณ’’.
‘‘อโถสเธหิ ทิพฺเพหิ, ชปฺปํ มนฺตปทานิ จ;
เอวํ ตํ อสกฺขิ สตฺถุํ [สฏฺุํ (สี. ปี.), ยุฏฺุํ (สฺยา.), สุตฺตุํ (ก.)], กตฺวา ปริตฺตมตฺตโน’’.
‘‘มมํ ¶ ทิสฺวาน อายนฺตํ, สพฺพกามสมิทฺธินํ;
อินฺทฺริยานิ อหฏฺานิ, สาวํ [สามํ (สี. ปี.)] ชาตํ มุขํ ตว.
‘‘ปทฺมํ ยถา หตฺถคตํ, ปาณินา ปริมทฺทิตํ;
สาวํ ชาตํ [ยนฺตํ (ก.)] มุขํ ตุยฺหํ, มมํ ทิสฺวาน เอทิสํ.
‘‘กจฺจิ นุ เต นาภิสสิ [เต นาภิสยิ (สี.), เต นาภิสฺสสิ (สฺยา.)], กจฺจิ เต อตฺถิ เวทนา;
เยน สาวํ มุขํ ตุยฺหํ, มมํ ทิสฺวาน อาคตํ’’.
‘‘สุปินํ ¶ ตาต อทฺทกฺขึ, อิโต มาสํ อโธคตํ;
ทกฺขิณํ วิย เม พาหุํ, เฉตฺวา รุหิรมกฺขิตํ;
ปุริโส อาทาย ปกฺกามิ, มม โรทนฺติยา สติ.
‘‘ยโตหํ [ยโต ตํ (สี.)] สุปินมทฺทกฺขึ, สุทสฺสน วิชานหิ;
ตโต ทิวา วา รตฺตึ วา, สุขํ เม โนปลพฺภติ’’.
‘‘ยํ ปุพฺเพ ปริวารึสุ [ปริจารึสุ (สี. ปี.)], กฺา รุจิรวิคฺคหา;
เหมชาลปฏิจฺฉนฺนา, ภูริทตฺโต น ทิสฺสติ.
‘‘ยํ ปุพฺเพ ปริวารึสุ [ปริจารึสุ (สี. ปี.)], เนตฺตึสวรธาริโน;
กณิการาว สมฺผุลฺลา, ภูริทตฺโต น ทิสฺสติ.
‘‘หนฺท ¶ ทานิ คมิสฺสาม, ภูริทตฺตนิเวสนํ;
ธมฺมฏฺํ สีลสมฺปนฺนํ, ปสฺสาม ตว ภาตรํ’’.
‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ, ภูริทตฺตสฺส มาตรํ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ภูริทตฺตสฺส นาริโย.
‘‘ปุตฺตํ เตยฺเย น ชานาม, อิโต มาสํ อโธคตํ;
มตํ ¶ วา ยทิ วา ชีวํ, ภูริทตฺตํ ยสสฺสินํ’’.
‘‘สกุณี หตปุตฺตาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ, ภูริทตฺตํ อปสฺสตี [อิมิสฺสา คาถายานนฺตเร สี. ปี. โปตฺถเกสุ – ‘‘สกุณี หตปุตฺตาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ; เตน เตน ปธาวิสฺส, ปิยปุตฺตํ อปสฺสตี’’ติ อิติ อยมฺปิ คาถา อาคตา].
‘‘กุรรี หตฉาปาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ, ภูริทตฺตํ อปสฺสตี.
‘‘สา นูน จกฺกวากีว, ปลฺลลสฺมึ อโนทเก;
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ, ภูริทตฺตํ อปสฺสตี.
‘‘กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา, อนฺโต ฌายติ โน พหิ;
เอวํ ฌายามิ โสเกน, ภูริทตฺตํ อปสฺสตี’’.
‘‘สาลาว สมฺปมถิตา [สมฺปมทฺทิตา (สฺยา. ก.)], มาลุเตน ปมทฺทิตา;
เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ, ภูริทตฺตนิเวสเน’’.
‘‘อิทํ สุตฺวาน นิคฺโฆสํ, ภูริทตฺตนิเวสเน;
อริฏฺโ จ สุโภโค [สุภโค (สี. ปี.)] จ, ปธาวึสุ อนนฺตรา [อุปธาวึสุ อนนฺตรา (สี. ปี.)].
‘‘อมฺม ¶ อสฺสาส มา โสจิ, เอวํธมฺมา หิ ปาณิโน;
จวนฺติ อุปปชฺชนฺติ, เอสสฺส ปริณามิตา’’.
‘‘อหมฺปิ ตาต ชานามิ, เอวํธมฺมา หิ ปาณิโน;
โสเกน จ ปเรตสฺมิ, ภูริทตฺตํ อปสฺสตี.
‘‘อชฺช เจ เม อิมํ รตฺตึ, สุทสฺสน วิชานหิ;
ภูริทตฺตํ อปสฺสนฺตี, มฺเ หิสฺสามิ ชีวิตํ’’.
‘‘อมฺม ¶ อสฺสาส มา โสจิ, อานยิสฺสาม ภาตรํ;
ทิโสทิสํ ¶ คมิสฺสาม, ภาตุปริเยสนํ จรํ.
‘‘ปพฺพเต คิริทุคฺเคสุ, คาเมสุ นิคเมสุ จ;
โอเรน สตฺตรตฺตสฺส [โอเรน ทสรตฺตสฺส (สี. ปี.)], ภาตรํ ปสฺส อาคตํ’’.
‘‘หตฺถา ปมุตฺโต อุรโค, ปาเท เต นิปตี ภุสํ;
กจฺจิ นุ ตํ ฑํสี ตาต [กจฺจิ ตํ นุ ฑสี ตาต (สี.), กจฺจิ นุ ฑํสิโต ตาต (สฺยา.), กจฺจิตานุฑสี ตาต (ปี.)], มา ภายิ สุขิโต ภว’’.
‘‘เนว มยฺหํ อยํ นาโค, อลํ ทุกฺขาย กายจิ;
ยาวตตฺถิ อหิคฺคาโห, มยา ภิยฺโย น วิชฺชติ’’.
‘‘โก นุ พฺราหฺมณวณฺเณน, ทิตฺโต [ทตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)] ปริสมาคโต;
อวฺหายนฺตุ สุยุทฺเธน, สุณนฺตุ ปริสา มม’’.
‘‘ตฺวํ มํ นาเคน อาลมฺป, อหํ มณฺฑูกฉาปิยา;
โหตุ โน อพฺภุตํ ตตฺถ, อาสหสฺเสหิ ปฺจหิ’’.
‘‘อหฺหิ วสุมา อฑฺโฒ, ตฺวํ ทลิทฺโทสิ มาณว;
โก นุ เต ปาฏิโภคตฺถิ, อุปชูตฺจ กึ สิยา.
‘‘อุปชูตฺจ เม อสฺส, ปาฏิโภโค จ ตาทิโส;
โหตุ โน อพฺภุตํ ตตฺถ, อาสหสฺเสหิ ปฺจหิ’’.
‘‘สุโณหิ เม มหาราช, วจนํ ภทฺทมตฺถุ เต;
ปฺจนฺนํ เม สหสฺสานํ, ปาฏิโภโค หิ กิตฺติม’’.
‘‘เปตฺติกํ วา อิณํ โหติ, ยํ วา โหติ สยํกตํ;
กึ ตฺวํ เอวํ พหุํ มยฺหํ, ธนํ ยาจสิ พฺราหฺมณ’’.
‘‘อลมฺปาโน หิ นาเคน, มมํ อภิชิคีสติ [อภิชิคึสติ (สี. สฺยา. ปี.)];
อหํ ¶ มณฺฑูกฉาปิยา, ฑํสยิสฺสามิ พฺราหฺมณํ.
‘‘ตํ ตฺวํ ทฏฺุํ มหาราช, อชฺช รฏฺาภิวฑฺฒน;
ขตฺตสงฺฆปริพฺยูฬฺโห, นิยฺยาหิ อหิทสฺสนํ’’ [อภิทสฺสนํ (สี. ปี.)].
‘‘เนว ¶ ¶ ตํ อติมฺามิ, สิปฺปวาเทน มาณว;
อติมตฺโตสิ สิปฺเปน, อุรคํ นาปจายสิ’’.
‘‘อหมฺปิ นาติมฺามิ, สิปฺปวาเทน พฺราหฺมณ;
อวิเสน จ นาเคน, ภุสํ วฺจยเส ชนํ.
‘‘เอวํ เจตํ ชโน ชฺา, ยถา ชานามิ ตํ อหํ;
น ตฺวํ ลภสิ อาลมฺป, ภุสมุฏฺึ [ถุสมุฏฺึ (สฺยา.), สตฺตุมุฏฺึ (สี. ปี.)] กุโต ธนํ’’.
‘‘ขราชิโน ชฏี ทุมฺมี [รุมฺมี (สี. สฺยา. ปี.)], ทิตฺโต ปริสมาคโต;
โย ตฺวํ เอวํ คตํ นาคํ, อวิโส อติมฺสิ.
‘‘อาสชฺช โข นํ ชฺาสิ, ปุณฺณํ อุคฺคสฺส เตชโส;
มฺเ ตํ ภสฺมราสึว, ขิปฺปเมโส กริสฺสติ’’.
‘‘สิยา วิสํ สิลุตฺตสฺส, เทฑฺฑุภสฺส สิลาภุโน;
เนว โลหิตสีสสฺส, วิสํ นาคสฺส วิชฺชติ’’.
‘‘สุตเมตํ อรหตํ, สฺตานํ ตปสฺสินํ;
อิธ ทานานิ ทตฺวาน, สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกา;
ชีวนฺโต เทหิ ทานานิ, ยทิ เต อตฺถิ ทาตเว.
‘‘อยํ นาโค มหิทฺธิโก, เตชสฺสี ทุรติกฺกโม;
เตน ตํ ฑํสยิสฺสามิ, โส ตํ ภสฺมํ กริสฺสติ’’.
‘‘มยาเปตํ ¶ สุตํ สมฺม, สฺตานํ ตปสฺสินํ;
อิธ ทานานิ ทตฺวาน, สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกา;
ตฺวเมว เทหิ ชีวนฺโต, ยทิ เต อตฺถิ ทาตเว.
‘‘อยํ อชมุขี [อจฺจิมุขี (สี. สฺยา. ปี.)] นาม, ปุณฺณา อุคฺคสฺส เตชโส;
ตาย ตํ ฑํสยิสฺสามิ, สา ตํ ภสฺมํ กริสฺสติ’’.
‘‘ยา ธีตา ธตรฏฺสฺส, เวมาตา ภคินี มม;
สา ตํ ฑํสตฺวชมุขี [สา ทิสฺสตุ อจฺจิมุขี (สี. ปี.)], ปุณฺณา อุคฺคสฺส เตชโส’’.
‘‘ฉมายํ เจ นิสิฺจิสฺสํ, พฺรหฺมทตฺต วิชานหิ;
ติณลตานิ โอสธฺโย, อุสฺสุสฺเสยฺยุํ อสํสยํ.
‘‘อุทฺธํ ¶ เจ ปาตยิสฺสามิ, พฺรหฺมทตฺต วิชานหิ;
สตฺต วสฺสานิยํ เทโว, น วสฺเส น หิมํ ปเต.
‘‘อุทเก เจ นิสิฺจิสฺสํ, พฺรหฺมทตฺต วิชานหิ;
ยาวนฺโตทกชา [ยาวตา โอทกา (สี.), ยาวตา อุทกชา (ปี.)] ปาณา, มเรยฺยุํ มจฺฉกจฺฉปา’’.
‘‘โลกฺยํ ¶ สชนฺตํ อุทกํ, ปยาคสฺมึ ปติฏฺิตํ;
โกมํ อชฺโฌหรี ภูโต, โอคาฬฺหํ ยมุนํ นทึ’’.
‘‘ยเทส โลกาธิปตี ยสสฺสี, พาราณสึ ปกฺริย [ปกิรปรี (สี. ปี.), ปกิรหรี (สฺยา.)] สมนฺตโต;
ตสฺสาห ปุตฺโต อุรคูสภสฺส, สุโภโคติ มํ พฺราหฺมณ เวทยนฺติ’’.
‘‘สเจ หิ ปุตฺโต อุรคูสภสฺส, กาสิสฺส ¶ [กํสสฺส (สี. ปี.)] รฺโ อมราธิปสฺส;
มเหสกฺโข อฺตโร ปิตา เต, มจฺเจสุ มาตา ปน เต อตุลฺยา;
น ตาทิโส อรหติ พฺราหฺมณสฺส, ทาสมฺปิ โอหาริตุํ [โอหาตุํ (สี. ปี.)] มหานุภาโว’’.
‘‘รุกฺขํ นิสฺสาย วิชฺฌิตฺโถ, เอเณยฺยํ ปาตุมาคตํ;
โส วิทฺโธ ทูรมจริ [ทูร’มสรา (สี. ปี.)], สรเวเคน สีฆวา [เสขวา (สี. ปี.), เปกฺขวา (สฺยา. ก.)].
‘‘ตํ ตฺวํ ปติตมทฺทกฺขิ, อรฺสฺมึ พฺรหาวเน;
สมํ สกาชมาทาย, สายํ นิคฺโรธุปาคมิ.
‘‘สุกสาฬิกสงฺฆุฏฺํ, ปิงฺคลํ [ปิงฺคิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] สนฺถตายุตํ;
โกกิลาภิรุทํ รมฺมํ, ธุวํ หริตสทฺทลํ.
‘‘ตตฺถ เต โส ปาตุรหุ, อิทฺธิยา ยสสา ชลํ;
มหานุภาโว ภาตา เม, กฺาหิ ปริวาริโต.
‘‘โส เตน ปริจิณฺโณ ตฺวํ, สพฺพกาเมหิ ตปฺปิโต;
อทุฏฺสฺส ตุวํ ทุพฺภิ, ตํ เต เวรํ อิธาคตํ.
‘‘ขิปฺปํ ¶ คีวํ ปสาเรหิ, น เต ทสฺสามิ ชีวิตํ;
ภาตุ ปริสรํ เวรํ, เฉทยิสฺสามิ เต สิรํ’’.
‘‘อชฺฌายโก ยาจโยคี, อาหุตคฺคิ จ พฺราหฺมโณ;
เอเตหิ ตีหิ าเนหิ, อวชฺโฌ โหติ [ภวติ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺราหฺมโณ’’.
‘‘ยํ ปูรํ ธตรฏฺสฺส, โอคาฬฺหํ ยมุนํ นทึ;
โชตเต ¶ สพฺพโสวณฺณํ, คิริมาหจฺจ ยามุนํ.
‘‘ตตฺถ เต ปุริสพฺยคฺฆา, โสทริยา มม ภาตโร;
ยถา เต ตตฺถ วกฺขนฺติ, ตถา เหสฺสสิ พฺราหฺมณ’’.
‘‘อนิตฺตรา อิตฺตรสมฺปยุตฺตา, ยฺา จ เวทา จ สุโภคโลเก;
ตทคฺครยฺหฺหิ วินินฺทมาโน, ชหาติ วิตฺตฺจ สตฺจ ธมฺมํ.
‘‘อชฺเฌนมริยา ¶ ปถวึ ชนินฺทา, เวสฺสา กสึ ปาริจริยฺจ สุทฺทา;
อุปาคุ ปจฺเจกํ ยถาปเทสํ, กตาหุ เอเต วสินาติ อาหุ’’.
‘‘ธาตา วิธาตา วรุโณ กุเวโร, โสโม ยโม จนฺทิมา วายุ สูริโย;
เอเตปิ ยฺํ ปุถุโส ยชิตฺวา, อชฺฌายกานํ อโถ สพฺพกาเม.
‘‘วิกาสิตา จาปสตานิ ปฺจ, โย อชฺชุโน พลวา ภีมเสโน;
สหสฺสพาหุ อสโม ปถพฺยา, โสปิ ตทา มาทหิ ชาตเวทํ’’.
‘‘โย พฺราหฺมเณ โภชยิ ทีฆรตฺตํ, อนฺเนน ¶ ปาเนน ยถานุภาวํ;
ปสนฺนจิตฺโต อนุโมทมาโน, สุโภค เทวฺตโร อโหสิ’’.
‘‘มหาสนํ ¶ เทวมโนมวณฺณํ, โย สปฺปินา อสกฺขิ โภเชตุมคฺคึ [เชตุมคฺคึ (สี. ปี.)];
ส ยฺตนฺตํ วรโต ยชิตฺวา, ทิพฺพํ คตึ มุจลินฺทชฺฌคจฺฉิ’’.
‘‘มหานุภาโว วสฺสสหสฺสชีวี, โย ปพฺพชี ทสฺสเนยฺโย อุฬาโร;
หิตฺวา อปริยนฺตรฏฺํ [รถํ (สี. ปี.)] สเสนํ, ราชา ทุทีโปปิ ชคาม [ทุทีโปปชฺฌคามิ (สฺยา.)] สคฺคํ’’.
‘‘โย สาครนฺตํ สาคโร วิชิตฺวา, ยูปํ สุภํ โสณฺณมยํ [โสวณฺณมยํ (สฺยา. ก.)] อุฬารํ;
อุสฺเสสิ เวสฺสานรมาทหาโน, สุโภค เทวฺตโร อโหสิ.
‘‘ยสฺสานุภาเวน สุโภค คงฺคา, ปวตฺตถ [ปวตฺตติ (สฺยา. ก.)] ทธิสนฺนิสินฺนํ [ทธิสนฺน (สี. ปี.)] สมุทฺทํ;
สโลมปาโท ปริจริยมคฺคึ, องฺโค สหสฺสกฺขปุรชฺฌคจฺฉิ’’.
‘‘มหิทฺธิโก เทววโร ยสสฺสี, เสนาปติ ¶ ติทิเว วาสวสฺส;
โส โสมยาเคน มลํ วิหนฺตฺวา, สุโภค เทวฺตโร อโหสิ’’.
‘‘อการยิ โลกมิมํ ปรฺจ, ภาคีรถึ หิมวนฺตฺจ คิชฺฌํ [คิชฺฌํ (สฺยา. ก.), วิฺฌํ (?)];
โย อิทฺธิมา เทววโร ยสสฺสี, โสปิ ตทา อาทหิ ชาตเวทํ.
‘‘มาลาคิรี ¶ หิมวา โย จ คิชฺโฌ [วิชฺโฌ (ก.), วิชฺฌา (สฺยา.)], สุทสฺสโน นิสโภ กุเวรุ [กากเนรุ (สี. ปี.), กากเวรุ (สฺยา.)];
เอเต จ อฺเ จ นคา มหนฺตา, จิตฺยา กตา ยฺกเรหิ มาหุ’’.
‘‘อชฺฌายกํ มนฺตคุณูปปนฺนํ, ตปสฺสินํ ยาจโยโคติธาหุ [ติจาห (สี. ปี.), ติ จาหุ (ก.)];
ตีเร สมุทฺทสฺสุทกํ สชนฺตํ [สิฺจนฺตํ (ก.)], สาคโรชฺโฌหริ เตนเปยฺโย.
‘‘อายาควตฺถูนิ ปุถู ปถพฺยา, สํวิชฺชนฺติ พฺราหฺมณา วาสวสฺส;
ปุริมํ ทิสํ ปจฺฉิมํ ทกฺขิณุตฺตรํ, สํวิชฺชมานา ชนยนฺติ เวทํ’’.
‘‘กลี หิ ธีราน กฏํ มคานํ, ภวนฺติ ¶ เวทชฺฌคตานริฏฺ;
มรีจิธมฺมํ อสเมกฺขิตตฺตา, มายาคุณา นาติวหนฺติ ปฺํ.
‘‘เวทา น ตาณาย ภวนฺติ ทสฺส, มิตฺตทฺทุโน ภูนหุโน นรสฺส;
น ตายเต ปริจิณฺโณ จ อคฺคิ, โทสนฺตรํ มจฺจมนริยกมฺมํ.
‘‘สพฺพฺจ ¶ มจฺจา สธนํ สโภคํ [สธนา สโภคา (สี. สฺยา. ปี. ก.)], อาทีปิตํ ทารุ ติเณน มิสฺสํ;
ทหํ น ตปฺเป [น ตปฺเป อคฺคิ (ก.)] อสมตฺถเตโช, โก ตํ สุภิกฺขํ ทฺวิรสฺุ กยิรา [ทิรสฺ กุริยา (สี.), ทิรสฺุ กุริยา (ปี.)].
‘‘ยถาปิ ¶ ขีรํ วิปริณามธมฺมํ, ทธิ ภวิตฺวา นวนีตมฺปิ โหติ;
เอวมฺปิ อคฺคิ วิปริณามธมฺโม, เตโช สโมโรหตี โยคยุตฺโต.
‘‘น ทิสฺสตี อคฺคิมนุปฺปวิฏฺโ, สุกฺเขสุ กฏฺเสุ นเวสุ จาปิ;
นามตฺถมาโน [นามนฺถมาโน (สี. ปี.)] อรณีนเรน, นากมฺมุนา ชายติ ชาตเวโท.
‘‘สเจ หิ อคฺคิ อนฺตรโต วเสยฺย, สุกฺเขสุ ¶ กฏฺเสุ นเวสุ จาปิ;
สพฺพานิ สุสฺเสยฺยุ วนานิ โลเก, สุกฺขานิ กฏฺานิ จ ปชฺชเลยฺยุํ.
‘‘กโรติ เจ ทารุติเณน ปฺุํ, โภชํ นโร ธูมสิขึ ปตาปวํ;
องฺคาริกา โลณกรา จ สูทา, สรีรทาหาปิ กเรยฺยุ ปฺุํ.
‘‘อถ เจ หิ เอเต น กโรนฺติ ปฺุํ, อชฺเฌนมคฺคึ อิธ ตปฺปยิตฺวา;
น โกจิ โลกสฺมึ กโรติ ปฺุํ, โภชํ นโร ธูมสิขึ ปตาปวํ.
‘‘กถฺหิ โลกาปจิโต สมาโน, อมนฺุคนฺธํ พหูนํ อกนฺตํ;
ยเทว มจฺจา ปริวชฺชยนฺติ, ตทปฺปสตฺถํ ทฺวิรสฺุ ภฺุเช.
‘‘สิขิมฺปิ เทเวสุ วทนฺติ เหเก, อาปํ มิลกฺขู [มิลกฺขา (สี. ปี.)] ปน เทวมาหุ;
สพฺเพว เอเต วิตถํ ภณนฺติ [คณฺหนฺติ (ก.)], อคฺคี น เทวฺตโร น จาโป.
‘‘อนินฺทฺริยพทฺธมสฺกายํ ¶ [นิรินฺทฺริยํ อนฺตํ อสฺกายํ (สี. ปี.), อนิทฺริยํ สนฺตมสฺกายํ (สฺยา.)], เวสฺสานรํ ¶ กมฺมกรํ ปชานํ;
ปริจริย มคฺคึ สุคตึ กถํ วเช, ปาปานิ กมฺมานิ ปกุพฺพมาโน [ปกูพฺพมาโน (สฺยา. ก.)].
‘‘สพฺพาภิภู ตาหุธ ชีวิกตฺถา, อคฺคิสฺส พฺรหฺมา ปริจารโกติ;
สพฺพานุภาวี จ วสี กิมตฺถํ, อนิมฺมิโต นิมฺมิตํ วนฺทิตสฺส.
‘‘หสฺสํ อนิชฺฌานขมํ อตจฺฉํ, สกฺการเหตุ ปกิรึสุ ปุพฺเพ;
เต ลาภสกฺกาเร อปาตุโภนฺเต, สนฺธาปิตา [สนฺถมฺภิตา (สี. ปี.), สนฺธาภิตา (สฺยา.), สนฺตาปิตา (ก.)] ชนฺตุภิ สนฺติธมฺมํ.
‘‘อชฺเฌนมริยา ปถวึ ชนินฺทา, เวสฺสา กสึ ปาริจริยฺจ สุทฺทา;
อุปาคุ ปจฺเจกํ ยถาปเทสํ, กตาหุ เอเต วสินาติ อาหุ.
‘‘เอตฺจ สจฺจํ วจนํ ภเวยฺย, ยถา อิทํ ภาสิตํ พฺราหฺมเณหิ;
นาขตฺติโย ชาตุ ลเภถ รชฺชํ, นาพฺราหฺมโณ มนฺตปทานิ สิกฺเข;
นาฺตฺร เวสฺเสหิ กสึ กเรยฺย, สุทฺโท ¶ น มุจฺเจ ปรเปสนาย [ปรเปสฺสิตาย (สี. ปี.)].
‘‘ยสฺมา จ เอตํ วจนํ อภูตํ, มุสาวิเม โอทริยา ภณนฺติ;
ตทปฺปปฺา อภิสทฺทหนฺติ, ปสฺสนฺติ ตํ ปณฺฑิตา อตฺตนาว.
‘‘ขตฺยา ¶ ¶ หิ เวสฺสานํ [ขตฺตา น เวสฺสา น (สี. ปี.)] พลึ หรนฺติ, อาทาย สตฺถานิ จรนฺติ พฺราหฺมณา;
ตํ ตาทิสํ สงฺขุภิตํ ปภินฺนํ, กสฺมา พฺรหฺมา นุชฺชุ กโรติ โลกํ.
‘‘สเจ หิ โส อิสฺสโร สพฺพโลเก, พฺรหฺมา พหูภูตปตี [พฺรหฺมปหู ภูตปตี (สฺยา.)] ปชานํ;
กึ สพฺพโลกํ วิทหี อลกฺขึ, กึ สพฺพโลกํ น สุขึ อกาสิ.
‘‘สเจ หิ โส อิสฺสโร สพฺพโลเก, พฺรหฺมา พหูภูตปตี ปชานํ;
มายา มุสาวชฺชมเทน [มุสาวฺจนปเทน (ก.)] จาปิ, โลกํ อธมฺเมน กิมตฺถมการิ [กิมตฺถ’กาสิ (สี. ปี.), กิมตฺถการี (สฺยา.)].
‘‘สเจ หิ โส อิสฺสโร สพฺพโลเก, พฺรหฺมา พหูภูตปตี ปชานํ;
อธมฺมิโก ¶ ภูตปตี อริฏฺ, ธมฺเม สติ โย วิทหี อธมฺมํ.
‘‘กีฏา ปฏงฺคา อุรคา จ เภกา [ภิงฺคา (สฺยา.)], หนฺตฺวา กิมี สุชฺฌติ มกฺขิกา จ;
เอเตปิ ธมฺมา อนริยรูปา, กมฺโพชกานํ วิตถา พหูนํ.
‘‘สเจ หิ โส สุชฺฌติ โย หนาติ, หโตปิ โส สคฺคมุเปติ านํ;
โภวาทิ โภวาทิน มารเยยฺยุํ [มารเภยฺยุํ (ก.)], เย จาปิ เตสํ อภิสทฺทเหยฺยุํ.
‘‘เนว ¶ มิคา น ปสู โนปิ คาโว, อายาจนฺติ อตฺตวธาย เกจิ;
วิปฺผนฺทมาเน อิธ ชีวิกตฺถา, ยฺเสุ ปาเณ ปสุมารภนฺติ [มาหรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘ยูปุสฺสเน [ยูปสฺส เต (สี.), ยูปสฺส เน (ปี.)] ปสุพนฺเธ จ พาลา, จิตฺเตหิ วณฺเณหิ มุขํ นยนฺติ;
อยํ เต ยูโป กามทุโห ปรตฺถ, ภวิสฺสติ สสฺสโต สมฺปราเย.
‘‘สเจ จ ยูเป มณิสงฺขมุตฺตํ, ธฺํ ¶ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ;
สุกฺเขสุ กฏฺเสุ นเวสุ จาปิ, สเจ ทุเห ติทิเว สพฺพกาเม;
เตวิชฺชสงฺฆาว ปุถู ยเชยฺยุํ, อพฺราหฺมณํ [น พฺราหฺมณา (สี. สฺยา.)] กฺจิ น ยาชเยยฺยุํ.
‘‘กุโต จ ยูเป มณิสงฺขมุตฺตํ, ธฺํ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ;
สุกฺเขสุ กฏฺเสุ นเวสุ จาปิ, กุโต ทุเห ติทิเว สพฺพกาเม.
‘‘สา จ ลุทฺทา จ ปลุทฺธพาลา [อุปลทฺธพาลา (สี. ปี.)], จิตฺเตหิ วณฺเณหิ มุขํ นยนฺติ;
อาทาย อคฺคึ มม เทหิ วิตฺตํ, ตโต สุขี โหหิสิ สพฺพกาเม.
‘‘ตมคฺคิหุตฺตํ สรณํ ปวิสฺส, จิตฺเตหิ วณฺเณหิ มุขํ นยนฺติ;
โอโรปยิตฺวา เกสมสฺสุํ นขฺจ, เวเทหิ วิตฺตํ อติคาฬฺหยนฺติ [อติคาฬยนฺติ (สี. ปี.)].
‘‘กากา ¶ อุลูกํว รโห ลภิตฺวา, เอกํ สมานํ พหุกา สเมจฺจ;
อนฺนานิ ภุตฺวา กุหกา กุหิตฺวา, มุณฺฑํ ¶ กริตฺวา ยฺปโถสฺสชนฺติ.
‘‘เอวฺหิ โส วฺจิโต พฺราหฺมเณหิ, เอโก สมาโน พหุกา [พหุหี (สี.)] สเมจฺจ;
เต โยคโยเคน วิลุมฺปมานา, ทิฏฺํ อทิฏฺเน ธนํ หรนฺติ.
‘‘อกาสิยา ¶ ราชูหิวานุสิฏฺา, ตทสฺส อาทาย ธนํ หรนฺติ;
เต ตาทิสา โจรสมา อสนฺตา, วชฺฌา น หฺนฺติ อริฏฺ โลเก.
‘‘อินฺทสฺส พาหารสิ ทกฺขิณาติ, ยฺเสุ ฉินฺทนฺติ ปลาสยฏฺึ;
ตํ เจปิ สจฺจํ มฆวา ฉินฺนพาหุ, เกนสฺส อินฺโท อสุเร ชินาติ.
‘‘ตฺเจว ตุจฺฉํ มฆวา สมงฺคี, หนฺตา อวชฺโฌ ปรโม ส เทโว [สุเทโว (สฺยา. ก.)];
มนฺตา อิเม พฺราหฺมณา ตุจฺฉรูปา, สนฺทิฏฺิกา วฺจนา เอส โลเก.
‘‘มาลาคิริ หิมวา โย จ คิชฺโฌ, สุทสฺสโน นิสโภ กุเวรุ;
เอเต จ อฺเ จ นคา มหนฺตา, จิตฺยา ¶ กตา ยฺกเรหิ มาหุ.
‘‘ยถาปการานิ หิ อิฏฺกานิ, จิตฺยา กตา ยฺกเรหิ มาหุ;
น ปพฺพตา โหนฺติ ตถาปการา, อฺา ทิสา อจลา ติฏฺเสลา.
‘‘น ¶ อิฏฺกา โหนฺติ สิลา จิเรน [จิเรนปิ (สี. ปี.)], น ตตฺถ สฺชายติ อโย น โลหํ;
ยฺฺจ เอตํ ปริวณฺณยนฺตา, จิตฺยา กตา ยฺกเรหิ มาหุ.
‘‘อชฺฌายกํ มนฺตคุณูปปนฺนํ, ตปสฺสินํ ยาจโยโคติธาหุ;
ตีเร สมุทฺทสฺสุทกํ สชนฺตํ, ตํ สาคโรชฺโฌหริ เตนเปยฺโย.
‘‘ปโรสหสฺสมฺปิ สมนฺตเวเท, มนฺตูปปนฺเน นทิโย วหนฺติ;
น เตน พฺยาปนฺนรสูทกา น, กสฺมา สมุทฺโท อตุโล อเปยฺโย.
‘‘เย เกจิ กูปา อิธ ชีวโลเก, โลณูทกา กูปขเณหิ ขาตา;
น พฺราหฺมณชฺโฌหรเณน [พฺราหฺมณชฺโฌหริ เตน (ก.)] เตสุ, อาโป ¶ อเปยฺโย ทฺวิรสฺุ มาหุ.
‘‘ปุเร ปุรตฺถา กา กสฺส ภริยา, มโน มนุสฺสํ อชเนสิ ปุพฺเพ;
เตนาปิ ธมฺเมน น โกจิ หีโน, เอวมฺปิ โวสฺสคฺควิภงฺคมาหุ [โวสฺสคฺควิภาคมาหุ (สี.)].
‘‘จณฺฑาลปุตฺโตปิ อธิจฺจ เวเท, ภาเสยฺย มนฺเต กุสโล มตีมา [มุตีมา (สี. ปี.)];
น ตสฺส มุทฺธาปิ ผเลยฺย สตฺตธา, มนฺตา อิเม อตฺตวธาย กตา [กตฺต (สี. ปี.)].
‘‘วาจากตา คิทฺธิกตา [คิทฺธิคตา (ก.)] คหีตา, ทุมฺโมจยา กพฺยปถานุปนฺนา;
พาลาน จิตฺตํ วิสเม นิวิฏฺํ, ตทปฺปปฺา อภิสทฺทหนฺติ.
‘‘สีหสฺส ¶ พฺยคฺฆสฺส จ ทีปิโน จ, น วิชฺชตี โปริสิยํพเลน;
มนุสฺสภาโว จ ควํว เปกฺโข, ชาตี หิ เตสํ อสมา สมานา [สมานํ (สฺยา. ก.)].
‘‘สเจ จ ราชา ปถวึ วิชิตฺวา, สชีววา อสฺสวปาริสชฺโช;
สยเมว โส สตฺตุสงฺฆํ วิเชยฺย, ตสฺสปฺปชา ¶ นิจฺจสุขี [นิจฺจสุขา (ปี.)] ภเวยฺย.
‘‘ขตฺติยมนฺตา จ ตโย จ เวทา, อตฺเถน เอเต สมกา ภวนฺติ;
เตสฺจ อตฺถํ อวินิจฺฉินิตฺวา, น พุชฺฌตี โอฆปถํว ฉนฺนํ.
‘‘ขตฺติยมนฺตา ¶ จ ตโย จ เวทา, อตฺเถน เอเต สมกา ภวนฺติ;
ลาโภ อลาโภ อยโส ยโส จ, สพฺเพว เตสํ จตุนฺนฺจ [สพฺเพ เต สพฺเพสํ จตุนฺน (สี. ปี.)] ธมฺมา.
‘‘ยถาปิ อิพฺภา ธนธฺเหตุ, กมฺมานิ กโรนฺติ [กาเรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] ปุถู ปถพฺยา;
เตวิชฺชสงฺฆา จ ตเถว อชฺช, กมฺมานิ กโรนฺติ [กาเรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] ปุถู ปถพฺยา.
‘‘อิพฺเภหิ เย เต [เอเต (สี. สฺยา. ปี.)] สมกา ภวนฺติ, นิจฺจุสฺสุกา กามคุเณสุ ยุตฺตา;
กมฺมานิ กโรนฺติ [กาเรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] ปุถู ปถพฺยา, ตทปฺปปฺา ทฺวิรสฺุรา เต’’.
‘‘กสฺส เภรี มุทิงฺคา จ, สงฺขาปณวทินฺทิมา;
ปุรโต ปฏิปนฺนานิ, หาสยนฺตา รเถสภํ.
‘‘กสฺส กฺจนปฏฺเฏน, ปุถุนา วิชฺชุวณฺณินา;
ยุวา ¶ กลาปสนฺนทฺโธ, โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘อุกฺกามุขปหฏฺํว ¶ , ขทิรงฺคารสนฺนิภํ;
มุขฺจ รุจิรา ภาติ, โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘กสฺส ชมฺโพนทํ ฉตฺตํ, สสลากํ มโนรมํ;
อาทิจฺจรํสาวรณํ, โก เอติ สิริยา ชลํ.
‘‘กสฺส องฺคํ [องฺกํ (สี. ปี.)] ปริคฺคยฺห, วาฬพีชนิมุตฺตมํ;
อุภโต วรปฺุสฺส [จรเต วรปฺสฺส (สี. ปี.)], มุทฺธนิ อุปรูปริ.
‘‘กสฺส เปขุณหตฺถานิ, จิตฺรานิ จ มุทูนิ จ;
กฺจนมณิทณฺฑานิ [ตปฺมณิทณฺฑานิ (สี. ปี.), สุวณฺณมณิทณฺฑานิ (สฺยา. ก.)], จรนฺติ ทุภโต มุขํ.
‘‘ขทิรงฺคารวณฺณาภา, อุกฺกามุขปหํสิตา;
กสฺเสเต กุณฺฑลา วคฺคู, โสภนฺติ ทุภโต มุขํ.
‘‘กสฺส วาเตน ฉุปิตา, นิทฺธนฺตา มุทุกาฬกา [มุทุกาฬกํ (สี.), มุทุ กาฬิกา (สฺยา.)];
โสภยนฺติ นลาฏนฺตํ, นภา วิชฺชุริวุคฺคตา.
‘‘กสฺส เอตานิ อกฺขีนิ, อายตานิ ปุถูนิ จ;
โก โสภติ วิสาลกฺโข, กสฺเสตํ อุณฺณชํ มุขํ.
‘‘กสฺเสเต ลปนชาตา [ลปนชา สุทฺธา (สี. ปี.)], สุทฺธา สงฺขวรูปมา;
ภาสมานสฺส โสภนฺติ, ทนฺตา กุปฺปิลสาทิสา.
‘‘กสฺส ลาขารสสมา, หตฺถปาทา สุเขธิตา;
โก โส พิมฺโพฏฺสมฺปนฺโน, ทิวา สูริโยว ภาสติ.
‘‘หิมจฺจเย หิมวติ [เหมวโต (สี. สฺยา. ปี.)], มหาสาโลว ปุปฺผิโต;
โก ¶ โส โอทาตปาวาโร, ชยํ อินฺโทว โสภติ.
‘‘สุวณฺณปีฬกากิณฺณํ ¶ , มณิทณฺฑวิจิตฺตกํ;
โก โส ปริสโมคยฺห, อีสํ ขคฺคํ ปมฺุจติ [อีโส ขคฺคํว มฺุจติ (สี. ปี.), ภนฺเต ขคฺคํ ปมฺุจติ (สฺยา.)].
‘‘สุวณฺณวิกตา ¶ จิตฺตา, สุกตา จิตฺตสิพฺพนา [สิพฺพินี (สฺยา. ก.)];
โก โส โอมฺุจเต ปาทา, นโม กตฺวา มเหสิโน’’.
‘‘ธตรฏฺา หิ เต นาคา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;
สมุทฺทชาย อุปฺปนฺนา, นาคา เอเต มหิทฺธิกา’’ติ.
ภูริทตฺตชาตกํ ฉฏฺํ.
๕๔๔. จนฺทกุมารชาตกํ (๗)
‘‘ราชาสิ ลุทฺทกมฺโม, เอกราชา ปุปฺผวตียา;
โส ปุจฺฉิ พฺรหฺมพนฺธุํ, ขณฺฑหาลํ ปุโรหิตํ มูฬฺหํ.
‘สคฺคาน มคฺคมาจิกฺข [สคฺคมคฺคมาจิกฺข (สี. ปี.)], ตฺวํสิ พฺราหฺมณ ธมฺมวินยกุสโล;
ยถา อิโต วชนฺติ สุคตึ, นรา ปฺุานิ กตฺวาน’.
‘อติทานํ ททิตฺวาน, อวชฺเฌ ¶ เทว ฆาเตตฺวา;
เอวํ วชนฺติ สุคตึ, นรา ปฺุานิ กตฺวาน’.
‘กึ ปน ตํ อติทานํ, เก จ อวชฺฌา อิมสฺมิ โลกสฺมึ;
เอตฺจ โข โน อกฺขาหิ, ยชิสฺสามิ ททามิ [ยชิสฺสาม ททาม (สี. ปี.)] ทานานิ’.
‘ปุตฺเตหิ เทว ยชิตพฺพํ, มเหสีหิ เนคเมหิ จ;
อุสเภหิ อาชานิเยหิ จตูหิ, สพฺพจตุกฺเกน เทว ยชิตพฺพํ’’’.
‘‘ตํ สุตฺวา อนฺเตปุเร, กุมารา มเหสิโย จ หฺนฺตุ;
เอโก อโหสิ นิคฺโฆโส, ภิสฺมา อจฺจุคฺคโต สทฺโท’’.
‘‘คจฺฉถ วเทถ กุมาเร, จนฺทํ สูริยฺจ ภทฺทเสนฺจ;
สูรฺจ วามโคตฺตฺจ, ปจุรา [ปสุรา (สี. ปี. ก.)] กิร โหถ ยฺตฺถาย.
‘‘กุมาริโยปิ วเทถ, อุปเสนํ ¶ [อุปเสนึ (สี.), อุปเสณึ (ปี.)] โกกิลฺจ มุทิตฺจ;
นนฺทฺจาปิ กุมารึ, ปจุรา [ปสุรา (สี. ปี. ก.)] กิร โหถ ยฺตฺถาย.
‘‘วิชยมฺปิ มยฺหํ มเหสึ, เอราวตึ [เอกปตึ (ปี.), เอราปตึ (ก.)] เกสินึ สุนนฺทฺจ;
ลกฺขณวรูปปนฺนา, ปจุรา กิร โหถ ยฺตฺถาย.
‘‘คหปตโย ¶ ¶ จ วเทถ, ปุณฺณมุขํ ภทฺทิยํ สิงฺคาลฺจ;
วฑฺฒฺจาปิ คหปตึ, ปจุรา กิร โหถ ยฺตฺถาย’’.
‘‘เต ตตฺถ คหปตโย, อโวจิสุํ สมาคตา ปุตฺตทารปริกิณฺณา;
สพฺเพว สิขิโน เทว กโรหิ, อถ วา โน ทาเส สาเวหิ’’.
‘‘อภยํกรมฺปิ เม หตฺถึ, นาฬาคิรึ อจฺจุคฺคตํ วรุณทนฺตํ [นาฬาคิรึ อจฺจุตํ วรุณทนฺตํ (สี.), ราชคิรึ อจฺจุตวรุณทนฺตํ (ปี.)];
อาเนถ โข เน ขิปฺปํ, ยฺตฺถาย ภวิสฺสนฺติ.
‘‘อสฺสรตนมฺปิ [อสฺสตรมฺปิ (สี. ปี.), อสฺสรตนมฺปิ เม (สฺยา.)] เกสึ, สุรามุขํ ปุณฺณกํ วินตกฺจ;
อาเนถ โข เน ขิปฺปํ, ยฺตฺถาย ภวิสฺสนฺติ.
‘‘อุสภมฺปิ ¶ [อุสภมฺปิ เม (สฺยา.)] ยูถปตึ อโนชํ, นิสภํ ควมฺปตึ เตปิ มยฺหํ อาเนถ;
สมูห [สมุปา (สี. ปี.), สมฺมุขา (สฺยา.)] กโรนฺตุ สพฺพํ, ยชิสฺสามิ ททามิ ทานานิ.
‘‘สพฺพํ [สพฺพมฺปิ (สฺยา.)] ปฏิยาเทถ, ยฺํ ปน อุคฺคตมฺหิ สูริยมฺหิ;
อาณาเปถ จ กุมาเร [อาณาเปถ จนฺทกุมาเร (สฺยา. ก.)], อภิรมนฺตุ อิมํ รตฺตึ.
‘‘สพฺพํ [สพฺพมฺปิ (สฺยา.)] อุปฏฺเปถ, ยฺํ ปน อุคฺคตมฺหิ สูริยมฺหิ;
วเทถ ทานิ กุมาเร, อชฺช โข [โว (ปี.)] ปจฺฉิมา รตฺติ’’.
‘‘ตํตํ มาตา อวจ, โรทนฺตี อาคนฺตฺวา วิมานโต;
ยฺโ กิร เต ปุตฺต, ภวิสฺสติ จตูหิ ปุตฺเตหิ’’.
‘‘สพฺเพปิ มยฺหํ ปุตฺตา จตฺตา, จนฺทสฺมึ หฺมานสฺมึ;
ปุตฺเตหิ ยฺํ ยชิตฺวาน, สุคตึ สคฺคํ คมิสฺสามิ’’.
‘‘มา ตํ [มา (สี. ปี.)] ปุตฺต สทฺทเหสิ, สุคติ กิร โหติ ปุตฺตยฺเน;
นิรยาเนโส มคฺโค, เนโส มคฺโค หิ สคฺคานํ.
‘‘ทานานิ ¶ เทหิ โกณฺฑฺ, อหึสา สพฺพภูตภพฺยานํ’’;
เอส มคฺโค สุคติยา, น จ มคฺโค ปุตฺตยฺเน’’.
‘‘อาจริยานํ ¶ วจนา, ฆาเตสฺสํ จนฺทฺจ สูริยฺจ;
ปุตฺเตหิ ยฺํ [ปุตฺเตหิ (สี. สฺยา. ปี.)] ยชิตฺวาน ทุจฺจเชหิ, สุคตึ สคฺคํ คมิสฺสามิ’’.
‘‘ตํตํ ปิตาปิ อวจ, วสวตฺตี โอรสํ สกํ ปุตฺตํ;
ยฺโ กิร เต ปุตฺต, ภวิสฺสติ จตูหิ ปุตฺเตหิ’’.
‘‘สพฺเพปิ มยฺหํ ปุตฺตา จตฺตา, จนฺทสฺมึ หฺมานสฺมึ;
ปุตฺเตหิ ยฺํ ยชิตฺวาน, สุคตึ สคฺคํ คมิสฺสามิ’’.
‘‘มา ตํ ปุตฺต สทฺทเหสิ, สุคติ กิร โหติ ปุตฺตยฺเน;
นิรยาเนโส มคฺโค, เนโส มคฺโค หิ สคฺคานํ.
‘‘ทานานิ ¶ เทหิ โกณฺฑฺ, อหึสา สพฺพภูตภพฺยานํ;
เอส มคฺโค สุคติยา, น จ มคฺโค ปุตฺตยฺเน’’.
‘‘อาจริยานํ วจนา, ฆาเตสฺสํ จนฺทฺจ สูริยฺจ;
ปุตฺเตหิ ยฺํ ยชิตฺวาน ทุจฺจเชหิ, สุคตึ สคฺคํ คมิสฺสามิ’’.
‘‘ทานานิ เทหิ โกณฺฑฺ, อหึสา สพฺพภูตภพฺยานํ;
ปุตฺตปริวุโต ตุวํ, รฏฺํ ชนปทฺจ ปาเลหิ’’.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, หตฺถี อสฺเส จ ปาเลม.
‘‘มา ¶ โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, หตฺถิฉกณานิ อุชฺเฌม.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, อสฺสฉกณานิ อุชฺเฌม.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส [อิทํ ปทํ สี. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ];
ยสฺส โหนฺติ ตว กามา, อปิ รฏฺา ปพฺพาชิตา;
ภิกฺขาจริยํ จริสฺสาม’’.
‘‘ทุกฺขํ ¶ โข เม ชนยถ, วิลปนฺตา ชีวิตสฺส กามา หิ;
มฺุเจถ [มฺุจถ (สี. ปี.)] ทานิ กุมาเร, อลมฺปิ เม โหตุ ปุตฺตยฺเน’’.
‘‘ปุพฺเพว โขสิ เม วุตฺโต, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวฺเจตํ;
อถ โน อุปกฺขฏสฺส ยฺสฺส, กสฺมา กโรสิ วิกฺเขปํ.
‘‘สพฺเพ วชนฺติ สุคตึ, เย ยชนฺติ เยปิ ยาเชนฺติ;
เย จาปิ อนุโมทนฺติ, ยชนฺตานํ เอทิสํ มหายฺํ’’.
‘‘อถ กิสฺส ชโน [จ โน (สี. สฺยา. ปี.)] ปุพฺเพ, โสตฺถานํ พฺราหฺมเณ อวาเจสิ;
อถ โน อการณสฺมา, ยฺตฺถาย เทว ฆาเตสิ.
‘‘ปุพฺเพว โน ทหรกาเล [ทหรเก สมาเน (สี. ปี.)], น หเนสิ [น มาเรสิ (สี. ปี.)] น ฆาเตสิ;
ทหรมฺหา โยพฺพนํ ปตฺตา, อทูสกา ตาต หฺาม.
‘‘หตฺถิคเต อสฺสคเต, สนฺนทฺเธ ปสฺส โน มหาราช;
ยุทฺเธ วา ยุชฺฌมาเน วา, น หิ มาทิสา สูรา โหนฺติ ยฺตฺถาย.
‘‘ปจฺจนฺเต วาปิ กุปิเต, อฏวีสุ วา มาทิเส นิโยเชนฺติ;
อถ โน อการณสฺมา, อภูมิยํ ตาต หฺาม.
‘‘ยาปิ ¶ หิ ตา สกุณิโย, วสนฺติ ติณฆรานิ กตฺวาน;
ตาสมฺปิ ปิยา ปุตฺตา, อถ โน ตฺวํ เทว ฆาเตสิ.
‘‘มา ตสฺส สทฺทเหสิ, น มํ ขณฺฑหาโล ฆาเตยฺย;
มมฺหิ ¶ โส ฆาเตตฺวาน, อนนฺตรา ตมฺปิ เทว ฆาเตยฺย.
‘‘คามวรํ นิคมวรํ ททนฺติ, โภคมฺปิสฺส มหาราช;
อถคฺคปิณฺฑิกาปิ, กุเล กุเล เหเต ภฺุชนฺติ.
‘‘เตสมฺปิ ตาทิสานํ, อิจฺฉนฺติ ทุพฺภิตุํ มหาราช;
เยภุยฺเยน เอเต, อกตฺุโน พฺราหฺมณา เทว.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, หตฺถี อสฺเส จ ปาเลม.
‘‘มา ¶ โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, หตฺถิฉกณานิ อุชฺเฌม.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, อสฺสฉกณานิ อุชฺเฌม.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
ยสฺส โหนฺติ ตว กามา, อปิ รฏฺา ปพฺพาชิตา;
ภิกฺขาจริยํ จริสฺสาม’’.
‘‘ทุกฺขํ โข เม ชนยถ, วิลปนฺตา ชีวิตสฺส กามา หิ;
มฺุเจถ ทานิ กุมาเร, อลมฺปิ เม โหตุ ปุตฺตยฺเน’’.
‘‘ปุพฺเพว โขสิ เม วุตฺโต, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวฺเจตํ;
อถ โน อุปกฺขฏสฺส ยฺสฺส, กสฺมา กโรสิ วิกฺเขปํ.
‘‘สพฺเพ วชนฺติ สุคตึ, เย ยชนฺติ เยปิ ยาเชนฺติ;
เย จาปิ อนุโมทนฺติ, ยชนฺตานํ เอทิสํ มหายฺํ’’.
‘‘ยทิ ¶ กิร ยชิตฺวา ปุตฺเตหิ, เทวโลกํ อิโต จุตา ยนฺติ;
พฺราหฺมโณ ตาว ยชตุ, ปจฺฉาปิ ยชสิ ตุวํ ราชา.
‘‘ยทิ กิร ยชิตฺวา ปุตฺเตหิ, เทวโลกํ อิโต จุตา ยนฺติ;
เอสฺเวว ขณฺฑหาโล, ยชตํ สเกหิ ปุตฺเตหิ.
‘‘เอวํ ชานนฺโต ขณฺฑหาโล, กึ ปุตฺตเก น ฆาเตสิ;
สพฺพฺจ าติชนํ, อตฺตานฺจ น ฆาเตสิ.
‘‘สพฺเพ ¶ วชนฺติ นิรยํ, เย ยชนฺติ เยปิ ยาเชนฺติ;
เย จาปิ อนุโมทนฺติ, ยชนฺตานํ เอทิสํ มหายฺํ.
[อยํ คาถา สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘สเจ หิ โส สุชฺฌติ โย หนาติ, หโตปิ โส สคฺคมุเปติ านํ;
โภวาทิ โภวาทิน มารเยยฺยุํ, เย จาปิ เตสํ อภิสทฺทเหยฺยุํ’’ [อยํ คาถา สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].
‘‘กถฺจ กิร ปุตฺตกามาโย, คหปตโย ฆรณิโย จ;
นครมฺหิ น อุปรวนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ โอรสํ ปุตฺตํ.
‘‘กถฺจ ¶ กิร ปุตฺตกามาโย, คหปตโย ฆรณิโย จ;
นครมฺหิ น อุปรวนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ อตฺรชํ ปุตฺตํ.
‘‘รฺโ จมฺหิ อตฺถกาโม, หิโต จ สพฺพชนปทสฺส [สพฺพทา ชนปทสฺส (สี. ปี.)];
น โกจิ อสฺส ปฏิฆํ, มยา ชานปโท น ปเวเทติ’’.
‘‘คจฺฉถ ¶ โว ฆรณิโย, ตาตฺจ วเทถ ขณฺฑหาลฺจ;
มา ฆาเตถ กุมาเร, อทูสเก สีหสงฺกาเส.
‘‘คจฺฉถ โว ฆรณิโย, ตาตฺจ วเทถ ขณฺฑหาลฺจ;
มา ฆาเตถ กุมาเร, อเปกฺขิเต สพฺพโลกสฺส’’.
‘‘ยํ นูนาหํ ชาเยยฺยํ, รถการกุเลสุ วา;
ปุกฺกุสกุเลสุ วา เวสฺเสสุ วา ชาเยยฺยํ;
น หชฺช มํ ราช ยฺเ [ยฺตฺถาย (สี. ปี.)] ฆาเตยฺย’’.
‘‘สพฺพา สีมนฺตินิโย คจฺฉถ, อยฺยสฺส ขณฺฑหาลสฺส;
ปาเทสุ นิปตถ, อปราธาหํ น ปสฺสามิ.
‘‘สพฺพา สีมนฺตินิโย คจฺฉถ, อยฺยสฺส ขณฺฑหาลสฺส;
ปาเทสุ นิปตถ, กินฺเต ภนฺเต มยํ อทูเสม’’.
‘‘กปณา [กปณํ (สี. ปี.)] วิลปติ เสลา, ทิสฺวาน ภาตเร [ภาตโร (สี. สฺยา. ปี. ก.)] อุปนีตตฺเต;
ยฺโ กิร เม อุกฺขิปิโต, ตาเตน สคฺคกาเมน’’.
‘‘อาวตฺติ ปริวตฺติ จ, วสุโล สมฺมุขา รฺโ;
มา โน ปิตรํ อวธิ, ทหรมฺหา โยพฺพนํ ปตฺตา’’.
‘‘เอโส เต วสุล ปิตา, สเมหิ ปิตรา สห;
ทุกฺขํ โข เม ชนยสิ, วิลปนฺโต อนฺเตปุรสฺมึ;
มฺุเจถ ทานิ กุมาเร, อลมฺปิ เม โหตุ ปุตฺตยฺเน’’.
‘‘ปุพฺเพว โขสิ เม วุตฺโต, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวฺเจตํ;
อถ ¶ โน อุปกฺขฏสฺส ยฺสฺส, กสฺมา กโรสิ วิกฺเขปํ.
‘‘สพฺเพ ¶ วชนฺติ สุคตึ, เย ยชนฺติ เยปิ ยาเชนฺติ;
เย จาปิ อนุโมทนฺติ, ยชนฺตานํ เอทิสํ มหายฺํ’’.
‘‘สพฺพรตนสฺส ¶ ยฺโ อุปกฺขโฏ, เอกราช ตว ปฏิยตฺโต;
อภินิกฺขมสฺสุ เทว, สคฺคํ คโต ตฺวํ ปโมทิสฺสสิ’’.
‘‘ทหรา สตฺตสตา เอตา, จนฺทกุมารสฺส ภริยาโย;
เกเส ปกิริตฺวาน [ปริกิริตฺวาน (สี. ปี.), วิกิริตฺวาน (สฺยา. ก.)], โรทนฺติโย มคฺคมนุยายึสุ [มคฺคมนุยนฺติ (สี. ปี.), มคฺคมนุยายนฺติ (สฺยา.)].
‘‘อปรา ปน โสเกน, นิกฺขนฺตา นนฺทเน วิย เทวา;
เกเส ปกิริตฺวาน [ปริกิริตฺวาน (สี. ปี.), วิกิริตฺวาน (สฺยา. ก.)], โรทนฺติโย มคฺคมนุยายึสุ’’ [มคฺคมนุยนฺติ (สี. ปี.), มคฺคมนุยายนฺติ (สฺยา.)].
‘‘กาสิกสุจิวตฺถธรา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยนฺติ จนฺทสูริยา, ยฺตฺถาย เอกราชสฺส.
‘‘กาสิกสุจิวตฺถธรา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยนฺติ จนฺทสูริยา, มาตุ กตฺวา หทยโสกํ.
‘‘กาสิกสุจิวตฺถธรา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยนฺติ จนฺทสูริยา, ชนสฺส กตฺวา หทยโสกํ.
‘‘มํสรสโภชนา นฺหาปกสุนฺหาปิตา [นหาปกสุนหาตา (ปี.)], กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยนฺติ จนฺทสูริยา, ยฺตฺถาย เอกราชสฺส.
[อิมา ทฺเว คาถา นตฺถิ ปี โปตฺถเก] ‘‘มํสรสโภชนา นฺหาปกสุนฺหาปิตา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยนฺติ จนฺทสูริยา, มาตุ กตฺวา หทยโสกํ.
‘‘มํสรสโภชนา นฺหาปกสุนฺหาปิตา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยนฺติ ¶ จนฺทสูริยา, ชนสฺส กตฺวา หทยโสกํ [อิมา ทฺเว คาถา นตฺถิ ปี โปตฺถเก].
‘‘ยสฺสุ ปุพฺเพ หตฺถิวรธุรคเต, หตฺถีหิ [หตฺถิกา (สฺยา.), ปตฺติกา (ปี.)] อนุวชนฺติ;
ตฺยชฺช จนฺทสูริยา, อุโภว ปตฺติกา ยนฺติ.
‘‘ยสฺสุ ¶ ปุพฺเพ อสฺสวรธุรคเต, อสฺเสหิ [อสฺสกา (สฺยา.), ปตฺติกา (ปี.)] อนุวชนฺติ;
ตฺยชฺช จนฺทสูริยา, อุโภว ปตฺติกา ยนฺติ.
‘‘ยสฺสุ ปุพฺเพ รถวรธุรคเต, รเถหิ [รถิกา (สฺยา.), ปตฺติกา (ปี.)] อนุวชนฺติ;
ตฺยชฺช จนฺทสูริยา, อุโภว ปตฺติกา ยนฺติ.
‘‘เยหิสฺสุ ปุพฺเพ นียึสุ [นิยฺยํสุ (สี. ปี.)], ตปนียกปฺปเนหิ ตุรงฺเคหิ;
ตฺยชฺช จนฺทสูริยา, อุโภว ปตฺติกา ยนฺติ’’.
‘‘ยทิ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ [อุยฺยสฺสุ (สฺยา. ก.)] ปุพฺเพน ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห จตูหิ ปุตฺเตหิ.
‘‘ยทิ ¶ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ ปุพฺเพน ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห จตูหิ กฺาหิ.
‘‘ยทิ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ ปุพฺเพน ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห จตูหิ มเหสีหิ.
‘‘ยทิ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ ปุพฺเพน ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห จตูหิ คหปตีหิ.
‘‘ยทิ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ ปุพฺเพ ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห จตูหิ หตฺถีหิ.
‘‘ยทิ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ ปุพฺเพน ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห จตูหิ อสฺเสหิ.
‘‘ยทิ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ ปุพฺเพน ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห จตูหิ อุสเภหิ.
‘‘ยทิ ¶ สกุณิ มํสมิจฺฉสิ, ฑยสฺสุ ปุพฺเพน ปุปฺผวติยา;
ยชเตตฺถ เอกราชา, สมฺมูฬฺโห สพฺพจตุกฺเกน’’.
‘‘อยมสฺส ปาสาโท, อิทํ อนฺเตปุรํ สุรมณียํ [โสวณฺโณ ปุปฺผมลฺยวิกิณฺโณ (ก.)];
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อิทมสฺส กูฏาคารํ, โสวณฺณํ ปุปฺผมลฺยวิกิณฺณํ;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อิทมสฺส ¶ อุยฺยานํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อิทมสฺส อโสกวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อิทมสฺส กณิการวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อิทมสฺส ปาฏลิวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อิทมสฺส อมฺพวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อยมสฺส ¶ โปกฺขรณี, สฺฉนฺนา ปทุมปุณฺฑรีเกหิ;
นาวา จ โสวณฺณวิกตา, ปุปฺผวลฺลิยา [ปุปฺผาวลิยา (สี. ปี.)] จิตฺตา สุรมณียา;
เตทานิ ¶ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา’’.
‘‘อิทมสฺส หตฺถิรตนํ, เอราวโณ คโช พลี ทนฺตี;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อิทมสฺส อสฺสรตนํ, เอกขูโร [เอกขูโร เวโค (สฺยา.)] อสฺโส;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘อยมสฺส อสฺสรโถ, สาฬิย [สาฬิย วิย (สฺยา.)] นิคฺโฆโส สุโภ รตนวิจิตฺโต;
ยตฺถสฺสุ อยฺยปุตฺตา, โสภึสุ นนฺทเน วิย เทวา;
เตทานิ อยฺยปุตฺตา, จตฺตาโร วธาย นินฺนีตา.
‘‘กถํ นาม สามสมสุนฺทเรหิ, จนฺทนมุทุกคตฺเตหิ [จนฺทนมรกตคตฺเตหิ (สี. ปี.)];
ราชา ยชิสฺสเต ยฺํ, สมฺมูฬฺโห จตูหิ ปุตฺเตหิ.
‘‘กถํ นาม สามสมสุนฺทราหิ, จนฺทนมุทุกคตฺตาหิ;
ราชา ยชิสฺสเต ยฺํ, สมฺมูฬฺโห จตูหิ กฺาหิ.
‘‘กถํ ¶ นาม สามสมสุนฺทราหิ, จนฺทนมุทุกคตฺตาหิ;
ราชา ยชิสฺสเต ยฺํ, สมฺมูฬฺโห จตูหิ มเหสีหิ.
‘‘กถํ นาม สามสมสุนฺทเรหิ, จนฺทนมุทุกคตฺเตหิ;
ราชา ยชิสฺสเต ยฺํ, สมฺมูฬฺโห จตูหิ คหปตีหิ.
‘‘ยถา โหนฺติ คามนิคมา, สฺุา อมนุสฺสกา พฺรหารฺา;
ตถา ¶ เหสฺสติ ปุปฺผวติยา, ยิฏฺเสุ จนฺทสูริเยสุ’’.
‘‘อุมฺมตฺติกา ภวิสฺสามิ, ภูนหตา ปํสุนา จ [ปํสุนาว (สฺยา. ก.)] ปริกิณฺณา;
สเจ จนฺทวรํ [จนฺทกุมารํ (สฺยา.)] หนฺติ, ปาณา เม เทว รุชฺฌนฺติ [นิรุชฺฌนฺติ (สี.), ภิชฺชนฺติ (สฺยา.)].
‘‘อุมฺมตฺติกา ภวิสฺสามิ, ภูนหตา ปํสุนา จ ปริกิณฺณา;
สเจ สูริยวรํ หนฺติ, ปาณา เม เทว รุชฺฌนฺติ’’.
‘‘กึ นุ มา น รมาเปยฺยุํ, อฺมฺํ ปิยํวทา;
ฆฏฺฏิกา อุปริกฺขี จ, โปกฺขรณี จ ภาริกา [ฆฏฺฏิยา โอปรกฺขี จ โปกฺขรกฺขี จ นายิกา (สี.) ฆฏฺฏิยา โอปรกฺขี จ โปกฺขรกฺขี จ คายิกา (ปี.)];
จนฺทสูริเยสุ นจฺจนฺติโย, สมา ตาสํ น วิชฺชติ’’.
‘‘อิมํ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมฺุจตุ [ปฏิมุจฺจตุ (ก.)] ขณฺฑหาล ตว มาตา;
โย มยฺหํ หทยโสโก, จนฺทมฺหิ วธาย นินฺนีเต.
‘‘อิมํ ¶ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมฺุจตุ ขณฺฑหาล ตว มาตา;
โย มยฺหํ หทยโสโก, สูริยมฺหิ วธาย นินฺนีเต.
‘‘อิมํ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมฺุจตุ ขณฺฑหาล ตว ชายา;
โย มยฺหํ หทยโสโก, จนฺทมฺหิ วธาย นินฺนีเต.
‘‘อิมํ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมฺุจตุ ขณฺฑหาล ตว ชายา;
โย มยฺหํ หทยโสโก, สูริยมฺหิ วธาย นินฺนีเต.
‘‘มา ¶ จ ปุตฺเต มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ขณฺฑหาล ตว มาตา;
โย ฆาเตสิ กุมาเร, อทูสเก สีหสงฺกาเส.
‘‘มา จ ปุตฺเต มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ขณฺฑหาล ตว มาตา;
โย ฆาเตสิ กุมาเร, อเปกฺขิเต สพฺพโลกสฺส.
‘‘มา ¶ จ ปุตฺเต มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ขณฺฑหาล ตว ชายา;
โย ฆาเตสิ กุมาเร, อทูสเก สีหสงฺกาเส.
‘‘มา จ ปุตฺเต มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ขณฺฑหาล ตว ชายา;
โย ฆาเตสิ กุมาเร, อเปกฺขิเต สพฺพโลกสฺส’’.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, หตฺถี อสฺเส จ ปาเลม.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, หตฺถิฉกณานิ อุชฺเฌม.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
อปิ นิคฬพนฺธกาปิ, อสฺสฉกณานิ อุชฺเฌม.
‘‘มา โน เทว อวธิ, ทาเส โน เทหิ ขณฺฑหาลสฺส;
ยสฺส โหนฺติ ตว กามา, อปิ รฏฺา ปพฺพาชิตา;
ภิกฺขาจริยํ จริสฺสาม.
‘‘ทิพฺพํ เทว อุปยาจนฺติ, ปุตฺตตฺถิกาปิ ทลิทฺทา;
ปฏิภานานิปิ หิตฺวา, ปุตฺเต น ลภนฺติ เอกจฺจา.
‘‘อาสีสิกานิ [อสฺสาสกานิ (สี. ปี.), อาสาสกานิ (สฺยา.)] กโรนฺติ, ปุตฺตา โน ชายนฺตุ ตโต ปปุตฺตา [ปุตฺตา (สี. ปี.)];
อถ โน อการณสฺมา, ยฺตฺถาย เทว ฆาเตสิ.
‘‘อุปยาจิตเกน ปุตฺตํ ลภนฺติ, มา ตาต โน อฆาเตสิ;
มา กิจฺฉาลทฺธเกหิ ปุตฺเตหิ, ยชิตฺโถ อิมํ ยฺํ.
‘‘อุปยาจิตเกน ¶ ปุตฺตํ ลภนฺติ, มา ตาต โน อฆาเตสิ;
มา ¶ กปณลทฺธเกหิ ปุตฺเตหิ, อมฺมาย โน วิปฺปวาเสสิ’’.
‘‘พหุทุกฺขา [พหุทุกฺขํ (สฺยา. ก.)] โปสิย จนฺทํ, อมฺม ตุวํ ชียเส ปุตฺตํ;
วนฺทามิ โข เต ปาเท, ลภตํ ตาโต ปรโลกํ.
‘‘หนฺท จ มํ อุปคุยฺห, ปาเท เต อมฺม วนฺทิตุํ เทหิ;
คจฺฉามิ ทานิ ปวาสํ [วิปฺปวาสํ (ก.)], ยฺตฺถาย เอกราชสฺส.
‘‘หนฺท ¶ จ มํ อุปคุยฺห [อุปคุยฺห (สฺยา. ก.)], ปาเท เต อมฺม วนฺทิตุํ เทหิ;
คจฺฉามิ ทานิ ปวาสํ, มาตุ กตฺวา หทยโสกํ.
หนฺท จ มํ อุปคุยฺห [อุปคุยฺห (สฺยา. ก.)], ปาเท เต อมฺม วนฺทิตุํ เทหิ;
คจฺฉามิ ทานิ ปวาสํ, ชนสฺส กตฺวา หทยโสกํ’’.
‘‘หนฺท จ ปทุมปตฺตานํ, โมฬึ พนฺธสฺสุ โคตมิปุตฺต;
จมฺปกทลมิสฺสาโย [จมฺปกทลิวีติมิสฺสาโย (สี. ปี.), จมฺปกทลิมิสฺสาโย (ก.)], เอสา เต โปราณิกา ปกติ.
‘‘หนฺท จ วิเลปนํ เต, ปจฺฉิมกํ จนฺทนํ วิลิมฺปสฺสุ;
เยหิ จ สุวิลิตฺโต, โสภสิ ราชปริสายํ.
‘‘หนฺท จ มุทุกานิ วตฺถานิ, ปจฺฉิมกํ กาสิกํ นิวาเสหิ;
เยหิ จ สุนิวตฺโถ, โสภสิ ราชปริสายํ.
‘‘มุตฺตามณิกนกวิภูสิตานิ, คณฺหสฺสุ หตฺถาภรณานิ;
เยหิ จ หตฺถาภรเณหิ, โสภสิ ราชปริสายํ’’.
‘‘น หิ นูนายํ รฏฺปาโล, ภูมิปติ ชนปทสฺส ทายาโท;
โลกิสฺสโร มหนฺโต, ปุตฺเต สฺเนหํ ชนยติ’’.
‘‘มยฺหมฺปิ ¶ ปิยา ปุตฺตา, อตฺตา จ ปิโย ตุมฺเห จ ภริยาโย;
สคฺคฺจ ปตฺถยาโน [ปตฺถยมาโน (สฺยา. ก.)], เตนาหํ ฆาตยิสฺสามิ’’.
‘‘มํ ปมํ ฆาเตหิ, มา เม หทยํ ทุกฺขํ ผาเลสิ;
อลงฺกโต [อนลงฺกโต (ก.)] สุนฺทรโก, ปุตฺโต เทว ตว สุขุมาโล.
‘‘หนฺทยฺย มํ หนสฺสุ, ปรโลเก [สโลกา (สี. สฺยา. ก.)] จนฺทเกน [จนฺทิเยน (สี. ปี. ก.)] เหสฺสามิ;
ปฺุํ กรสฺสุ วิปุลํ, วิจราม อุโภปิ ปรโลเก’’.
‘‘มา ตฺวํ จนฺเท รุจฺจิ มรณํ [อิทํ ปทํ นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ], พหุกา ตว เทวรา วิสาลกฺขิ;
เต ตํ รมยิสฺสนฺติ, ยิฏฺสฺมึ โคตมิปุตฺเต’’.
‘‘เอวํ วุตฺเต จนฺทา อตฺตานํ, หนฺติ หตฺถตลเกหิ’’;
‘‘อลเมตฺถ [อลมตฺถุ (สี. ปี.)] ชีวิเตน, ปิสฺสามิ [ปายามิ (สี. ปี.)] วิสํ มริสฺสามิ.
‘‘น ¶ ¶ หิ นูนิมสฺส รฺโ, มิตฺตามจฺจา จ วิชฺชเร สุหทา;
เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ โอรเส ปุตฺเต.
‘‘น หิ นูนิมสฺส รฺโ, าตี มิตฺตา จ วิชฺชเร สุหทา;
เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ อตฺรเช ปุตฺเต.
‘‘อิเม เตปิ มยฺหํ ปุตฺตา, คุณิโน กายูรธาริโน ราช;
เตหิปิ ยชสฺสุ ยฺํ, อถ มฺุจตุ [มุจฺจตุ (ปี. ก.)] โคตมิปุตฺเต.
‘‘พิลสตํ มํ กตฺวาน, ยชสฺสุ สตฺตธา มหาราช;
มา เชฏฺปุตฺตมวธิ, อทูสกํ สีหสงฺกาสํ.
‘‘พิลสตํ มํ กตฺวาน, ยชสฺสุ สตฺตธา มหาราช;
มา ¶ เชฏฺปุตฺตมวธิ, อเปกฺขิตํ สพฺพโลกสฺส’’.
‘‘พหุกา ตว ทินฺนาภรณา, อุจฺจาวจา สุภณิตมฺหิ;
มุตฺตามณิเวฬุริยา, เอตํ เต ปจฺฉิมกํ ทานํ’’.
‘‘เยสํ ปุพฺเพ ขนฺเธสุ, ผุลฺลา มาลาคุณา วิวตฺตึสุ;
เตสชฺชปิ สุนิสิโต [ปิตนิสิโต (สี. ปี.)], เนตฺตึโส วิวตฺติสฺสติ ขนฺเธสุ.
‘‘เยสํ ปุพฺเพ ขนฺเธสุ, จิตฺตา มาลาคุณา วิวตฺตึสุ;
เตสชฺชปิ สุนิสิโต, เนตฺตึโส วิวตฺติสฺสติ ขนฺเธสุ.
‘‘อจิรํ [อจิรา (สี. สฺยา. ปี.)] วต เนตฺตึโส, วิวตฺติสฺสติ ราชปุตฺตานํ ขนฺเธสุ;
อถ มม หทยํ น ผลติ, ตาว ทฬฺหพนฺธฺจ เม อาสิ.
‘‘กาสิกสุจิวตฺถธรา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยาถ จนฺทสูริยา, ยฺตฺถาย เอกราชสฺส.
‘‘กาสิกสุจิวตฺถธรา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยาถ จนฺทสูริยา, มาตุ กตฺวา หทยโสกํ.
‘‘กาสิกสุจิวตฺถธรา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยาถ จนฺทสูริยา, ชนสฺส กตฺวา หทยโสกํ.
‘‘มํสรสโภชนา นฺหาปกสุนฺหาปิตา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยาถ จนฺทสูริยา, ยฺตฺถาย เอกราชสฺส.
‘‘มํสรสโภชนา ¶ นฺหาปกสุนฺหาปิตา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยาถ จนฺทสูริยา, มาตุ กตฺวา หทยโสกํ.
‘‘มํสรสโภชนา นฺหาปกสุนฺหาปิตา, กุณฺฑลิโน อคลุจนฺทนวิลิตฺตา;
นิยฺยาถ ¶ จนฺทสูริยา, ชนสฺส กตฺวา หทยโสกํ’’.
‘‘สพฺพสฺมึ ¶ อุปกฺขฏสฺมึ, นิสีทิเต จนฺทสฺมึ [จนฺทิยสฺมึ (สี. ปี.), จนฺทสูริยสฺมึ (สฺยา.)] ยฺตฺถาย;
ปฺจาลราชธีตา ปฺชลิกา, สพฺพปริสาย สมนุปริยายิ [สพฺพปริสมนุปริยาสิ (สี. ปี.), สพฺพปริสนฺตรมนุปริยาสิ (สฺยา.)].
‘‘เยน สจฺเจน ขณฺฑหาโล, ปาปกมฺมํ กโรติ ทุมฺเมโธ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, สมงฺคินี สามิเกน โหมิ.
‘‘เย อิธตฺถิ อมนุสฺสา, ยานิ จ ยกฺขภูตภพฺยานิ;
กโรนฺตุ เม เวยฺยาวฏิกํ, สมงฺคินี สามิเกน โหมิ.
‘‘ยา เทวตา อิธาคตา, ยานิ จ ยกฺขภูตภพฺยานิ;
สรเณสินึ อนาถํ ตายถ มํ, ยาจามหํ ปติมาหํ อเชยํ’’ [อชิยฺยํ (สี.)].
‘‘ตํ สุตฺวา อมนุสฺโส, อโยกูฏํ ปริพฺภเมตฺวาน;
ภยมสฺส ชนยนฺโต, ราชานํ อิทมโวจ.
‘‘พุชฺฌสฺสุ โข ราชกลิ, มา ตาหํ [มา เตหํ (สฺยา.)] มตฺถกํ นิตาเฬสึ [นิตาเลมิ (สี. ปี.), นิปฺผาเลสึ (ก.)];
มา เชฏฺปุตฺตมวธิ, อทูสกํ สีหสงฺกาสํ.
‘‘โก เต ทิฏฺโ ราชกลิ, ปุตฺตภริยาโย หฺมานาโย [หฺมานา (ก.)];
เสฏฺิ จ คหปตโย, อทูสกา สคฺคกามา หิ.
‘‘ตํ สุตฺวา ขณฺฑหาโล, ราชา จ อพฺภุตมิทํ ทิสฺวาน;
สพฺเพสํ พนฺธนานิ โมเจสุํ, ยถา ตํ อนุปฆาตํ [อปาปานํ (สี. ปี.)].
‘‘สพฺเพสุ ¶ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
สพฺเพ เอเกกเลฑฺฑุกมทํสุ, เอส วโธ ขณฺฑหาลสฺส’’.
‘‘สพฺเพ ¶ ปวิฏฺา [ปตึสุ (สี.), ปติตฺวา (ปี.)] นิรยํ, ยถา ตํ ปาปกํ กริตฺวาน;
น หิ ปาปกมฺมํ กตฺวา, ลพฺภา สุคตึ อิโต คนฺตุํ’’.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
จนฺทํ อภิสิฺจึสุ, สมาคตา ราชปริสา [ราชปุริสา (สฺยา.)] จ.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย [ยา (สฺยา.)] ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
จนฺทํ อภิสิฺจึสุ, สมาคตา ราชกฺาโย จ.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
จนฺทํ อภิสิฺจึสุ, สมาคตา เทวปริสา [เทวปุริสา (สฺยา.)] จ.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย [ยา (สฺยา.)] ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
จนฺทํ อภิสิฺจึสุ, สมาคตา เทวกฺาโย จ.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
เจลุกฺเขปมกรุํ, สมาคตา ราชปริสา [ราชปุริสา (สฺยา.)] จ.
‘‘สพฺเพสุ ¶ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย [ยา (สฺยา.)] ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
เจลุกฺเขปมกรุํ, สมาคตา ราชกฺาโย จ.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
เจลุกฺเขปมกรุํ, สมาคตา เทวปริสา [เทวปุริสา (สฺยา.)] จ.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, เย [ยา (สฺยา.)] ตตฺถ สมาคตา ตทา อาสุํ;
เจลุกฺเขปมกรุํ, สมาคตา เทวกฺาโย จ.
‘‘สพฺเพสุ วิปฺปมุตฺเตสุ, พหู อานนฺทิตา อหุํ [พหุ อานนฺทโน อหุ วํโส (สี.), พหุ อานนฺทิโต อหุ วํโส (ปี.)];
นนฺทึ ¶ ปเวสิ นครํ [วาทึสุ นนฺทิปเวสนครํ (สฺยา.), นนฺทึ ปเวสิ นคเร (ก.)], พนฺธนา โมกฺโข อโฆสิตฺถา’’ติ.
จนฺทกุมารชาตกํ [ขณฺฑหาลชาตกํ (สี. ปี.)] สตฺตมํ.
๕๔๕. มหานารทกสฺสปชาตกํ (๘)
‘‘อหุ ¶ ¶ ราชา วิเทหานํ, องฺคติ [องฺคาติ (สี.) เอวมุปริปิ] นาม ขตฺติโย;
ปหูตโยคฺโค ธนิมา, อนนฺตพลโปริโส.
โส จ ปนฺนรสึ [ปนฺนรเส (สฺยา. ก.)] รตฺตึ, ปุริมยาเม อนาคเต;
จาตุมาสา [จาตุมสฺส (สี. ปี.)] โกมุทิยา, อมจฺเจ สนฺนิปาตยิ.
‘‘ปณฺฑิเต สุตสมฺปนฺเน, มิตปุพฺเพ [มิหิตปุพฺเพ (สี. ปี.)] วิจกฺขเณ;
วิชยฺจ สุนามฺจ, เสนาปตึ อลาตกํ.
‘‘ตมนุปุจฺฉิ เวเทโห, ‘‘ปจฺเจกํ พฺรูถ สํ รุจึ;
จาตุมาสา โกมุทชฺช, ชุณฺหํ พฺยปหตํ [พฺยปคตํ (สี. ปี.)] ตมํ;
กายชฺช รติยา รตฺตึ, วิหเรมุ อิมํ อุตุํ’’.
‘‘ตโต เสนาปติ รฺโ, อลาโต เอตทพฺรวิ;
‘‘หฏฺํ โยคฺคํ พลํ สพฺพํ, เสนํ สนฺนาหยามเส.
‘‘นิยฺยาม เทว ยุทฺธาย, อนนฺตพลโปริสา;
เย เต วสํ น อายนฺติ, วสํ อุปนยามเส [อุปนิยฺยามเส (ก.)];
เอสา มยฺหํ สกา ทิฏฺิ, อชิตํ โอชินามเส.
อลาตสฺส ¶ วโจ สุตฺวา, สุนาโม เอตทพฺรวิ;
‘‘สพฺเพ ตุยฺหํ มหาราช, อมิตฺตา วสมาคตา.
‘‘นิกฺขิตฺตสตฺถา ปจฺจตฺถา, นิวาตมนุวตฺตเร;
อุตฺตโม อุสฺสโว อชฺช, น ยุทฺธํ มม รุจฺจติ.
‘‘อนฺนปานฺจ ขชฺชฺจ, ขิปฺปํ อภิหรนฺตุ เต;
รมสฺสุ เทว กาเมหิ, นจฺจคีเต สุวาทิเต’’.
สุนามสฺส วโจ สุตฺวา, วิชโย เอตทพฺรวิ;
‘‘สพฺเพ กามา มหาราช, นิจฺจํ ตว มุปฏฺิตา.
‘‘น เหเต ทุลฺลภา เทว, ตว กาเมหิ โมทิตุํ;
สทาปิ กามา สุลภา, เนตํ จิตฺตมตํ [จิตฺตํ มตี (ก.)] มม.
‘‘สมณํ ¶ พฺราหฺมณํ วาปิ, อุปาเสมุ พหุสฺสุตํ;
โย นชฺช วินเย กงฺขํ, อตฺถธมฺมวิทู อิเส’’.
วิชยสฺส วโจ สุตฺวา, ราชา องฺคติ มพฺรวิ;
‘‘ยถา วิชโย ภณติ, มยฺหมฺเปตํว รุจฺจติ.
‘‘สมณํ ¶ พฺราหฺมณํ วาปิ, อุปาเสมุ พหุสฺสุตํ;
โย นชฺช วินเย กงฺขํ, อตฺถธมฺมวิทู อิเส.
‘‘สพฺเพว สนฺตา กโรถ มตึ, กํ อุปาเสมุ ปณฺฑิตํ;
โย [โก (สี. ปี.)] นชฺช วินเย กงฺขํ, อตฺถธมฺมวิทู อิเส’’.
‘‘เวเทหสฺส วโจ สุตฺวา, อลาโต เอตทพฺรวิ;
‘‘อตฺถายํ ¶ มิคทายสฺมึ, อเจโล ธีรสมฺมโต.
‘‘คุโณ กสฺสปโคตฺตายํ, สุโต จิตฺรกถี คณี;
ตํ เทว [ตเทว (ก.)] ปยิรุปาเสมุ [ปยิรุปาสย (สี. ปี.)], โส โน กงฺขํ วิเนสฺสติ’’.
‘‘อลาตสฺส วโจ สุตฺวา, ราชา โจเทสิ สารถึ;
‘‘มิคทายํ คมิสฺสาม, ยุตฺตํ ยานํ อิธานย’’.
ตสฺส ยานํ อโยเชสุํ, ทนฺตํ รูปิยปกฺขรํ [รูปิยุปกฺขรํ (ก.)];
สุกฺกมฏฺปริวารํ, ปณฺฑรํ โทสินามุขํ.
‘‘ตตฺราสุํ กุมุทายุตฺตา, จตฺตาโร สินฺธวา หยา;
อนิลูปมสมุปฺปาตา [อนิลูปมสมุปฺปาทา (ก.)], สุทนฺตา โสณฺณมาลิโน.
‘‘เสตจฺฉตฺตํ เสตรโถ, เสตสฺสา เสตพีชนี;
เวเทโห สหมจฺเจหิ, นิยฺยํ จนฺโทว โสภติ.
‘‘ตมนุยายึสุ พหโว, อินฺทิขคฺคธรา [อินฺทขคฺคธรา (สี.), อิฏฺิขคฺคธรา (ปี.)] พลี;
อสฺสปิฏฺิคตา วีรา, นรา นรวราธิปํ.
โส มุหุตฺตํว ยายิตฺวา, ยานา โอรุยฺห ขตฺติโย;
เวเทโห สหมจฺเจหิ, ปตฺตี คุณมุปาคมิ.
เยปิ ตตฺถ ตทา อาสุํ, พฺราหฺมณิพฺภา สมาคตา;
น เต อปนยี ราชา, อกตํ ภูมิมาคเต.
‘‘ตโต ¶ โส มุทุกา ภิสิยา, มุทุจิตฺตกสนฺถเต [มุทุจิตฺตกฬนฺทเก (สี. ปี.)];
มุทุปจฺจตฺถเต ราชา, เอกมนฺตํ อุปาวิสิ.
‘‘นิสชฺช ราชา สมฺโมทิ, กถํ สารณิยํ ตโต;
‘‘กจฺจิ ¶ ยาปนิยํ ภนฺเต, วาตานมวิยคฺคตา [วาตานมวิสคฺคตา (สี. ปี.), วาตานมวิยตฺตตา (สฺยา.)].
‘‘กจฺจิ อกสิรา วุตฺติ, ลภสิ [ลพฺภติ (สี. ปี.)] ปิณฺฑยาปนํ [ปิณฺฑิยาปนํ (สฺยา. ก.)];
อปาพาโธ จสิ กจฺจิ, จกฺขุํ น ปริหายติ’’.
ตํ คุโณ ปฏิสมฺโมทิ, เวเทหํ วินเย รตํ;
‘‘ยาปนียํ มหาราช, สพฺพเมตํ ตทูภยํ.
‘‘กจฺจิ ¶ ตุยฺหมฺปิ เวเทห, ปจฺจนฺตา น พลียเร;
กจฺจิ อโรคํ โยคฺคํ เต, กจฺจิ วหติ วาหนํ;
กจฺจิ เต พฺยาธโย นตฺถิ, สรีรสฺสุปตาปิยา’’ [สรีรสฺสุปตาปิกา (สี. ปี.), สรีรสฺสุปตาปนา (?)].
ปฏิสมฺโมทิโต ราชา, ตโต ปุจฺฉิ อนนฺตรา;
อตฺถํ ธมฺมฺจ ายฺจ, ธมฺมกาโม รเถสโภ.
‘‘กถํ ธมฺมํ จเร มจฺโจ, มาตาปิตูสุ กสฺสป;
กถํ จเร อาจริเย, ปุตฺตทาเร กถํ จเร.
‘‘กถํ จเรยฺย วุฑฺเฒสุ, กถํ สมณพฺราหฺมเณ;
กถฺจ พลกายสฺมึ, กถํ ชนปเท จเร.
‘‘กถํ ธมฺมํ จริตฺวาน, มจฺจา คจฺฉนฺติ [เปจฺจ คจฺฉติ (สี. สฺยา. ปี.)] สุคฺคตึ;
กถฺเจเก อธมฺมฏฺา, ปตนฺติ นิรยํ อโถ’’.
‘‘เวเทหสฺส วโจ สุตฺวา, กสฺสโป เอตทพฺรวิ;
‘‘‘สุโณหิ เม มหาราช, สจฺจํ อวิตถํ ปทํ.
‘‘‘นตฺถิ ธมฺมจริตสฺส [ธมฺมสฺส จิณฺณสฺส (สี.)], ผลํ กลฺยาณปาปกํ;
นตฺถิ ¶ เทว ปโร โลโก, โก ตโต หิ อิธาคโต.
‘‘‘นตฺถิ ¶ เทว ปิตโร วา, กุโต มาตา กุโต ปิตา;
นตฺถิ อาจริโย นาม, อทนฺตํ โก ทเมสฺสติ.
‘‘‘สมตุลฺยานิ ภูตานิ, นตฺถิ เชฏฺาปจายิกา;
นตฺถิ พลํ วีริยํ วา, กุโต อุฏฺานโปริสํ;
นิยตานิ หิ ภูตานิ, ยถา โคฏวิโส ตถา.
‘‘‘ลทฺเธยฺยํ ลภเต มจฺโจ, ตตฺถ ทานผลํ กุโต;
นตฺถิ ทานผลํ เทว, อวโส เทววีริโย.
‘‘‘พาเลหิ ทานํ ปฺตฺตํ, ปณฺฑิเตหิ ปฏิจฺฉิตํ;
อวสา เทนฺติ ธีรานํ, พาลา ปณฺฑิตมานิโน.
‘‘‘สตฺติเม สสฺสตา กายา, อจฺเฉชฺชา อวิโกปิโน;
เตโช ปถวี อาโป จ, วาโย สุขํ ทุขฺจิเม;
ชีเว จ สตฺติเม กายา, เยสํ เฉตฺตา น วิชฺชติ.
‘‘‘นตฺถิ หนฺตา ว เฉตฺตา วา, หฺเ เยวาปิ [หฺเร วาปิ (สี. สฺยา. ปี.)] โกจิ นํ;
อนฺตเรเนว กายานํ, สตฺถานิ วีติวตฺตเร.
‘‘‘โย ¶ จาปิ [โยปายํ (สี. ปี.), โย จายํ (สฺยา. ก.)] สิรมาทาย, ปเรสํ นิสิตาสินา;
น โส ฉินฺทติ เต กาเย, ตตฺถ ปาปผลํ กุโต.
‘‘‘จุลฺลาสีติมหากปฺเป, สพฺเพ สุชฺฌนฺติ สํสรํ;
อนาคเต ตมฺหิ กาเล, สฺโตปิ น สุชฺฌติ.
‘‘‘จริตฺวาปิ พหุํ ภทฺรํ, เนว สุชฺฌนฺตินาคเต;
ปาปฺเจปิ ¶ พหุํ กตฺวา, ตํ ขณํ นาติวตฺตเร.
‘‘‘อนุปุพฺเพน โน สุทฺธิ, กปฺปานํ จุลฺลสีติยา;
นิยตึ นาติวตฺตาม, เวลนฺตมิว สาคโร’’’.
กสฺสปสฺส วโจ สุตฺวา, อลาโต เอตทพฺรวิ;
‘‘ยถา ภทนฺโต ภณติ, มยฺหมฺเปตํว รุจฺจติ.
‘‘อหมฺปิ ปุริมํ ชาตึ, สเร สํสริตตฺตโน;
ปิงฺคโล นามหํ อาสึ, ลุทฺโท โคฆาตโก ปุเร.
‘‘พาราณสิยํ ¶ ผีตายํ, พหุํ ปาปํ กตํ มยา;
พหู มยา หตา ปาณา, มหึสา สูกรา อชา.
‘‘ตโต จุโต อิธ ชาโต, อิทฺเธ เสนาปตีกุเล;
นตฺถิ นูน ผลํ ปาปํ, โยหํ [ปาเป โสหํ (สี. ปี.)] น นิรยํ คโต.
อเถตฺถ พีชโก นาม, ทาโส อาสิ ปฏจฺจรี [ปฬจฺจรี (สี. ปี.), ปฏชฺชรี (ก.)];
อุโปสถํ อุปวสนฺโต, คุณสนฺติกุปาคมิ.
กสฺสปสฺส วโจ สุตฺวา, อลาตสฺส จ ภาสิตํ;
ปสฺสสนฺโต มุหุํ อุณฺหํ, รุทํ อสฺสูนิ วตฺตยิ.
ตมนุปุจฺฉิ เวเทโห, ‘‘กิมตฺถํ สมฺม โรทสิ;
กึ เต สุตํ วา ทิฏฺํ วา, กึ มํ เวเทสิ เวทนํ’’.
เวเทหสฺส วโจ สุตฺวา, พีชโก เอตทพฺรวิ;
‘‘นตฺถิ เม เวทนา ทุกฺขา, มหาราช สุโณหิ เม.
‘‘อหมฺปิ ปุริมํ ชาตึ, สรามิ สุขมตฺตโน;
สาเกตาหํ ¶ ปุเร อาสึ, ภาวเสฏฺิ คุเณ รโต.
‘‘สมฺมโต พฺราหฺมณิพฺภานํ, สํวิภาครโต สุจิ;
น จาปิ ปาปกํ กมฺมํ, สรามิ กตมตฺตโน.
‘‘ตโต จุตาหํ เวเทห, อิธ ชาโต ทุริตฺถิยา;
คพฺภมฺหิ กุมฺภทาสิยา, ยโต ชาโต สุทุคฺคโต.
‘‘เอวมฺปิ ¶ ทุคฺคโต สนฺโต, สมจริยํ อธิฏฺิโต;
อุปฑฺฒภาคํ ภตฺตสฺส, ททามิ โย เม อิจฺฉติ.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, สทา อุปวสามหํ;
น จาปิ [น อหํ (ก.)] ภูเต หึสามิ, เถยฺยฺจาปิ วิวชฺชยึ.
‘‘สพฺพเมว หิ นูเนตํ, สุจิณฺณํ ภวติ นิปฺผลํ;
นิรตฺถํ มฺิทํ สีลํ, อลาโต ภาสตี ยถา.
‘‘กลิเมว นูน คณฺหามิ, อสิปฺโป ธุตฺตโก ยถา;
กฏํ อลาโต คณฺหาติ, กิตโวสิกฺขิโต ยถา.
‘‘ทฺวารํ ¶ นปฺปฏิปสฺสามิ, เยน คจฺฉามิ สุคฺคตึ;
ตสฺมา ราช ปโรทามิ, สุตฺวา กสฺสปภาสิตํ’’.
พีชกสฺส วโจ สุตฺวา, ราชา องฺคติ มพฺรวิ;
‘‘นตฺถิ ทฺวารํ สุคติยา, นิยตึ [นิยตํ (สฺยา.)] กงฺข พีชก.
‘‘สุขํ วา ยทิ วา ทุกฺขํ, นิยติยา กิร ลพฺภติ;
สํสารสุทฺธิ สพฺเพสํ, มา ตุริตฺโถ [ตุริโต (สฺยา.)] อนาคเต.
‘‘อหมฺปิ ปุพฺเพ กลฺยาโณ, พฺราหฺมณิพฺเภสุ พฺยาวโฏ [วาวโฏ (ก.)];
โวหารมนุสาสนฺโต ¶ , รติหีโน ตทนฺตรา’’.
‘‘ปุนปิ ภนฺเต ทกฺเขมุ, สงฺคติ เจ ภวิสฺสติ’’;
อิทํ วตฺวาน เวเทโห, ปจฺจคา สนิเวสนํ.
ตโต รตฺยา วิวสาเน, อุปฏฺานมฺหิ องฺคติ;
อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘จนฺทเก เม วิมานสฺมึ, สทา กาเม วิเธนฺตุ เม;
มา อุปคจฺฉุํ อตฺเถสุ, คุยฺหปฺปกาสิเยสุ จ.
‘‘วิชโย จ สุนาโม จ, เสนาปติ อลาตโก;
เอเต อตฺเถ นิสีทนฺตุ, โวหารกุสลา ตโย’’.
อิทํ วตฺวาน เวเทโห, กาเมว พหุมฺถ;
น จาปิ พฺราหฺมณิพฺเภสุ, อตฺเถ กิสฺมิฺจิ พฺยาวโฏ.
ตโต ทฺเวสตฺตรตฺตสฺส, เวเทหสฺสตฺรชา ปิยา;
ราชกฺา รุจา [รุชา (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] นาม, ธาติมาตรมพฺรวิ.
‘อลงฺกโรถ มํ ขิปฺปํ, สขิโย จาลงฺกโรนฺตุ [จ กโรนฺตุ (สี. ปี.)] เม;
สุเว ปนฺนรโส ทิพฺโย, คจฺฉํ อิสฺสรสนฺติเก’ [ปิตุสฺส สนฺติเก (สฺยา.)].
ตสฺสา ¶ มาลฺยํ อภิหรึสุ, จนฺทนฺจ มหารหํ;
มณิสงฺขมุตฺตารตนํ, นานารตฺเต จ อมฺพเร.
ตฺจ ¶ โสวณฺณเย [โสณฺณมเย (ก.)] ปีเ, นิสินฺนํ พหุกิตฺถิโย;
ปริกิริย ปโสภึสุ [อโสภึสุ (สี. สฺยา. ปี.)], รุจํ รุจิรวณฺณินึ.
สา จ สขิมชฺฌคตา, สพฺพาภรณภูสิตา;
สเตรตา ¶ อพฺภมิว, จนฺทกํ ปาวิสี รุจา.
อุปสงฺกมิตฺวา เวเทหํ, วนฺทิตฺวา วินเย รตํ;
สุวณฺณขจิเต [สุวณฺณวิกเต (สี. ปี.)] ปีเ, เอกมนฺตํ อุปาวิสิ’’.
ตฺจ ทิสฺวาน เวเทโห, อจฺฉรานํว สงฺคมํ;
รุจํ สขิมชฺฌคตํ, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘กจฺจิ รมสิ ปาสาเท, อนฺโตโปกฺขรณึ ปติ;
กจฺจิ พหุวิธํ ขชฺชํ, สทา อภิหรนฺติ เต.
‘‘กจฺจิ พหุวิธํ มาลฺยํ, โอจินิตฺวา กุมาริโย;
ฆรเก กโรถ ปจฺเจกํ, ขิฑฺฑารติรตา มุหุํ [อหุ (สฺยา. ก.)].
‘‘เกน วา วิกลํ ตุยฺหํ, กึ ขิปฺปํ อาหรนฺตุ เต;
มโนกรสฺสุ กุฑฺฑมุขี [กุฏฺฏมุขี (สี. ปี.)], อปิ จนฺทสมมฺหิปิ’’ [อปิ จนฺทสมมฺปิ เต (ก.)].
เวเทหสฺส วโจ สุตฺวา, รุจา ปิตรมพฺรวิ;
‘‘สพฺพเมตํ มหาราช, ลพฺภติสฺสรสนฺติเก.
‘‘สุเว ปนฺนรโส ทิพฺโย, สหสฺสํ อาหรนฺตุ เม;
ยถาทินฺนฺจ ทสฺสามิ, ทานํ สพฺพวนีสฺวหํ’’ [สพฺพวณีสฺวหํ (สฺยา. ก.)].
รุจาย วจนํ สุตฺวา, ราชา องฺคติ มพฺรวิ;
‘‘พหุํ วินาสิตํ วิตฺตํ, นิรตฺถํ อผลํ ตยา.
‘‘อุโปสเถ วสํ นิจฺจํ, อนฺนปานํ น ภฺุชสิ;
นิยเตตํ อภุตฺตพฺพํ, นตฺถิ ปฺุํ อภฺุชโต’’.
‘‘พีชโกปิ หิ สุตฺวาน, ตทา กสฺสปภาสิตํ;
ปสฺสสนฺโต ¶ มุหุํ อุณฺหํ, รุทํ อสฺสูนิ วตฺตยิ.
‘‘ยาว ¶ รุเจ ชีวมานา [ชีวสิโน (สี. ปี.)], มา ภตฺตมปนามยิ;
นตฺถิ ภทฺเท ปโร โลโก, กึ นิรตฺถํ วิหฺสิ’’.
เวเทหสฺส วโจ สุตฺวา, รุจา รุจิรวณฺณินี;
ชานํ ปุพฺพาปรํ ธมฺมํ, ปิตรํ เอตทพฺรวิ.
‘‘สุตเมว ¶ ปุเร อาสิ, สกฺขิ [ปจฺจกฺขํ (ก.)] ทิฏฺมิทํ มยา;
พาลูปเสวี โย โหติ, พาโลว สมปชฺชถ.
‘‘มูฬฺโห หิ มูฬฺหมาคมฺม, ภิยฺโย โมหํ นิคจฺฉติ;
ปติรูปํ อลาเตน, พีชเกน จ มุยฺหิตุํ.
‘‘ตฺวฺจ เทวาสิ สปฺปฺโ, ธีโร อตฺถสฺส โกวิโท;
กถํ พาเลหิ สทิสํ, หีนทิฏฺึ อุปาคมิ.
‘‘สเจปิ สํสารปเถน สุชฺฌติ, นิรตฺถิยา ปพฺพชฺชา คุณสฺส;
กีโฏว อคฺคึ ชลิตํ อปาปตํ, อุปปชฺชติ โมหมูฬฺโห [โมมุโห (สี. ปี.)] นคฺคภาวํ.
‘‘สํสารสุทฺธีติ ปุเร นิวิฏฺา, กมฺมํ วิทูเสนฺติ พหู อชานํ [พหู ปชา (ก.)];
ปุพฺเพ กลี ทุคฺคหิโตวอตฺถา [อตฺโถ (ก.), ทุคฺคหิโตว’นตฺถา (?)], ทุมฺโม จ ยา พลิสา อมฺพุโชว.
‘‘อุปมํ เต กริสฺสามิ, มหาราช ตวตฺถิยา;
อุปมาย ¶ มิเธกจฺเจ, อตฺถํ ชานนฺติ ปณฺฑิตา.
‘‘วาณิชานํ ยถา นาวา, อปฺปมาณภรา [อปฺปมาณหรา (ปี.)] ครุ;
อติภารํ สมาทาย, อณฺณเว อวสีทติ.
‘‘เอวเมว นโร ปาปํ, โถกํ โถกมฺปิ อาจินํ;
อติภารํ สมาทาย, นิรเย อวสีทติ.
‘‘น ตาว ภาโร ปริปูโร, อลาตสฺส มหีปติ;
อาจินาติ จ ตํ ปาปํ, เยน คจฺฉติ ทุคฺคตึ.
‘‘ปุพฺเพวสฺส ¶ กตํ ปฺุํ, อลาตสฺส มหีปติ;
ตสฺเสว เทว นิสฺสนฺโท, ยฺเจโส ลภเต สุขํ.
‘‘ขียเต จสฺส ตํ ปฺุํ, ตถา หิ อคุเณ รโต;
อุชุมคฺคํ อวหาย [อปาหาย (สี.)], กุมฺมคฺคมนุธาวติ.
‘‘ตุลา ยถา ปคฺคหิตา, โอหิเต ตุลมณฺฑเล;
อุนฺนเมติ ตุลาสีสํ, ภาเร โอโรปิเต สติ.
‘‘เอวเมว นโร ปฺุํ, โถกํ โถกมฺปิ อาจินํ;
สคฺคาติมาโน ทาโสว, พีชโก สาตเว [สาธเว (ก.)] รโต.
‘‘ยมชฺช พีชโก ทาโส, ทุกฺขํ ปสฺสติ อตฺตนิ;
ปุพฺเพวสฺส [ปุพฺเพ ตสฺส (สี. ปี.)] กตํ ปาปํ, ตเมโส ปฏิเสวติ.
‘‘ขียเต จสฺส ตํ ปาปํ, ตถา หิ วินเย รโต;
กสฺสปฺจ สมาปชฺช, มา เหวุปฺปถมาคมา.
‘‘ยํ ¶ ¶ ยฺหิ ราช ภชติ, สนฺตํ วา ยทิ วา อสํ;
สีลวนฺตํ วิสีลํ วา, วสํ ตสฺเสว คจฺฉติ.
‘‘ยาทิสํ กุรุเต มิตฺตํ, ยาทิสํ จูปเสวติ;
โสปิ ตาทิสโก โหติ, สหวาโส หิ [สหวาโสปิ (ก.)] ตาทิโส.
‘‘เสวมาโน เสวมานํ, สมฺผุฏฺโ สมฺผุสํ ปรํ;
สโร ทิทฺโธ กลาปํว, อลิตฺตมุปลิมฺปติ;
อุปเลปภยา [อุปลิมฺปภยา (ก.)] ธีโร, เนว ปาปสขา สิยา.
‘‘ปูติมจฺฉํ กุสคฺเคน, โย นโร อุปนยฺหติ;
กุสาปิ ปูติ วายนฺติ, เอวํ พาลูปเสวนา.
‘‘ตครฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;
ปตฺตาปิ สุรภิ วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนา.
‘‘ตสฺมา ปตฺตปุฏสฺเสว [ผลปุฏสฺเสว (สี. ปี.)], ตฺวา สมฺปากมตฺตโน;
อสนฺเต โนปเสเวยฺย, สนฺเต เสเวยฺย ปณฺฑิโต;
อสนฺโต นิรยํ เนนฺติ, สนฺโต ปาเปนฺติ สุคฺคตึ’’.
อหมฺปิ ¶ ชาติโย สตฺต, สเร สํสริตตฺตโน;
อนาคตาปิ สตฺเตว, ยา คมิสฺสํ อิโต จุตา.
‘‘ยา เม สา สตฺตมี ชาติ, อหุ ปุพฺเพ ชนาธิป;
กมฺมารปุตฺโต มคเธสุ, อหุํ ราชคเห ปุเร.
‘‘ปาปํ สหายมาคมฺม, พหุํ ปาปํ กตํ มยา;
ปรทารสฺส เหเนฺโต, จริมฺหา อมรา วิย.
‘‘ตํ ¶ กมฺมํ นิหิตํ อฏฺา, ภสฺมจฺฉนฺโนว ปาวโก;
อถ อฺเหิ กมฺเมหิ, อชายึ วํสภูมิยํ.
‘‘โกสมฺพิยํ เสฏฺิกุเล, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน;
เอกปุตฺโต มหาราช, นิจฺจํ สกฺกตปูชิโต.
‘‘ตตฺถ มิตฺตํ อเสวิสฺสํ, สหายํ สาตเว รตํ;
ปณฺฑิตํ สุตสมฺปนฺนํ, โส มํ อตฺเถ นิเวสยิ.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, พหุํ รตฺตึ อุปาวสึ;
ตํ กมฺมํ นิหิตํ อฏฺา, นิธีว อุทกนฺติเก.
‘‘อถ ปาปาน กมฺมานํ, ยเมตํ มคเธ กตํ;
ผลํ ปริยาค มํ [ปริยาค ตํ (สี.), ปริยาคตํ (สฺยา. ปี.)] ปจฺฉา, ภุตฺวา ทุฏฺวิสํ ยถา.
‘‘ตโต ¶ จุตาหํ เวเทห, โรรุเว นิรเย จิรํ;
สกมฺมุนา อปจฺจิสฺสํ, ตํ สรํ น สุขํ ลเภ.
‘‘พหุวสฺสคเณ ตตฺถ, เขปยิตฺวา พหุํ ทุขํ;
ภินฺนาคเต [เภณฺณากเฏ (สี. ปี.)] อหุํ ราช, ฉคโล อุทฺธตปฺผโล [ฉกโล อุทฺธิตปฺผโล (สี. ปี.)].
‘‘สาตปุตฺตา มยา วูฬฺหา, ปิฏฺิยา จ รเถน จ;
ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺโท, ปรทารคมนสฺส เม.
‘‘ตโต จุตาหํ เวเทห, กปิ อาสึ พฺรหาวเน;
นิลฺุจิตผโล [นิลิจฺฉิตผโล (สี. ปี.)] เยว, ยูถเปน ปคพฺภินา;
ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺโท, ปรทารคมนสฺส เม.
‘‘ตโต ¶ จุตาหํ เวเทห, ทสฺสเนสุ [ทสณฺเณสุ (สี. ปี.), ทสนฺเนสุ (สฺยา.)] ปสู อหุํ;
นิลฺุจิโต ¶ ชโว ภทฺโร, โยคฺคํ วูฬฺหํ จิรํ มยา;
ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺโท, ปรทารคมนสฺส เม.
‘‘ตโต จุตาหํ เวเทห, วชฺชีสุ กุลมาคมา;
เนวิตฺถี น ปุมา อาสึ, มนุสฺสตฺเต สุทุลฺลเภ;
ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺโท, ปรทารคมนสฺส เม.
‘‘ตโต จุตาหํ เวเทห, อชายึ นนฺทเน วเน;
ภวเน ตาวตึสาหํ, อจฺฉรา กามวณฺณินี [วรวณฺณินี (ก.)].
‘‘วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
กุสลา นจฺจคีตสฺส, สกฺกสฺส ปริจาริกา.
‘‘ตตฺถ ิตาหํ เวเทห, สรามิ ชาติโย อิมา;
อนาคตาปิ สตฺเตว, ยา คมิสฺสํ อิโต จุตา.
‘‘ปริยาคตํ ตํ กุสลํ, ยํ เม โกสมฺพิยํ กตํ;
เทเว เจว มนุสฺเส จ, สนฺธาวิสฺสํ อิโต จุตา.
‘‘สตฺต ชจฺโจ [ชจฺจา (สฺยา. ปี.)] มหาราช, นิจฺจํ สกฺกตปูชิตา;
ถีภาวาปิ น มุจฺจิสฺสํ, ฉฏฺา นิคติโย [ฉฏฺา คติโย (สฺยา.)] อิมา.
‘‘สตฺตมี จ คติ เทว, เทวปุตฺโต มหิทฺธิโก;
ปุมา เทโว ภวิสฺสามิ [ภวิสฺสติ (ก.)], เทวกายสฺมิมุตฺตโม.
‘‘อชฺชาปิ สนฺตานมยํ, มาลํ คนฺเถนฺติ นนฺทเน;
เทวปุตฺโต ชโว นาม, โย เม มาลํ ปฏิจฺฉติ.
‘‘มุหุตฺโต ¶ วิย โส ทิพฺโย, อิธ วสฺสานิ โสฬส;
รตฺตินฺทิโว ¶ จ โส ทิพฺโย, มานุสึ สรโทสตํ.
‘‘อิติ กมฺมานิ อนฺเวนฺติ, อสงฺเขยฺยาปิ ชาติโย;
กลฺยาณํ ยทิ วา ปาปํ, น หิ กมฺมํ วินสฺสติ [ปนสฺสติ (สี. ปี.)].
‘‘โย ¶ อิจฺเฉ ปุริโส โหตุํ, ชาตึ ชาตึ [ชาติชาตึ (สี. ปี.)] ปุนปฺปุนํ;
ปรทารํ วิวชฺเชยฺย, โธตปาโทว กทฺทมํ.
‘‘ยา อิจฺเฉ ปุริโส โหตุํ, ชาตึ ชาตึ ปุนปฺปุนํ;
สามิกํ อปจาเยยฺย, อินฺทํว ปริจาริกา.
‘‘โย อิจฺเฉ ทิพฺยโภคฺจ, ทิพฺพมายุํ ยสํ สุขํ;
ปาปานิ ปริวชฺเชตฺวา [ปริวชฺเชยฺย (ก.)], ติวิธํ ธมฺมมาจเร.
‘‘กาเยน วาจา มนสา, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ;
อตฺตโน โหติ อตฺถาย, อิตฺถี วา ยทิ วา ปุมา.
‘‘เย เกจิเม มานุชา ชีวโลเก, ยสสฺสิโน สพฺพสมนฺตโภคา;
อสํสยํ เตหิ ปุเร สุจิณฺณํ, กมฺมสฺสกาเส ปุถุ สพฺพสตฺตา.
‘‘อิงฺฆานุจินฺเตสิ สยมฺปิ เทว, กุโตนิทานา เต อิมา ชนินฺท;
ยา เต อิมา อจฺฉราสนฺนิกาสา, อลงฺกตา กฺจนชาลฉนฺนา’’.
อิจฺเจวํ ปิตรํ กฺา, รุจา โตเสสิ องฺคตึ;
มูฬฺหสฺส ¶ มคฺคมาจิกฺขิ, ธมฺมมกฺขาสิ สุพฺพตา.
อถาคมา พฺรหฺมโลกา, นารโท มานุสึ ปชํ;
ชมฺพุทีปํ อเวกฺขนฺโต, อทฺทา ราชานมงฺคตึ.
‘‘ตโต ปติฏฺา ปาสาเท, เวเทหสฺส ปุรตฺถโต [ปุรกฺขโต (สฺยา. ก.)];
ตฺจ ทิสฺวานานุปฺปตฺตํ, รุจา อิสิมวนฺทถ.
‘‘อถาสนมฺหา โอรุยฺห, ราชา พฺยถิตมานโส [พฺยมฺหิตมานโส (สี. สฺยา. ปี.)];
นารทํ ปริปุจฺฉนฺโต, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘กุโต ¶ นุ อาคจฺฉสิ เทววณฺณิ, โอภาสยํ สพฺพทิสา [สํวรึ (สี. ปี.)] จนฺทิมาว;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต นามโคตฺตํ, กถํ ตํ ชานนฺติ มนุสฺสโลเก’’.
‘‘อหฺหิ เทวโต อิทานิ เอมิ, โอภาสยํ สพฺพทิสา [สํวรึ (สี. ปี.)] จนฺทิมาว;
อกฺขามิ เต ปุจฺฉิโต นามโคตฺตํ, ชานนฺติ มํ นารโท กสฺสโป จ’’.
‘‘อจฺเฉรรูปํ ตว [วต (สี. ปี.)] ยาทิสฺจ, เวหายสํ คจฺฉสิ ติฏฺสี จ;
ปุจฺฉามิ ตํ นารท เอตมตฺถํ, อถ เกน วณฺเณน ตวายมิทฺธิ’’.
‘‘สจฺจฺจ ¶ ¶ ธมฺโม จ ทโม จ จาโค, คุณา มเมเต ปกตา ปุราณา;
เตเหว ธมฺเมหิ สุเสวิเตหิ, มโนชโว เยน กามํ คโตสฺมิ’’.
‘‘อจฺเฉรมาจิกฺขสิ ปฺุสิทฺธึ, สเจ หิ เอเตหิ [เอเต ตฺวํ (สี. ปี.)] ยถา วเทสิ;
ปุจฺฉามิ ตํ นารท เอตมตฺถํ, ปุฏฺโ จ เม สาธุ วิยากโรหิ’’.
‘‘ปุจฺฉสฺสุ มํ ราช ตเวส อตฺโถ, ยํ สํสยํ กุรุเส ภูมิปาล;
อหํ ตํ นิสฺสํสยตํ คเมมิ, นเยหิ าเยหิ จ เหตุภี จ’’.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ นารท เอตมตฺถํ, ปุฏฺโ จ เม นารท มา มุสา ภณิ;
อตฺถิ นุ เทวา ปิตโร นุ อตฺถิ, โลโก ปโร อตฺถิ ชโน ยมาหุ’’.
‘‘อตฺเถว ¶ เทวา ปิตโร จ อตฺถิ, โลโก ปโร อตฺถิ ชโน ยมาหุ;
กาเมสุ คิทฺธา จ นรา ปมูฬฺหา, โลกํ ปรํ น วิทู โมหยุตฺตา’’.
‘‘อตฺถีติ ¶ เจ นารท สทฺทหาสิ, นิเวสนํ ปรโลเก มตานํ;
อิเธว เม ปฺจ สตานิ เทหิ, ทสฺสามิ เต ปรโลเก สหสฺสํ’’.
‘‘ทชฺเชมุ โข ปฺจ สตานิ โภโต, ชฺามุ เจ สีลวนฺตํ วทฺุํ [วตฺุํ (ก.)];
ลุทฺทํ ตํ โภนฺตํ นิรเย วสนฺตํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘อิเธว โย โหติ อธมฺมสีโล [อกมฺมสีโล (ปี.)], ปาปาจาโร อลโส ลุทฺทกมฺโม;
น ปณฺฑิตา ตสฺมึ อิณํ ททนฺติ, น หิ อาคโม โหติ ตถาวิธมฺหา.
‘‘ทกฺขฺจ โปสํ มนุชา วิทิตฺวา, อุฏฺานกํ [อุฏฺาหกํ (สี.)] สีลวนฺตํ วทฺุํ;
สยเมว โภเคหิ นิมนฺตยนฺติ, กมฺมํ กริตฺวา ปุน มาหเรสิ’’.
‘‘อิโต จุโต [คโต (สี. ปี.)] ทกฺขสิ ตตฺถ ราช, กาโกลสงฺเฆหิ วิกสฺสมานํ [กาโกฬสงฺเฆหิปิ กฑฺฒมานํ (สี. ปี.)];
ตํ ขชฺชมานํ นิรเย วสนฺตํ, กาเกหิ คิชฺเฌหิ จ เสนเกหิ [โสณเกหิ (สฺยา. ก.)];
สฺฉินฺนคตฺตํ ¶ รุหิรํ สวนฺตํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘อนฺธํตมํ ¶ ตตฺถ น จนฺทสูริยา, นิรโย สทา ตุมุโล โฆรรูโป;
สา เนว รตฺตี น ทิวา ปฺายติ, ตถาวิเธ โก วิจเร ธนตฺถิโก.
‘‘สพโล จ สาโม จ ทุเว สุวานา, ปวทฺธกายา พลิโน มหนฺตา;
ขาทนฺติ ทนฺเตหิ อโยมเยหิ, อิโต ปณุนฺนํ ปรโลกปตฺตํ [ปรโลเก ปตนฺตํ (ก.)].
‘‘ตํ ขชฺชมานํ นิรเย วสนฺตํ, ลุทฺเทหิ วาเฬหิ อฆมฺมิเคหิ จ;
สฺฉินฺนคตฺตํ รุหิรํ สวนฺตํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘อุสูหิ สตฺตีหิ จ สุนิสิตาหิ, หนนฺติ วิชฺฌนฺติ จ ปจฺจมิตฺตา [โปถยนฺติ (ก.)];
กาฬูปกาฬา นิรยมฺหิ โฆเร, ปุพฺเพ นรํ ทุกฺกฏกมฺมการึ.
‘‘ตํ ¶ หฺมานํ นิรเย วชนฺตํ, กุจฺฉิสฺมึ ปสฺสสฺมึ วิปฺผาลิตูทรํ;
สฺฉินฺนคตฺตํ ¶ รุหิรํ สวนฺตํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘สตฺตี อุสู โตมรภิณฺฑิวาลา, วิวิธาวุธา วสฺสนฺติ ตตฺถ เทวา;
ปตนฺติ องฺคารมิวจฺจิมนฺโต, สิลาสนี วสฺสติ ลุทฺทกมฺเม.
‘‘อุณฺโห จ วาโต นิรยมฺหิ ทุสฺสโห, น ตมฺหิ สุขํ ลพฺภติ [เสติ (ก.)] อิตฺตรมฺปิ;
ตํ ตํ วิธาวนฺตมเลนมาตุรํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘สนฺธาวมานมฺปิ ¶ [สนฺธาวมานํ ตํ (สี. ปี.)] รเถสุ ยุตฺตํ, สโชติภูตํ ปถวึ กมนฺตํ;
ปโตทลฏฺีหิ สุโจทยนฺตํ [สุโจทิยนฺตํ (สี. ปี.)], โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘ตมารุหนฺตํ ขุรสฺจิตํ คิรึ, วิภึสนํ ปชฺชลิตํ ภยานกํ;
สฺฉินฺนคตฺตํ รุหิรํ สวนฺตํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘ตมารุหนฺตํ ปพฺพตสนฺนิกาสํ, องฺคารราสึ ชลิตํ ภยานกํ;
สุทฑฺฒคตฺตํ ¶ กปณํ รุทนฺตํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘อพฺภกูฏสมา อุจฺจา, กณฺฏกนิจิตา [กณฺฏกาปจิตา (สี. ปี.), กณฺฏกาหิจิตา (สฺยา.)] ทุมา;
อโยมเยหิ ติกฺเขหิ, นรโลหิตปายิภิ.
‘‘ตมารุหนฺติ นาริโย, นรา จ ปรทารคู;
โจทิตา สตฺติหตฺเถหิ, ยมนิทฺเทสการิภิ.
‘‘ตมารุหนฺตํ นิรยํ, สิมฺพลึ รุหริมกฺขิตํ;
วิทฑฺฒกายํ [วิทุฏฺกายํ (ปี.)] วิตจํ, อาตุรํ คาฬฺหเวทนํ.
‘‘ปสฺสสนฺตํ มุหุํ อุณฺหํ, ปุพฺพกมฺมาปราธิกํ;
ทุมคฺเค วิตจํ คตฺตํ [ทุมคฺควิฏปคฺคตํ (สี.)], โก ตํ ยาเจยฺย ตํ ธนํ.
‘‘อพฺภกูฏสมา อุจฺจา, อสิปตฺตาจิตา ทุมา;
อโยมเยหิ ติกฺเขหิ, นรโลหิตปายิภิ.
‘‘ตมารุหนฺตํ อสิปตฺตปาทปํ, อสีหิ ติกฺเขหิ จ ฉิชฺชมานํ [ปภิชฺชมานํ (ก.)];
สฺฉินฺนคตฺตํ รุหิรํ สวนฺตํ, โก โจทเย ปรโลเก สหสฺสํ.
‘‘ตโต ¶ นิกฺขนฺตมตฺตํ ตํ, อสิปตฺตาจิตา ทุมา [อสิปตฺตนิรยา ทุขา (สี. ปี.)];
สมฺปติตํ เวตรณึ, โก ตํ ยาเจยฺย ตํ ธนํ.
‘‘ขรา ขโรทกา [ขาโรทิกา (สี.), ขโรทิกา (ปี.)] ตตฺตา, ทุคฺคา เวตรณี นที;
อโยโปกฺขรสฺฉนฺนา, ติกฺขา ปตฺเตหิ สนฺทติ.
‘‘ตตฺถ ¶ สฺฉินฺนคตฺตํ ตํ, วุยฺหนฺตํ รุหิรมกฺขิตํ;
เวตรฺเ อนาลมฺเพ, โก ตํ ยาเจยฺย ตํ ธนํ’’.
‘‘เวธามิ ¶ รุกฺโข วิย ฉิชฺชมาโน, ทิสํ น ชานามิ ปมูฬฺหสฺโ;
ภยานุตปฺปามิ มหา จ เม ภยา, สุตฺวาน กถา [คาถา (สี. สฺยา. ปี.)] ตว ภาสิตา อิเส.
‘‘อาทิตฺเต วาริมชฺฌํว, ทีปํโวเฆ มหณฺณเว;
อนฺธกาเรว ปชฺโชโต, ตฺวํ โนสิ สรณํ อิเส.
‘‘อตฺถฺจ ธมฺมํ อนุสาส มํ อิเส, อตีตมทฺธา อปราธิตํ มยา;
อาจิกฺข เม นารท สุทฺธิมคฺคํ, ยถา อหํ โน นิรยํ ปเตยฺยํ’’.
‘‘ยถา อหุ ธตรฏฺโ ( ) [เอตฺถ กิฺจิ อูนํ วิย ทิสฺสติ], เวสฺสามิตฺโต อฏฺโก ยามตคฺคิ;
อุสินฺทโร จาปิ สิวี จ ราชา, ปริจารกา สมณพฺราหฺมณานํ.
‘‘เอเต จฺเ จ ราชาโน, เย สคฺควิสยํ [สกฺกวิสยํ (สี. ปี.)] คตา;
อธมฺมํ ปริวชฺเชตฺวา, ธมฺมํ จร มหีปติ.
‘‘อนฺนหตฺถา จ เต พฺยมฺเห, โฆสยนฺตุ ปุเร ตว;
โก ฉาโต โก จ ตสิโต, โก มาลํ โก วิเลปนํ;
นานารตฺตานํ วตฺถานํ, โก นคฺโค ปริทหิสฺสติ.
‘‘โก ¶ ¶ ปนฺเถ ฉตฺตมาเนติ [ฉตฺต’มาเทติ (สี. สฺยา. ปี.)], ปาทุกา จ มุทู สุภา;
อิติ สายฺจ ปาโต จ, โฆสยนฺตุ ปุเร ตว.
‘‘ชิณฺณํ โปสํ ควสฺสฺจ, มาสฺสุ ยฺุช ยถา ปุเร;
ปริหารฺจ ทชฺชาสิ, อธิการกโต พลี.
‘‘กาโย เต รถสฺาโต, มโนสารถิโก ลหุ;
อวิหึสาสาริตกฺโข, สํวิภาคปฏิจฺฉโท.
‘‘ปาทสฺมเนมิโย, หตฺถสฺมปกฺขโร;
กุจฺฉิสฺมนพฺภนฺโต, วาจาสฺมกูชโน.
‘‘สจฺจวากฺยสมตฺตงฺโค, อเปสฺุสุสฺโต;
คิราสขิลเนลงฺโค, มิตภาณิสิเลสิโต.
‘‘สทฺธาโลภสุสงฺขาโร, นิวาตฺชลิกุพฺพโร;
อถทฺธตานตีสาโก [อตฺถทฺธตานตีสาโก (สี. ปี.)], สีลสํวรนนฺธโน.
‘‘อกฺโกธนมนุคฺฆาตี, ธมฺมปณฺฑรฉตฺตโก;
พาหุสจฺจมปาลมฺโพ, ิตจิตฺตมุปาธิโย [ธิติจิตฺตมุปาธิโย (ก.)].
‘‘กาลฺุตาจิตฺตสาโร, เวสารชฺชติทณฺฑโก;
นิวาตวุตฺติโยตฺตโก [นิวาตวุตฺติโยตฺตงฺโค (ก.)], อนติมานยุโค ลหุ.
‘‘อลีนจิตฺตสนฺถาโร ¶ , วุทฺธิเสวี รโชหโต;
สติ ปโตโท ธีรสฺส, ธิติ โยโค จ รสฺมิโย.
‘‘มโน ทนฺตํ ปถํ เนติ [ปถ’นฺเวติ (สี. ปี.)], สมทนฺเตหิ วาหิภิ;
อิจฺฉา ¶ โลโภ จ กุมฺมคฺโค, อุชุมคฺโค จ สํยโม.
‘‘รูเป สทฺเท รเส คนฺเธ, วาหนสฺส ปธาวโต;
ปฺา อาโกฏนี ราช, ตตฺถ อตฺตาว สารถิ.
‘‘สเจ เอเตน ยาเนน, สมจริยา ทฬฺหา ธิติ;
สพฺพกามทุโห ราช, น ชาตุ นิรยํ วเช’’.
‘‘อลาโต ¶ เทวทตฺโตสิ, สุนาโม อาสิ ภทฺทชิ;
วิชโย สาริปุตฺโตสิ, โมคฺคลฺลาโนสิ พีชโก.
‘‘สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต, คุโณ อาสิ อเจลโก;
อานนฺโท สา รุจา อาสิ, ยา ราชานํ ปสาทยิ.
‘‘อูรุเวฬกสฺสโป ราชา, ปาปทิฏฺิ ตทา อหุ;
มหาพฺรหฺมา โพธิสตฺโต, เอวํ ธาเรถ ชาตก’’นฺติ.
มหานารทกสฺสปชาตกํ อฏฺมํ.
๕๔๖. วิธุรชาตกํ (๙)
โทหฬกณฺฑํ
‘‘ปณฺฑุ กิสิยาสิ ทุพฺพลา, วณฺณรูปํ [วณฺณรูเป (ก.)] นตเวทิสํ ปุเร;
วิมเล อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา, กีทิสี ตุยฺหํ สรีรเวทนา’’.
‘‘ธมฺโม มนุเชสุ มาตีนํ [มาตินํ (สี. ปี.)], โทหโฬ นาม ชนินฺท วุจฺจติ;
ธมฺมาหตํ ¶ นาคกฺุชร, วิธุรสฺส หทยาภิปตฺถเย’’.
‘‘จนฺทํ โข ตฺวํ โทหฬายสิ, สูริยํ วา อถ วาปิ มาลุตํ;
ทุลฺลภฺหิ [ทุลฺลเภ (สี. ปี.)] วิธุรสฺส ทสฺสนํ [ทสฺสเน (สี. ปี.)], โก วิธุรมิธ มานยิสฺสติ’’.
‘‘กินฺนุ ตาต ตุวํ ปชฺฌายสิ, ปทุมํ หตฺถคตํว เต มุขํ;
กินฺนุ ทุมฺมนรูโปสิ อิสฺสร, มา ตฺวํ โสจิ อมิตฺตตาปน’’.
‘‘มาตา ¶ ¶ หิ ตว อิรนฺธติ [อิรนฺทติ (สี. สฺยา. ปี.)], วิธุรสฺส หทยํ ธนิยติ;
ทุลฺลภฺหิ วิธุรสฺส ทสฺสนํ, โก วิธุรมิธ มานยิสฺสติ’’.
‘‘ตสฺส ภตฺตุปริเยสนํ [ภตฺตุปริเยสนํ (สี. ปี.)] จร, โย วิธุรมิธ มานยิสฺสติ’’;
‘‘ปิตุโน จ สา สุตฺวาน วากฺยํ, รตฺตึ นิกฺขมฺม อวสฺสุตึ จริ’’.
‘‘เก คนฺธพฺเพ รกฺขเส จ นาเค, เก กิมฺปุริเส จาปิ มานุเส;
เก ¶ ปณฺฑิเต สพฺพกามทเท [สพฺพกามเท (สี. ปี.)], ทีฆรตฺตํ ภตฺตา เม ภวิสฺสติ’’.
‘‘อสฺสาส เหสฺสามิ เต ปติ, ภตฺตา เต เหสฺสามิ อนินฺทโลจเน;
ปฺา หิ มมํ ตถาวิธา, อสฺสาส เหสฺสสิ ภริยา มม.
‘‘อวจาสิ ปุณฺณกํ อิรนฺธตี [อิรนฺทตี (สี. ปี.)], ปุพฺพปถานุคเตน เจตสา;
เอหิ คจฺฉาม ปิตุ มมนฺติเก [ปิตุ มม สนฺติกํ (ก.)], เอโสว เต เอตมตฺถํ ปวกฺขติ.
‘‘อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทนุสฺสทา;
ยกฺขํ หตฺเถ คเหตฺวาน, ปิตุสนฺติกุปาคมิ’’.
‘‘นาควร วโจ สุโณหิ เม, ปติรูปํ ปฏิปชฺช สุงฺกิยํ;
ปตฺเถมิ อหํ อิรนฺธตึ, ตาย สมงฺคึ กโรหิ มํ ตุวํ.
‘‘สตํ หตฺถี สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;
สตํ วลภิโย ปุณฺณา, นานารตฺนสฺส เกวลา;
เต นาค ปฏิปชฺชสฺสุ, ธีตรํ เทหิรนฺธตึ’’.
‘‘ยาว ¶ ¶ อามนฺตเย าตี, มิตฺเต จ สุหทชฺชเน [สุหทํชนํ (สี. ปี.)];
อนามนฺต กตํ กมฺมํ, ตํ ปจฺฉา อนุตปฺปติ’’.
ตโต โส วรุโณ นาโค, ปวิสิตฺวา นิเวสนํ;
ภริยํ อามนฺตยิตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘อยํ โส ปุณฺณโก ยกฺโข, ยาจตี มํ อิรนฺธตึ;
พหุนา วิตฺตลาเภน, ตสฺส เทม ปิยํ มมํ’’.
‘‘น ธเนน น วิตฺเตน, ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺธตี;
สเจ จ โข หทยํ ปณฺฑิตสฺส, ธมฺเมน ลทฺธา อิธ มาหเรยฺย;
เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา, นาฺํ ธนํ อุตฺตริ ปตฺถยาม’’.
ตโต โส วรุโณ นาโค, นิกฺขมิตฺวา นิเวสนา;
ปุณฺณกามนฺตยิตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘น ¶ ธเนน น วิตฺเตน, ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺธตี;
สเจ ตุวํ หทยํ ปณฺฑิตสฺส, ธมฺเมน ลทฺธา อิธ มาหเรสิ;
เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา, นาฺํ ธนํ อุตฺตริ ปตฺถยาม’’.
‘‘ยํ ปณฺฑิโตตฺเยเก วทนฺติ โลเก, ตเมว พาโลติ ปุนาหุ อฺเ;
อกฺขาหิ ¶ เม วิปฺปวทนฺติ เอตฺถ, กํ ปณฺฑิตํ นาค ตุวํ วเทสิ’’.
‘‘โกรพฺยราชสฺส ธนฺจยสฺส [ธนฺชยสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], ยทิ เต สุโต วิธุโร นาม กตฺตา;
อาเนหิ ตํ ปณฺฑิตํ ธมฺมลทฺธา, อิรนฺธตี ปทจรา [ปทฺธจรา (สี. ปี.), ปฏฺจรา (สฺยา. ก.)] เต โหตุ.
‘‘อิทฺจ สุตฺวา วรุณสฺส วากฺยํ, อุฏฺาย ยกฺโข ปรมปฺปตีโต;
ตตฺเถว สนฺโต ปุริสํ อสํสิ, อาเนหิ อาชฺมิเธว ยุตฺตํ.
‘‘ชาตรูปมยา ¶ กณฺณา, กาจมฺหิจมยา [กาจมฺหมยา (สี.), กาจมฺภมยา (ปี.)] ขุรา;
ชมฺโพนทสฺส ปากสฺส, สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโท’’.
‘‘เทววาหวหํ ยานํ, อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก;
อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข [อนฺตลิกฺขํ (ก.)].
‘‘โส ปุณฺณโก กามราเคน [กามเวเคน (สี. ปี.)] คิทฺโธ, อิรนฺธตึ นาคกฺํ ชิคีสํ [ชิคึสํ (สี. สฺยา. ปี.)];
คนฺตฺวาน ตํ ภูตปตึ ยสสฺสึ, อิจฺจพฺรวี เวสฺสวณํ กุเวรํ.
‘‘โภควตี นาม มนฺทิเร, วาสา ¶ หิรฺวตีติ วุจฺจติ;
นคเร นิมฺมิเต กฺจนมเย, มณฺฑลสฺส อุรคสฺส นิฏฺิตํ.
‘‘อฏฺฏาลกา โอฏฺคีวิโย, โลหิตงฺกสฺส มสารคลฺลิโน;
ปาสาเทตฺถ สิลามยา, โสวณฺณรตเนหิ ฉาทิตา.
‘‘อมฺพา ติลกา จ ชมฺพุโย, สตฺตปณฺณา มุจลินฺทเกตกา;
ปิยงฺคุ [ปิยกา (สี. ปี.), ปิยงฺคุกา (สฺยา.)] อุทฺทาลกา สหา, อุปริภทฺทกา สินฺทุวารกา [ภินฺทุวาริตา (สฺยา. ปี.), ภินฺธวาริตา (ก.)].
‘‘จมฺเปยฺยกา นาคมลฺลิกา, ภคินีมาลา อถ เมตฺถ โกลิยา;
เอเต ทุมา ปริณามิตา, โสภยนฺติ อุรคสฺส มนฺทิรํ [มนฺทิเร (สฺยา. ก.)].
‘‘ขชฺชุเรตฺถ ¶ สิลามยา, โสวณฺณธุวปุปฺผิตา พหู;
ยตฺถ วสโต ปปาติโก, นาคราชา วรุโณ มหิทฺธิโก.
‘‘ตสฺส โกมาริกา ภริยา, วิมลา กฺจนเวลฺลิวิคฺคหา;
กาลา ¶ ตรุณาว อุคฺคตา, ปุจิมนฺทตฺถนี จารุทสฺสนา.
‘‘ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี ¶ , กณิการาว นิวาตปุปฺผิตา [กณิกาโรว นิวาตปุปฺผิโต (สี. ปี.)];
ติทิโวกจราว อจฺฉรา, วิชฺชุวพฺภฆนา วินิสฺสฏา.
‘‘สา โทหฬินี สุวิมฺหิตา, วิธุรสฺส หทยํ ธนิยติ;
ตํ เตสํ เทมิ อิสฺสร, เตน เต เทนฺติ อิรนฺธตึ มมํ’’.
‘‘โส ปุณฺณโก ภูตปตึ ยสสฺสึ, อามนฺตย เวสฺสวณํ กุเวรํ;
ตตฺเถว สนฺโต [สนฺตํ (ปี.)] ปุริสํ อสํสิ, อาเนหิ อาชฺมิเธว ยุตฺตํ.
‘‘ชาตรูปมยา กณฺณา, กาจมฺหิจมยา ขุรา;
ชมฺโพนทสฺส ปากสฺส, สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโท.
‘‘เทววาหวหํ ยานํ, อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก;
อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข’’.
‘‘โส ¶ อคฺคมา ราชคหํ สุรมฺมํ, องฺคสฺส ¶ รฺโ นครํ ทุรายุตํ [ทุราสทํ (สฺยา.)];
ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส.
‘‘มยูรโกฺจาคณสมฺปฆุฏฺํ, ทิชาภิฆุฏฺํ ทิชสงฺฆเสวิตํ;
นานาสกุนฺตาภิรุทํ สุวงฺคณํ [สุภงฺคณํ (สี. ปี.)], ปุปฺผาภิกิณฺณํ หิมวํว ปพฺพตํ.
‘‘โส ปุณฺณโก เวปุลมาภิรูหิ [เวปุลฺลมาภิรุจฺฉิ (สี. ปี.)], สิลุจฺจยํ กิมฺปุริสานุจิณฺณํ;
อนฺเวสมาโน มณิรตนํ อุฬารํ, ตมทฺทสา ปพฺพตกูฏมชฺเฌ.
‘‘ทิสฺวา มณึ ปภสฺสรํ ชาติมนฺตํ [ชาติวนฺตํ (สี. สฺยา.)], มโนหรํ [ธนาหรํ (สี. ปี. ก.)] มณิรตนํ อุฬารํ;
ททฺทลฺลมานํ ยสสา ยสสฺสินํ, โอภาสตี วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.
‘‘ตมคฺคหี เวฬุริยํ มหคฺฆํ, มโนหรํ นาม มหานุภาวํ;
อาชฺมารุยฺห มโนมวณฺโณ, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข.
‘‘โส ¶ อคฺคมา [อคมา (สฺยา. ปี. ก.)] นครมินฺทปตฺถํ, โอรุยฺหุปาคจฺฉิ สภํ กุรูนํ;
สมาคเต เอกสตํ สมคฺเค, อวฺเหตฺถ ยกฺโข อวิกมฺปมาโน.
‘‘โก นีธ รฺํ วรมาภิเชติ, กมาภิเชยฺยาม วรทฺธเนน [วรํธเนน (สี. ปี.)];
กมนุตฺตรํ รตนวรํ ชินาม, โก วาปิ โน เชติ วรทฺธเนน’’.
‘‘กุหึ ¶ นุ รฏฺเ ตว ชาติภูมิ, น โกรพฺยสฺเสว วโจ ตเวทํ;
อภีโตสิ [อภิโภสิ (สี. ปี.)] โน วณฺณนิภาย สพฺเพ, อกฺขาหิ เม นามฺจ พนฺธเว จ’’.
‘‘กจฺจายโน มาณวโกสฺมิ ราช, อนูนนาโม อิติ มวฺหยนฺติ;
องฺเคสุ เม าตโย พนฺธวา จ, อกฺเขน เทวสฺมิ อิธานุปตฺโต’’.
‘‘กึ มาณวสฺส รตนานิ อตฺถิ, เย ตํ ชินนฺโต หเร อกฺขธุตฺโต;
พหูนิ รฺโ รตนานิ อตฺถิ, เต ตฺวํ ทลิทฺโท กถมวฺหเยสิ’’.
‘‘มโนหโร ¶ ¶ นาม มณี มมายํ, มโนหรํ มณิรตนํ อุฬารํ;
อิมฺจ อาชฺมมิตฺตตาปนํ, เอตํ เม ชินิตฺวา หเร อกฺขธุตฺโต’’.
‘‘เอโก มณี มาณว กึ กริสฺสติ, อาชานิเยโก ปน กึ กริสฺสติ;
พหูนิ รฺโ มณิรตนานิ อตฺถิ, อาชานิยา วาตชวา อนปฺปกา’’.
โทหฬกณฺฑํ นาม.
มณิกณฺฑํ
‘‘อิทฺจ เม มณิรตนํ, ปสฺส ตฺวํ ทฺวิปทุตฺตม;
อิตฺถีนํ วิคฺคหา เจตฺถ, ปุริสานฺจ วิคฺคหา.
‘‘มิคานํ วิคฺคหา เจตฺถ, สกุณานฺจ วิคฺคหา;
นาคราชา สุปณฺณา จ [นาคราเช สุปณฺเณ จ (สี. สฺยา. ปี.)], มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘หตฺถานีกํ ¶ รถานีกํ, อสฺเส ปตฺตี จ วมฺมิเน [ธชานิ จ (ปี.)];
จตุรงฺคินิมํ เสนํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘หตฺถาโรเห อนีกฏฺเ, รถิเก ปตฺติการเก;
พลคฺคานิ วิยูฬฺหานิ [วิยูหานิ (สฺยา. ก.)], มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปุรํ อุทฺธาปสมฺปนฺนํ [อุทฺทาปสมฺปนฺนํ (สี. ปี.), อฏฺฏาลสมฺปนฺนํ (สฺยา.)], พหุปาการโตรณํ;
สิงฺฆาฏเกสุ ภูมิโย, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘เอสิกา ¶ ปริขาโย จ, ปลิขํ อคฺคฬานิ จ;
อฏฺฏาลเก จ ทฺวาเร จ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺส โตรณมคฺเคสุ, นานาทิชา คณา พหู;
หํสา โกฺจา มยูรา จ, จกฺกวากา จ กุกฺกุหา.
‘‘กุณาลกา พหู จิตฺรา, สิขณฺฑี ชีวชีวกา;
นานาทิชคณากิณฺณํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺส นครํ สุปาการํ, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
สมุสฺสิตธชํ รมฺมํ, โสณฺณวาลุกสนฺถตํ.
‘‘ปสฺเสตฺถ [ปสฺส ตฺวํ (สี. ปี.)] ปณฺณสาลาโย, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;
นิเวสเน นิเวเส จ, สนฺธิพฺยูเห ปถทฺธิโย.
‘‘ปานาคาเร ¶ จ โสณฺเฑ จ, สูนา [สูณา (สี. ปี.), สุทฺทา (สฺยา. ก.)] โอทนิยา ฆรา;
เวสี จ คณิกาโย จ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘มาลากาเร จ รชเก, คนฺธิเก อถ ทุสฺสิเก;
สุวณฺณกาเร มณิกาเร, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘อาฬาริเก จ สูเท จ, นฏนาฏกคายิโน;
ปาณิสฺสเร กุมฺภถูนิเก, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺส เภรี มุทิงฺคา จ, สงฺขา ปณวทินฺทิมา;
สพฺพฺจ ตาฬาวจรํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘สมฺมตาลฺจ ¶ วีณฺจ, นจฺจคีตํ สุวาทิตํ;
ตูริยตาฬิตสงฺฆุฏฺํ ¶ , มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ลงฺฆิกา มุฏฺิกา เจตฺถ, มายาการา จ โสภิยา;
เวตาลิเก [เวตฺตลิเก (ก.)] จ ชลฺเล จ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘สมชฺชา เจตฺถ วตฺตนฺติ, อากิณฺณา นรนาริภิ;
มฺจาติมฺเจ ภูมิโย, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺส มลฺเล สมชฺชสฺมึ, โผเฏนฺเต [ปาเนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] ทิคุณํ ภุชํ;
นิหเต นิหตมาเน จ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺส ปพฺพตปาเทสุ, นานามิคคณา พหู;
สีหา พฺยคฺฆา วราหา จ, อจฺฉโกกตรจฺฉโย.
‘‘ปลาสาทา ควชา จ, มหึสา โรหิตา รุรู;
เอเณยฺยา จ วราหา [สรภา (สฺยา.)] จ, คณิโน นีก [นิงฺก (สี. สฺยา. ปี.)] สูกรา.
‘‘กทลิมิคา พหู จิตฺรา, พิฬารา สสกณฺฏกา;
นานามิคคณากิณฺณํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘นชฺชาโย สุปติตฺถาโย, โสณฺณวาลุกสนฺถตา;
อจฺฉา สวนฺติ อมฺพูนิ, มจฺฉคุมฺพนิเสวิตา.
‘‘กุมฺภีลา มกรา เจตฺถ, สุสุมารา จ กจฺฉปา;
ปาีนา ปาวุสา มจฺฉา, พลชา [วลชา (สี.), วาลชา (ปี.)] มฺุชโรหิตา.
‘‘นานาทิชคณากิณฺณา, นานาทุมคณายุตา;
เวฬุริยก-โรทาโย [เวฬุริยผลกโรทาโย (สี.)], มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺเสตฺถ ¶ โปกฺขรณิโย, สุวิภตฺตา จตุทฺทิสา;
นานาทิชคณากิณฺณา, ปุถุโลมนิเสวิตา.
‘‘สมนฺโตทกสมฺปนฺนํ ¶ , มหึ สาครกุณฺฑลํ;
อุเปตํ วนราเชหิ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปุรโต วิเทเห ปสฺส, โคยานิเย จ ปจฺฉโต;
กุรุโย ชมฺพุทีปฺจ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺส ¶ จนฺทํ สูริยฺจ, โอภาสนฺเต จตุทฺทิสา;
สิเนรุํ อนุปริยนฺเต, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘สิเนรุํ หิมวนฺตฺจ, สาครฺจ มหีตลํ [มหิทฺธิกํ (สี. ปี.), มหิทฺธิยํ (สฺยา.)];
จตฺตาโร จ มหาราเช, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘อาราเม วนคุมฺเพ จ, ปาฏิเย [ปิฏฺิเย (ก.)] จ สิลุจฺจเย;
รมฺเม กิมฺปุริสากิณฺเณ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ผารุสกํ จิตฺตลตํ, มิสฺสกํ นนฺทนํ วนํ;
เวชยนฺตฺจ ปาสาทํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘สุธมฺมํ ตาวตึสฺจ, ปาริฉตฺตฺจ ปุปฺผิตํ;
เอราวณํ นาคราชํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺเสตฺถ เทวกฺาโย, นภา วิชฺชุริวุคฺคตา;
นนฺทเน วิจรนฺติโย, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺเสตฺถ เทวกฺาโย, เทวปุตฺตปโลภินี;
เทวปุตฺเต ¶ รมมาเน [จรมาเน (สี. ปี.)], มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปโรสหสฺสปาสาเท, เวฬุริยผลสนฺถเต;
ปชฺชลนฺเต จ [ปชฺชลนฺเตน (สี. สฺยา. ปี.)] วณฺเณน, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ตาวตึเส จ ยาเม จ, ตุสิเต จาปิ นิมฺมิเต;
ปรนิมฺมิตวสวตฺติโน [ปรนิมฺมิตาภิรติโน (สี. ปี.)], มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ.
‘‘ปสฺเสตฺถ โปกฺขรณิโย, วิปฺปสนฺโนทิกา สุจี;
มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ.
‘‘ทเสตฺถ ราชิโย เสตา, ทสนีลา [ทสฺสนียา (ก.)] มโนรมา;
ฉ ปิงฺคลา ปนฺนรส, หลิทฺทา จ จตุทฺทส.
‘‘วีสติ ตตฺถ โสวณฺณา, วีสติ รชตามยา;
อินฺทโคปกวณฺณาภา, ตาว ทิสฺสนฺติ ตึสติ.
‘‘ทเสตฺถ กาฬิโย ฉจฺจ, มฺเชฏฺา ปนฺนวีสติ;
มิสฺสา พนฺธุกปุปฺเผหิ, นีลุปฺปลวิจิตฺติกา.
‘‘เอวํ ¶ ¶ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ, อจฺจิมนฺตํ ปภสฺสรํ;
โอธิสุงฺกํ มหาราช, ปสฺส ตฺวํ ทฺวิปทุตฺตม’’.
มณิกณฺฑํ นาม.
อกฺขกณฺฑํ
‘‘อุปาคตํ ราช มุเปหิ ลกฺขํ, เนตาทิสํ มณิรตนํ ตวตฺถิ;
ธมฺเมน ชิสฺสาม [ชิยฺยาม (สี. สฺยา. ปี.)] อสาหเสน, ชิโต จ โน ขิปฺปมวากโรหิ.
‘‘ปฺจาล ¶ -ปจฺจุคฺคต-สูรเสน, มจฺฉา [มชฺฌา (ก.)] จ มทฺทา สห เกกเกภิ;
ปสฺสนฺตุ โนเต อสเน ยุทฺธํ, น โน สภายํ น กโรนฺติ กิฺจิ’’.
‘‘เต ปาวิสุํ อกฺขมเทน มตฺตา, ราชา กุรูนํ ปุณฺณโก จาปิ ยกฺโข;
ราชา กลึ วิจฺจินมคฺคเหสิ, กฏํ อคฺคหี ปุณฺณโก นาม ยกฺโข.
‘‘เต ตตฺถ ชูเต อุภเย สมาคเต, รฺํ สกาเส สขีนฺจ มชฺเฌ;
อเชสิ ยกฺโข นรวีรเสฏฺํ, ตตฺถปฺปนาโท ตุมุโล พภูว’’.
‘‘ชโย มหาราช ปราชโย จ, อายูหตํ อฺตรสฺส โหติ;
ชนินฺท ชีโนสิ [ชินฺโนสิ (สฺยา.), ชิโตสิ (ปี.) ชิโนมฺหิ (ก.)] วรทฺธเนน, ชิโต จ เม ขิปฺปมวากโรหิ’’.
‘‘หตฺถี ¶ ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ, ยฺจาปิ มยฺหํ [อฺํ (ก.)] รตนํ ปถพฺยา;
คณฺหาหิ กจฺจาน วรํ ธนานํ, อาทาย ¶ เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉ’’.
‘‘หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ, ยฺจาปิ ตุยฺหํ รตนํ ปถพฺยา;
เตสํ วโร วิธุโร นาม กตฺตา, โส เม ชิโต ตํ เม อวากโรหิ’’.
‘‘อตฺตา จ เม โส สรณํ คตี จ, ทีโป จ เลโณ จ ปรายโณ จ;
อสนฺตุเลยฺโย มม โส ธเนน, ปาเณน เม สาทิโส เอส กตฺตา’’.
‘‘จิรํ วิวาโท มม ตุยฺหฺจสฺส, กามฺจ ปุจฺฉาม ตเมว คนฺตฺวา;
เอโสว โน วิวรตุ เอตมตฺถํ, ยํ วกฺขตี โหตุ กถา [ตถา (สฺยา. ก.)] อุภินฺนํ’’.
‘‘อทฺธา หิ สจฺจํ ภณสิ, น จ มาณว สาหสํ;
ตเมว คนฺตฺวา ปุจฺฉาม, เตน ตุสฺสามุโภ ชนา’’.
‘‘สจฺจํ นุ เทวา วิทหู กุรูนํ, ธมฺเม ิตํ วิธุรํ นามมจฺจํ;
ทาโสสิ รฺโ อุท วาสิ าติ, วิธุโรติ สงฺขา กตมาสิ โลเก’’.
‘‘อามายทาสาปิ ¶ ภวนฺติ เหเก, ธเนน ¶ กีตาปิ ภวนฺติ ทาสา;
สยมฺปิ เหเก อุปยนฺติ ทาสา, ภยา ปณุนฺนาปิ ภวนฺติ ทาสา.
‘‘เอเต ¶ นรานํ จตุโรว ทาสา, อทฺธา หิ โยนิโต อหมฺปิ ชาโต;
ภโว จ รฺโ อภโว จ รฺโ, ทาสาหํ เทวสฺส ปรมฺปิ คนฺตฺวา;
ธมฺเมน มํ มาณว ตุยฺห ทชฺชา’’.
‘‘อยํ [อยมฺปิ (สฺยา. ก.)] ทุตีโย วิชโย มมชฺช, ปุฏฺโ หิ กตฺตา วิวเรตฺถ [วิวริตฺถ (สี. สฺยา. ก.)] ปฺหํ;
อธมฺมรูโป วต ราชเสฏฺโ, สุภาสิตํ นานุชานาสิ มยฺหํ’’.
‘‘เอวํ เจ โน โส วิวเรตฺถ ปฺหํ, ทาโสหมสฺมิ น จ โขสฺมิ าติ;
คณฺหาหิ กจฺจาน วรํ ธนานํ, อาทาย เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉ’’.
อกฺขกณฺฑํ นาม.
ฆราวาสปฺหา
‘‘วิธุร วสมานาสฺส, คหฏฺสฺส สกํ ฆรํ;
เขมา วุตฺติ กถํ อสฺส, กถนฺนุ อสฺส สงฺคโห.
‘‘อพฺยาพชฺฌํ [อพฺยาปชฺฌํ (สี. สฺยา. ปี.)] กถํ อสฺส, สจฺจวาที จ มาณโว;
อสฺมา ¶ โลกา ปรํ โลกํ, กถํ เปจฺจ น โสจติ’’.
ตํ ตตฺถ คติมา ธิติมา, มติมา อตฺถทสฺสิมา;
สงฺขาตา [สงฺขาโต (ก.)] สพฺพธมฺมานํ, วิธุโร เอตทพฺรวิ.
‘‘น สาธารณทารสฺส, น ภฺุเช สาทุเมกโก;
น เสเว โลกายติกํ, เนตํ ปฺาย วฑฺฒนํ.
‘‘สีลวา วตฺตสมฺปนฺโน, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ;
นิวาตวุตฺติ อตฺถทฺโธ, สุรโต สขิโล มุทุ.
‘‘สงฺคเหตา ¶ จ มิตฺตานํ, สํวิภาคี วิธานวา;
ตปฺเปยฺย อนฺนปาเนน, สทา สมณพฺราหฺมเณ.
‘‘ธมฺมกาโม สุตาธาโร, ภเวยฺย ปริปุจฺฉโก;
สกฺกจฺจํ ปยิรุปาเสยฺย, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
‘‘ฆรมาวสมานสฺส, คหฏฺสฺส สกํ ฆรํ;
เขมา วุตฺติ สิยา เอวํ, เอวํ นุ อสฺส สงฺคโห.
‘‘อพฺยาพชฺฌํ ¶ สิยา เอวํ, สจฺจวาที จ มาณโว;
อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ’’.
ฆราวาสปฺหา นาม.
ลกฺขณกณฺฑํ
‘‘เอหิ ทานิ คมิสฺสาม, ทินฺโน โน อิสฺสเรน เม;
มเมวตฺถํ [ตเมวตฺถํ (ปี.)] ปฏิปชฺช, เอส ธมฺโม สนนฺตโน’’.
‘‘ชานามิ มาณว ตยาหมสฺมิ, ทินฺโนหมสฺมิ ตว อิสฺสเรน;
ตีหฺจ ¶ ตํ วาสเยมุ อคาเร, เยนทฺธุนา อนุสาเสมุ ปุตฺเต’’.
‘‘ตํ เม ตถา โหตุ วเสมุ ตีหํ, กุรุตํ ภวชฺช ฆเรสุ กิจฺจํ;
อนุสาสตํ ปุตฺตทาเร ภวชฺช, ยถา ตยี เปจฺจ [ปจฺฉา (สี. ปี.)] สุขี ภเวยฺย’’.
‘‘สาธูติ วตฺวาน ปหูตกาโม, ปกฺกามิ ยกฺโข วิธุเรน สทฺธึ;
ตํ กฺุชราชฺหยานุจิณฺณํ, ปาเวกฺขิ อนฺเตปุรมริยเสฏฺโ’’.
‘‘โกฺจํ มยูรฺจ ปิยฺจ เกตํ, อุปาคมิ ตตฺถ สุรมฺมรูปํ;
ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส’’.
‘‘ตตฺถ ¶ นจฺจนฺติ คายนฺติ, อวฺหายนฺติ วราวรํ;
อจฺฉรา วิย เทเวสุ, นาริโย สมลงฺกตา.
‘‘สมงฺคิกตฺวา ปมทาหิ ยกฺขํ, อนฺเนน ปาเนน จ ธมฺมปาโล;
อตฺถตฺถ [อคฺคตฺถ (สฺยา. อฏฺ.)] เมวานุวิจินฺตยนฺโต, ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สกาเส.
‘‘ตํ ¶ จนฺทนคนฺธรสานุลิตฺตํ, สุวณฺณชมฺโพนทนิกฺขสาทิสํ;
ภริยํวจา เอหิ สุโณหิ โภติ, ปุตฺตานิ อามนฺตย ตมฺพเนตฺเต.
‘‘สุตฺวาน วากฺยํ ปติโน อนุชฺชา [อโนชา (สฺยา. ก.)], สุณิสํวจ ตมฺพนขึ สุเนตฺตํ;
อามนฺตย วมฺมธรานิ เจเต, ปุตฺตานิ อินฺทีวรปุปฺผสาเม’’.
‘‘เต อาคเต มุทฺธนิ ธมฺมปาโล, จุมฺพิตฺวา ปุตฺเต อวิกมฺปมาโน;
อามนฺตยิตฺวาน อโวจ วากฺยํ, ทินฺนาหํ รฺา อิธ มาณวสฺส.
‘‘ตสฺสชฺชหํ อตฺตสุขี วิเธยฺโย, อาทาย เยนิจฺฉติ เตน คจฺฉติ;
อหฺจ โว สาสิตุมาคโตสฺมิ [อนุสาสิตุํ อาคโตสฺมิ (สฺยา. ก.)], กถํ อหํ อปริตฺตาย คจฺเฉ.
‘‘สเจ ¶ ¶ โว ราชา กุรุรฏฺวาสี [กุรุเขตฺตวาสี (สี. ปี.)], ชนสนฺโธ ปุจฺเฉยฺย ปหูตกาโม;
กิมาภิชานาถ ปุเร ปุราณํ, กึ โว ปิตา อนุสาเส ปุรตฺถา.
‘‘สมาสนา ¶ โหถ มยาว สพฺเพ, โกนีธ รฺโ อพฺภติโก มนุสฺโส;
ตมฺชลึ กริย วเทถ เอวํ, มา เหวํ เทว น หิ เอส ธมฺโม;
วิยคฺฆราชสฺส นิหีนชจฺโจ, สมาสโน เทว กถํ ภเวยฺย’’.
ลกฺขณกณฺฑํ [เปกฺขณกณฺฑํ (สี. ก.)] นาม.
ราชวสติ
‘‘โส จ ปุตฺเต [มิตฺเต (สี. ปี.)] อมจฺเจ จ, าตโย สุหทชฺชเน;
อลีนมนสงฺกปฺโป, วิธุโร เอตทพฺรวิ.
‘‘เอถยฺโย [เอถยฺยา (สฺยา.)] ราชวสตึ, นิสีทิตฺวา สุณาถ เม;
ยถา ราชกุลํ ปตฺโต, ยสํ โปโส นิคจฺฉติ.
‘‘น หิ ราชกุลํ ปตฺโต, อฺาโต ลภเต ยสํ;
นาสูโร นาปิ ทุมฺเมโธ, นปฺปมตฺโต กุทาจนํ.
‘‘ยทาสฺส สีลํ ปฺฺจ, โสเจยฺยํ จาธิคจฺฉติ;
อถ วิสฺสสเต ตฺยมฺหิ, คุยฺหฺจสฺส น รกฺขติ.
‘‘ตุลา ยถา ปคฺคหิตา, สมทณฺฑา สุธาริตา;
อชฺฌิฏฺโ น วิกมฺเปยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘ตุลา ยถา ปคฺคหิตา, สมทณฺฑา สุธาริตา;
สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘ทิวา ¶ วา ยทิ วา รตฺตึ, ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต;
อชฺฌิฏฺโ น วิกมฺเปยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘ทิวา ¶ วา ยทิ วา รตฺตึ, ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต;
สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘โย จสฺส สุกโต มคฺโค, รฺโ สุปฺปฏิยาทิโต;
น เตน วุตฺโต คจฺเฉยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘น รฺโ สทิสํ [สมกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ภฺุเช, กามโภเค กุทาจนํ;
สพฺพตฺถ ปจฺฉโต คจฺเฉ, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘น ¶ รฺโ สทิสํ วตฺถํ, น มาลํ น วิเลปนํ;
อากปฺปํ สรกุตฺตึ วา, น รฺโ สทิสมาจเร;
อฺํ กเรยฺย อากปฺปํ, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘กีเฬ ราชา อมจฺเจหิ, ภริยาหิ ปริวาริโต;
นามจฺโจ ราชภริยาสุ, ภาวํ กุพฺเพถ ปณฺฑิโต.
‘‘อนุทฺธโต อจปโล, นิปโก สํวุตินฺทฺริโย;
มโนปณิธิสมฺปนฺโน, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘นาสฺส ภริยาหิ กีเฬยฺย, น มนฺเตยฺย รโหคโต;
นาสฺส โกสา ธนํ คณฺเห, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘น นิทฺทํ พหุ มฺเยฺย [น นิทฺทนฺนํ พหุํ มฺเ (สี. ปี.)], น มทาย สุรํ ปิเว;
นาสฺส ทาเย มิเค หฺเ, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘นาสฺส ปีํ น ปลฺลงฺกํ, น โกจฺฉํ น นาวํ [นาคํ (สี. ปี.)] รถํ;
สมฺมโตมฺหีติ ¶ อารูเห, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘นาติทูเร ภเช [ภเว (สี. ปี.)] รฺโ, นาจฺจาสนฺเน วิจกฺขโณ;
สมฺมุขฺจสฺส ติฏฺเยฺย, สนฺทิสฺสนฺโต สภตฺตุโน.
‘‘น เว [เม (สฺยา. ก.)] ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ เมถุโน;
ขิปฺปํ กุชฺฌนฺติ ราชาโน, สูเกน’กฺขีว ฆฏฺฏิตํ.
‘‘น ปูชิโต มฺมาโน, เมธาวี ปณฺฑิโต นโร;
ผรุสํ ปติมนฺเตยฺย, ราชานํ ปริสํคตํ.
‘‘ลทฺธทฺวาโร ¶ ลเภ ทฺวารํ [ลทฺธวาโรลเภ วารํ (ปี.)], เนว ราชูสุ วิสฺสเส;
อคฺคีว สํยโต ติฏฺเ [อคฺคีว ยโต ติฏฺเยฺย (สี. ปี.)], ส ราชวสตึ วเส.
‘‘ปุตฺตํ วา ภาตรํ วา สํ, สมฺปคฺคณฺหาติ ขตฺติโย;
คาเมหิ นิคเมหิ วา, รฏฺเหิ ชนปเทหิ วา;
ตุณฺหีภูโต อุเปกฺเขยฺย, น ภเณ เฉกปาปกํ.
‘‘หตฺถาโรเห อนีกฏฺเ, รถิเก ปตฺติการเก;
เตสํ กมฺมาวทาเนน [กมฺมาปวาเทน (สฺยา.)], ราชา วฑฺเฒติ เวตนํ;
น เตสํ อนฺตรา คจฺเฉ, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘จาโปวูนุทโร ธีโร [จาโปว โอนเม ธีโร (สฺยา.)], วํโสวาปิ ปกมฺปเย;
ปฏิโลมํ น วตฺเตยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘จาโปวูนุทโร ¶ อสฺส, มจฺโฉวสฺส อชิวฺหวา [อชิวฺหตา (สฺยา. ก.)];
อปฺปาสี นิปโก สูโร, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘น ¶ พาฬฺหํ อิตฺถึ คจฺเฉยฺย, สมฺปสฺสํ เตชสงฺขยํ;
กาสํ สาสํ ทรํ พลฺยํ, ขีณเมโธ นิคจฺฉติ.
‘‘นาติเวลํ ปภาเสยฺย, น ตุณฺหี สพฺพทา สิยา;
อวิกิณฺณํ มิตํ วาจํ, ปตฺเต กาเล อุทีรเย.
‘‘อกฺโกธโน อสงฺฆฏฺโฏ, สจฺโจ สณฺโห อเปสุโณ;
สมฺผํ คิรํ น ภาเสยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
[อยํ คาถา นตฺถิ ปี. โปตฺถเก] ‘‘มาตาเปตฺติภโร อสฺส, กุเล เชฏฺาปจายิโก;
สณฺโห สขิลสมฺภาโส [หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺโน (สี. ก.)], ส ราชวสตึ วเส [อยํ คาถา นตฺถิ ปี. โปตฺถเก].
‘‘วินีโต สิปฺปวา ทนฺโต, กตตฺโต นิยโต มุทุ;
อปฺปมตฺโต สุจิ ทกฺโข, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘นิวาตวุตฺติ วุทฺเธสุ, สปฺปติสฺโส สคารโว;
สุรโต สุขสํวาโส, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘อารกา ¶ ปริวชฺเชยฺย, สหิตุํ ปหิตํ ชนํ;
ภตฺตารฺเวุทิกฺเขยฺย, น จ อฺสฺส ราชิโน.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;
สกฺกจฺจํ ปยิรุปาเสยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;
สกฺกจฺจํ อนุวาเสยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;
ตปฺเปยฺย ¶ อนฺนปาเนน, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;
อาสชฺช ปฺเ เสเวถ, อากงฺขํ วุทฺธิมตฺตโน.
‘‘ทินฺนปุพฺพํ น หาเปยฺย, ทานํ สมณพฺราหฺมเณ;
น จ กิฺจิ นิวาเรยฺย, ทานกาเล วณิพฺพเก.
‘‘ปฺวา พุทฺธิสมฺปนฺโน, วิธานวิธิโกวิโท;
กาลฺู สมยฺู จ, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘อุฏฺาตา กมฺมเธยฺเยสุ, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ;
สุสํวิหีตกมฺมนฺโต, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘ขลํ ¶ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ, คนฺตา จสฺส อภิกฺขณํ;
มิตํ ธฺํ นิธาเปยฺย, มิตํว ปาจเย ฆเร.
‘‘ปุตฺตํ วา ภาตรํ วา สํ, สีเลสุ อสมาหิตํ;
อนงฺควา หิ เต พาลา, ยถา เปตา ตเถว เต;
โจฬฺจ เนสํ ปิณฺฑฺจ, อาสีนานํ ปทาปเย.
‘‘ทาเส กมฺมกเร เปสฺเส, สีเลสุ สุสมาหิเต;
ทกฺเข อุฏฺานสมฺปนฺเน, อาธิปจฺจมฺหิ าปเย.
‘‘สีลวา จ อโลโล [อโลโภ (สฺยา. ก.)] จ, อนุรกฺโข [อนุรตฺโต (สี. ปี.)] จ ราชิโน;
อาวี รโห หิโต ตสฺส, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘ฉนฺทฺู ¶ ราชิโน จสฺส, จิตฺตฏฺโ อสฺส ราชิโน;
อสงฺกุสกวุตฺติ’สฺส, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘อุจฺฉาทเย ¶ จ นฺหาปเย [อจฺฉาทเน จ นฺหาเป จ (สฺยา. ก.)], โธเว ปาเท อโธสิรํ;
อาหโตปิ น กุปฺเปยฺย, ส ราชวสตึ วเส.
‘‘กุมฺภมฺปฺชลึ กริยา [กุริยา (สี.)], จาฏฺจาปิ [วายสํ วา (สี. ปี.)] ปทกฺขิณํ;
กิเมว สพฺพกามานํ, ทาตารํ ธีรมุตฺตมํ.
‘‘โย เทติ สยนํ วตฺถํ, ยานํ อาวสถํ ฆรํ;
ปชฺชุนฺโนริว ภูตานิ, โภเคหิ อภิวสฺสติ.
‘‘เอสยฺโย ราชวสติ, วตฺตมาโน ยถา นโร;
อาราธยติ ราชานํ, ปูชํ ลภติ ภตฺตุสุ’’.
ราชวสติ นาม.
อนฺตรเปยฺยาลํ
‘‘เอวํ สมนุสาสิตฺวา, าติสงฺฆํ วิจกฺขโณ;
ปริกิณฺโณ สุหเทหิ, ราชานมุปสงฺกมิ.
‘‘วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;
วิธุโร อวจ ราชานํ, ปคฺคเหตฺวาน อฺชลึ.
‘‘อยํ มํ มาณโว เนติ, กตฺตุกาโม [คนฺตุกาโม (ก.)] ยถามติ;
าตีนตฺถํ ปวกฺขามิ, ตํ สุโณหิ อรินฺทม.
‘‘ปุตฺเต ¶ จ เม อุทิกฺเขสิ, ยฺจ มฺํ ฆเร ธนํ;
ยถา เปจฺจ [ปจฺฉา (สฺยา. ก.)] น หาเยถ, าติสงฺโฆ มยี คเต.
‘‘ยเถว ขลตี ภูมฺยา, ภูมฺยาเยว ปติฏฺติ;
เอเวตํ ขลิตํ มยฺหํ, เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยํ’’.
‘‘สกฺกา ¶ น คนฺตุํ อิติ มยฺห โหติ, เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.)] วธิตฺวา อิธ กาติยานํ;
อิเธว โหหี อิติ มยฺห รุจฺจติ, มา ตฺวํ อคา อุตฺตมภูริปฺ’’.
‘‘มา ¶ เหวธมฺเมสุ มนํ ปณีทหิ, อตฺเถ จ ธมฺเม จ ยุตฺโต ภวสฺสุ;
ธิรตฺถุ กมฺมํ อกุสลํ อนริยํ, ยํ กตฺวา ปจฺฉา นิรยํ วเชยฺย.
‘‘เนเวส ธมฺโม น ปุเนต [ปุเนติ (สฺยา. ก.)] กิจฺจํ, อยิโร หิ ทาสสฺส ชนินฺท อิสฺสโร;
ฆาเตตุํ ฌาเปตุํ อโถปิ หนฺตุํ, น จ มยฺห โกธตฺถิ วชามิ จาหํ’’.
‘‘เชฏฺปุตฺตํ อุปคุยฺห, วิเนยฺย หทเย ทรํ;
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, ปาวิสี โส มหาฆรํ’’.
‘‘สาลาว สมฺมปติตา [สมฺปมถิตา (สี. ปี.)], มาลุเตน ปมทฺทิตา;
เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ, วิธุรสฺส นิเวสเน.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเน.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเน.
‘‘หตฺถาโรหา ¶ อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเน.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเน.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.
‘‘สมาคตา ¶ ชานปทา, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ’’.
‘‘กตฺวา ¶ ฆเรสุ กิจฺจานิ, อนุสาสิตฺวา สกํ ชนํ;
มิตฺตามจฺเจ จ ภจฺเจ จ [สุหชฺเช (ปี. ก.)], ปุตฺตทาเร จ พนฺธเว.
‘‘กมฺมนฺตํ สํวิเธตฺวาน, อาจิกฺขิตฺวา ฆเร ธนํ;
นิธิฺจ อิณทานฺจ, ปุณฺณกํ เอตทพฺรวิ.
‘‘อวสี ตุวํ มยฺห ตีหํ อคาเร, กตานิ กิจฺจานิ ฆเรสุ มยฺหํ;
อนุสาสิตา ปุตฺตทารา มยา จ, กโรม กจฺจาน [กิจฺจานิ (สฺยา. ก.)] ยถามตึ เต’’.
‘‘สเจ ¶ หิ กตฺเต อนุสาสิตา เต, ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ;
หนฺเทหิ ทานี ตรมานรูโป, ทีโฆ หิ อทฺธาปิ อยํ ปุรตฺถา.
‘‘อฉมฺภิโตว [อยมฺภิโตว (สี. ปี.)] คณฺหาหิ, อาชาเนยฺยสฺส วาลธึ;
อิทํ ปจฺฉิมกํ ตุยฺหํ, ชีวโลกสฺส ทสฺสนํ’’.
‘‘โสหํ กิสฺส นุ ภายิสฺสํ, ยสฺส เม นตฺถิ ทุกฺกฏํ;
กาเยน วาจา มนสา, เยน คจฺเฉยฺย ทุคฺคตึ’’.
‘‘โส อสฺสราชา วิธุรํ วหนฺโต, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข;
สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโน, กาลาคิรึ ขิปฺปมุปาคมาสิ’’.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ยกฺโข ¶ พฺราหฺมณวณฺเณน;
วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ.
‘‘สมาคตา ¶ ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน;
วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต’’.
‘‘สเจ โส สตฺตรตฺเตน, นาคจฺฉิสฺสติ ปณฺฑิโต;
สพฺเพ อคฺคึ ปเวกฺขาม [ปวิสฺสาม (สฺยา.)], นตฺถตฺโถ ชีวิเตน โน’’.
‘‘ปณฺฑิโต จ วิยตฺโต จ, วิภาวี จ วิจกฺขโณ;
ขิปฺปํ โมจิย อตฺตานํ, มา ภายิตฺถาคมิสฺสติ’’ [ขิปฺปํ โมเจสฺสต’ตฺตานํ, มา ภาถ อาคมิสฺสติ (สี. ปี.)].
อนฺตรเปยฺยาลํ นาม.
สาธุนรธมฺมกณฺฑํ
‘‘โส ¶ ตตฺถ คนฺตฺวาน วิจินฺตยนฺโต, อุจฺจาวจา เจตนกา [เจตนตา (ก.)] ภวนฺติ;
นยิมสฺส ชีเวน มมตฺถิ กิฺจิ, หนฺตฺวานิมํ ¶ หทยมานยิสฺสํ’’ [อาทิยิสฺสํ (สี. ปี.)].
‘‘โส ตตฺถ คนฺตฺวา ปพฺพตนฺตรสฺมึ [ปพฺพตปาทสฺมึ (ก.)], อนฺโต ปวิสิตฺวาน ปทุฏฺจิตฺโต;
อสํวุตสฺมึ ชคติปฺปเทเส, อโธสิรํ ธารยิ กาติยาโน.
‘‘โส ลมฺพมาโน นรเก ปปาเต, มหพฺภเย โลมหํเส วิทุคฺเค;
อสนฺตสนฺโต กุรูนํ กตฺตุเสฏฺโ, อิจฺจพฺรวิ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขํ.
‘‘อริยาวกาโสสิ ¶ อนริยรูโป, อสฺโต สฺตสนฺนิกาโส;
อจฺจาหิตํ กมฺมํ กโรสิ ลุทฺรํ, ภาเว จ เต กุสลํ นตฺถิ กิฺจิ.
‘‘ยํ มํ ปปาตสฺมึ ปปาตุมิจฺฉสิ, โก นุ ตวตฺโถ มรเณน มยฺหํ;
อมานุสสฺเสว ตวชฺช วณฺโณ, อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ เทวตา’’.
‘‘ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข, รฺโ กุเวรสฺส หิ โส สชิพฺโพ [สชีโว (สี. ปี.)];
ภูมินฺธโร ¶ วรุโณ นาม นาโค, พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปนฺโน.
‘‘ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยามิ, อิรนฺธตี นาม สา นาคกฺา;
ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ, ปตารยึ ตุยฺห วธาย ธีร’’.
‘‘มา เหว ตฺวํ [เต (สฺยา. ก.)] ยกฺข อโหสิ มูฬฺโห, นฏฺา พหู ทุคฺคหีเตน โลเก [โลกา (สี. สฺยา. ก.)];
กึ เต สุมชฺฌาย ปิยาย กิจฺจํ, มรเณน เม อิงฺฆ สุโณมิ [สุโณม (สี. ปี.)] สพฺพํ’’.
‘‘มหานุภาวสฺส มโหรคสฺส, ธีตุกาโม าติภโต [าติคโต (ปี.)] หมสฺมิ;
ตํ ยาจมานํ สสุโร อโวจ, ยถา มมฺึสุ สุกามนีตํ.
‘‘ทชฺเชมุ ¶ โข เต สุตนุํ สุเนตฺตํ, สุจิมฺหิตํ จนฺทนลิตฺตคตฺตํ;
สเจ ตุวํ หทยํ ปณฺฑิตสฺส, ธมฺเมน ลทฺธา อิธ มาหเรสิ;
เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา, นฺํ ธนํ อุตฺตริ ปตฺถยาม.
‘‘เอวํ ¶ น มูฬฺโหสฺมิ สุโณหิ กตฺเต, น จาปิ เม ทุคฺคหิตตฺถิ กิฺจิ;
หทเยน เต ธมฺมลทฺเธน นาคา, อิรนฺธตึ นาคกฺํ ททนฺติ.
‘‘ตสฺมา อหํ ตุยฺหํ วธาย ยุตฺโต, เอวํ มมตฺโถ มรเณน ตุยฺหํ;
อิเธว ตํ นรเก ปาตยิตฺวา, หนฺตฺวาน ตํ หทยมานยิสฺสํ’’.
‘‘ขิปฺปํ มมํ อุทฺธร กาติยาน, หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ;
เย เกจิเม สาธุนรสฺส ธมฺมา, สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺช’’.
‘‘โส ¶ ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺํ, นคมุทฺธนิ ขิปฺปํ ปติฏฺเปตฺวา;
อสฺสตฺถมาสีนํ สเมกฺขิยาน, ปริปุจฺฉิ กตฺตารมโนมปฺํ.
‘‘สมุทฺธโต เมสิ ตุวํ ปปาตา, หทเยน เต อชฺช มมตฺถิ กิจฺจํ;
เย เกจิเม สาธุนรสฺส ธมฺมา, สพฺเพว เม ปาตุกโรหิ อชฺช’’.
‘‘สมุทฺธโต ¶ ตฺยสฺมิ อหํ ปปาตา, หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ;
เย เกจิเม สาธุนรสฺส ธมฺมา, สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺช’’.
‘‘ยาตานุยายี ¶ จ ภวาหิ มาณว, อลฺลฺจ [อทฺทฺจ (สี. ปี.)] ปาณึ ปริวชฺชยสฺสุ;
มา จสฺสุ มิตฺเตสุ กทาจิ ทุพฺภี, มา จ วสํ อสตีนํ นิคจฺเฉ’’.
‘‘กถํ นุ ยาตํ อนุยายี โหติ, อลฺลฺจ ปาณึ ทหเต กถํ โส;
อสตี จ กา โก ปน มิตฺตทุพฺโภ, อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ’’.
‘‘อสนฺถุตํ [อสนฺธวํ (สฺยา. ก.)] โนปิ จ ทิฏฺปุพฺพํ, โย อาสเนนาปิ นิมนฺตเยยฺย;
ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส กเรยฺย, ยาตานุยายีติ ตมาหุ ปณฺฑิตา.
‘‘ยสฺเสกรตฺตมฺปิ ฆเร วเสยฺย, ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภยฺย;
น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเย, อทุพฺภี ¶ ปาณึ ทหเต มิตฺตทุพฺโภ.
‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.
‘‘ปุณฺณมฺปิ เจมํ ปถวึ ธเนน, ทชฺชิตฺถิยา ปุริโส สมฺมตาย;
ลทฺธา ขณํ อติมฺเยฺย ตมฺปิ, ตาสํ วสํ อสตีนํ น คจฺเฉ.
‘‘เอวํ โข ยาตํ อนุยายี โหติ, อลฺลฺจ ปาณึ ทหเต ปุเนวํ;
อสตี จ สา โส ปน มิตฺตทุพฺโภ, โส ธมฺมิโก โหติ ชหสฺสุ อธมฺมํ’’.
สาธุนรธมฺมกณฺฑํ นาม.
กาลาคิริกณฺฑํ
‘‘อวสึ ¶ อหํ ตุยฺหํ ตีหํ อคาเร, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺิโตสฺมิ;
มิตฺโต มมาสี วิสชฺชามหํ ตํ, กามํ ฆรํ อุตฺตมปฺ คจฺฉ.
‘‘อปิ หายตุ นาคกุลา [นาคกุลสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] อตฺโถ, อลมฺปิ เม นาคกฺาย โหตุ;
โส ตฺวํ สเกเนว สุภาสิเตน, มุตฺโตสิ เม อชฺช วธาย ปฺ’’.
‘‘หนฺท ¶ ¶ ตุวํ ยกฺข มมมฺปิ เนหิ, สสุรํ เต [สสฺสุรํ นุ เต (สี. สฺยา. ปี. ก.)] อตฺถํ มยิ จรสฺสุ;
มยฺจ นาคาธิปตึ วิมานํ, ทกฺเขมุ นาคสฺส อทิฏฺปุพฺพํ’’.
‘‘ยํ เว นรสฺส อหิตาย อสฺส, น ตํ ปฺโ อรหติ ทสฺสนาย;
อถ เกน วณฺเณน อมิตฺตคามํ, ตุวมิจฺฉสิ อุตฺตมปฺ คนฺตุํ’’.
‘‘อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ, น ตํ ปฺโ อรหติ ทสฺสนาย;
ปาปฺจ เม นตฺถิ กตํ กุหิฺจิ, ตสฺมา น สงฺเก มรณาคมาย’’.
‘‘หนฺท จ านํ อตุลานุภาวํ, มยา สห ทกฺขสิ เอหิ กตฺเต;
ยตฺถจฺฉติ นจฺจคีเตหิ นาโค, ราชา ยถา เวสฺสวโณ นฬิฺํ [นิฬิฺํ (สฺยา.), นิฬฺํ (ก.)].
‘‘ตํ ¶ นาคกฺา จริตํ คเณน, นิกีฬิตํ นิจฺจมโห จ รตฺตึ;
ปหูตมาลฺยํ [พหุตฺตมลฺลํ (ก.)] พหุปุปฺผฉนฺนํ [พหุปุปฺผสฺฉนฺนํ (ก.)], โอภาสตี ¶ วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.
‘‘อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ, นจฺเจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ;
ปริปูรํ กฺาหิ อลงฺกตาหิ, อุปโสภติ วตฺถปิลนฺธเนน [วตฺถปิลนฺธเนหิ (ก.)].
‘‘โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺํ, นิสีทยี ปจฺฉโต อาสนสฺมึ;
อาทาย กตฺตารมโนมปฺํ, อุปานยี ภวนํ นาครฺโ.
‘‘ปตฺวาน านํ อตุลานุภาวํ, อฏฺาสิ กตฺตา ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺส;
สามคฺคิ เปกฺขมาโน [สามคฺคิเปกฺขี ปน (สี. สฺยา. ปี.)] นาคราชา, ปุพฺเพว ชามาตรมชฺฌภาสถ’’.
‘‘ยนฺนุ ตุวํ อคมา มจฺจโลกํ, อนฺเวสมาโน หทยํ ปณฺฑิตสฺส;
กจฺจิ สมิทฺเธน อิธานุปตฺโต, อาทาย กตฺตารมโนมปฺํ’’.
‘‘อยฺหิ โส อาคโต ยํ ตฺวมิจฺฉสิ, ธมฺเมน ลทฺโธ มม ธมฺมปาโล;
ตํ ปสฺสถ สมฺมุขา [ตํ ปสฺส ธมฺมํ สมุขา (ก.)] ภาสมานํ, สุโข ¶ หเว [ภเว (ปี.)] สปฺปุริเสหิ สงฺคโม’’.
กาลาคิริกณฺฑํ นาม.
‘‘อทิฏฺปุพฺพํ ¶ ทิสฺวาน, มจฺโจ มจฺจุภยฏฺฏิโต [ภยทฺทิโต (สี. ปี.)];
พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ, นยิทํ ปฺวตามิว’’.
‘‘น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาค, น จ มจฺจุภยฏฺฏิโต;
น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเย.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’.
‘‘เอวเมตํ ¶ ยถา พฺรูสิ, สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต;
น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเย.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’.
‘‘อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตวยิทํ, อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ [อิทฺธึ ชุตึ พลํ วีริยูปปตฺติ (ก.)];
ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ, กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ.
‘‘อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชํ เต, สยํกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ;
อกฺขาหิ เม นาคราเชตมตฺถํ, ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานํ.
‘‘นาธิจฺจลทฺธํ ¶ น ปริณามชํ เม, น สยํกตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ;
สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ, ปฺุเหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ’’.
‘‘กึ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ, อิทฺจ เต นาค มหาวิมานํ’’.
‘‘อหฺจ ¶ ภริยา จ มนุสฺสโลเก, สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา;
โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ.
‘‘มาลฺจ คนฺธฺจ วิเลปนฺจ, ปทีปิยํ เสยฺยมุปสฺสยฺจ;
อจฺฉาทนํ สายนมนฺนปานํ, สกฺกจฺจ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ.
‘‘ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ, อิทฺจ เม ธีร มหาวิมานํ’.
‘‘เอวํ ¶ เจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ, ชานาสิ ปฺุานํ ผลูปปตฺตึ;
ตสฺมา หิ ธมฺมํ จร อปฺปมตฺโต, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสิ’.
‘‘นยิธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา จ, เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสม’’.
‘‘โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา, ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ;
เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ, อสมฺปทุฏฺโ จ ภวาหิ นิจฺจํ.
‘‘เอวํ ตุวํ นาค อสมฺปโทสํ, อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ;
ตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน, อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกํ’’.
‘‘อทฺธา ¶ หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโ, ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชิพฺโพ;
ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ, วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปิ’’.
‘‘อทฺธา ¶ สตํ ภาสสิ นาค ธมฺมํ, อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ;
เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ, ปฺายเต มาทิสานํ วิเสโส’’.
‘‘อกฺขาหิ ¶ โน ตายํ มุธา นุ ลทฺโธ, อกฺเขหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต;
ธมฺเมน ลทฺโธ อิติ ตายมาห [มา’ย’มาห (สฺยา.)], กถํ นุ ตฺวํ หตฺถมิมสฺส มาคโต’’.
‘‘โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา, ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต;
โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ, ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสน.
‘‘มโหรโค อตฺตมโน อุทคฺโค, สุตฺวาน ธีรสฺส สุภาสิตานิ;
หตฺเถ คเหตฺวาน อโนมปฺํ, ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สกาเส.
‘‘เยน ตฺวํ วิมเล ปณฺฑุ, เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ;
น จ เม ตาทิโส วณฺโณ, อยเมโส ตโมนุโท.
‘‘ยสฺส เต หทเยนตฺโถ, อาคตายํ ปภงฺกโร;
ตสฺส วากฺยํ นิสาเมหิ, ทุลฺลภํ ทสฺสนํ ปุน.
‘‘ทิสฺวาน ¶ ตํ วิมลา ภูริปฺํ, ทสงฺคุลี อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา;
หฏฺเน ภาเวน ปตีตรูปา, อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺํ.
‘‘อทิฏฺปุพฺพํ ทิสฺวาน, มจฺโจ มจฺจุภยฏฺฏิโต;
พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ, นยิทํ ปฺวตามิว’’.
‘‘น ¶ จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาคิ, น จ มจฺจุภยฏฺฏิโต;
น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเย.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’.
‘‘เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ, สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต;
น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเย.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’.
‘‘อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตวยิทํ, อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ;
ปุจฺฉามิ ตํ นาคกฺเตมตฺถํ, กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ.
‘‘อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชํ เต, สยํกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ;
อกฺขาหิ ¶ เม นาคกฺเตมตฺถํ, ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานํ’’.
‘‘นาธิจฺจลทฺธํ น ปริณามชํ เม, น สยํ กตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ;
สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ, ปฺุเหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ’’.
‘‘กึ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ, อิทฺจ เต นาคิ มหาวิมานํ’’.
‘‘อหฺจ ¶ โข สามิโก จาปิ มยฺหํ, สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา;
โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ.
‘‘มาลฺจ ¶ คนฺธฺจ วิเลปนฺจ, ปทีปิยํ เสยฺยมุปสฺสยฺจ;
อจฺฉาทนํ สายนมนฺนปานํ, สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ.
‘‘ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ ¶ , อิทฺจ เม ธีร มหาวิมานํ’’.
‘‘เอวํ เจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ, ชานาสิ ปฺุานํ ผลูปปตฺตึ;
ตสฺมา หิ ธมฺมํ จร อปฺปมตฺตา, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสิ’’.
‘‘นยิธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา จ, เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสม’’.
‘‘โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา, ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ;
เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ, อสมฺปทุฏฺา จ ภวาหิ นิจฺจํ.
‘‘เอวํ ตุวํ นาคิ อสมฺปโทสํ, อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ;
ตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน, อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกํ’’.
‘‘อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโ, ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชิพฺโพ;
ทุกฺขูปนีโตปิ ¶ ตยา สเมจฺจ, วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปิ’’.
‘‘อทฺธา ¶ สตํ ภาสสิ นาคิ ธมฺมํ, อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ;
เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ, ปฺายเต มาทิสานํ วิเสโส’’.
‘‘อกฺขาหิ โน ตายํ มุธา นุ ลทฺโธ, อกฺเขหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต;
ธมฺเมน ลทฺโธ อิติ ตายมาห, กถํ นุ ตฺวํ หตฺถมิมสฺส มาคโต’’.
‘‘โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา, ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต;
โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ, ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสน.
‘‘ยเถว วรุโณ นาโค, ปฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ;
ตเถว นาคกฺาปิ, ปฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ.
‘‘ยเถว วรุณํ นาคํ, ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต;
ตเถว นาคกฺมฺปิ, ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต.
‘‘อุโภปิ เต อตฺตมเน วิทิตฺวา, มโหรคํ นาคกฺฺจ ธีโร [วิธูโร (ก.)];
อฉมฺภี ¶ อภีโต อโลมหฏฺโ, อิจฺจพฺรวิ วรุณํ นาคราชานํ.
‘‘มา โรธยิ [มา เหยิ (ปี.)] นาค อายาหมสฺมิ, เยน ตวตฺโถ อิทํ สรีรํ;
หทเยน มํเสน กโรหิ กิจฺจํ, สยํ กริสฺสามิ ยถามติ เต’’.
‘‘ปฺา ¶ หเว หทยํ ปณฺฑิตานํ, เต ตฺยมฺห ปฺาย มยํ สุตุฏฺา;
อนูนนาโม ลภตชฺช ทารํ, อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยาตุ’’.
‘‘ส ¶ ปุณฺณโก อตฺตมโน อุทคฺโค, อิรนฺธตึ นาคกฺํ ลภิตฺวา;
หฏฺเน ภาเวน ปตีตรูโป, อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺํ.
‘‘ภริยาย มํ ตฺวํ อกริ สมงฺคึ, อหฺจ เต วิธุร กโรมิ กิจฺจํ;
อิทฺจ เต มณิรตนํ ททามิ, อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยามิ’’.
‘‘อเชยฺยเมสา ตว โหตุ เมตฺติ, ภริยาย ¶ กจฺจาน ปิยาย สทฺธึ;
อานนฺทิ วิตฺโต [อานนฺทจิตฺโต (สฺยา. ปี.)] สุมโน ปตีโต, ทตฺวา มณึ มฺจ นยินฺทปตฺถํ.
‘‘ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺํ, นิสีทยี ปุรโต อาสนสฺมึ;
อาทาย กตฺตารมโนมปฺํ, อุปานยี นครํ อินฺทปตฺถํ.
‘‘มโน มนุสฺสสฺส ยถาปิ คจฺเฉ, ตโตปิสฺส ขิปฺปตรํ [ตโตปิ สํขิปฺปตรํ (สี. ปี.)] อโหสิ;
ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺํ, อุปานยี นครํ อินฺทปตฺถํ’’.
‘‘เอตินฺทปตฺถํ นครํ ปทิสฺสติ, รมฺมานิ จ อมฺพวนานิ ภาคโส;
อหฺจ ภริยาย สมงฺคิภูโต, ตุวฺจ ปตฺโตสิ สกํ นิเกตํ’’.
‘‘ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺํ, โอโรปิย ธมฺมสภาย มชฺเฌ;
อาชฺมารุยฺห อโนมวณฺโณ, ปกฺกามิ ¶ เวหายสมนฺตลิกฺเข.
‘‘ตํ ¶ ทิสฺวา ราชา ปรมปฺปตีโต, อุฏฺาย พาหาหิ ปลิสฺสชิตฺวา;
อวิกมฺปยํ ธมฺมสภาย มชฺเฌ, นิสีทยี ปมุขมาสนสฺมึ’’.
‘‘ตฺวํ โน วิเนตาสิ รถํว นทฺธํ, นนฺทนฺติ ตํ กุรุโย ทสฺสเนน;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, กถํ ปโมกฺโข อหุ มาณวสฺส’’.
‘‘ยํ มาณโวตฺยาภิวที ชนินฺท, น โส มนุสฺโส นรวีรเสฏฺ;
ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข, รฺโ กุเวรสฺส หิ โส สชิพฺโพ.
‘‘ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค, พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปนฺโน;
ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยาโน, อิรนฺธตี นาม สา นาคกฺา.
‘‘ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ, ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ;
โส เจว ภริยาย สมงฺคิภูโต, อหฺจ ¶ อนฺุาโต มณิ จ ลทฺโธ’’.
‘‘รุกฺโข หิ มยฺหํ ปทฺธาเร [ฆรทฺวาเร (สฺยา.)] สุชาโต, ปฺากฺขนฺโธ สีลมยสฺส สาขา;
อตฺเถ จ ธมฺเม จ ิโต นิปาโก, ควปฺผโล หตฺถิควสฺสฉนฺโน.
‘‘นจฺจคีตตูริยาภินาทิเต, อุจฺฉิชฺช เสนํ [เมนํ (สี. ปี.)] ปุริโส อหาสิ;
โส โน อยํ อาคโต สนฺนิเกตํ, รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ.
‘‘เย ¶ ¶ เกจิ วิตฺตา มม ปจฺจเยน, สพฺเพว เต ปาตุกโรนฺตุ อชฺช;
ติพฺพานิ กตฺวาน อุปายนานิ, รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ.
‘‘เย เกจิ พทฺธา มม อตฺถิ รฏฺเ, สพฺเพว เต พนฺธนา โมจยนฺตุ;
ยเถว ยํ พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต, เอวเมเต มฺุจเร พนฺธนสฺมา.
‘‘อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตุ, มํโสทนํ พฺราหฺมณา ภกฺขยนฺตุ;
อมชฺชปา มชฺชรหา ปิวนฺตุ, ปุณฺณาหิ ¶ ถาลาหิ ปลิสฺสุตาหิ.
‘‘มหาปถํ นิจฺจ สมวฺหยนฺตุ, ติพฺพฺจ รกฺขํ วิทหนฺตุ รฏฺเ;
ยถาฺมฺํ น วิเหเยยฺยุํ, รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ’’.
โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.
สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.
พหุชโน ปสนฺโนสิ, ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต;
ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต, เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ.
วิธุรชาตกํ นวมํ.
๕๔๗. เวสฺสนฺตรชาตกํ (๑๐)
ทสวรกถา
‘‘ผุสฺสตี ¶ ¶ ¶ [ผุสติ (สี. ปี.)] วรวณฺณาเภ, วรสฺสุ ทสธา วเร;
ปถพฺยา จารุปุพฺพงฺคิ, ยํ ตุยฺหํ มนโส ปิยํ’’.
‘‘เทวราช นโม ตฺยตฺถุ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา;
รมฺมา จาเวสิ มํ านา, วาโตว ธรณีรุหํ’’.
‘‘น เจว เต กตํ ปาปํ, น จ เม ตฺวมสิ อปฺปิยา;
ปฺฺุจ เต ปริกฺขีณํ, เยน เตวํ วทามหํ.
‘‘สนฺติเก มรณํ ตุยฺหํ, วินาภาโว ภวิสฺสติ;
ปฏิคณฺหาหิ เม เอเต, วเร ทส ปเวจฺฉโต’’.
‘‘วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
สิวิราชสฺส ภทฺทนฺเต, ตตฺถ อสฺสํ นิเวสเน.
‘‘นีลเนตฺตา นีลภมุ, นิลกฺขี จ ยถา มิคี;
ผุสฺสตี นาม นาเมน, ตตฺถปสฺสํ ปุรินฺทท.
‘‘ปุตฺตํ ลเภถ วรทํ, ยาจโยคํ [ยาจโยคึ (ก.)] อมจฺฉรึ;
ปูชิตํ ปฏิราชูหิ, กิตฺติมนฺตํ ยสสฺสินํ.
‘‘คพฺภํ เม ธารยนฺติยา, มชฺฌิมงฺคํ อนุนฺนตํ;
กุจฺฉิ อนุนฺนโต อสฺส, จาปํว ลิขิตํ สมํ.
‘‘ถนา เม นปฺปปเตยฺยุํ, ปลิตา น สนฺตุ วาสว;
กาเย รโช น ลิมฺเปถ, วชฺฌฺจาปิ ปโมจเย.
‘‘มยูรโกฺจาภิรุเท, นาริวรคณายุเต;
ขุชฺชเจลาปกากิณฺเณ ¶ , สูทมาคธวณฺณิเต.
‘‘จิตฺรคฺคเฬรุฆุสิเต, สุรามํสปโพธเน;
สิวิราชสฺส ภทฺทนฺเต, ตตฺถสฺสํ มเหสี ปิยา’’.
‘‘เย เต ทส วรา ทินฺนา, มยา สพฺพงฺคโสภเน;
สิวิราชสฺส วิชิเต, สพฺเพ เต ลจฺฉสี วเร.
‘‘อิทํ ¶ วตฺวาน มฆวา, เทวราชา สุชมฺปติ;
ผุสฺสติยา วรํ ทตฺวา, อนุโมทิตฺถ วาสโว.
ทสวรกถา นาม.
เหมวนฺตํ
‘‘ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา ¶ ¶ , ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา;
ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุํ, กึ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณา’’.
‘‘รตนํ เทว ยาจาม, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒนํ;
ททาหิ ปวรํ นาคํ, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํ’’.
‘‘ททามิ น วิกมฺปามิ, ยํ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณา;
ปภินฺนํ กฺุชรํ ทนฺตึ, โอปวยฺหํ คชุตฺตมํ’’.
‘‘หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห, ราชา จาคาธิมานโส;
พฺราหฺมณานํ อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน’’.
‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, เมทนี สมฺปกมฺปถ.
‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, ขุพฺภิตฺถ นครํ ตทา.
‘‘สมากุลํ ปุรํ อาสิ, โฆโส จ วิปุโล มหา;
หตฺถินาเค ¶ ปทินฺนมฺหิ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน’’.
‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา.
‘‘เกวโล จาปิ นิคโม, สิวโย จ สมาคตา;
ทิสฺวา นาคํ นียมานํ, เต รฺโ ปฏิเวทยุํ.
‘‘วิธมํ เทว เต รฏฺํ, ปุตฺโต เวสฺสนฺตโร ตว;
กถํ โน หตฺถินํ ทชฺชา, นาคํ รฏฺสฺส ปูชิตํ.
‘‘กถํ โน กฺุชรํ ทชฺชา, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํ;
เขตฺตฺุํ สพฺพยุทฺธานํ, สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ.
‘‘ปณฺฑุกมฺพลสฺฉนฺนํ, ¶ ปภินฺนํ สตฺตุมทฺทนํ;
ทนฺตึ สวาฬพีชนึ, เสตํ เกลาสสาทิสํ.
‘‘สเสตจฺฉตฺตํ ¶ สอุปาเธยฺยํ, สาถพฺพนํ สหตฺถิปํ;
อคฺคยานํ ราชวาหึ, พฺราหฺมณานํ อทา คชํ [ธนํ (สี. ปี.), ทานํ (สฺยา.)].
‘‘อนฺนํ ปานฺจ โย [โส (สี. สฺยา. ก.)] ทชฺชา, วตฺถเสนาสนานิ จ;
เอตํ โข ทานํ ปติรูปํ, เอตํ โข พฺราหฺมณารหํ.
‘‘อยํ เต วํสราชา โน, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน [รฏฺวฑฺฒนํ (สี.), รฏฺวฑฺฒน (ปี.)];
กถํ เวสฺสนฺตโร ปุตฺโต, คชํ ภาเชติ สฺชย.
‘‘สเจ ตฺวํ น กริสฺสสิ, สิวีนํ วจนํ อิทํ;
มฺเ ตํ สห ปุตฺเตน, สิวี หตฺเถ กริสฺสเร’’.
‘‘กามํ ¶ ชนปโท มาสิ, รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;
นาหํ สิวีนํ วจนา, ราชปุตฺตํ อทูสกํ;
ปพฺพาเชยฺยํ สกา รฏฺา, ปุตฺโต หิ มม โอรโส.
‘‘กามํ ชนปโท มาสิ, รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;
นาหํ สิวีนํ วจนา, ราชปุตฺตํ อทูสกํ;
ปพฺพาเชยฺยํ สกา รฏฺา, ปุตฺโต หิ มม อตฺรโช.
‘‘น จาหํ ตสฺมึ ทุพฺเภยฺยํ, อริยสีลวโต หิ โส;
อสิโลโกปิ เม อสฺส, ปาปฺจ ปสเว พหุํ;
กถํ เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ, สตฺเถน ฆาตยามเส’’.
‘‘มา นํ ทณฺเฑน สตฺเถน, น หิ โส พนฺธนารโห;
ปพฺพาเชหิ จ นํ รฏฺา, วงฺเก วสตุ ปพฺพเต’’.
‘‘เอโส เจ สิวีนํ ฉนฺโท, ฉนฺทํ น ปนุทามเส;
อิมํ โส วสตุ รตฺตึ, กาเม จ ปริภฺุชตุ.
‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ [สูริยุคฺคมเน สติ (ก.)];
สมคฺคา สิวโย หุตฺวา, รฏฺา ปพฺพาชยนฺตุ นํ’’.
‘‘อุฏฺเหิ ¶ กตฺเต ตรมาโน, คนฺตฺวา เวสฺสนฺตรํ วท;
สิวโย เทว เต กุทฺธา, เนคมา จ สมาคตา.
‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
เกวโล ¶ จาปิ นิคโม, สิวโย จ สมาคตา.
‘‘อสฺมา รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;
สมคฺคา สิวโย หุตฺวา, รฏฺา ปพฺพาชยนฺติ ตํ.
‘‘ส ¶ กตฺตา ตรมาโนว, สิวิราเชน เปสิโต;
อามุตฺตหตฺถาภรณา, สุวตฺโถ จนฺทนภูสิโต.
‘‘สีสํ นฺหาโต อุทเก โส, อามุตฺตมณิกุณฺฑโล;
อุปาคมิ ปุรํ รมฺมํ, เวสฺสนฺตรนิเวสนํ.
‘‘ตตฺถทฺทส กุมารํ โส, รมมานํ สเก ปุเร;
ปริกิณฺณํ อมจฺเจหิ, ติทสานํว วาสวํ.
‘‘โส ตตฺถ คนฺตฺวา ตรมาโน, กตฺตา เวสฺสนฺตรํพฺรวิ;
ทุกฺขํ เต เวทยิสฺสามิ, มา เม กุชฺฌิ รเถสภ.
‘‘วนฺทิตฺวา โรทมาโน โส, กตฺตา ราชานมพฺรวิ;
ภตฺตา เมสิ มหาราช, สพฺพกามรสาหโร.
‘‘ทุกฺขํ เต เวทยิสฺสามิ, ตตฺถ อสฺสาสยนฺตุ มํ;
สิวโย เทว เต กุทฺธา, เนคมา จ สมาคตา.
‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
เกวโล จาปิ นิคโม, สิวโย จ สมาคตา.
‘‘อสฺมา รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;
สมคฺคา สิวโย หุตฺวา, รฏฺา ปพฺพาชยนฺติ ตํ’’.
‘‘กิสฺมึ ¶ เม สิวโย กุทฺธา, นาหํ ปสฺสามิ ทุกฺกฏํ;
ตํ เม กตฺเต วิยาจิกฺข, กสฺมา ปพฺพาชยนฺติ มํ’’.
‘‘อุคฺคา ¶ จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
นาคทาเนน ขิยฺยนฺติ, ตสฺมา ปพฺพาชยนฺติ ตํ’’.
‘‘หทยํ จกฺขุมฺปหํ ทชฺชํ, กึ เม พาหิรกํ ธนํ;
หิรฺํ วา สุวณฺณํ วา, มุตฺตา เวฬุริยา มณิ.
‘‘ทกฺขิณํ วาปหํ พาหุํ, ทิสฺวา ยาจกมาคเต;
ทเทยฺยํ น วิกมฺเปยฺยํ, ทาเน เม รมเต มโน.
‘‘กามํ มํ สิวโย สพฺเพ, ปพฺพาเชนฺตุ หนนฺตุ วา;
เนว ทานา วิรมิสฺสํ, กามํ ฉินฺทนฺตุ สตฺตธา’’.
‘‘เอวํ ¶ ตํ สิวโย อาหุ, เนคมา จ สมาคตา;
โกนฺติมาราย ตีเรน, คิริมารฺชรํ ปติ;
เยน ปพฺพาชิตา ยนฺติ, เตน คจฺฉตุ สุพฺพโต’’.
‘‘โสหํ เตน คมิสฺสามิ, เยน คจฺฉนฺติ ทูสกา;
รตฺตินฺทิวํ เม ขมถ, ยาว ทานํ ททามหํ’’.
‘‘อามนฺตยิตฺถ ราชานํ, มทฺทึ สพฺพงฺคโสภนํ;
ยํ เต กิฺจิ มยา ทินฺนํ, ธนํ ธฺฺจ วิชฺชติ.
‘‘หิรฺํ วา สุวณฺณํ วา, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;
สพฺพํ ตํ นิทเหยฺยาสิ, ยฺจ เต เปตฺติกํ ธนํ.
‘‘ตมพฺรวิ ¶ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
กุหึ เทว นิทหามิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘สีลวนฺเตสุ ทชฺชาสิ, ทานํ มทฺทิ ยถารหํ;
น หิ ทานา ปรํ อตฺถิ, ปติฏฺา สพฺพปาณินํ.
‘‘ปุตฺเตสุ มทฺทิ ทเยสิ, สสฺสุยา สสุรมฺหิ จ;
โย จ ตํ ภตฺตา มฺเยฺย, สกฺกจฺจํ ตํ อุปฏฺเห.
‘‘โน เจ ตํ ภตฺตา มฺเยฺย, มยา วิปฺปวเสน เต;
อฺํ ภตฺตารํ ปริเยส, มา กิสิตฺโถ [มา กิลิตฺถ (สี. ปี.)] มยา วินา’’.
‘‘อหฺหิ ¶ วนํ คจฺฉามิ, โฆรํ วาฬมิคายุตํ;
สํสโย ชีวิตํ มยฺหํ, เอกกสฺส พฺรหาวเน’’.
‘‘ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
‘‘อภุมฺเม กถํ นุ ภณสิ, ปาปกํ วต ภาสสิ.
‘‘เนส ธมฺโม มหาราช, ยํ ตฺวํ คจฺเฉยฺย เอกโก;
อหมฺปิ เตน คจฺฉามิ, เยน คจฺฉสิ ขตฺติย.
‘‘มรณํ วา ตยา สทฺธึ, ชีวิตํ วา ตยา วินา;
ตเทว มรณํ เสยฺโย, ยํ เจ ชีเว ตยา วินา.
‘‘อคฺคึ อุชฺชาลยิตฺวาน [นิชฺชาลยิตฺวาน (สี. ปี.)], เอกชาลสมาหิตํ;
ตตฺถ เม [ตตฺเถว (สฺยา. ก.)] มรณํ เสยฺโย, ยํ เจ ชีเว ตยา วินา.
‘‘ยถา อารฺกํ นาคํ, ทนฺตึ อนฺเวติ หตฺถินี;
เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ, สเมสุ วิสเมสุ จ.
‘‘เอวํ ¶ ¶ ตํ อนุคจฺฉามิ, ปุตฺเต อาทาย ปจฺฉโต;
สุภรา เต ภวิสฺสามิ, น เต เหสฺสามิ ทุพฺภรา.
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มฺชุเก ปิยภาณิเน;
อาสีเน [อาสเน (ก.)] วนคุมฺพสฺมึ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มฺชุเก ปิยภาณิเน;
กีฬนฺเต วนคุมฺพสฺมึ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มฺชุเก ปิยภาณิเน;
อสฺสเม รมณียมฺหิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มฺชุเก ปิยภาณิเน;
กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มาลธารี อลงฺกเต;
อสฺสเม รมณียมฺหิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มาลธารี อลงฺกเต;
กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ¶ ทกฺขิสิ นจฺจนฺเต, กุมาเร มาลธาริเน;
อสฺสเม รมณียมฺหิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ทกฺขิสิ นจฺจนฺเต, กุมาเร มาลธาริเน;
กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ¶ ทกฺขิสิ มาตงฺคํ, กฺุชรํ สฏฺิหายนํ;
เอกํ อรฺเ จรนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ทกฺขิสิ มาตงฺคํ, กฺุชรํ สฏฺิหายนํ;
สายํ ปาโต วิจรนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา กเรณุสงฺฆสฺส, ยูถสฺส ปุรโต วชํ;
โกฺจํ กาหติ มาตงฺโค, กฺุชโร สฏฺิหายโน;
ตสฺส ตํ นทโต สุตฺวา, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ทุภโต วนวิกาเส, ยทา ทกฺขิสิ กามโท;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘มิคํ ทิสฺวาน สายนฺหํ, ปฺจมาลินมาคตํ;
กิมฺปุริเส จ นจฺจนฺเต, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ¶ โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ, สนฺทมานาย สินฺธุยา;
คีตํ กิมฺปุริสานฺจ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ, คิริคพฺภรจาริโน;
วสฺสมานสฺสุลูกสฺส, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา สีหสฺส พฺยคฺฆสฺส, ขคฺคสฺส ควยสฺส จ;
วเน โสสฺสสิ วาฬานํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ, พริหีนํ มตฺถกาสินํ;
โมรํ ทกฺขิสิ นจฺจนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ, อณฺฑชํ จิตฺรปกฺขินํ;
โมรํ ทกฺขิสิ นจฺจนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ¶ โมรีหิ ปริกิณฺณํ, นีลคีวํ สิขณฺฑินํ;
โมรํ ทกฺขิสิ นจฺจนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ¶ ทกฺขิสิ เหมนฺเต, ปุปฺผิเต ธรณีรุเห;
สุรภึ สมฺปวายนฺเต, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา เหมนฺติเก มาเส, หริตํ ทกฺขิสิ เมทนึ [เมทินึ (สี. ปี.)];
อินฺทโคปกสฺฉนฺนํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา ทกฺขิสิ เหมนฺเต, ปุปฺผิเต ธรณีรุเห;
กุฏชํ พิมฺพชาลฺจ, ปุปฺผิตํ โลทฺทปทฺมกํ [โลมปทฺธกํ (สี. ปี.)];
สุรภึ สมฺปวายนฺเต, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ.
‘‘ยทา เหมนฺติเก มาเส, วนํ ทกฺขิสิ ปุปฺผิตํ;
โอปุปฺผานิ จ ปทฺมานิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ’’.
เหมวนฺตํ นาม.
ทานกณฺฑํ
‘‘เตสํ ลาลปฺปิตํ สุตฺวา, ปุตฺตสฺส สุณิสาย จ;
กลุนํ [กรุณํ (สี. ปี.), กลูนํ (สฺยา. ก.)] ปริเทเวสิ, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี.
‘‘เสยฺโย ¶ วิสํ เม ขายิตํ, ปปาตา ปปเตยฺยหํ;
รชฺชุยา พชฺฌ มิยฺยาหํ, กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ;
ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘อชฺฌายกํ ทานปตึ, ยาจโยคํ อมจฺฉรึ;
ปูชิตํ ¶ ปฏิราชูหิ, กิตฺติมนฺตํ ยสสฺสินํ;
กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺาปจายิกํ;
กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘รฺโ หิตํ เทวิหิตํ, าตีนํ สขินํ หิตํ;
หิตํ สพฺพสฺส รฏฺสฺส, กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ;
ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘มธูนิว ปลาตานิ, อมฺพาว ปติตา ฉมา;
เอวํ เหสฺสติ เต รฏฺํ, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘หํโส ¶ นิขีณปตฺโตว, ปลฺลลสฺมึ อนูทเก;
อปวิฏฺโ อมจฺเจหิ, เอโก ราชา วิหิยฺยสิ.
‘‘ตํ ตํ พฺรูมิ มหาราช, อตฺโถ เต มา อุปจฺจคา;
มา นํ สิวีนํ วจนา, ปพฺพาเชสิ อทูสกํ’’.
‘‘ธมฺมสฺสาปจิตึ กุมฺมิ, สิวีนํ วินยํ ธชํ;
ปพฺพาเชมิ สกํ ปุตฺตํ, ปาณา ปิยตโร หิ เม’’.
‘‘ยสฺส ปุพฺเพ ธชคฺคานิ, กณิการาว ปุปฺผิตา;
ยายนฺตมนุยายนฺติ, สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ.
‘‘ยสฺส ปุพฺเพ ธชคฺคานิ, กณิการวนานิว;
ยายนฺตมนุยายนฺติ ¶ , สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ.
‘‘ยสฺส ปุพฺเพ อนีกานิ, กณิการาว ปุปฺผิตา;
ยายนฺตมนุยายนฺติ, สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ.
‘‘ยสฺส ปุพฺเพ อนีกานิ, กณิการวนานิว;
ยายนฺตมนุยายนฺติ, สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ.
‘‘อินฺทโคปกวณฺณาภา, คนฺธารา ปณฺฑุกมฺพลา;
ยายนฺตมนุยายนฺติ, สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ.
‘‘โย ¶ ปุพฺเพ หตฺถินา ยาติ, สิวิกาย รเถน จ;
สฺวชฺช เวสฺสนฺตโร ราชา, กถํ คจฺฉติ ปตฺติโก.
‘‘กถํ จนฺทนลิตฺตงฺโค, นจฺจคีตปฺปโพธโน;
ขุราชินํ ผรสฺุจ, ขาริกาชฺจ หาหิติ [หาริติ (สฺยา. ก.)].
‘‘กสฺมา นาภิหริสฺสนฺติ, กาสาว อชินานิ จ;
ปวิสนฺตํ พฺรหารฺํ, กสฺมา จีรํ น พชฺฌเร.
‘‘กถํ นุ จีรํ ธาเรนฺติ, ราชปพฺพาชิตา ชนา;
กถํ กุสมยํ จีรํ, มทฺที ปริทหิสฺสติ.
‘‘กาสิยานิ จ ธาเรตฺวา, โขมโกฏุมฺพรานิ จ;
กุสจีรานิ ธาเรนฺตี, กถํ มทฺที กริสฺสติ.
‘‘วยฺหาหิ ¶ ปริยายิตฺวา, สิวิกาย รเถน จ;
สา กถชฺช อนุชฺฌงฺคี, ปถํ คจฺฉติ ปตฺติกา.
‘‘ยสฺสา มุทุตลา หตฺถา, จรณา จ สุเขธิตา;
สา กถชฺช อนุชฺฌงฺคี, ปถํ คจฺฉติ ปตฺติกา.
‘‘ยสฺสา ¶ มุทุตลา ปาทา, จรณา จ สุเขธิตา;
ปาทุกาหิ สุวณฺณาหิ, ปีฬมานาว คจฺฉติ;
สา กถชฺช อนุชฺฌงฺคี, ปถํ คจฺฉติ ปตฺติกา.
‘‘ยาสฺสุ อิตฺถิสหสฺสานํ, ปุรโต คจฺฉติ มาลินี;
สา กถชฺช อนุชฺฌงฺคี, วนํ คจฺฉติ เอกิกา.
‘‘ยาสฺสุ สิวาย สุตฺวาน, มุหุํ อุตฺตสเต ปุเร;
สา กถชฺช อนุชฺฌงฺคี, วนํ คจฺฉติ ภีรุกา.
‘‘ยาสฺสุ อินฺทสโคตฺตสฺส, อุลูกสฺส ปวสฺสโต;
สุตฺวาน นทโต ภีตา, วารุณีว ปเวธติ;
สา กถชฺช อนุชฺฌงฺคี, วนํ คจฺฉติ ภีรุกา.
‘‘สกุณี หตปุตฺตาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ, สฺุํ อาคมฺมิมํ ปุรํ.
‘‘สกุณี หตปุตฺตาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
กิสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ, ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี.
‘‘สกุณี หตปุตฺตาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
เตน เตน ปธาวิสฺสํ, ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี.
‘‘กุรรี ¶ [กุรุรี (สฺยา. ก.)] หตฉาปาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ, สฺุํ อาคมฺมิมํ ปุรํ.
‘‘กุรรี หตฉาปาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
กิสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ, ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี.
‘‘กุรรี ¶ หตฉาปาว, สฺุํ ทิสฺวา กุลาวกํ;
เตน เตน ปธาวิสฺสํ, ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี.
‘‘สา ¶ นูน จกฺกวากีว, ปลฺลลสฺมึ อนูทเก;
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ, สฺุํ อาคมฺมิมํ ปุรํ.
‘‘สา นูน จกฺกวากีว, ปลฺลลสฺมึ อนูทเก;
กิสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ, ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี.
‘‘สา นูน จกฺกวากีว, ปลฺลลสฺมึ อนูทเก;
เตน เตน ปธาวิสฺสํ, ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี.
‘‘เอวํ เม วิลปนฺติยา, ราชา ปุตฺตํ อทูสกํ;
ปพฺพาเชสิ วนํ รฏฺา, มฺเ หิสฺสามิ ชีวิตํ’’.
‘‘ตสฺสา ลาลปฺปิตํ สุตฺวา, สพฺพา อนฺเตปุเร พหู [อหุ (สฺยา. ก.)];
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, สิวิกฺา สมาคตา.
‘‘สาลาว สมฺปมถิตา, มาลุเตน ปมทฺทิตา;
เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ, เวสฺสนฺตรนิเวสเน.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, เวสฺสนฺตรนิเวสเน.
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, เวสฺสนฺตรนิเวสเน.
‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;
อถ เวสฺสนฺตโร ราชา, ทานํ ทาตุํ อุปาคมิ.
‘‘วตฺถานิ ¶ วตฺถกามานํ, โสณฺฑานํ เทถ วารุณึ;
โภชนํ โภชนตฺถีนํ, สมฺมเทว ปเวจฺฉถ.
‘‘มา จ กิฺจิ วนิพฺพเก, เหฏฺยิตฺถ อิธาคเต;
ตปฺเปถ อนฺนปาเนน, คจฺฉนฺตุ ปฏิปูชิตา.
‘‘อเถตฺถ วตฺตตี สทฺโท, ตุมุโล เภรโว มหา;
ทาเนน ตํ นีหรนฺติ, ปุน ทานํ อทา ตุวํ [อยํ คาถา สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].
‘‘เตสุ ¶ มตฺตา กิลนฺตาว, สมฺปตนฺติ วนิพฺพกา;
นิกฺขมนฺเต มหาราเช, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘อจฺเฉจฺฉุํ ¶ วต โภ รุกฺขํ, นานาผลธรํ ทุมํ;
ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺา, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ, สพฺพกามททํ ทุมํ;
ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺา, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ, สพฺพกามรสาหรํ;
ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺา, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ.
‘‘เย วุฑฺฒา เย จ ทหรา, เย จ มชฺฌิมโปริสา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, นิกฺขมนฺเต มหาราเช;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘อติยกฺขา ¶ วสฺสวรา, อิตฺถาคารา จ ราชิโน;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, นิกฺขมนฺเต มหาราเช;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘ถิโยปิ ตตฺถ ปกฺกนฺทุํ, ยา ตมฺหิ นคเร อหุ;
นิกฺขมนฺเต มหาราเช, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘เย พฺราหฺมณา เย จ สมณา, อฺเ วาปิ วนิพฺพกา;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, อธมฺโม กิร โภ อิติ.
‘‘ยถา เวสฺสนฺตโร ราชา, ยชมาโน สเก ปุเร;
สิวีนํ วจนตฺเถน, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘สตฺต หตฺถิสเต ทตฺวา, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
สุวณฺณกจฺเฉ มาตงฺเค, เหมกปฺปนวาสเส.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;
เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘สตฺต อสฺสสเต ทตฺวา, สพฺพาลงฺการภูสิเต;
อาชานีเยว ชาติยา, สินฺธเว สีฆวาหเน.
‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ;
เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘สตฺต รถสเต ทตฺวา, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;
ทีเป อโถปิ เวยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.
‘‘อารูฬฺเห ¶ ¶ คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;
เอส ¶ เวสฺสนฺตโร ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘สตฺต อิตฺถิสเต ทตฺวา, เอกเมกา รเถ ิตา;
สนฺนทฺธา นิกฺขรชฺชูหิ, สุวณฺเณหิ อลงฺกตา.
‘‘ปีตาลงฺการา ปีตวสนา, ปีตาภรณวิภูสิตา;
อฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘สตฺต เธนุสเต ทตฺวา, สพฺพา กํสุปธารณา [กุสุมธาริเน (ก.)];
เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘สตฺต ทาสิสเต ทตฺวา, สตฺต ทาสสตานิ จ;
เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘หตฺถี อสฺสรเถ [อสฺเส รเถ (สฺยา.)] ทตฺวา, นาริโย จ อลงฺกตา;
เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
มหาทาเน ปทินฺนมฺหิ, เมทนี สมฺปกมฺปถ.
‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
ยํ ปฺชลิกโต ราชา, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘อเถตฺถ วตฺตตี สทฺโท, ตุมุโล เภรโว มหา;
ทาเนน ตํ นีหรนฺติ, ปุน ทานํ อทา ตุวํ.
‘‘เตสุ ¶ มตฺตา กิลนฺตาว, สมฺปตนฺติ วนิพฺพกา;
นิกฺขมนฺเต มหาราเช, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน’’.
‘‘อามนฺตยิตฺถ ราชานํ, สฺชยํ ธมฺมินํ วรํ [ธมฺมิกํวรํ (สฺยา. ก.)];
อวรุทฺธสิ มํ เทว, วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ.
‘‘เย หิ เกจิ มหาราช, ภูตา เย จ ภวิสฺสเร;
อติตฺตาเยว กาเมหิ, คจฺฉนฺติ ยมสาธนํ.
‘‘สฺวาหํ ¶ สเก อภิสฺสสึ, ยชมาโน สเก ปุเร;
สิวีนํ วจนตฺเถน, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘อฆํ ตํ ปฏิเสวิสฺสํ, วเน วาฬมิคากิณฺเณ;
ขคฺคทีปินิเสวิเต, อหํ ปฺุานิ กโรมิ;
ตุมฺเห ปงฺกมฺหิ สีทถ’’.
‘‘อนุชานาหิ ¶ มํ อมฺม, ปพฺพชฺชา มม รุจฺจติ;
สฺวาหํ สเก อภิสฺสสึ, ยชมาโน สเก ปุเร;
สิวีนํ วจนตฺเถน, สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ.
‘‘อฆํ ตํ ปฏิเสวิสฺสํ, วเน วาฬมิคากิณฺเณ;
ขคฺคทีปินิเสวิเต, อหํ ปฺุานิ กโรมิ;
ตุมฺเห ปงฺกมฺหิ สีทถ [วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ (ก.)].
‘‘อนุชานามิ ตํ ปุตฺต, ปพฺพชฺชา เต สมิชฺฌตุ;
อยฺจ มทฺที กลฺยาณี, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;
อจฺฉตํ สห ปุตฺเตหิ, กึ อรฺเ กริสฺสติ’’.
‘‘นาหํ ¶ อกามา ทาสิมฺปิ, อรฺํ เนตุมุสฺสเห;
สเจ อิจฺฉติ อนฺเวตุ, สเจ นิจฺฉติ อจฺฉตุ’’.
‘‘ตโต สุณฺหํ มหาราชา, ยาจิตุํ ปฏิปชฺชถ;
มา จนฺทนสมาจาเร, รโชชลฺลํ อธารยิ.
‘‘มา กาสิยานิ ธาเรตฺวา [กาสิยานิ จ ธาเรตฺวา (ก.)], กุสจีรํ อธารยิ;
ทุกฺโข วาโส อรฺสฺมึ, มา หิ ตฺวํ ลกฺขเณ คมิ.
‘‘ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
นาหํ ตํ สุขมิจฺเฉยฺยํ, ยํ เม เวสฺสนฺตรํ วินา’’.
‘‘ตมพฺรวิ มหาราชา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
อิงฺฆ มทฺที นิสาเมติ, วเน เย โหนฺติ ทุสฺสหา.
‘‘พหู กีฏา ปฏงฺคา จ, มกสา มธุมกฺขิกา;
เตปิ ตํ ตตฺถ หึเสยฺยุํ, ตํ เต ทุกฺขตรํ สิยา.
‘‘อปเร ¶ ปสฺส สนฺตาเป, นทีนุปนิเสวิเต;
สปฺปา อชครา นาม, อวิสา เต มหพฺพลา.
‘‘เต มนุสฺสํ มิคํ วาปิ, อปิ มาสนฺนมาคตํ;
ปริกฺขิปิตฺวา โภเคหิ, วสมาเนนฺติ อตฺตโน.
‘‘อฺเปิ กณฺหชฏิโน [กณฺหชฏิลา (ก.)], อจฺฉา นาม อฆมฺมิคา;
น เตหิ ปุริโส ทิฏฺโ, รุกฺขมารุยฺห มุจฺจติ.
‘‘สงฺฆฏฺฏยนฺตา สิงฺคานิ, ติกฺขคฺคาติปฺปหาริโน [ติกฺขคฺคานิ ปหาริโน (สี. สฺยา.)];
มหึสา วิจรนฺเตตฺถ, นทึ โสตุมฺพรํ ปติ.
‘‘ทิสฺวา ¶ ¶ มิคานํ ยูถานํ, ควํ สฺจรตํ วเน;
เธนุว วจฺฉคิทฺธาว, กถํ มทฺทิ กริสฺสสิ.
‘‘ทิสฺวา สมฺปติเต โฆเร, ทุมคฺเคสุ ปฺลวงฺคเม;
อเขตฺตฺาย เต มทฺทิ, ภวิสฺสเต มหพฺภยํ.
‘‘ยา ตฺวํ สิวาย สุตฺวาน, มุหุํ อุตฺตสยี [อุตฺตสเส (สี. สฺยา. ก.)] ปุเร;
สา ตฺวํ วงฺกมนุปฺปตฺตา, กถํ มทฺทิ กริสฺสสิ.
‘‘ิเต มชฺฌนฺหิเก [มชฺฌนฺติเก (สี. สฺยา. ปี.)] กาเล, สนฺนิสินฺเนสุ ปกฺขิสุ;
สณเตว พฺรหารฺํ, ตตฺถ กึ คนฺตุมิจฺฉสิ’’.
‘‘ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
ยานิ เอตานิ อกฺขาสิ, วเน ปฏิภยานิ เม;
สพฺพานิ อภิสมฺโภสฺสํ, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘กาสํ กุสํ โปฏกิลํ, อุสิรํ มฺุชปพฺพชํ [มฺุชพพฺพชํ (สี.)];
อุรสา ปนุทหิสฺสามิ, นสฺส เหสฺสามิ ทุนฺนยา.
‘‘พหูหิ วต จริยาหิ, กุมารี วินฺทเต ปตึ;
อุทรสฺสุปโรเธน, โคหนุเวเนน จ.
‘‘อคฺคิสฺส ปาริจริยาย, อุทกุมฺมุชฺชเนน จ;
เวธพฺยํ [เวธพฺพํ (สี. ปี.)] กฏุกํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘อปิสฺสา ¶ โหติ อปฺปตฺโต, อุจฺฉิฏฺมปิ ภฺุชิตุํ;
โย นํ หตฺเถ คเหตฺวาน, อกามํ ปริกฑฺฒติ;
เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘เกสคฺคหณมุกฺเขปา ¶ , ภูมฺยา จ ปริสุมฺภนา;
ทตฺวา จ โนปกฺกมติ, พหุทุกฺขํ อนปฺปกํ;
เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘สุกจฺฉวี เวธเวรา, ทตฺวา สุภคมานิโน;
อกามํ ปริกฑฺฒนฺติ, อุลูกฺเว วายสา;
เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘อปิ าติกุเล ผีเต, กํสปชฺโชตเน วสํ;
เนวาภิวากฺยํ น ลเภ, ภาตูหิ สขินีหิปิ [สขิกาหิ จ (สี. ปี.)];
เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘นคฺคา ¶ นที อนูทกา, นคฺคํ รฏฺํ อราชกํ;
อิตฺถีปิ วิธวา นคฺคา, ยสฺสาปิ ทส ภาตโร;
เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘ธโช รถสฺส ปฺาณํ, ธูโม ปฺาณมคฺคิโน;
ราชา รถสฺส ปฺาณํ, ภตฺตา ปฺาณมิตฺถิยา;
เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘ยา ทลิทฺที ทลิทฺทสฺส, อฑฺฒา อฑฺฒสฺส กิตฺติมํ;
ตํ เว เทวา ปสํสนฺติ, ทุกฺกรฺหิ กโรติ สา.
‘‘สามิกํ อนุพนฺธิสฺสํ, สทา กาสายวาสินี;
ปถพฺยาปิ อภิชฺชนฺตฺยา [อเภชฺชนฺตฺยา (สี. ปี.)], เวธพฺยํ กฏุกิตฺถิยา.
‘‘อปิ สาครปริยนฺตํ, พหุวิตฺตธรํ มหึ;
นานารตนปริปูรํ ¶ , นิจฺเฉ เวสฺสนฺตรํ วินา.
‘‘กถํ นุ ตาสํ หทยํ, สุขรา วต อิตฺถิโย;
ยา สามิเก ทุกฺขิตมฺหิ, สุขมิจฺฉนฺติ อตฺตโน.
‘‘นิกฺขมนฺเต ¶ มหาราเช, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน;
ตมหํ อนุพนฺธิสฺสํ, สพฺพกามทโท หิ เม’’.
‘‘ตมพฺรวิ มหาราชา, มทฺทึ สพฺพงฺคโสภนํ;
อิเม เต ทหรา ปุตฺตา, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ;
นิกฺขิปฺป ลกฺขเณ คจฺฉ, มยํ เต โปสยามเส’’ [โปสิยามเส (สี. ปี. ก.)].
‘‘ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
ปิยา เม ปุตฺตกา เทว, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ;
ตฺยมฺหํ ตตฺถ รเมสฺสนฺติ, อรฺเ ชีวโสกินํ’’.
‘‘ตมพฺรวิ มหาราชา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
สาลีนํ โอทนํ ภุตฺวา, สุจึ มํสูปเสจนํ;
รุกฺขผลานิ ภฺุชนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา.
‘‘ภุตฺวา สตปเล กํเส, โสวณฺเณ สตราชิเก;
รุกฺขปตฺเตสุ ภฺุชนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา.
‘‘กาสิยานิ จ ธาเรตฺวา, โขมโกฏุมฺพรานิ จ;
กุสจีรานิ ธาเรนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา.
‘‘วยฺหาหิ ¶ ปริยายิตฺวา, สิวิกาย รเถน จ;
ปตฺติกา ปริธาวนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา.
‘‘กูฏาคาเร ¶ สยิตฺวาน, นิวาเต ผุสิตคฺคเฬ;
สยนฺตา รุกฺขมูลสฺมึ, กถํ กาหนฺติ ทารกา.
‘‘ปลฺลงฺเกสุ สยิตฺวาน, โคนเก จิตฺตสนฺถเต;
สยนฺตา ติณสนฺถาเร, กถํ กาหนฺติ ทารกา.
‘‘คนฺธเกน วิลิมฺปิตฺวา, อครุจนฺทเนน จ;
รโชชลฺลานิ ธาเรนฺตา, กถํ กาหนฺติ ทารกา.
‘‘จามรโมรหตฺเถหิ, พีชิตงฺคา สุเขธิตา [สุเข ิตา (สฺยา. ปี.)];
ผุฏฺา ฑํเสหิ มกเสหิ, กถํ กาหนฺติ ทารกา’’.
‘‘ตมพฺรวิ ¶ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
มา เทว ปริเทเวสิ, มา จ ตฺวํ วิมโน อหุ;
ยถา มยํ ภวิสฺสาม, ตถา เหสฺสนฺติ ทารกา.
‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
สิวิมคฺเคน อนฺเวสิ, ปุตฺเต อาทาย ลกฺขณา’’.
ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย;
ปิตุ มาตุ จ วนฺทิตฺวา, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ.
จตุวาหึ รถํ ยุตฺตํ, สีฆมารุยฺห สนฺทนํ;
อาทาย ปุตฺตทารฺจ, วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ.
ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, เยนาสิ พหุโก ชโน;
‘‘อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม, อโรคา โหนฺตุ าตโย’’.
‘‘อิงฺฆ ¶ มทฺทิ นิสาเมหิ, รมฺมรูปํว ทิสฺสติ;
อาวาสํ สิวิเสฏฺสฺส, เปตฺติกํ ภวนํ มม’’.
‘‘ตํ พฺราหฺมณา อนฺวคมุํ, เต นํ อสฺเส อยาจิสุํ;
ยาจิโต ปฏิปาเทสิ, จตุนฺนํ จตุโร หเย’’’.
‘‘อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ, จิตฺตรูปํว ทิสฺสติ;
มิคโรหิจฺจวณฺเณน, ทกฺขิณสฺสา วหนฺติ มํ’’.
‘‘อเถตฺถ ปฺจโม อาคา, โส ตํ รถมยาจถ;
ตสฺส ตํ ยาจิโตทาสิ, น จสฺสุปหโต มโน.
‘‘ตโต ¶ เวสฺสนฺตโร ราชา, โอโรเปตฺวา [โอตาเรตฺวา (ก.)] สกํ ชนํ;
อสฺสาสยิ อสฺสรถํ, พฺราหฺมณสฺส ธเนสิโน’’.
‘‘ตฺวํ มทฺทิ กณฺหํ คณฺหาหิ, ลหุ เอสา กนิฏฺิกา;
อหํ ชาลึ คเหสฺสามิ, ครุโก ภาติโก หิ โส’’.
‘‘ราชา กุมารมาทาย, ราชปุตฺตี จ ทาริกํ;
สมฺโมทมานา ปกฺกามุํ, อฺมฺํ ปิยํวทา’’.
ทานกณฺฑํ นาม.
วนปเวสนํ
‘‘ยทิ ¶ เกจิ มนุชา เอนฺติ, อนุมคฺเค ปฏิปเถ;
มคฺคํ เต ปฏิปุจฺฉาม, กุหึ วงฺกตปพฺพโต.
‘‘เต ตตฺถ อมฺเห ปสฺสิตฺวา, กลุนํ ปริเทวยุํ;
ทุกฺขํ ¶ เต ปฏิเวเทนฺติ, ทูเร วงฺกตปพฺพโต’’.
‘‘ยทิ ปสฺสนฺติ ปวเน, ทารกา ผลิเน [ผลิเต (สี. สฺยา. ปี.)] ทุเม;
เตสํ ผลานํ เหตุมฺหิ, อุปโรทนฺติ ทารกา.
‘‘โรทนฺเต ทารเก ทิสฺวา, อุพฺพิทฺธา [อุพฺพิคฺคา (สี. สฺยา. ปี.)] วิปุลา ทุมา;
สยเมโวนมิตฺวาน, อุปคจฺฉนฺติ ทารเก.
‘‘อิทํ อจฺเฉรกํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
สาธุการํ ปวตฺเตสิ, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา.
‘‘อจฺเฉรํ วต โลกสฺมึ, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน, สยเมโวนตา ทุมา’’.
‘‘สงฺขิปึสุ ปถํ ยกฺขา, อนุกมฺปาย ทารเก;
นิกฺขนฺตทิวเสเนว, เจตรฏฺํ อุปาคมุํ’’.
‘‘เต คนฺตฺวา ทีฆมทฺธานํ, เจตรฏฺํ อุปาคมุํ;
อิทฺธํ ผีตํ ชนปทํ, พหุมํสสุโรทนํ’’.
‘‘เจติโย ปริวารึสุ, ทิสฺวา ลกฺขณมาคตํ;
สุขุมาลี วต อยฺยา, ปตฺติกา ปริธาวติ.
‘‘วยฺหาหิ ¶ ปริยายิตฺวา, สิวิกาย รเถน จ;
สาชฺช มทฺที อรฺสฺมึ, ปตฺติกา ปริธาวติ’’.
‘‘ตํ ทิสฺวา เจตปาโมกฺขา, โรทมานา อุปาคมุํ;
กจฺจิ นุ เทว กุสลํ, กจฺจิ เทว อนามยํ;
กจฺจิ ¶ ปิตา อโรโค เต, สิวีนฺจ อนามยํ.
‘‘โก เต พลํ มหาราช, โก นุ เต รถมณฺฑลํ;
อนสฺสโก อรถโก, ทีฆมทฺธานมาคโต;
กจฺจามิตฺเตหิ ปกโต, อนุปฺปตฺโตสิมํ ทิสํ’’.
‘‘กุสลฺเจว ¶ เม สมฺม, อโถ สมฺม อนามยํ;
อโถ ปิตา อโรโค เม, สิวีนฺจ อนามยํ.
‘‘อหฺหิ กฺุชรํ ทชฺชํ, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํ;
เขตฺตฺุํ สพฺพยุทฺธานํ, สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ.
‘‘ปณฺฑุกมฺพลสฺฉนฺนํ, ปภินฺนํ สตฺตุมทฺทนํ;
ทนฺตึ สวาฬพีชนึ, เสตํ เกลาสสาทิสํ.
‘‘สเสตจฺฉตฺตํ สอุปาเธยฺยํ, สาถปฺปนํ สหตฺถิปํ;
อคฺคยานํ ราชวาหึ, พฺราหฺมณานํ อทาสหํ.
‘‘ตสฺมึ เม สิวโย กุทฺธา, ปิตา จุปหโตมโน;
อวรุทฺธสิ มํ ราชา, วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ;
โอกาสํ สมฺมา ชานาถ, วเน ยตฺถ วสามเส’’.
‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.
‘‘สากํ ภิสํ มธุํ มํสํ, สุทฺธํ สาลินโมทนํ;
ปริภฺุช มหาราช, ปาหุโน โนสิ อาคโต’’.
‘‘ปฏิคฺคหิตํ ¶ ยํ ทินฺนํ, สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ;
อวรุทฺธสิ มํ ราชา, วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ;
โอกาสํ สมฺมา ชานาถ, วเน ยตฺถ วสามเส’’.
‘‘อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ, เจตรฏฺเ รเถสภ;
ยาว เจตา คมิสฺสนฺติ, รฺโ สนฺติก ยาจิตุํ.
‘‘นิชฺฌาเปตุํ ¶ มหาราชํ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒนํ;
ตํ ตํ เจตา ปุรกฺขตฺวา, ปตีตา ลทฺธปจฺจยา;
ปริวาเรตฺวาน คจฺฉนฺติ, เอวํ ชานาหิ ขตฺติย’’.
‘‘มา โว รุจฺจิตฺถ คมนํ, รฺโ สนฺติก ยาจิตุํ;
นิชฺฌาเปตุํ มหาราชํ, ราชาปิ ตตฺถ นิสฺสโร.
‘‘อจฺจุคฺคตา หิ สิวโย, พลคฺคา เนคมา จ เย;
เต วิธํเสตุมิจฺฉนฺติ, ราชานํ มม การณา’’.
‘‘สเจ ¶ เอสา ปวตฺเตตฺถ, รฏฺสฺมึ รฏฺวฑฺฒน;
อิเธว รชฺชํ กาเรหิ, เจเตหิ ปริวาริโต.
‘‘อิทฺธํ ผีตฺจิทํ รฏฺํ, อิทฺโธ ชนปโท มหา;
มตึ กโรหิ ตฺวํ เทว, รชฺชสฺส มนุสาสิตุํ’’.
‘‘น เม ฉนฺโท มติ อตฺถิ, รชฺชสฺส อนุสาสิตุํ;
ปพฺพาชิตสฺส รฏฺสฺมา, เจตปุตฺตา สุณาถ เม.
‘‘อตุฏฺา สิวโย อาสุํ, พลคฺคา เนคมา จ เย;
ปพฺพาชิตสฺส รฏฺสฺมา, เจตา รชฺเชภิเสจยุํ.
‘‘อสมฺโมทิยมฺปิ ¶ โว อสฺส, อจฺจนฺตํ มม การณา;
สิวีหิ ภณฺฑนฺจาปิ, วิคฺคโห เม น รุจฺจติ.
‘‘อถสฺส ภณฺฑนํ โฆรํ, สมฺปหาโร อนปฺปโก;
เอกสฺส การณา มยฺหํ, หึเสยฺย พหุโก ชโน.
‘‘ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ, สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ;
อวรุทฺธสิ มํ ราชา, วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ;
โอกาสํ สมฺมา ชานาถ, วเน ยตฺถ วสามเส’’.
‘‘ตคฺฆ เต มยมกฺขาม, ยถาปิ กุสลา ตถา;
ราชิสี ยตฺถ สมฺมนฺติ, อาหุตคฺคี สมาหิตา.
‘‘เอส เสโล มหาราช, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;
ยตฺถ ตฺวํ สห ปุตฺเตหิ, สห ภริยาย จจฺฉสิ.
‘‘ตํ เจตา อนุสาสึสุ, อสฺสุเนตฺตา รุทํมุขา;
อิโต คจฺฉ มหาราช, อุชุํ เยนุตฺตรา มุโข.
‘‘อถ ทกฺขิสิ ภทฺทนฺเต, เวปุลฺลํ นาม ปพฺพตํ;
นานาทุมคณากิณฺณํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ.
‘‘ตมติกฺกมฺม ¶ ภทฺทนฺเต, อถ ทกฺขิสิ อาปคํ;
นทึ เกตุมตึ นาม, คมฺภีรํ คิริคพฺภรํ.
‘‘ปุถุโลมมจฺฉากิณฺณํ, สุปติตฺถํ มโหทกํ;
ตตฺถ นฺหตฺวา ปิวิตฺวา จ, อสฺสาเสตฺวา สปุตฺตเก.
‘‘อถ ¶ ทกฺขิสิ ภทฺทนฺเต, นิคฺโรธํ มธุปิปฺผลํ;
รมฺมเก ¶ สิขเร ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ.
‘‘อถ ทกฺขิสิ ภทฺทนฺเต, นาฬิกํ นาม ปพฺพตํ;
นานาทิชคณากิณฺณํ, เสลํ กิมฺปุริสายุตํ.
‘‘ตสฺส อุตฺตรปุพฺเพน, มุจลินฺโท นาม โส สโร;
ปุณฺฑรีเกหิ สฺฉนฺโน, เสตโสคนฺธิเกหิ จ.
‘‘โส วนํ เมฆสงฺกาสํ, ธุวํ หริตสทฺทลํ;
สีโหวามิสเปกฺขีว วนสณฺฑํ วิคาหย;
ปุปฺผรุกฺเขหิ สฺฉนฺนํ, ผลรุกฺเขหิ จูภยํ.
‘‘ตตฺถ พินฺทุสฺสรา วคฺคู, นานาวณฺณา พหู ทิชา;
กูชนฺตมุปกูชนฺติ, อุตุสํปุปฺผิเต ทุเม.
‘‘คนฺตฺวา คิริวิทุคฺคานํ, นทีนํ ปภวานิ จ;
โส อทฺทส [ทกฺขสิ (สี. ปี.)] โปกฺขรณึ, กรฺชกกุธายุตํ.
‘‘ปุถุโลมมจฺฉากิณฺณํ, สุปติตฺถํ มโหทกํ;
สมฺจ จตุรํสฺจ, สาทุํ อปฺปฏิคนฺธิยํ.
‘‘ตสฺสา อุตฺตรปุพฺเพน, ปณฺณสาลํ อมาปย;
ปณฺณสาลํ อมาเปตฺวา, อฺุฉาจริยาย อีหถ’’.
วนปเวสนํ นาม.
ชูชกปพฺพํ
‘‘อหุ วาสี กลิงฺเคสุ, ชูชโก นาม พฺราหฺมโณ;
ตสฺสาสิ ทหรา ภริยา, นาเมนามิตฺตตาปนา.
‘‘ตา นํ ตตฺถ คตาโวจุํ, นทึ อุทกหาริยา;
ถิโย ¶ นํ ปริภาสึสุ, สมาคนฺตฺวา กุตูหลา.
‘‘อมิตฺตา ¶ นูน เต มาตา, อมิตฺโต นูน เต ปิตา;
เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘อหิตํ ¶ วต เต าตี, มนฺตยึสุ รโหคตา;
เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘อมิตฺตา วต เต าตี, มนฺตยึสุ รโหคตา;
เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘ทุกฺกฏํ วต เต าตี, มนฺตยึสุ รโหคตา;
เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘ปาปกํ วต เต าตี, มนฺตยึสุ รโหคตา;
เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘อมนาปํ วต เต าตี, มนฺตยึสุ รโหคตา;
เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘อมนาปวาสํ วสิ, ชิณฺเณน ปตินา สห [เอวํ ทหริยา สตี (สี. ปี.)];
ยา ตฺวํ วสสิ ชิณฺณสฺส, มตํ เต ชีวิตา วรํ.
‘‘น หิ นูน ตุยฺหํ กลฺยาณิ, ปิตา มาตา จ โสภเน;
อฺํ ภตฺตารํ วินฺทึสุ, เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ;
เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘ทุยิฏฺํ เต นวมิยํ, อกตํ อคฺคิหุตฺตกํ;
เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ, เอวํ ทหริยํ สตึ.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ นูน, พฺราหฺมณจริยปรายเณ;
สา ¶ ตฺวํ โลเก อภิสปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;
ยา ตฺวํ วสสิ ชิณฺณสฺส, เอวํ ทหริยา สตี.
‘‘น ทุกฺขํ อหินา ทฏฺํ, น ทุกฺขํ สตฺติยา หตํ;
ตฺจ ทุกฺขฺจ ติพฺพฺจ, ยํ ปสฺเส ชิณฺณกํ ปตึ.
‘‘นตฺถิ ขิฑฺฑา นตฺถิ รติ, ชิณฺเณน ปตินา สห;
นตฺถิ อลฺลาปสลฺลาโป, ชคฺฆิตุมฺปิ [ชคฺฆิตมฺปิ (สี. ปี.)] น โสภติ.
‘‘ยทา จ ทหโร ทหรา, มนฺตยนฺติ [มนฺตยึสุ (สฺยา. ก.)] รโหคตา;
สพฺเพสํ โสกา นสฺสนฺติ, เย เกจิ หทยสฺสิตา.
‘‘ทหรา ¶ ตฺวํ รูปวตี, ปุริสานํภิปตฺถิตา;
คจฺฉ าติกุเล อจฺฉ, กึ ชิณฺโณ รมยิสฺสติ’’.
‘‘น ¶ เต พฺราหฺมณ คจฺฉามิ, นทึ อุทกหาริยา;
ถิโย มํ ปริภาสนฺติ, ตยา ชิณฺเณน พฺราหฺมณ’’.
‘‘มา เม ตฺวํ อกรา กมฺมํ, มา เม อุทกมาหริ;
อหํ อุทกมาหิสฺสํ, มา โภติ กุปิตา อหุ’’.
‘‘นาหํ ตมฺหิ กุเล ชาตา, ยํ ตฺวํ อุทกมาหเร;
เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ, น เต วจฺฉามหํ ฆเร.
‘‘สเจ เม ทาสํ ทาสึ วา, นานยิสฺสสิ พฺราหฺมณ;
เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ, น เต วจฺฉามิ สนฺติเก’’.
‘‘นตฺถิ เม สิปฺปานํ วา, ธนํ ธฺฺจ พฺราหฺมณิ;
กุโตหํ ¶ ทาสํ ทาสึ วา, อานยิสฺสามิ โภติยา;
อหํ โภตึ อุปฏฺิสฺสํ, มา โภติ กุปิตา อหุ’’.
‘‘เอหิ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถา เม วจนํ สุตํ;
เอส เวสฺสนฺตโร ราชา, วงฺเก วสติ ปพฺพเต.
‘‘ตํ ตฺวํ คนฺตฺวาน ยาจสฺสุ, ทาสํ ทาสิฺจ พฺราหฺมณ;
โส เต ทสฺสติ ยาจิโต, ทาสํ ทาสิฺจ ขตฺติโย’’.
‘‘ชิณฺโณหมสฺมิ ทุพฺพโล [อพโล (สี. ปี. ก.)], ทีโฆ จทฺธา สุทุคฺคโม;
มา โภติ ปฏิเทเวสิ, มา จ ตฺวํ [มา โภติ (สฺยา. ก.)] วิมนา อหุ;
อหํ โภตึ อุปฏฺิสฺสํ, มา โภติ กุปิตา อหุ’’.
‘‘ยถา อคนฺตฺวา สงฺคามํ, อยุทฺโธว ปราชิโต;
เอวเมว ตุวํ พฺรหฺเม, อคนฺตฺวาว ปราชิโต.
‘‘สเจ เม ทาสํ ทาสึ วา, นานยิสฺสสิ พฺราหฺมณ;
เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ, น เต วจฺฉามหํ ฆเร;
อมนาปํ เต กริสฺสามิ, ตํ เต ทุกฺขํ ภวิสฺสติ.
‘‘นกฺขตฺเต อุตุปุพฺเพสุ, ยทา มํ ทกฺขิสิลงฺกตํ;
อฺเหิ สทฺธึ รมมานํ, ตํ เต ทุกฺขํ ภวิสฺสติ.
‘‘อทสฺสเนน ¶ มยฺหํ เต, ชิณฺณสฺส ปริเทวโต;
ภิยฺโย วงฺกา จ ปลิตา, พหู เหสฺสนฺติ พฺราหฺมณ’’.
‘‘ตโต โส พฺราหฺมโณ ภีโต, พฺราหฺมณิยา วสานุโค;
อฏฺฏิโต กามราเคน, พฺราหฺมณึ เอตทพฺรวิ’’.
‘‘ปาเถยฺยํ ¶ ¶ เม กโรหิ ตฺวํ, สํกุลฺยา สคุฬานิ จ [สงฺกุลา สงฺคุฬานิ จ (สฺยา.), องฺคุฬา สกลานิ จ (ก.)];
มธุปิณฺฑิกา จ สุกตาโย, สตฺตุภตฺตฺจ พฺราหฺมณิ.
‘‘อานยิสฺสํ เมถุนเก, อุโภ ทาสกุมารเก;
เต ตํ ปริจริสฺสนฺติ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา’’.
‘‘อิทํ วตฺวา พฺรหฺมพนฺธุ, ปฏิมฺุจิ อุปาหนา;
ตโต โส มนฺตยิตฺวาน, ภริยํ กตฺวา ปทกฺขิณํ.
‘‘ปกฺกามิ โส รุณฺณมุโข, พฺราหฺมโณ สหิตพฺพโต;
สิวีนํ นครํ ผีตํ, ทาสปริเยสนํ จรํ’’.
‘‘โส ตตฺถ คนฺตฺวา อวจ [อวจาสิ (สฺยา. ก.)], เย ตตฺถาสุํ สมาคตา;
กุหึ เวสฺสนฺตโร ราชา, กตฺถ ปสฺเสมุ ขตฺติยํ’’.
‘‘เต ชนา ตํ อวจึสุ, เย ตตฺถาสุํ สมาคตา;
ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;
ปพฺพาชิโต สกา รฏฺา, วงฺเก วสติ ปพฺพเต.
‘‘ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;
อาทาย ปุตฺตทารฺจ, วงฺเก วสติ ปพฺพเต’’.
‘‘โส โจทิโต พฺราหฺมณิยา, พฺราหฺมโณ กามคิทฺธิมา;
อฆํ ตํ ปฏิเสวิตฺถ, วเน วาฬมิคากิณฺเณ;
ขคฺคทีปินิเสวิเต.
‘‘อาทาย เพฬุวํ ทณฺฑํ, อคฺคิหุตฺตํ กมณฺฑลุํ;
โส ปาวิสิ พฺรหารฺํ, ยตฺถ อสฺโสสิ กามทํ.
‘‘ตํ ¶ ปวิฏฺํ พฺรหารฺํ, โกกา นํ ปริวารยุํ;
วิกฺกนฺทิ โส วิปฺปนฏฺโ, ทูเร ปนฺถา อปกฺกมิ.
‘‘ตโต ¶ โส พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา, โภคลุทฺโธ อสฺโต;
วงฺกสฺโสโรหเณ นฏฺเ, อิมา คาถา อภาสถ’’.
‘‘โก ราชปุตฺตํ นิสภํ, ชยนฺตมปราชิตํ;
ภเย เขมสฺส ทาตารํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘โย ยาจตํ ปติฏฺาสิ, ภูตานํ ธรณีริว;
ธรณูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘โย ยาจตํ คตี อาสิ, สวนฺตีนํว สาคโร;
สาครูปมํ [อุทธูปมํ (สี. สฺยา. ปี.), ตถูปมํ (ก.)] มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘กลฺยาณติตฺถํ ¶ สุจิมํ, สีตูทกํ มโนรมํ;
ปุณฺฑรีเกหิ สฺฉนฺนํ, ยุตฺตํ กิฺชกฺขเรณุนา;
รหทูปมํ [สรูปมํ (ก.)] มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘อสฺสตฺถํว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;
สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;
ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘นิคฺโรธํว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;
สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;
ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘อมฺพํ อิว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;
สนฺตานํ ¶ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;
ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘สาลํ อิว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;
สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;
ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘ทุมํ อิว ปเถ ชาตํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ;
สนฺตานํ วิสเมตารํ, กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ;
ตถูปมํ มหาราชํ, โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู.
‘‘เอวฺจ ¶ เม วิลปโต, ปวิฏฺสฺส พฺรหาวเน;
อหํ ชานนฺติ โย วชฺชา, นนฺทึ โส ชนเย มม.
‘‘เอวฺจ เม วิลปโต, ปวิฏฺสฺส พฺรหาวเน;
อหํ ชานนฺติ โย วชฺชา, ตาย โส เอกวาจาย;
ปสเว ปฺุํ อนปฺปกํ’’.
‘‘ตสฺส เจโต ปฏิสฺโสสิ, อรฺเ ลุทฺทโก จรํ;
ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;
ปพฺพาชิโต สกา รฏฺา, วงฺเก วสติ ปพฺพเต.
‘‘ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต, อติทาเนน ขตฺติโย;
อาทาย ¶ ปุตฺตทารฺจ, วงฺเก วสติ ปพฺพเต.
‘‘อกิจฺจการี ทุมฺเมโธ, รฏฺา ปวนมาคโต;
ราชปุตฺตํ คเวสนฺโต, พโก มจฺฉมิโวทเก.
‘‘ตสฺส ¶ ตฺยาหํ น ทสฺสามิ, ชีวิตํ อิธ พฺราหฺมณ;
อยฺหิ เต มยา นุนฺโน [มยา’รุฬฺโห (ก.)], สโร ปิสฺสติ โลหิตํ.
‘‘สิโร เต วชฺฌยิตฺวาน, หทยํ เฉตฺวา สพนฺธนํ;
ปนฺถสกุณํ [พนฺธสกุณํ (ก.)] ยชิสฺสามิ, ตุยฺหํ มํเสน พฺราหฺมณ.
‘‘ตุยฺหํ มํเสน เมเทน, มตฺถเกน จ พฺราหฺมณ;
อาหุตึ ปคฺคเหสฺสามิ, เฉตฺวาน หทยํ ตว.
‘‘ตํ เม สุยิฏฺํ สุหุตํ, ตุยฺหํ มํเสน พฺราหฺมณ;
น จ ตฺวํ ราชปุตฺตสฺส, ภริยํ ปุตฺเต จ เนสฺสสิ’’.
‘‘อวชฺโฌ พฺราหฺมโณ ทูโต, เจตปุตฺต สุโณหิ เม;
ตสฺมา หิ ทูตํ น หนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโน.
‘‘นิชฺฌตฺตา สิวโย สพฺเพ, ปิตา นํ ทฏฺุมิจฺฉติ;
มาตา จ ทุพฺพลา ตสฺส, อจิรา จกฺขูนิ ชียเร.
‘‘เตสาหํ ปหิโต ทูโต, เจตปุตฺต สุโณหิ เม;
ราชปุตฺตํ นยิสฺสามิ, ยทิ ชานาสิ สํส เม.
‘‘ปิยสฺส เม ปิโย ทูโต, ปุณฺณปตฺตํ ททามิ เต’’;
‘‘อิมฺจ ¶ มธุโน ตุมฺพํ, มิคสตฺถิฺจ พฺราหฺมณ;
ตฺจ ¶ เต เทสมกฺขิสฺสํ, ยตฺถ สมฺมติ กามโท’’.
ชูชกปพฺพํ นาม.
จูฬวนวณฺณนา
‘‘เอส เสโล มหาพฺรหฺเม, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;
ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ.
‘‘ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทฺจ [อาสฏฺจ (ก.)] มสํ ชฏํ;
จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ.
‘‘เอเต นีลา ปทิสฺสนฺติ, นานาผลธรา ทุมา;
อุคฺคตา อพฺภกูฏาว, นีลา อฺชนปพฺพตา.
‘‘ธวสฺสกณฺณา ขทิรา, สาลา ผนฺทนมาลุวา;
สมฺปเวธนฺติ วาเตน, สกึ ปีตาว มาณวา.
‘‘อุปริ ¶ ทุมปริยาเยสุ, สงฺคีติโยว สุยฺยเร;
นชฺชุหา โกกิลสงฺฆา [โกกิลา สิงฺฆา (ก.)], สมฺปตนฺติ ทุมา ทุมํ.
‘‘อวฺหยนฺเตว คจฺฉนฺตํ, สาขาปตฺตสมีริตา;
รมยนฺเตว อาคนฺตํ, โมทยนฺติ นิวาสินํ;
ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ.
‘‘ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทฺจ มสํ ชฏํ;
จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ.
‘‘อมฺพา กปิตฺถา ปนสา, สาลา ชมฺพู วิภีตกา;
หรีตกี อามลกา, อสฺสตฺถา พทรานิ จ.
‘‘จารุติมฺพรุกฺขา ¶ เจตฺถ, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;
มธุมธุกา เถวนฺติ, นีเจ ปกฺกา จุทุมฺพรา.
‘‘ปาเรวตา ภเวยฺยา จ, มุทฺทิกา จ มธุตฺถิกา;
มธุํ อเนลกํ ตตฺถ, สกมาทาย ภฺุชเร.
‘‘อฺเตฺถ ¶ ปุปฺผิตา อมฺพา, อฺเ ติฏฺนฺติ โทวิลา;
อฺเ อามา จ ปกฺกา จ, เภกวณฺณา ตทูภยํ.
‘‘อเถตฺถ เหฏฺา ปุริโส, อมฺพปกฺกานิ คณฺหติ;
อามานิ เจว ปกฺกานิ, วณฺณคนฺธรสุตฺตเม.
‘‘อเตว เม อจฺฉริยํ, หิงฺกาโร ปฏิภาติ มํ;
เทวานมิว อาวาโส, โสภติ นนฺทนูปโม.
‘‘วิเภทิกา นาฬิเกรา, ขชฺชุรีนํ พฺรหาวเน;
มาลาว คนฺถิตา นฺติ, ธชคฺคาเนว ทิสฺสเร;
นานาวณฺเณหิ ปุปฺเผติ, นภํ ตาราจิตามิว.
‘‘กุฏชี กุฏฺตครา, ปาฏลิโย จ ปุปฺผิตา;
ปุนฺนาคา คิริปุนฺนาคา, โกวิฬารา จ ปุปฺผิตา.
‘‘อุทฺทาลกา โสมรุกฺขา, อครุผลฺลิยา [อครุภลฺลิยา (สี. สฺยา. ปี.)] พหู;
ปุตฺตชีวา [ปุฏชีวา (ก.)] จ กกุธา, อสนา เจตฺถ ปุปฺผิตา.
‘‘กุฏชา สลฬา นีปา [นิมฺพา (ก.)], โกสมฺพา ลพุชา ธวา;
สาลา จ ปุปฺผิตา ตตฺถ, ปลาลขลสนฺนิภา.
‘‘ตสฺสาวิทูเร ¶ โปกฺขรณี, ภูมิภาเค มโนรเม;
ปทุมุปฺปลสฺฉนฺนา, เทวานมิว นนฺทเน.
‘‘อเถตฺถ ¶ ปุปฺผรสมตฺตา, โกกิลา มฺชุภาณิกา;
อภินาเทนฺติ ปวนํ, อุตุสมฺปุปฺผิเต ทุเม.
‘‘ภสฺสนฺติ มกรนฺเทหิ, โปกฺขเร โปกฺขเร มธู;
อเถตฺถ วาตา วายนฺติ, ทกฺขิณา อถ ปจฺฉิมา;
ปทุมกิฺชกฺขเรณูหิ, โอกิณฺโณ โหติ อสฺสโม.
‘‘ถูลา สิงฺฆาฏกา เจตฺถ, สํสาทิยา ปสาทิยา [สํสาริยา ปสาริยา (ก.)];
มจฺฉกจฺฉปพฺยาวิทฺธา, พหู เจตฺถ มุปยานกา;
มธุํ ภิเสหิ สวติ, ขิรสปฺปิมุฬาลิภิ.
‘‘สุรภี ¶ ตํ วนํ วาติ, นานาคนฺธสโมทิตํ [นานาคนฺธสเมริตํ (สี. สฺยา. ปี.)];
สมฺมทฺทเตว [สโมทเตว (ก.)] คนฺเธน, ปุปฺผสาขาหิ ตํ วนํ;
ภมรา ปุปฺผคนฺเธน, สมนฺตา มภินาทิตา.
‘‘อเถตฺถ สกุณา สนฺติ, นานาวณฺณา พหู ทิชา;
โมทนฺติ สห ภริยาหิ, อฺมฺํ ปกูชิโน.
‘‘นนฺทิกา ชีวปุตฺตา จ, ชีวปุตฺตา ปิยา จ โน;
ปิยา ปุตฺตา ปิยา นนฺทา, ทิชา โปกฺขรณีฆรา.
‘‘มาลาว คนฺถิตา นฺติ, ธชคฺคาเนว ทิสฺสเร;
นานาวณฺเณหิ ปุปฺเผหิ, กุสเลเหว สุคนฺถิตา [สุคนฺถิกา (สี. ปี.)];
ยตฺถ ¶ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ.
‘‘ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทฺจ มสํ ชฏํ;
จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ’’.
‘‘อิทฺจ เม สตฺตุภตฺตํ, มธุนา ปฏิสํยุตํ;
มธุปิณฺฑิกา จ สุกตาโย, สตฺตุภตฺตํ ททามิ เต’’.
‘‘ตุยฺเหว สมฺพลํ โหตุ, นาหํ อิจฺฉามิ สมฺพลํ;
อิโตปิ พฺรหฺเม คณฺหาหิ, คจฺฉ พฺรหฺเม ยถาสุขํ.
‘‘อยํ เอกปที เอติ, อุชุํ คจฺฉติ อสฺสมํ;
อิสีปิ อจฺจุโต ตตฺถ, ปงฺกทนฺโต รชสฺสิโร;
ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทฺจ มสํ ชฏํ.
‘‘จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ;
ตํ ตฺวํ คนฺตฺวาน ปุจฺฉสฺสุ, โส เต มคฺคํ ปวกฺขติ’’.
อิทํ ¶ สุตฺวา พฺรหฺมพนฺธุ, เจตํ กตฺวา ปทกฺขิณํ;
อุทคฺคจิตฺโต ปกฺกามิ, เยนาสิ อจฺจุโต อิสิ.
จูฬวนวณฺณนา.
มหาวนวณฺณนา
คจฺฉนฺโต ¶ โส ภารทฺวาโช, อทฺทสฺส อจฺจุตํ อิสึ;
ทิสฺวาน ตํ ภารทฺวาโช, สมฺโมทิ อิสินา สห.
‘‘กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;
กจฺจิ อฺุเฉน ยาเปสิ, กจฺจิ มูลผลา พหู.
‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน ¶ วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ’’.
‘‘กุสลฺเจว เม พฺรหฺเม, อโถ พฺรหฺเม อนามยํ;
อโถ อฺุเฉน ยาเปมิ, อโถ มูลผลา พหู.
‘‘อโถ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, หึสา มยฺหํ น วิชฺชติ.
‘‘พหูนิ วสฺสปูคานิ, อสฺสเม วสโต มม;
นาภิชานามิ อุปฺปนฺนํ, อาพาธํ อมโนรมํ.
‘‘สฺวาคตํ เต มหาพฺรหฺเม, อโถ เต อทุราคตํ;
อนฺโต ปวิส ภทฺทนฺเต, ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต.
‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;
ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช พฺรหฺเม วรํ วรํ.
‘‘อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาพฺรหฺเม, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ’’.
‘‘ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ, สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ;
สฺชยสฺส สกํ ปุตฺตํ, สิวีหิ วิปฺปวาสิตํ;
ตมหํ ทสฺสนมาคโต, ยทิ ชานาสิ สํส เม’’.
‘‘น ¶ ภวํ เอติ ปฺุตฺถํ, สิวิราชสฺส ทสฺสนํ;
มฺเ ภวํ ปตฺถยติ, รฺโ ภริยํ ปติพฺพตํ;
มฺเ กณฺหาชินํ ทาสึ, ชาลึ ทาสฺจ อิจฺฉสิ.
‘‘อถ วา ตโย มาตาปุตฺเต, อรฺา เนตุมาคโต;
น ¶ ตสฺส โภคา วิชฺชนฺติ, ธนํ ธฺฺจ พฺราหฺมณ’’.
‘‘อกุทฺธรูโปหํ ¶ โภโต [โภโต (สี. ปี.)], นาหํ ยาจิตุมาคโต;
สาธุ ทสฺสนมริยานํ, สนฺนิวาโส สทา สุโข.
‘‘อทิฏฺปุพฺโพ สิวิราชา, สิวีหิ วิปฺปวาสิโต;
ตมหํ ทสฺสนมาคโต, ยทิ ชานาสิ สํส เม’’.
‘‘เอส เสโล มหาพฺรหฺเม, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;
ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ.
‘‘ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทฺจ มสํ ชฏํ;
จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ.
‘‘เอเต นีลา ปทิสฺสนฺติ, นานาผลธรา ทุมา;
อุคฺคตา อพฺภกูฏาว นีลา อฺชนปพฺพตา.
‘‘ธวสฺสกณฺณา ขทิรา, สาลา ผนฺทนมาลุวา;
สมฺปเวธนฺติ วาเตน, สกึ ปีตาว มาณวา.
‘‘อุปริ ทุมปริยาเยสุ, สงฺคีติโยว สุยฺยเร;
นชฺชุหา โกกิลสงฺฆา, สมฺปตนฺติ ทุมา ทุมํ.
‘‘อวฺหยนฺเตว คจฺฉนฺตํ, สาขาปตฺตสมีริตา;
รมยนฺเตว อาคนฺตํ, โมทยนฺติ นิวาสินํ;
ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ.
‘‘ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทฺจ มสํ ชฏํ;
จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ.
‘‘กเรริมาลา ¶ วิตตา, ภูมิภาเค มโนรเม;
สทฺทลาหริตา ภูมิ, น ตตฺถุทฺธํสเต รโช.
‘‘มยูรคีวสงฺกาสา, ตูลผสฺสสมูปมา;
ติณานิ นาติวตฺตนฺติ, สมนฺตา จตุรงฺคุลา.
‘‘อมฺพา ชมฺพู กปิตฺถา จ, นีเจ ปกฺกา จุทุมฺพรา;
ปริโภเคหิ รุกฺเขหิ, วนํ ตํ รติวฑฺฒนํ.
‘‘เวฬุริยวณฺณสนฺนิภํ ¶ ¶ , มจฺฉคุมฺพนิเสวิตํ;
สุจึ สุคนฺธํ สลิลํ, อาโป ตตฺถปิ สนฺทติ.
‘‘ตสฺสาวิทูเร โปกฺขรณี, ภูมิภาเค มโนรเม;
ปทุมุปฺปลสฺฉนฺนา, เทวานมิว นนฺทเน.
‘‘ตีณิ อุปฺปลชาตานิ, ตสฺมึ สรสิ พฺราหฺมณ;
วิจิตฺตํ นีลาเนกานิ, เสตา โลหิตกานิ จ.
‘‘โขมาว ตตฺถ ปทุมา, เสตโสคนฺธิเกหิ จ;
กลมฺพเกหิ สฺฉนฺโน, มุจลินฺโท นาม โส สโร.
‘‘อเถตฺถ ปทุมา ผุลฺลา, อปริยนฺตาว ทิสฺสเร;
คิมฺหา เหมนฺติกา ผุลฺลา, ชณฺณุตคฺฆา อุปตฺถรา.
‘‘สุรภี สมฺปวายนฺติ, วิจิตฺตปุปฺผสนฺถตา;
ภมรา ปุปฺผคนฺเธน, สมนฺตา มภินาทิตา.
‘‘อเถตฺถ อุทกนฺตสฺมึ, รุกฺขา ติฏฺนฺติ พฺราหฺมณ;
กทมฺพา ปาฏลี ผุลฺลา, โกวิฬารา จ ปุปฺผิตา.
‘‘องฺโกลา กจฺฉิการา จ, ปาริชฺา จ ปุปฺผิตา;
วารณา ¶ วยนา [สายนา (สี. ปี.), วุยฺหนา (สฺยา.)] รุกฺขา, มุจลินฺทมุภโต [มุจลินฺทมภิโต (สี. ปี.)] สรํ.
‘‘สิรีสา เสตปาริสา [เสตวาริสา (สี. ปี.)], สาธุ วายนฺติ ปทฺมกา;
นิคฺคุณฺฑี สิรีนิคฺคุณฺฑี [สรนิคฺคุณฺฑี (ก.)], อสนา เจตฺถ ปุปฺผิตา.
‘‘ปงฺคุรา [ปงฺกุรา (สฺยา.), ปงฺคุลา (ก.)] พหุลา เสลา, โสภฺชนา จ ปุปฺผิตา;
เกตกา กณิการา จ, กนเวรา จ ปุปฺผิตา.
‘‘อชฺชุนา อชฺชุกณฺณา จ, มหานามา จ ปุปฺผิตา;
สุปุปฺผิตคฺคา ติฏฺนฺติ, ปชฺชลนฺเตว กึสุกา.
‘‘เสตปณฺณี สตฺตปณฺณา, กทลิโย กุสุมฺภรา;
ธนุตกฺการี ปุปฺเผหิ, สีสปาวรณานิ จ.
‘‘อจฺฉิวา สลฺลวา [สพลา (สี.), สิมลา (ปี.)] รุกฺขา, สลฺลกิโย จ ปุปฺผิตา;
เสตเครุ จ ตครา, มํสิกุฏฺา กุลาวรา.
‘‘ทหรา ¶ รุกฺขา จ วุทฺธา จ, อกุฏิลา เจตฺถ ปุปฺผิตา;
อสฺสมํ อุภโต นฺติ, อคฺยาคารํ สมนฺตโต.
‘‘อเถตฺถ อุทกนฺตสฺมึ, พหุชาโต ผณิชฺชโก;
มุคฺคติโย กรติโย, เสวาลสีสกา พหู.
‘‘อุทฺทาปวตฺตํ ¶ [อุทฺธาปวตฺตํ (สฺยา. ปี.)] อุลฺลุฬิตํ, มกฺขิกา หิงฺคุชาลิกา;
ทาสิมกฺชโก [ทาสิมา โกฺชโก (ก.)] เจตฺถ, พหู นีเจกฬมฺพกา.
‘‘เอลมฺผุรกสฺฉนฺนา [เอลมฺพรกสฺฉนฺนา (สี. ปี.), เอฬมฺพเกหิ สฺฉนฺนา (สฺยา.)], รุกฺขา ติฏฺนฺติ พฺราหฺมณ;
สตฺตาหํ ธาริยมานานํ, คนฺโธ เตสํ น ฉิชฺชติ.
‘‘อุภโต ¶ สรํ มุจลินฺทํ, ปุปฺผา ติฏฺนฺติ โสภนา;
อินฺทีวเรหิ สฺฉนฺนํ, วนํ ตํ อุปโสภติ.
‘‘อฑฺฒมาสํ ธาริยมานานํ, คนฺโธ เตสํ น ฉิชฺชติ;
นีลปุปฺผี เสตวารี, ปุปฺผิตา คิริกณฺณิกา;
กเลรุกฺเขหิ [กเฏรุเกหิ (สี.), กเฏรุกฺเขหิ (ปี.)] สฺฉนฺนํ, วนํ ตํ ตุลสีหิ จ.
‘‘สมฺมทฺทเตว คนฺเธน, ปุปฺผสาขาหิ ตํ วนํ;
ภมรา ปุปฺผคนฺเธน, สมนฺตา มภินาทิตา.
‘‘ตีณิ กกฺการุชาตานิ, ตสฺมึ สรสิ พฺราหฺมณ;
กุมฺภมตฺตานิ เจกานิ, มุรชมตฺตานิ ตา อุโภ.
‘‘อเถตฺถ สาสโป พหุโก, นาทิโย [นาริโย (ก.)] หริตายุโต;
อสี ตาลาว ติฏฺนฺติ, เฉชฺชา อินฺทีวรา พหู.
‘‘อปฺโผฏา สุริยวลฺลี จ, กาฬียา [โกฬียา (ก.)] มธุคนฺธิยา;
อโสกา มุทยนฺตี จ, วลฺลิโภ ขุทฺทปุปฺผิโย.
‘‘โกรณฺฑกา อโนชา จ, ปุปฺผิตา นาคมลฺลิกา [นาควลฺลิกา (สี. ปี.)];
รุกฺขมารุยฺห ติฏฺนฺติ, ผุลฺลา กึสุกวลฺลิโย.
‘‘กเฏรุหา ¶ จ วาสนฺตี, ยูถิกา มธุคนฺธิยา;
นิลิยา สุมนา ภณฺฑี, โสภติ ปทุมุตฺตโร.
‘‘ปาฏลี สมุทฺทกปฺปาสี, กณิการา จ ปุปฺผิตา;
เหมชาลาว ทิสฺสนฺติ, รุจิรคฺคิ สิขูปมา.
‘‘ยานิ ตานิ จ ปุปฺผานิ, ถลชานุทกานิ จ;
สพฺพานิ ¶ ตตฺถ ทิสฺสนฺติ, เอวํ รมฺโม มโหทธิ.
‘‘อถสฺสา โปกฺขรณิยา, พหุกา วาริโคจรา;
โรหิตา นฬปี [นฬเป (ก.)] สิงฺคู, กุมฺภิลา มกรา สุสู.
‘‘มธุ จ มธุลฏฺิ จ, ตาลิสา จ ปิยงฺคุกา;
กุฏนฺทชา ภทฺทมุตฺตา [อุนฺนกา ภทฺทมุฏฺา จ (ก.)], เสตปุปฺผา จ โลลุปา.
‘‘สุรภี ¶ จ รุกฺขา ตครา, พหุกา ตุงฺควณฺฏกา [ตุงฺควลฺลิกา (ก.)];
ปทฺมกา นรทา กุฏฺา, ฌามกา จ หเรณุกา.
‘‘หลิทฺทกา คนฺธสิลา, หิริเวรา จ คุคฺคุลา;
วิเภทิกา โจรกา กุฏฺา, กปฺปุรา จ กลิงฺคุกา.
‘‘อเถตฺถ สีหพฺยคฺฆา จ, ปุริสาลู จ หตฺถิโย;
เอเณยฺยา ปสทา เจว, โรหิจฺจา สรภา มิคา.
‘‘โกฏฺสุณา สุโณปิ จ, ตุลิยา นฬสนฺนิภา;
จามรี จลนี ลงฺฆี, ฌาปิตา มกฺกฏา ปิจุ.
‘‘กกฺกฏา กฏมายา จ, อิกฺกา โคณสิรา พหู;
ขคฺคา วราหา นกุลา, กาฬเกตฺถ พหูตโส.
‘‘มหึสา โสณสิงฺคาลา, ปมฺปกา จ สมนฺตโต;
อากุจฺฉา ปจลากา จ, จิตฺรกา จาปิ ทีปิโย.
‘‘เปลกา จ วิฆาสาทา, สีหา โคคณิสาทกา;
อฏฺปาทา จ โมรา จ, ภสฺสรา จ กุกุตฺถกา.
‘‘จงฺโกรา ¶ กุกฺกุฏา นาคา, อฺมฺํ ปกูชิโน;
พกา พลากา นชฺชุหา, ทินฺทิภา กฺุชวาชิตา [กฺุชวาทิกา (สี. ปี.)].
‘‘พฺยคฺฆินสา ¶ โลหปิฏฺา, ปมฺมกา [ปมฺปกา (สี. ปี.), จปฺปกา (สฺยา.), ปพฺพกา (ก.)] ชีวชีวกา;
กปิฺชรา ติตฺติราโย, กุลา จ ปฏิกุตฺถกา.
‘‘มนฺทาลกา เจลเกฏุ, ภณฺฑุติตฺติรนามกา;
เจลาวกา ปิงฺคลาโย [ปิงฺคุลาโย (สี. ปี.)], โคฏกา องฺคเหตุกา.
‘‘กรวิยา จ สคฺคา จ, อุหุงฺการา จ กุกฺกุหา;
นานาทิชคณากิณฺณํ, นานาสรนิกูชิตํ.
‘‘อเถตฺถ สกุณา สนฺติ, นีลกา [สาฬิกา (ก.)] มฺชุภาณิกา;
โมทนฺติ สห ภริยาหิ, อฺมฺํ ปกูชิโน.
‘‘อเถตฺถ สกุณา สนฺติ, ทิชา มฺชุสฺสรา สิตา;
เสตจฺฉิกุฏา ภทฺรกฺขา, อณฺฑชา จิตฺรเปขุณา.
‘‘อเถตฺถ สกุณา สนฺติ, ทิชา มฺชุสฺสรา สิตา;
สิขณฺฑี นีลคีวาหิ, อฺมฺํ ปกูชิโน.
‘‘กุกุตฺถกา กุฬีรกา, โกฏฺา โปกฺขรสาตกา;
กาลาเมยฺยา พลิยกฺขา, กทมฺพา สุวสาฬิกา.
‘‘หลิทฺทา ¶ โลหิตา เสตา, อเถตฺถ นลกา พหู;
วารณา ภิงฺคราชา จ, กทมฺพา สุวโกกิลา.
‘‘อุกฺกุสา กุรรา หํสา, อาฏา ปริวเทนฺติกา;
ปากหํสา ¶ อติพลา, นชฺชุหา ชีวชีวกา.
‘‘ปาเรวตา รวิหํสา, จกฺกวากา นทีจรา;
วารณาภิรุทา รมฺมา, อุโภ กาลูปกูชิโน.
‘‘อเถตฺถ สกุณา สนฺติ, นานาวณฺณา พหู ทิชา;
โมทนฺติ สห ภริยาหิ, อฺมฺํ ปกูชิโน.
‘‘อเถตฺถ สกุณา สนฺติ, นานาวณฺณา พหู ทิชา;
สพฺเพ มฺชู นิกูชนฺติ, มุจลินฺทมุภโตสรํ.
‘‘อเถตฺถ สกุณา สนฺติ, กรวิยา นาม เต ทิชา [กรวี นาม เต ทิชา (สี. ปี.)];
โมทนฺติ สห ภริยาหิ, อฺมฺํ ปกูชิโน.
‘‘อเถตฺถ ¶ สกุณา สนฺติ, กรวิยา นาม เต ทิชา;
สพฺเพ มฺชู นิกูชนฺติ, มุจลินฺทมุภโตสรํ.
‘‘เอเณยฺยปสทากิณฺณํ, นาคสํเสวิตํ วนํ;
นานาลตาหิ สฺฉนฺนํ, กทลีมิคเสวิตํ.
‘‘อเถตฺถ สาสโป พหุโก [สามา พหุกา (สฺยา. ก.)], นีวาโร วรโก พหุ;
สาลิ อกฏฺปาโก จ, อุจฺฉุ ตตฺถ อนปฺปโก.
‘‘อยํ เอกปที เอติ, อุชุํ คจฺฉติ อสฺสมํ;
ขุทํ [ขุทฺทํ (สฺยา. ก.)] ปิปาสํ อรตึ, ตตฺถ ปตฺโต น วินฺทติ;
ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา, สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ.
‘‘ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ, อาสทฺจ มสํ ชฏํ;
จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ’’.
อิทํ ¶ สุตฺวา พฺรหฺมพนฺธุ, อิสึ กตฺวา ปทกฺขิณํ;
อุทคฺคจิตฺโต ปกฺกามิ, ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อหุ’’.
มหาวนวณฺณนา.
ทารกปพฺพํ
‘‘อุฏฺเหิ ¶ ชาลิ ปติฏฺ, โปราณํ วิย ทิสฺสติ;
พฺราหฺมณํ วิย ปสฺสามิ, นนฺทิโย มาภิกีรเร’’.
‘‘อหมฺปิ ตาต ปสฺสามิ, โย โส พฺรหฺมาว ทิสฺสติ;
อทฺธิโก วิย [อตฺถิโก วิย (สี. ปี.)] อายาติ, อติถี โน ภวิสฺสติ’’.
‘‘กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;
กจฺจิ อฺุเฉน ยาเปถ, กจฺจิ มูลผลา พหู.
‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ’’.
‘‘กุสลฺเจว โน พฺรหฺเม, อโถ พฺรหฺเม อนามยํ;
อโถ อฺุเฉน ยาเปม, อโถ มูลผลา พหู.
‘‘อโถ ¶ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, หึสา อมฺหํ [มยฺหํ (สฺยา. ก.)] น วิชฺชติ’’.
‘‘สตฺต โน มาเส วสตํ, อรฺเ ชีวโสกินํ [ชีวิโสกินํ (สฺยา.)];
อิทมฺปิ ปมํ ปสฺสาม, พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ;
อาทาย เวฬุวํ ทณฺฑํ, อคฺคิหุตฺตํ กมณฺฑลุํ.
‘‘สฺวาคตํ เต มหาพฺรหฺเม, อโถ เต อทุราคตํ;
อนฺโต ปวิส ภทฺทนฺเต, ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต.
‘‘ตินฺทุกานิ ¶ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;
ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช พฺรหฺเม วรํ วรํ.
‘‘อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาพฺรหฺเม, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ.
‘‘อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา ปน เหตุนา;
อนุปฺปตฺโต พฺรหารฺํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘ยถา วาริวโห ปูโร, สพฺพกาลํ น ขียติ;
เอวํ ตํ ยาจิตาคจฺฉึ, ปุตฺเต เม เทหิ ยาจิโต’’.
‘‘ททามิ น วิกมฺปามิ, อิสฺสโร นย พฺราหฺมณ;
ปาโต คตา ราชปุตฺตี, สายํ อฺุฉาโต เอหิติ.
‘‘เอกรตฺตึ ¶ วสิตฺวาน, ปาโต คจฺฉสิ พฺราหฺมณ;
ตสฺสา นฺหาเต อุปฆาเต, อถ เน มาลธาริเน.
‘‘เอกรตฺตึ วสิตฺวาน, ปาโต คจฺฉสิ พฺราหฺมณ;
นานาปุปฺเผหิ สฺฉนฺเน, นานาคนฺเธหิ ภูสิเต;
นานามูลผลากิณฺเณ, คจฺฉ สฺวาทาย พฺราหฺมณ’’.
‘‘น วาสมภิโรจามิ, คมนํ มยฺห รุจฺจติ;
อนฺตราโยปิ เม อสฺส, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘น เหตา ยาจโยคี นํ, อนฺตรายสฺส การิยา;
อิตฺถิโย มนฺตํ [อิตฺถิกามนฺตํ (ก.)] ชานนฺติ, สพฺพํ คณฺหนฺติ วามโต.
‘‘สทฺธาย ¶ ทานํ ททโต, มาสํ อทกฺขิ มาตรํ;
อนฺตรายมฺปิ ¶ สา กยิรา, คจฺฉฺเว รเถสภ.
‘‘อามนฺตยสฺสุ เต ปุตฺเต, มา เต มาตรมทฺทสุํ;
สทฺธาย ทานํ ททโต, เอวํ ปฺุํ ปวฑฺฒติ.
‘‘อามนฺตยสฺสุ เต ปุตฺเต, มา เต มาตรมทฺทสุํ;
มาทิสสฺส ธนํ ทตฺวา, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ’’.
‘‘สเจ ตฺวํ นิจฺฉเส ทฏฺุํ, มม ภริยํ ปติพฺพตํ;
อยฺยกสฺสปิ ทสฺเสหิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘อิเม กุมาเร ทิสฺวาน, มฺชุเก ปิยภาณิเน;
ปตีโต สุมโน วิตฺโต, พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ’’.
‘‘อจฺเฉทนสฺส ภายามิ, ราชปุตฺต สุโณหิ เม;
ราชทณฺฑาย มํ ทชฺชา, วิกฺกิเณยฺย หเนยฺย วา;
ชิโน ธนฺจ ทาเส จ, คารยฺหสฺส พฺรหฺมพนฺธุยา’’.
‘‘อิเม กุมาเร ทิสฺวาน, มฺชุเก ปิยภาณิเน;
ธมฺเม ิโต มหาราชา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
ลทฺธา ปีติโสมนสฺสํ, พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ’’.
‘‘นาหํ ตมฺปิ กริสฺสามิ, ยํ มํ ตฺวํ อนุสาสสิ;
ทารเกว อหํ เนสฺสํ, พฺราหฺมณฺยา ปริจารเก’’.
‘‘ตโต กุมารา พฺยถิตา [พฺยธิตา (สี. ปี. ก.)], สุตฺวา ลุทฺทสฺส ภาสิตํ;
เตน เตน ปธาวึสุ, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ’’.
‘‘เอหิ ¶ ตาต ปิยปุตฺต, ปูเรถ มม ปารมึ;
หทยํ ¶ เมภิสิฺเจถ, กโรถ วจนํ มม.
‘‘ยานา นาวา จ เม โหถ, อจลา ภวสาคเร;
ชาติปารํ ตริสฺสามิ, สนฺตาเรสฺสํ สเทวกํ’’.
‘‘เอหิ อมฺม ปิยธีติ, ปูเรถ มม ปารมึ [ปิยา เม ทานปารมี (สฺยา. ก.)];
หทยํ เมภิสิฺเจถ, กโรถ วจนํ มม.
‘‘ยานา ¶ นาวา จ เม โหถ, อจลา ภวสาคเร;
ชาติปารํ ตริสฺสามิ, อุทฺธริสฺสํ สเทวกํ’’.
‘‘ตโต กุมาเร อาทาย, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ;
พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน.
‘‘ตโต กุมาเร อาทาย, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ;
พฺราหฺมณสฺส อทา วิตฺโต, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ.
‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
ยํ กุมาเร ปทินฺนมฺหิ, เมทนี สมฺปกมฺปถ.
‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
ยํ ปฺชลิกโต ราชา, กุมาเร สุขวจฺฉิเต;
พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน’’.
‘‘ตโต โส พฺราหฺมโณ ลุทฺโท, ลตํ ทนฺเตหิ ฉินฺทิย;
ลตาย หตฺเถ พนฺธิตฺวา, ลตาย อนุมชฺชถ [อนุปชฺชถ (ก.)].
‘‘ตโต โส รชฺชุมาทาย, ทณฺฑฺจาทาย พฺราหฺมโณ;
อาโกฏยนฺโต ¶ เต เนติ, สิวิราชสฺส เปกฺขโต’’.
‘‘ตโต กุมารา ปกฺกามุํ, พฺราหฺมณสฺส ปมฺุจิย;
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, ปิตรํ โส อุทิกฺขติ.
‘‘เวธมสฺสตฺถปตฺตํว, ปิตุ ปาทานิ วนฺทติ;
ปิตุ ปาทานิ วนฺทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘อมฺมา จ ตาต นิกฺขนฺตา, ตฺวฺจ โน ตาต ทสฺสสิ;
ยาว อมฺมมฺปิ ปสฺเสมุ, อถ โน ตาต ทสฺสสิ.
‘‘อมฺมา จ ตาต นิกฺขนฺตา, ตฺวฺจ โน ตาต ทสฺสสิ;
มา โน ตฺวํ ตาต อททา, ยาว อมฺมาปิ เอตุ โน;
ตทายํ พฺราหฺมโณ กามํ, วิกฺกิณาตุ หนาตุ วา.
‘‘พลงฺกปาโท ¶ [พิลงฺกปาโท (ก.)] อนฺธนโข [อทฺธนโข (สี. สฺยา. ปี.)], อโถ โอวทฺธปิณฺฑิโก [โอพนฺธปิณฺฑิโก (ก.)];
ทีฆุตฺตโรฏฺโ จปโล, กฬาโร ภคฺคนาสโก.
‘‘กุมฺโภทโร ¶ ภคฺคปิฏฺิ, อโถ วิสมจกฺขุโก;
โลหมสฺสุ หริตเกโส, วลีนํ ติลกาหโต.
‘‘ปิงฺคโล จ วินโต จ, วิกโฏ จ พฺรหา ขโร;
อชินานิ จ สนฺนทฺโธ, อมนุสฺโส ภยานโก.
‘‘มนุสฺโส อุทาหุ ยกฺโข, มํสโลหิตโภชโน;
คามา อรฺมาคมฺม, ธนํ ตํ ตาต ยาจติ.
‘‘นียมาเน ปิสาเจน, กึ นุ ตาต อุทิกฺขสิ;
อสฺมา นูน เต หทยํ, อายสํ ทฬฺหพนฺธนํ.
‘‘โย ¶ โน พทฺเธ น ชานาสิ, พฺราหฺมเณน ธเนสินา;
อจฺจายิเกน ลุทฺเทน, โย โน คาโวว สุมฺภติ.
‘‘อิเธว อจฺฉตํ กณฺหา, น สา ชานาติ กิสฺมิฺจิ;
มิคีว ขีรสมฺมตฺตา, ยูถา หีนา ปกนฺทติ.
‘‘น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ;
ยฺจ อมฺมํ น ปสฺสามิ, ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต.
‘‘น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ;
ยฺจ ตาตํ น ปสฺสามิ, ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต.
‘‘สา นูน กปณา อมฺมา, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ [รุชฺชติ (สฺยา. ก.)];
กณฺหาชินํ อปสฺสนฺตี, กุมารึ จารุทสฺสนึ.
‘‘โส นูน กปโณ ตาโต, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ;
กณฺหาชินํ อปสฺสนฺโต, กุมารึ จารุทสฺสนึ.
‘‘สา นูน กปณา อมฺมา, จิรํ รุจฺฉติ อสฺสเม;
กณฺหาชินํ อปสฺสนฺตี, กุมารึ จารุทสฺสนึ.
‘‘โส นูน กปโณ ตาโต, จิรํ รุจฺฉติ อสฺสเม;
กณฺหาชินํ อปสฺสนฺโต, กุมารึ จารุทสฺสนึ.
‘‘สา นูน กปณา อมฺมา, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ;
อฑฺฒรตฺเต ว รตฺเต วา, นทีว อวสุจฺฉติ.
‘‘โส ¶ นูน กปโณ ตาโต, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ;
อฑฺฒรตฺเต ว รตฺเต วา, นทีว อวสุจฺฉติ.
‘‘อิเม ¶ ¶ เต ชมฺพุกา รุกฺขา, เวทิสา สินฺทุวารกา [สินฺธุวาริตา (พหูสุ)];
วิวิธานิ รุกฺขชาตานิ, ตานิ อชฺช ชหามเส.
‘‘อสฺสตฺถา ปนสา เจเม, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;
วิวิธานิ ผลชาตานิ, ตานิ อชฺช ชหามเส.
‘‘อิเม ติฏฺนฺติ อารามา, อยํ สีตูทกา [สีโตทิกา (สี. ปี.)] นที;
ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม, ตานิ อชฺช ชหามเส.
‘‘วิวิธานิ ปุปฺผชาตานิ, อสฺมึ อุปริปพฺพเต;
ยานสฺสุ ปุพฺเพ ธาเรม, ตานิ อชฺช ชหามเส.
‘‘วิวิธานิ ผลชาตานิ, อสฺมึ อุปริปพฺพเต;
ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภฺุชาม, ตานิ อชฺช ชหามเส.
‘‘อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา, พลิพทฺทา จ โน อิเม;
เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม, ตานิ อชฺช ชหามเส’’.
‘‘นียมานา กุมารา เต, ปิตรํ เอตทพฺรวุํ;
อมฺมํ อาโรคฺยํ วชฺชาสิ, ตฺวฺจ ตาต สุขี ภว.
‘‘อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา, พลิพทฺทา จ โน อิเม;
ตานิ อมฺมาย ทชฺเชสิ, โสกํ เตหิ วิเนสฺสติ.
‘‘อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา, พลิพทฺทา จ โน อิเม;
ตานิ อมฺมา อุทิกฺขนฺตี, โสกํ ปฏิวิเนสฺสติ.
‘‘ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย;
ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา, กลุนํ ปริเทวยิ’’.
‘‘กํ ¶ นฺวชฺช ฉาตา ตสิตา, อุปรุจฺฉนฺติ ทารกา;
สายํ สํเวสนากาเล, โก เน ทสฺสติ โภชนํ.
‘‘กํ นฺวชฺช ฉาตา ตสิตา, อุปรุจฺฉนฺติ ทารกา;
สายํ สํเวสนากาเล, อมฺมา ฉาตมฺห เทถ โน.
‘‘กถํ ¶ นุ ปถํ คจฺฉนฺติ, ปตฺติกา อนุปาหนา;
สนฺตา สูเนหิ ปาเทหิ, โก เน หตฺเถ คเหสฺสติ.
‘‘กถํ นุ โส น ลชฺเชยฺย, สมฺมุขา ปหรํ มม;
อทูสกานํ ปุตฺตานํ, อลชฺชี วต พฺราหฺมโณ.
‘‘โยปิ เม ทาสิทาสสฺส, อฺโ วา ปน เปสิโย;
ตสฺสาปิ สุวิหีนสฺส, โก ลชฺชี ปหริสฺสติ.
‘‘วาริชสฺเสว ¶ เม สโต, พทฺธสฺส กุมินามุเข;
อกฺโกสติ ปหรติ, ปิเย ปุตฺเต อปสฺสโต.
‘‘อทุ จาปํ คเหตฺวาน, ขคฺคํ พนฺธิย วามโต;
อาเนสฺสามิ สเก ปุตฺเต, ปุตฺตานฺหิ วโธ ทุโข.
‘‘อฏฺานเมตํ [อทฺธา หิ เมตํ (ปี.)] ทุกฺขรูปํ, ยํ กุมารา วิหฺเร;
สตฺจ ธมฺมมฺาย, โก ทตฺวา อนุตปฺปติ’’.
‘‘สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ;
ยสฺส นตฺถิ สกา มาตา, ยถา นตฺถิ [ปิตา อตฺถิ (ก.)] ตเถว โส.
‘‘เอหิ กณฺเห มริสฺสาม, นตฺถตฺโถ ชีวิเตน โน;
ทินฺนมฺหาติ ¶ [ทินฺนมฺหาปิ (สี. สฺยา.), ทินฺนมาสิ (ก.)] ชนินฺเทน, พฺราหฺมณสฺส ธเนสิโน;
อจฺจายิกสฺส ลุทฺทสฺส, โย โน คาโวว สุมฺภติ.
‘‘อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา, เวทิสา สินฺทุวารกา;
วิวิธานิ รุกฺขชาตานิ, ตานิ กณฺเห ชหามเส.
‘‘อสฺสตฺถา ปนสา เจเม, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;
วิวิธานิ ผลชาตานิ, ตานิ กณฺเห ชหามเส.
‘‘อิเม ติฏฺนฺติ อารามา, อยํ สีตูทกา นที;
ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม, ตานิ กณฺเห ชหามเส.
‘‘วิวิธานิ ปุปฺผชาตานิ, อสฺมึ อุปริปพฺพเต;
ยานสฺสุ ปุพฺเพ ธาเรม, ตานิ กณฺเห ชหามเส.
‘‘วิวิธานิ ¶ ผลชาตานิ, อสฺมึ อุปริปพฺพเต;
ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภฺุชาม, ตานิ กณฺเห ชหามเส.
‘‘อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา, พลิพทฺทา จ โน อิเม;
เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม, ตานิ กณฺเห ชหามเส’’.
‘‘นียมานา กุมารา เต, พฺราหฺมณสฺส ปมฺุจิย;
เตน เตน ปธาวึสุ, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ’’.
‘‘ตโต โส รชฺชุมาทาย, ทณฺฑฺจาทาย พฺราหฺมโณ;
อาโกฏยนฺโต เต เนติ, สิวิราชสฺส เปกฺขโต’’.
‘‘ตํ ตํ กณฺหาชินาโวจ, อยํ มํ ตาต พฺราหฺมโณ;
ลฏฺิยา ปฏิโกเฏติ, ฆเร ชาตํว ทาสิยํ.
‘‘น ¶ จายํ พฺราหฺมโณ ตาต, ธมฺมิกา โหนฺติ พฺราหฺมณา;
ยกฺโข ¶ พฺราหฺมณวณฺเณน, ขาทิตุํ ตาต เนติ โน;
นียมาเน ปิสาเจน, กึ นุ ตาต อุทิกฺขสิ’’.
‘‘อิเม โน ปาทกา ทุกฺขา, ทีโฆ จทฺธา สุทุคฺคโม;
นีเจ โจลมฺพเต สูริโย, พฺราหฺมโณ จ ธาเรติ [ตเรติ (สี. สฺยา. ปี.)] โน.
‘‘โอกนฺทามเส [โอกฺกนฺตามสิ (ก.)] ภูตานิ, ปพฺพตานิ วนานิ จ;
สรสฺส สิรสา วนฺทาม, สุปติตฺเถ จ อาปเก [อาวเก (ก.)].
‘‘ติณลตานิ โอสธฺโย, ปพฺพตานิ วนานิ จ;
อมฺมํ อาโรคฺยํ วชฺชาถ, อยํ โน เนติ พฺราหฺมโณ.
‘‘วชฺชนฺตุ โภนฺโต อมฺมฺจ, มทฺทึ อสฺมาก มาตรํ;
สเจ อนุปติตุกามาสิ, ขิปฺปํ อนุปติยาสิ โน.
‘‘อยํ เอกปที เอติ, อุชุํ คจฺฉติ อสฺสมํ;
ตเมวานุปเตยฺยาสิ, อปิ ปสฺเสสิ เน ลหุํ.
‘‘อโห วต เร ชฏินี, วนมูลผลหาริเก [หาริยา (สฺยา. ก.)];
สฺุํ ทิสฺวาน อสฺสมํ, ตํ เต ทุกฺขํ ภวิสฺสติ.
‘‘อติเวลํ ¶ นุ อมฺมาย, อฺุฉา ลทฺโธ อนปฺปโก [อฺุฉาลทฺธํ อนปฺปกํ (สฺยา.)];
ยา โน พทฺเธ น ชานาสิ, พฺราหฺมเณน ธเนสินา.
‘‘อจฺจายิเกน ลุทฺเทน, โย โน คาโวว สุมฺภติ;
อปชฺช อมฺมํ ปสฺเสมุ, สายํ อฺุฉาโต อาคตํ.
‘‘ทชฺชา อมฺมา พฺราหฺมณสฺส, ผลํ ขุทฺเทน มิสฺสิตํ;
ตทายํ ¶ อสิโต ธาโต, น พาฬฺหํ ธารเยยฺย [ตรเยยฺย (สี. สฺยา. ปี.)] โน.
‘‘สูนา จ วต โน ปาทา, พาฬฺหํ ธาเรติ พฺราหฺมโณ;
อิติ ตตฺถ วิลปึสุ, กุมารา มาตุคิทฺธิโน’’.
ทารกปพฺพํ นาม.
มทฺทีปพฺพํ
‘‘เตสํ ลาลปฺปิตํ สุตฺวา, ตโย วาฬา วเน มิคา;
สีโห พฺยคฺโฆ จ ทีปิ จ, อิทํ วจนมพฺรวุํ.
‘‘มา ¶ เหว โน ราชปุตฺตี, สายํ อฺุฉาโต อาคมา;
มา เหวมฺหาก นิพฺโภเค, เหยิตฺถ วเน มิคา.
‘‘สีโห จ นํ วิเหเยฺย, พฺยคฺโฆ ทีปิ จ ลกฺขณํ;
เนว ชาลีกุมารสฺส, กุโต กณฺหาชินา สิยา;
อุภเยเนว ชีเยถ, ปตึ ปุตฺเต จ ลกฺขณา’’.
‘‘ขณิตฺติกํ เม ปติตํ, ทกฺขิณกฺขิ จ ผนฺทติ;
อผลา ผลิโน รุกฺขา, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา.
‘‘ตสฺสา สายนฺหกาลสฺมึ, อสฺสมาคมนํ ปติ;
อตฺถงฺคตมฺหิ สูริเย, วาฬา ปนฺเถ อุปฏฺหุํ.
‘‘นีเจ โจลมฺพเต สูริโย, ทูเร จ วต อสฺสโม;
ยฺจ เนสํ อิโต หสฺสํ [หิสฺสํ (ก.)], ตํ เต ภฺุเชยฺยุ โภชนํ.
‘‘โส นูน ขตฺติโย เอโก, ปณฺณสาลาย อจฺฉติ;
โตเสนฺโต ทารเก ฉาเต, มมํ ทิสฺวา อนายตึ.
‘‘เต ¶ นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;
สายํ ¶ สํเวสนากาเล, ขีรปีตาว อจฺฉเร.
‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;
สายํ สํเวสนากาเล, วาริปีตาว อจฺฉเร.
‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;
ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺนฺติ, วจฺฉา พาลาว มาตรํ.
‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;
ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺนฺติ, หํสาวุปริปลฺลเล.
‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;
ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺนฺติ, อสฺสมสฺสาวิทูรโต.
‘‘เอกายโน เอกปโถ, สรา โสพฺภา จ ปสฺสโต;
อฺํ มคฺคํ น ปสฺสามิ, เยน คจฺเฉยฺย อสฺสมํ.
‘‘มิคา นมตฺถุ ราชาโน, กานนสฺมึ มหพฺพลา;
ธมฺเมน ภาตโร โหถ, มคฺคํ เม เทถ ยาจิตา.
‘‘อวรุทฺธสฺสาหํ ภริยา, ราชปุตฺตสฺส สิรีมโต;
ตํ จาหํ นาติมฺามิ, รามํ สีตาวนุพฺพตา.
‘‘ตุมฺเห ¶ จ ปุตฺเต ปสฺสถ, สายํ สํเวสนํ ปติ;
อหฺจ ปุตฺเต ปสฺเสยฺยํ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘พหุํ จิทํ มูลผลํ, ภกฺโข จายํ อนปฺปโก;
ตโต อุปฑฺฒํ ทสฺสามิ, มคฺคํ เม เทถ ยาจิตา.
‘‘ราชปุตฺตี จ โน มาตา, ราชปุตฺโต จ โน ปิตา;
ธมฺเมน ¶ ภาตโร โหถ, มคฺคํ เม เทถ ยาจิตา’’.
‘‘ตสฺสา ลาลปฺปมานาย, พหุํ การฺุสฺหิตํ;
สุตฺวา เนลปตึ วาจํ, วาฬา ปนฺถา อปกฺกมุํ’’.
‘‘อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺิตา;
ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺนฺติ, วจฺฉา พาลาว มาตรํ.
‘‘อิมมฺหิ ¶ นํ ปเทสมฺหิ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺิตา;
ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺนฺติ, หํสาวุปริปลฺลเล.
‘‘อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺิตา;
ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺนฺติ, อสฺสมสฺสาวิทูรโต.
‘‘ทฺเว มิคา วิย [เต มิคาวิย (สี. สฺยา. ปี.)] อุกฺกณฺณา [โอกฺกณฺณา (ก.)], สมนฺตา มภิธาวิโน;
อานนฺทิโน ปมุทิตา, วคฺคมานาว กมฺปเร;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘ฉกลีว มิคี ฉาปํ, ปกฺขี มุตฺตาว ปฺชรา;
โอหาย ปุตฺเต นิกฺขมึ, สีหีวามิสคิทฺธินี;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘อิทํ เนสํ ปทกฺกนฺตํ, นาคานมิว ปพฺพเต;
จิตกา ปริกิณฺณาโย, อสฺสมสฺสาวิทูรโต;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘วาลิกายปิ โอกิณฺณา, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺิตา;
สมนฺตา มภิธาวนฺติ, เต น ปสฺสามิ ทารเก.
‘‘เย ¶ มํ ปุเร ปจฺจุฏฺเนฺติ [ปจฺจุเทนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], อรฺา ทูรมายตึ;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘ฉกลึว มิคึ ฉาปา, ปจฺจุคฺคนฺตุน มาตรํ;
ทูเร มํ ปวิโลเกนฺติ [อปโลเกนฺติ (ก.), ปฏิวิโลเกนฺติ (สฺยา.)], เต น ปสฺสามิ ทารเก.
‘‘อิทํ ¶ เนสํ กีฬานกํ, ปติตํ ปณฺฑุเพฬุวํ;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘ถนา จ มยฺหิเม ปูรา, อุโร จ สมฺปทาลติ;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘อุจฺฉงฺเคโก วิจินาติ, ถนเมกาวลมฺพติ;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘ยสฺสุ ¶ สายนฺหสมยํ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺิตา;
อุจฺฉงฺเค เม วิวตฺตนฺติ, เต น ปสฺสามิ ทารเก.
‘‘อยํ โส อสฺสโม ปุพฺเพ, สมชฺโช ปฏิภาติ มํ;
ตฺยชฺช ปุตฺเต อปสฺสนฺตฺยา, ภมเต วิย อสฺสโม.
‘‘กิมิทํ อปฺปสทฺโทว, อสฺสโม ปฏิภาติ มํ;
กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา.
‘‘กิมิทํ อปฺปสทฺโทว, อสฺสโม ปฏิภาติ มํ;
สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา.
‘‘กิมิทํ ตุณฺหิภูโตสิ, อปิ รตฺเตว เม มโน;
กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา.
‘‘กิมิทํ ¶ ตุณฺหิภูโตสิ, อปิ รตฺเตว เม มโน;
สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา.
‘‘กจฺจิ นุ เม อยฺยปุตฺต, มิคา ขาทึสุ ทารเก;
อรฺเ อิริเณ วิวเน, เกน นีตา เม ทารกา.
‘‘อทุ เต ปหิตา ทูตา, อทุ สุตฺตา ปิยํวทา;
อทุ พหิ โน นิกฺขนฺตา, ขิฑฺฑาสุ ปสุตา นุ เต.
‘‘เนวาสํ เกสา ทิสฺสนฺติ, หตฺถปาทา จ ชาลิโน;
สกุณานฺจ โอปาโต, เกน นีตา เม ทารกา.
‘‘อิทํ ตโต ทุกฺขตรํ, สลฺลวิทฺโธ ยถา วโณ;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘อิทมฺปิ ทุติยํ สลฺลํ, กมฺเปติ หทยํ มม;
ยฺจ ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ตฺวฺจ มํ นาภิภาสสิ.
‘‘อชฺเชว [อชฺช เจ (สฺยา.)] เม อิมํ รตฺตึ, ราชปุตฺต น สํสสิ;
มฺเ โอกฺกนฺตสนฺตํ [อุกฺกนฺตสตฺตํ (สี. ปี.)] มํ, ปาโต ทกฺขิสิ โน มตํ’’.
‘‘นูน ¶ มทฺที วราโรหา, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;
ปาโต คตาสิ อฺุฉาย, กิมิทํ สายมาคตา’’.
‘‘นนุ ¶ ตฺวํ สทฺทมสฺโสสิ, เย สรํ ปาตุมาคตา;
สีหสฺสปิ นทนฺตสฺส, พฺยคฺฆสฺส จ นิกุชฺชิตํ.
‘‘อหุ ปุพฺพนิมิตฺตํ เม, วิจรนฺตฺยา พฺรหาวเน;
ขณิตฺโต เม หตฺถา ปติโต, อุคฺคีวฺจาปิ [อุงฺคีวฺจาปิ (ก.)] อํสโต.
‘‘ตทาหํ ¶ พฺยถิตา ภีตา, ปุถุ กตฺวาน ปฺชลึ;
สพฺพทิสา นมสฺสิสฺสํ, อปิ โสตฺถิ อิโต สิยา.
‘‘มา เหว โน ราชปุตฺโต, หโต สีเหน ทีปินา;
ทารกา วา ปรามฏฺา, อจฺฉโกกตรจฺฉิหิ.
‘‘สีโห พฺยคฺโฆ จ ทีปิ จ, ตโย วาฬา วเน มิคา;
เต มํ ปริยาวรุํ มคฺคํ, เตน สายมฺหิ อาคตา.
‘‘อหํ ปติฺจ ปุตฺเต จ, อาเจรมิว มาณโว;
อนุฏฺิตา ทิวารตฺตึ, ชฏินี พฺรหฺมจารินี.
‘‘อชินานิ ปริทหิตฺวา, วนมูลผลหาริยา;
วิจรามิ ทิวารตฺตึ, ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกา.
‘‘อหํ สุวณฺณหลิทฺทึ, อาภตํ ปณฺฑุเพฬุวํ;
รุกฺขปกฺกานิ จาหาสึ, อิเม โว ปุตฺต กีฬนา.
‘‘อิมํ มูลาฬิวตฺตกํ, สาลุกํ จิฺจเภทกํ;
ภฺุช ขุทฺเทหิ สํยุตฺตํ, สห ปุตฺเตหิ ขตฺติย.
‘‘ปทุมํ ชาลิโน เทหิ, กุมุทฺจ กุมาริยา;
มาลิเน ปสฺส นจฺจนฺเต, สิวิ ปุตฺตานิ อวฺหย.
‘‘ตโต กณฺหาชินายปิ, นิสาเมหิ รเถสภ;
มฺชุสฺสราย วคฺคุยา, อสฺสมํ อุปยนฺติยา [อุปคนฺถิยา (สฺยา. ก.)].
‘‘สมานสุขทุกฺขมฺหา, รฏฺา ปพฺพาชิตา อุโภ;
อปิ ¶ สิวิ ปุตฺเต ปสฺเสสิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ.
‘‘สมเณ ¶ พฺราหฺมเณ นูน, พฺรหฺมจริยปรายเณ;
อหํ โลเก อภิสฺสปึ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ’’.
‘‘อิเม ¶ เต ชมฺพุกา รุกฺขา, เวทิสา สินฺทุวารกา;
วิวิธานิ รุกฺขชาตานิ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘อสฺสตฺถา ปนสา เจเม, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;
วิวิธานิ ผลชาตานิ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘อิเม ติฏฺนฺติ อารามา, อยํ สีตูทกา นที;
ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘วิวิธานิ ปุปฺผชาตานิ, อสฺมึ อุปริปพฺพเต;
ยานสฺสุ ปุพฺเพ ธารึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘วิวิธานิ ผลชาตานิ, อสฺมึ อุปริปพฺพเต;
ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภฺุชึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘อิเม เต หตฺถิกา อสฺสา, พลิพทฺทา จ เต อิเม;
เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร’’.
‘‘อิเม สามา สโสลูกา, พหุกา กทลีมิคา;
เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘อิเม หํสา จ โกฺจา จ, มยูรา จิตฺรเปขุณา;
เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร’’.
‘‘อิมา ¶ ตา วนคุมฺพาโย, ปุปฺผิตา สพฺพกาลิกา;
ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘อิมา ตา โปกฺขรณี รมฺมา, จกฺกวากูปกูชิตา;
มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;
ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร.
‘‘น เต กฏฺานิ ภินฺนานิ, น เต อุทกมาหตํ;
อคฺคิปิ เต น หาปิโต, กึ นุ มนฺโทว ฌายสิ.
‘‘ปิโย ¶ ปิเยน สงฺคมฺม, สโม เม [สโมหํ (สฺยา.), สมฺโมหํ (ก.)] พฺยปหฺติ;
ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ’’.
‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;
กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา.
‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;
สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา’’.
‘‘สา ¶ ตตฺถ ปริเทวิตฺวา, ปพฺพตานิ วนานิ จ;
ปุนเทวสฺสมํ คนฺตฺวา, โรทิ สามิกสนฺติเก [สามิกสนฺติเก โรทิ (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;
กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา.
‘‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;
สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา.
‘‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;
วิจรนฺติ ¶ รุกฺขมูเลสุ, ปพฺพเตสุ คุหาสุ จ’.
‘‘อิติ มทฺที วราโรหา, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทิตฺวา, ตตฺเถว ปติตา ฉมา’’.
‘‘ตมชฺฌปตฺตํ ราชปุตฺตึ, อุทเกนาภิสิฺจถ;
อสฺสตฺถํ นํ วิทิตฺวาน, อถ นํ เอตทพฺรวิ’’.
‘‘อาทิเยเนว เต มทฺทิ, ทุกฺขํ นกฺขาตุมิจฺฉิสํ;
ทลิทฺโท ยาจโก วุฑฺโฒ, พฺราหฺมโณ ฆรมาคโต.
‘‘ตสฺส ทินฺนา มยา ปุตฺตา, มทฺทิ มา ภายิ อสฺสส;
มํ ปสฺส มทฺทิ มา ปุตฺเต, มา พาฬฺหํ ปริเทวสิ;
ลจฺฉาม ปุตฺเต ชีวนฺตา, อโรคา จ ภวามเส.
‘‘ปุตฺเต ปสฺุจ ธฺฺจ, ยฺจ อฺํ ฆเร ธนํ;
ทชฺชา สปฺปุริโส ทานํ, ทิสฺวา ยาจกมาคตํ;
อนุโมทาหิ เม มทฺทิ, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ’’.
‘‘อนุโมทามิ ¶ เต เทว, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ;
ทตฺวา จิตฺตํ ปสาเทหิ, ภิยฺโย ทานํ ทโท ภว.
‘‘โย ตฺวํ มจฺเฉรภูเตสุ, มนุสฺเสสุ ชนาธิป;
พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน’’.
‘‘นินฺนาทิตา เต ปถวี, สทฺโท เต ติทิวงฺคโต;
สมนฺตา วิชฺชุตา อาคุํ, คิรีนํว ปติสฺสุตา.
‘‘ตสฺส เต อนุโมทนฺติ, อุโภ นารทปพฺพตา;
อินฺโท ¶ จ พฺรหฺมา ปชาปติ, โสโม ยโม เวสฺสวโณ;
สพฺเพ เทวานุโมทนฺติ, ตาวตึสา สอินฺทกา.
‘‘อิติ ¶ มทฺที วราโรหา, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;
เวสฺสนฺตรสฺส อนุโมทิ, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ’’.
มทฺทีปพฺพํ นาม.
สกฺกปพฺพํ
ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;
สกฺโก พฺราหฺมณวณฺเณน, ปาโต เตสํ อทิสฺสถ.
‘‘กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;
กจฺจิ อฺุเฉน ยาเปถ, กจฺจิ มูลผลา พหู.
‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ’’.
‘‘กุสลฺเจว โน พฺรหฺเม, อโถ พฺรหฺเม อนามยํ;
อโถ อฺุเฉน ยาเปม, อโถ มูลผลา พหู.
‘‘อโถ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, หึสา มยฺหํ น วิชฺชติ.
‘‘สตฺต โน มาเส วสตํ, อรฺเ ชีวโสกินํ;
อิทํ ทุติยํ ปสฺสาม, พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ;
อาทาย เวฬุวํ ทณฺฑํ, ธาเรนฺตํ อชินกฺขิปํ.
‘‘สฺวาคตํ ¶ เต มหาพฺรหฺเม, อโถ เม อทุราคตํ;
อนฺโต ¶ ปวิส ภทฺทนฺเต, ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต.
‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;
ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช พฺรหฺเม วรํ วรํ.
‘‘อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาพฺรหฺเม, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ.
‘‘อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา ปน เหตุนา;
อนุปฺปตฺโต พฺรหารฺํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.
‘‘ยถา วาริวโห ปูโร, สพฺพกาลํ น ขียติ;
เอวํ ตํ ยาจิตาคจฺฉึ, ภริยํ เม เทหิ ยาจิโต’’.
‘‘ททามิ ¶ น วิกมฺปามิ, ยํ มํ ยาจสิ พฺราหฺมณ;
สนฺตํ นปฺปฏิคุยฺหามิ, ทาเน เม รมตี มโน’’.
‘‘มทฺทึ หตฺเถ คเหตฺวาน, อุทกสฺส กมณฺฑลุํ;
พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน.
‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
มทฺทึ ปริจชนฺตสฺส, เมทนี สมฺปกมฺปถ.
‘‘เนว สา มทฺที ภากุฏิ, น สนฺธียติ น โรทติ;
เปกฺขเตวสฺส ตุณฺหี สา, เอโส ชานาติ ยํ วรํ’’.
‘‘โกมารี ¶ ยสฺสาหํ ภริยา, สามิโก มม อิสฺสโร;
ยสฺสิจฺเฉ ตสฺส มํ ทชฺชา, วิกฺกิเณยฺย หเนยฺย วา’’.
‘‘เตสํ สงฺกปฺปมฺาย, เทวินฺโท เอตทพฺรวิ;
สพฺเพ ชิตา เต ปจฺจูหา, เย ทิพฺพา เย จ มานุสา.
‘‘นินฺนาทิตา เต ปถวี, สทฺโท เต ติทิวงฺคโต;
สมนฺตา วิชฺชุตา อาคุํ, คิรีนํว ปติสฺสุตา.
‘‘ตสฺส เต อนุโมทนฺติ, อุโภ นารทปพฺพตา;
อินฺโท จ พฺรหฺมา ปชาปติ, โสโม ยโม เวสฺสวโณ;
สพฺเพ เทวานุโมทนฺติ, ทุกฺกรฺหิ กโรติ โส.
‘‘ทุทฺททํ ¶ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;
อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโย.
‘‘ตสฺมา สตฺจ อสตํ, นานา โหติ อิโต คติ;
อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายณา.
‘‘ยเมตํ กุมาเร อทา, ภริยํ อทา วเน วสํ;
พฺรหฺมยานมโนกฺกมฺม, สคฺเค เต ตํ วิปจฺจตุ’’.
‘‘ททามิ โภโต ภริยํ, มทฺทึ สพฺพงฺคโสภนํ;
ตฺวฺเจว มทฺทิยา ฉนฺโน, มทฺที จ ปตินา สห.
‘‘ยถา ¶ ปโย จ สงฺโข จ, อุโภ สมานวณฺณิโน;
เอวํ ตุวฺจ มทฺที จ, สมานมนเจตสา.
‘‘อวรุทฺเธตฺถ อรฺสฺมึ, อุโภ สมฺมถ อสฺสเม;
ขตฺติยา โคตฺตสมฺปนฺนา, สุชาตา มาตุเปตฺติโต;
ยถา ปฺุานิ กยิราถ, ททนฺตา อปราปรํ’’.
‘‘สกฺโกหมสฺมิ ¶ เทวินฺโท, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;
วรํ วรสฺสุ ราชิสิ, วเร อฏฺ ททามิ เต’’.
‘‘วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
ปิตา มํ อนุโมเทยฺย, อิโต ปตฺตํ สกํ ฆรํ;
อาสเนน นิมนฺเตยฺย, ปเมตํ วรํ วเร.
‘‘ปุริสสฺส วธํ น โรเจยฺยํ, อปิ กิพฺพิสการกํ;
วชฺฌํ วธมฺหา โมเจยฺยํ, ทุติเยตํ วรํ วเร.
‘‘เย วุฑฺฒา เย จ ทหรา, เย จ มชฺฌิมโปริสา;
มเมว อุปชีเวยฺยุํ, ตติเยตํ วรํ วเร.
‘‘ปรทารํ น คจฺเฉยฺยํ, สทารปสุโต สิยํ;
ถีนํ วสํ น คจฺเฉยฺยํ, จตุตฺเถตํ วรํ วเร.
‘‘ปุตฺโต เม สกฺก ชาเยถ, โส จ ทีฆายุโก สิยา;
ธมฺเมน ชิเน ปถวึ, ปฺจเมตํ วรํ วเร.
‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;
ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ, ฉฏฺเมตํ วรํ วเร.
‘‘ททโต ¶ ¶ เม น ขีเยถ, ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ;
ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ, สตฺตเมตํ วรํ วเร.
‘‘อิโต วิมุจฺจมานาหํ, สคฺคคามี วิเสสคู;
อนิวตฺติ ตโต อสฺสํ, อฏฺเมตํ วรํ วเร’’.
‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, เทวินฺโท เอตทพฺรวิ;
อจิรํ วต เต ตโต, ปิตา ตํ ทฏฺุเมสฺสติ’’.
‘‘อิทํ วตฺวาน มฆวา, เทวราชา สุชมฺปติ;
เวสฺสนฺตเร วรํ ทตฺวา, สคฺคกายํ อปกฺกมิ’’.
สกฺกปพฺพํ นาม.
มหาราชปพฺพํ
‘‘กสฺเสตํ ¶ มุขมาภาติ, เหมํ วุตฺตตฺตมคฺคินา;
นิกฺขํว ชาตรูปสฺส, อุกฺกามุขปหํสิตํ.
‘‘อุโภ สทิสปจฺจงฺคา, อุโภ สทิสลกฺขณา;
ชาลิสฺส สทิโส เอโก, เอกา กณฺหาชินา ยถา.
‘‘สีหา พิลาว นิกฺขนฺตา, อุโภ สมฺปติรูปกา;
ชาตรูปมยาเยว, อิเม ทิสฺสนฺติ ทารกา’’.
‘‘กุโต นุ ภวํ ภารทฺวาช, อิเม อาเนสิ ทารเก;
อชฺช รฏฺํ อนุปฺปตฺโต, กุหึ คจฺฉสิ พฺราหฺมณ’’ [อิทํ คาถทฺธํ ปี โปตฺถเก นตฺถิ].
‘‘มยฺหํ เต ทารกา เทว, ทินฺนา วิตฺเตน สฺชย;
อชฺช ปนฺนรสา รตฺติ, ยโต ลทฺธา [ทินฺนา (สี. ปี.)] เม ทารกา’’.
‘‘เกน ¶ วา วาจเปยฺเยน, สมฺมาาเยน สทฺทเห;
โก เตตํ ทานมททา, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ’’.
‘‘โย ยาจตํ ปติฏฺาสิ, ภูตานํ ธรณีริว;
โส เม เวสฺสนฺตโร ราชา, ปุตฺเตทาสิ วเน วสํ.
‘‘โย ยาจตํ คตี อาสิ, สวนฺตีนํว สาคโร;
โส เม เวสฺสนฺตโร ราชา, ปุตฺเตทาสิ วเน วสํ’’.
‘‘ทุกฺกฏํ ¶ วต โภ รฺา, สทฺเธน ฆรเมสินา;
กถํ นุ ปุตฺตเก ทชฺชา, อรฺเ อวรุทฺธโก.
‘‘อิมํ โภนฺโต นิสาเมถ, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
กถํ เวสฺสนฺตโร ราชา, ปุตฺเตทาสิ วเน วสํ.
‘‘ทาสึ ทาสํ จ [ทาสํ ทาสิ จ (สี. ปี.)] โส ทชฺชา, อสฺสํ จสฺสตรีรถํ;
หตฺถิฺจ กฺุชรํ ทชฺช, กถํ โส ทชฺช ทารเก’’.
‘‘ยสฺส นสฺส [นตฺถิ (สี. ปี.)] ฆเร ทาโส, อสฺโส จสฺสตรีรโถ;
หตฺถี จ กฺุชโร นาโค, กึ โส ทชฺชา ปิตามห’’.
‘‘ทานมสฺส ปสํสาม, น จ นินฺทาม ปุตฺตกา;
กถํ นุ หทยํ อาสิ, ตุมฺเห ทตฺวา วนิพฺพเก’’.
‘‘ทุกฺขสฺส หทยํ อาสิ, อโถ อุณฺหมฺปิ ปสฺสสิ;
โรหินีเหว ¶ ตมฺพกฺขี, ปิตา อสฺสูนิ วตฺตยิ’’.
‘‘ยํ ¶ ตํ กณฺหาชินาโวจ, อยํ มํ ตาต พฺราหฺมโณ;
ลฏฺิยา ปฏิโกเฏติ, ฆเร ชาตํว ทาสิยํ.
‘‘น จายํ พฺราหฺมโณ ตาต, ธมฺมิกา โหนฺติ พฺราหฺมณา;
ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน, ขาทิตุํ ตาต เนติ โน;
นียมาเน ปิสาเจน, กินฺนุ ตาต อุทิกฺขสิ’’.
‘‘ราชปุตฺตี จ โว มาตา, ราชปุตฺโต จ โว ปิตา;
ปุพฺเพ เม องฺคมารุยฺห, กึ นุ ติฏฺถ อารกา’’.
‘‘ราชปุตฺตี จ โน มาตา, ราชปุตฺโต จ โน ปิตา;
ทาสา มยํ พฺราหฺมณสฺส, ตสฺมา ติฏฺาม อารกา’’.
‘‘มา สมฺเมวํ อวจุตฺถ, ฑยฺหเต หทยํ มม;
จิตกายํว เม กาโย, อาสเน น สุขํ ลเภ.
‘‘มา สมฺเมวํ อวจุตฺถ, ภิยฺโย โสกํ ชเนถ มํ;
นิกฺกิณิสฺสามิ ทพฺเพน, น โว ทาสา ภวิสฺสถ.
‘‘กิมคฺฆิยฺหิ ¶ โว ตาต, พฺราหฺมณสฺส ปิตา อทา;
ยถาภูตํ เม อกฺขาถ, ปฏิปาเทนฺตุ พฺราหฺมณํ’’.
‘‘สหสฺสคฺฆฺหิ มํ ตาต, พฺราหฺมณสฺส ปิตา อทา;
อถ [อจฺฉํ (สี. สฺยา. ก.)] กณฺหาชินํ กฺํ, หตฺถินา จ สเตน จ’’ [หตฺถิอาทิสเตน จ (สฺยา.), หตฺถินาทิสเตน จ (ก.)].
‘‘อุฏฺเหิ กตฺเต ตรมาโน, พฺราหฺมณสฺส อวากร;
ทาสิสตํ ทาสสตํ, ควํ หตฺถุสภํ สตํ;
ชาตรูปสหสฺสฺจ ¶ , ปุตฺตานํ เทหิ นิกฺกยํ.
‘‘ตโต กตฺตา ตรมาโน, พฺราหฺมณสฺส อวากริ;
ทาสิสตํ ทาสสตํ, ควํ หตฺถุสภํ สตํ;
ชาตรูปสหสฺสฺจ, ปุตฺตานํทาสิ นิกฺกยํ’’.
‘‘นิกฺกิณิตฺวา นหาเปตฺวา, โภชยิตฺวาน ทารเก;
สมลงฺกริตฺวา ภณฺเฑน, อุจฺฉงฺเค อุปเวสยุํ.
‘‘สีสํ นฺหาเต สุจิวตฺเถ, สพฺพาภรณภูสิเต;
ราชา องฺเก กริตฺวาน, อยฺยโก ปริปุจฺฉถ.
‘‘กุณฺฑเล ฆุสิเต มาเล, สพฺพาภรณภูสิเต;
ราชา องฺเก กริตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘กจฺจิ ¶ อุโภ อโรคา เต, ชาลิ มาตาปิตา ตว;
กจฺจิ อฺุเฉน ยาเปถ, กจฺจิ มูลผลา พหู.
‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ’’.
‘‘อโถ อุโภ อโรคา เม, เทว มาตาปิตา มม;
อโถ ¶ อฺุเฉน ยาเปนฺติ, อโถ มูลผลา พหู.
‘‘อโถ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, หึสา เนสํ น วิชฺชติ.
‘‘ขณนฺตาลุกลมฺพานิ, พิลานิ ตกฺกลานิ จ;
โกลํ ภลฺลาตกํ เพลฺลํ, สา โน อาหตฺว โปสติ.
‘‘ยฺเจว ¶ สา อาหรติ, วนมูลผลหาริยา;
ตํ โน สพฺเพ สมาคนฺตฺวา, รตฺตึ ภฺุชาม โน ทิวา.
‘‘อมฺมาว โน กิสา ปณฺฑุ, อาหรนฺตี ทุมปฺผลํ;
วาตาตเปน สุขุมาลี, ปทุมํ หตฺถคตามิว.
‘‘อมฺมาย ปตนูเกสา, วิจรนฺตฺยา พฺรหาวเน;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, ขคฺคทีปินิเสวิเต.
‘‘เกเสสุ ชฏํ พนฺธิตฺวา, กจฺเฉ ชลฺลมธารยิ;
จมฺมวาสี ฉมา เสติ, ชาตเวทํ นมสฺสติ.
‘‘ปุตฺตา ปิยา มนุสฺสานํ, โลกสฺมึ อุทปชฺชิสุํ;
น หิ นูนมฺหากํ อยฺยสฺส, ปุตฺเต สฺเนโห อชายถ’’.
‘‘ทุกฺกฏฺจ หิ โน ปุตฺต, ภูนหจฺจํ กตํ มยา;
โยหํ สิวีนํ วจนา, ปพฺพาเชสิมทูสกํ.
‘‘ยํ เม กิฺจิ อิธ อตฺถิ, ธนํ ธฺฺจ วิชฺชติ;
เอตุ ¶ เวสฺสนฺตโร ราชา, สิวิรฏฺเ ปสาสตุ’’.
‘‘น เทว มยฺหํ วจนา, เอหิติ สิวิสุตฺตโม;
สยเมว เทโว คนฺตฺวา, สิฺจ โภเคหิ อตฺรชํ’’.
‘‘ตโต เสนาปตึ ราชา, สชฺชโย อชฺฌภาสถ;
หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา สนฺนาหยนฺตุ นํ;
เนคมา จ มํ อนฺเวนฺตุ, พฺราหฺมณา จ ปุโรหิตา.
‘‘ตโต ¶ สฏฺิสหสฺสานิ, โยธิโน [ยุถิโน (ก.)] จารุทสฺสนา;
ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา, นานาวณฺเณหิลงฺกตา.
‘‘นีลวตฺถธรา เนเก [นีลวณฺณธราเนเก (สี. ปี.), นีลวตฺถธรา เอเก (?)], ปีตาเนเก นิวาสิตา;
อฺเ โลหิตอุณฺหีสา, สุทฺธาเนเก นิวาสิตา;
ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา, นานาวณฺเณหิลงฺกตา.
‘‘หิมวา ยถา คนฺธธโร, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;
นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺโน, มหาภูตคณาลโย.
‘‘โอสเธหิ ¶ จ ทิพฺเพหิ, ทิสา ภาติ ปวาติ จ;
ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา, ทิสา ภนฺตุ ปวนฺตุ จ.
‘‘ตโต นาคสหสฺสานิ, โยชยนฺตุ จตุทฺทส;
สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;
ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา, หตฺถิกฺขนฺเธหิ ทสฺสิตา.
‘‘ตโต อสฺสสหสฺสานิ, โยชยนฺตุ จตุทฺทส;
อาชานียาว ¶ ชาติยา, สินฺธวา สีฆวาหนา.
‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ;
ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา, อสฺสปิฏฺเ อลงฺกตา.
‘‘ตโต รถสหสฺสานิ, โยชยนฺตุ จตุทฺทส;
อโยสุกตเนมิโย, สุวณฺณจิตปกฺขเร.
‘‘อาโรเปนฺตุ ธเช ตตฺถ, จมฺมานิ กวจานิ จ;
วิปฺปาเลนฺตุ [วิปฺผาเลนฺตุ (สี. สฺยา. ปี.)] จ จาปานิ, ทฬฺหธมฺมา ปหาริโน;
ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา, รเถสุ รถชีวิโน’’.
‘‘ลาชาโอโลปิยา [ลาชา โอโลกิรา (ก.)] ปุปฺผา, มาลาคนฺธวิเลปนา;
อคฺฆิยานิ จ ติฏฺนฺตุ, เยน มคฺเคน เอหิติ.
‘‘คาเม คาเม สตํ กุมฺภา, เมรยสฺส สุราย จ;
มคฺคมฺหิ ปติติฏฺนฺตุ [ปติตา นฺตุ (สฺยา. ก.)], เยน มคฺเคน เอหิติ.
‘‘มํสา ปูวา สงฺกุลิโย, กุมฺมาสา มจฺฉสํยุตา;
มคฺคมฺหิ ปติติฏฺนฺตุ, เยน มคฺเคน เอหิติ.
‘‘สปฺปิ เตลํ ทธิ ขีรํ, กงฺคุพีชา [กงฺคุวีหิ (สี. ปี.), กงฺคุปิฏฺา (สฺยา.)] พหู สุรา;
มคฺคมฺหิ ปติติฏฺนฺตุ, เยน มคฺเคน เอหิติ.
‘‘อาฬาริกา ¶ จ สูทา จ, นฏนฏฺฏกคายิโน;
ปาณิสฺสรา กุมฺภถูณิโย, มนฺทกา โสกชฺฌายิกา [โสกจฺฉายิกา (ก.)].
‘‘อาหฺนฺตุ ¶ สพฺพวีณา, เภริโย ทินฺทิมานิ จ;
ขรมุขานิ ¶ ธเมนฺตุ [วทนฺตุ (สี. ปี.)], นทนฺตุ เอกโปกฺขรา.
‘‘มุทิงฺคา ปณวา สงฺขา, โคธา ปริวเทนฺติกา;
ทินฺทิมานิ จ หฺนฺตุ, กุตุมฺป [กุฏุมฺพา (สี. สฺยา. ปี.)] ทินฺทิมานิ จ’’.
‘‘สา เสนา มหตี อาสิ, อุยฺยุตฺตา สิวิวาหินี;
ชาลินา มคฺคนาเยน, วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ.
‘‘โกฺจํ นทติ มาตงฺโค, กฺุชโร สฏฺิหายโน;
กจฺฉาย พทฺธมานาย, โกฺจํ นทติ วารโณ.
‘‘อาชานียา หสิยนฺติ [หสิสฺสึสุ (สี. ปี.)], เนมิโฆโส อชายถ;
อพฺภํ รโช อจฺฉาเทสิ, อุยฺยุตฺตา สิวิวาหินี.
‘‘สา เสนา มหตี อาสิ, อุยฺยุตฺตา หารหารินี;
ชาลินา มคฺคนาเยน, วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ.
‘‘เต ปาวึสุ พฺรหารฺํ, พหุสาขํ มโหทกํ [พหุทิชํ (ปี.)];
ปุปฺผรุกฺเขหิ สฺฉนฺนํ, ผลรุกฺเขหิ จูภยํ.
‘‘ตตฺถ พินฺทุสฺสรา วคฺคู, นานาวณฺณา พหู ทิชา;
กูชนฺตมุปกูชนฺติ, อุตุสมฺปุปฺผิเต ทุเม.
‘‘เต คนฺตฺวา ทีฆมทฺธานํ, อโหรตฺตานมจฺจเย;
ปเทสํ ตํ อุปาคจฺฉุํ, ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อหุ’’.
มหาราชปพฺพํ นาม.
ฉขตฺติยกมฺมํ
‘‘เตสํ สุตฺวาน นิคฺโฆสํ, ภีโต เวสฺสนฺตโร อหุ;
ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา, ภีโต เสนํ อุทิกฺขติ.
‘‘อิงฺฆ ¶ มทฺทิ นิสาเมหิ, นิคฺโฆโส ยาทิโส วเน;
อาชานียา หสิยนฺติ, ธชคฺคานิ จ ทิสฺสเร.
‘‘อิเม ¶ ¶ นูน อรฺสฺมึ, มิคสงฺฆานิ ลุทฺทกา;
วาคุราหิ ปริกฺขิปฺป, โสพฺภํ ปาเตตฺวา ตาวเท;
วิกฺโกสมานา ติพฺพาหิ, หนฺติ เนสํ วรํ วรํ.
‘‘ยถา มยํ อทูสกา, อรฺเ อวรุทฺธกา;
อมิตฺตหตฺถตฺตํ คตา, ปสฺส ทุพฺพลฆาตกํ’’.
‘‘อมิตฺตา นปฺปสาเหยฺยุํ, อคฺคีว อุทกณฺณเว;
ตเทว ตฺวํ วิจินฺเตหิ, อปิ โสตฺถิ อิโต สิยา’’.
‘‘ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, โอโรหิตฺวาน ปพฺพตา;
นิสีทิ ปณฺณสาลายํ, ทฬฺหํ กตฺวาน มานสํ’’.
‘‘นิวตฺตยิตฺวาน รถํ, วุฏฺเปตฺวาน เสนิโย;
เอกํ อรฺเ วิหรนฺตํ, ปิตา ปุตฺตํ อุปาคมิ.
‘‘หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห, เอกํโส ปฺชลีกโต;
ปริกิณฺโณ [ปริกฺขิตฺโต (สี. ปี.)] อมจฺเจหิ, ปุตฺตํ สิฺจิตุมาคมิ.
‘‘ตตฺถทฺทส กุมารํ โส, รมฺมรูปํ สมาหิตํ;
นิสินฺนํ ปณฺณสาลายํ, ฌายนฺตํ อกุโตภยํ.
‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ, ปิตรํ ปุตฺตคิทฺธินํ;
เวสฺสนฺตโร จ มทฺที จ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อวนฺทิสุํ.
‘‘มทฺที จ สิรสา ปาเท, สสุรสฺสาภิวาทยิ;
‘มทฺที ¶ อหฺหิ เต เทว, ปาเท วนฺทามิ เต สุณฺหา’ [หุสา (สี. สฺยา. ปี.)];
เตสุ ตตฺถ ปลิสชฺช, ปาณินา ปริมชฺชถ’’.
‘‘กจฺจิ โว กุสลํ ปุตฺต, กจฺจิ ปุตฺต อนามยํ;
กจฺจิ อฺุเฉน ยาเปถ, กจฺจิ มูลผลา พหู.
‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ’’.
‘‘อตฺถิ โน ชีวิกา เทว, สา จ ยาทิสกีทิสา;
กสิรา ชีวิกา โหม [อโหสิ (?)], อฺุฉาจริยาย ชีวิตํ.
‘‘อนิทฺธินํ ¶ มหาราช, ทเมตสฺสํว สารถิ;
ตฺยมฺหา อนิทฺธิกา ทนฺตา, อสมิทฺธิ ทเมติ โน.
‘‘อปิ โน กิสานิ มํสานิ, ปิตุ มาตุ อทสฺสนา;
อวรุทฺธานํ มหาราช, อรฺเ ชีวโสกินํ’’.
‘‘เยปิ ¶ เต สิวิเสฏฺสฺส, ทายาทาปตฺตมานสา;
ชาลี กณฺหาชินา จุโภ, พฺราหฺมณสฺส วสานุคา;
อจฺจายิกสฺส ลุทฺทสฺส, โย เน คาโวว สุมฺภติ.
‘‘เต ราชปุตฺติยา ปุตฺเต, ยทิ ชานาถ สํสถ;
ปริยาปุณาถ โน ขิปฺปํ, สปฺปทฏฺํว มาณวํ’’.
‘‘อุโภ กุมารา นิกฺกีตา, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ;
พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวา, ปุตฺต มา ภายิ อสฺสส’’.
‘‘กจฺจิ ¶ นุ ตาต กุสลํ, กจฺจิ ตาต อนามยํ;
กจฺจิ นุ ตาต เม มาตุ, จกฺขุ น ปริหายติ’’.
‘‘กุสลฺเจว เม ปุตฺต, อโถ ปุตฺต อนามยํ;
อโถ จ ปุตฺต เต มาตุ, จกฺขุ น ปริหายติ’’.
‘‘กจฺจิ อโรคํ โยคฺคํ เต, กจฺจิ วหติ วาหนํ;
กจฺจิ ผีโต ชนปโท, กจฺจิ วุฏฺิ น ฉิชฺชติ’’.
‘‘อโถ อโรคํ โยคฺคํ เม, อโถ วหติ วาหนํ;
อโถ ผีโต ชนปโท, อโถ วุฏฺิ น ฉิชฺชติ’’.
‘‘อิจฺเจวํ มนฺตยนฺตานํ, มาตา เนสํ อทิสฺสถ;
ราชปุตฺตี คิริทฺวาเร, ปตฺติกา อนุปาหนา.
‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ, มาตรํ ปุตฺตคิทฺธินึ;
เวสฺสนฺตโร จ มทฺที จ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อวนฺทิสุํ.
‘‘มทฺที จ สิรสา ปาเท, สสฺสุยา อภิวาทยิ;
มทฺที อหฺหิ เต อยฺเย, ปาเท วนฺทามิ เต สุณฺหา’’.
‘‘มทฺทิฺจ ปุตฺตกา ทิสฺวา, ทูรโต โสตฺถิมาคตา;
กนฺทนฺตา มภิธาวึสุ, วจฺฉพาลาว มาตรํ.
‘‘มทฺที ¶ จ ปุตฺตเก ทิสฺวา, ทูรโต โสตฺถิมาคเต;
วารุณีว ปเวเธนฺตี, ถนธาราภิสิฺจถ’’.
‘‘สมาคตานํ าตีนํ, มหาโฆโส อชายถ;
ปพฺพตา สมนาทึสุ, มหี ปกมฺปิตา อหุ.
‘‘วุฏฺิธารํ ปวตฺเตนฺโต, เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท;
อถ ¶ เวสฺสนฺตโร ราชา, าตีหิ สมคจฺฉถ.
‘‘นตฺตาโร ¶ สุณิสา ปุตฺโต, ราชา เทวี จ เอกโต;
ยทา สมาคตา อาสุํ, ตทาสิ โลมหํสนํ.
‘‘ปฺชลิกา ตสฺส ยาจนฺติ, โรทนฺตา เภรเว วเน;
เวสฺสนฺตรฺจ มทฺทิฺจ, สพฺเพ รฏฺา สมาคตา;
ตฺวํ โนสิ อิสฺสโร ราชา, รชฺชํ กาเรถ โน อุโภ’’.
ฉขตฺติยกมฺมํ นาม.
‘‘ธมฺเมน รชฺชํ กาเรนฺตํ, รฏฺา ปพฺพาชยิตฺถ มํ;
ตฺวฺจ ชานปทา เจว, เนคมา จ สมาคตา’’.
‘‘ทุกฺกฏฺจ หิ โน ปุตฺต, ภูนหจฺจํ กตํ มยา;
โยหํ สิวีนํ วจนา, ปพฺพาเชสิมทูสกํ’’.
‘‘เยน เกนจิ วณฺเณน, ปิตุ ทุกฺขํ อุทพฺพเห;
มาตุ ภคินิยา จาปิ, อปิ ปาเณหิ อตฺตโน’’.
‘‘ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, รโชชลฺลํ ปวาหยิ;
รโชชลฺลํ ปวาเหตฺวา, สงฺขวณฺณํ [สจฺจวณฺณํ (สี. สฺยา.)] อธารยิ’’.
‘‘สีสํ นฺหาโต สุจิวตฺโถ, สพฺพาภรณภูสิโต;
ปจฺจยํ นาคมารุยฺห, ขคฺคํ พนฺธิ ปรนฺตปํ.
‘‘ตโต ¶ สฏฺิสหสฺสานิ, โยธิโน จารุทสฺสนา;
สหชาตา ปกิรึสุ, นนฺทยนฺตา รเถสภํ.
‘‘ตโต ¶ มทฺทิมฺปิ นฺหาเปสุํ, สิวิกฺา สมาคตา;
เวสฺสนฺตโร ตํ ปาเลตุ, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ;
อโถปิ ตํ มหาราชา, สฺชโย อภิรกฺขตุ’’.
‘‘อิทฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา, ปุพฺเพ สํกฺเลสมตฺตโน;
อานนฺทิยํ อาจรึสุ, รมณีเย คิริพฺพเช.
‘‘อิทฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา, ปุพฺเพ สํกฺเลสมตฺตโน;
อานนฺทิ วิตฺตา สุมนา, ปุตฺเต สงฺคมฺม ลกฺขณา.
‘‘อิทฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา, ปุพฺเพ สํกฺเลสมตฺตโน;
อานนฺทิ วิตฺตา ปตีตา, สห ปุตฺเตหิ ลกฺขณา’’.
‘‘เอกภตฺตา ¶ ปุเร อาสึ, นิจฺจํ ถณฺฑิลสายินี;
อิติ เมตํ วตํ อาสิ, ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกา.
‘‘ตํ เม วตํ สมิทฺธชฺช, ตุมฺเห สงฺคมฺม ปุตฺตกา;
มาตุชมฺปิ ตํ ปาเลตุ, ปิตุชมฺปิ จ ปุตฺตก;
อโถปิ ตํ มหาราชา, สฺชโย อภิรกฺขตุ.
‘‘ยํ กิฺจิตฺถิ กตํ ปฺุํ, มยฺหฺเจว ปิตุจฺจ เต;
สพฺเพน เตน กุสเลน, อชโร อมโร ภว’’.
‘‘กปฺปาสิกฺจ โกเสยฺยํ, โขมโกฏุมฺพรานิ จ;
สสฺสุ ¶ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถ.
‘‘ตโต เหมฺจ กายูรํ, คีเวยฺยํ รตนามยํ;
สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถ.
‘‘ตโต เหมฺจ กายูรํ, องฺคทํ มณิเมขลํ;
สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถ.
‘‘อุณฺณตํ มุขผุลฺลฺจ, นานารตฺเต จ มาณิเก [มาณิเย (สี. ปี.)];
สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถ.
‘‘อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมกํ, เมขลํ ปาฏิปาทกํ [ปฏิปาทุกํ (สี. สฺยา.), ปาลิปาทกํ (ปี.)];
สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถ.
‘‘สุตฺตฺจ ¶ สุตฺตวชฺชฺจ, อุปนิชฺฌาย เสยฺยสิ;
อโสภถ ราชปุตฺตี, เทวกฺาว นนฺทเน.
‘‘สีสํ นฺหาตา สุจิวตฺถา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
อโสภถ ราชปุตฺตี, ตาวตึเสว อจฺฉรา.
‘‘กทลีว วาตจฺฉุปิตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;
ทนฺตาวรณสมฺปนฺนา, ราชปุตฺตี อโสภถ.
‘‘สกุณี มานุสินีว, ชาตา จิตฺตปตฺตา ปตี;
นิคฺโรธปกฺกพิมฺโพฏฺี, ราชปุตฺตี อโสภถ.
‘‘ตสฺสา จ นาคมาเนสุํ, นาติพทฺธํว กฺุชรํ;
สตฺติกฺขมํ สรกฺขมํ, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํ.
‘‘สา มทฺที นาคมารุหิ, นาติพทฺธํว กฺุชรํ;
สตฺติกฺขมํ ¶ สรกฺขมํ, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํ’’.
‘‘สพฺพมฺหิ ¶ ตํอรฺมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุํ;
เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน, นฺมฺํ วิเหยุํ.
‘‘สพฺพมฺหิ ตํอรฺมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ;
เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน, นฺมฺํ วิเหยุํ.
‘‘สพฺพมฺหิ ตํอรฺมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุํ;
เอกชฺฌํ สนฺนิปาตึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘สพฺพมฺหิ ตํอรฺมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ;
เอกชฺฌํ สนฺนิปาตึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘สพฺพมฺหิ ตํอรฺมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุํ;
นาสฺสุ มฺชู นิกูชึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘สพฺพมฺหิ ตํอรฺมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ;
นาสฺสุ มฺชู นิกูชึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘ปฏิยตฺโต ¶ ราชมคฺโค, วิจิตฺโต ปุปฺผสนฺถโต;
วสิ เวสฺสนฺตโร ยตฺถ, ยาวตาว เชตุตฺตรา.
‘‘ตโต สฏฺิสหสฺสานิ, โยธิโน จารุทสฺสนา;
สมนฺตา ปริกิรึสุ, เวสฺสนฺตเร ¶ ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
สมนฺตา ปริกิรึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
สมนฺตา ปริกิรึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
สมนฺตา ปริกิรึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘กโรฏิยา ¶ จมฺมธรา, อิลฺลีหตฺถา [อินฺทิหตฺถา (สฺยา. ก.), ขคฺคหตฺถา (สี. ปี.)] สุวมฺมิโน;
ปุรโต ปฏิปชฺชึสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;
สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘เต ปาวิสุํ ปุรํ รมฺมํ, มหาปาการโตรณํ;
อุเปตํ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํ.
‘‘วิตฺตา ชานปทา อาสุํ, เนคมา จ สมาคตา;
อนุปฺปตฺเต กุมารมฺหิ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘เจลุกฺเขโป อวตฺติตฺถ, อาคเต ธนทายเก;
นนฺทึ ปเวสิ [นนฺทิ-ปฺปเวสิ (สี. สฺยา. ปี.)] นคเร, พนฺธนา โมกฺโข อโฆสถ.
‘‘ชาตรูปมยํ ¶ ¶ วสฺสํ, เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท;
เวสฺสนฺตเร ปวิฏฺมฺหิ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน.
‘‘ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย;
กายสฺส เภทา สปฺปฺโ, สคฺคํ โส อุปปชฺชถา’’ติ.
เวสฺสนฺตรชาตกํ ทสมํ.
มหานิปาต นิฏฺิตา.
ชาตกปาฬิ นิฏฺิตา.