📜
๔. สุทฺธฏฺกสุตฺตนิทฺเทโส
อถ ¶ สุทฺธฏฺกสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –
ปสฺสามิ ¶ ¶ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ,ทิฏฺเน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ;
เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ตฺวา, สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ าณํ.
ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคนฺติ. ปสฺสามิ สุทฺธนฺติ ปสฺสามิ สุทฺธํ, ทกฺขามิ สุทฺธํ, โอโลเกมิ สุทฺธํ, นิชฺฌายามิ สุทฺธํ, อุปปริกฺขามิ สุทฺธํ. ปรมํ อโรคนฺติ ปรมํ อาโรคฺยปฺปตฺตํ ตาณปฺปตฺตํ เลณปฺปตฺตํ สรณปฺปตฺตํ อภยปฺปตฺตํ อจฺจุตปฺปตฺตํ อมตปฺปตฺตํ นิพฺพานปฺปตฺตนฺติ – ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ.
ทิฏฺเน สํสุทฺธิ นรสฺส โหตีติ. จกฺขุวิฺาณํ [จกฺขุวิฺาเณน (สี. สฺยา.)] รูปทสฺสเนน นรสฺส สุทฺธิ วิสุทฺธิ ปริสุทฺธิ, มุตฺติ วิมุตฺติ ปริมุตฺติ โหติ, นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ, มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจตีติ – ทิฏฺเน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ.
เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ตฺวาติ. เอวํ อภิชานนฺโต อาชานนฺโต วิชานนฺโต ปฏิวิชานนฺโต ปฏิวิชฺฌนฺโต. ‘‘อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺํ วิสิฏฺํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวร’’นฺติ ตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ¶ ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ – เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ตฺวา.
สุทฺธานุปสฺสีติ ¶ ¶ ปจฺเจติ าณนฺติ. โย สุทฺธํ ปสฺสติ, โส สุทฺธานุปสฺสี, ปจฺเจติาณนฺติ จกฺขุวิฺาณํ รูปทสฺสเนน าณนฺติ ปจฺเจติ, มคฺโคติ ปจฺเจติ, ปโถติ ปจฺเจติ, นิยฺยานนฺติ ปจฺเจตีติ – สุทฺธานุปสฺสี ปจฺเจติ าณํ.
เตนาห ¶ ภควา –
‘‘ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ, ทิฏฺเน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ;
เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ตฺวา, สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ าณ’’นฺติ.
ทิฏฺเน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ,าเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ;
อฺเน โส สุชฺฌติ โสปธีโก, ทิฏฺี หิ นํ ปาว ตถา วทานํ.
ทิฏฺเน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหตีติ. จกฺขุวิฺาณํ รูปทสฺสเนน เจ นรสฺส สุทฺธิ วิสุทฺธิ ปริสุทฺธิ, มุตฺติ วิมุตฺติ ปริมุตฺติ โหติ, นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ, มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจตีติ – ทิฏฺเน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ.
าเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขนฺติ จกฺขุวิฺาณํ รูปทสฺสเนน เจ นโร ชาติทุกฺขํ ปชหติ, ชราทุกฺขํ ปชหติ, พฺยาธิทุกฺขํ ¶ ปชหติ, มรณทุกฺขํ ปชหติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสทุกฺขํ ปชหตีติ – าเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ.
อฺเน โส สุชฺฌติ โสปธีโกติ. อฺเน อสุทฺธิมคฺเคน มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อฺตฺร สติปฏฺาเนหิ อฺตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อฺตฺร อิทฺธิปาเทหิ อฺตฺร อินฺทฺริเยหิ อฺตฺร พเลหิ อฺตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อฺตฺร อริยา อฏฺงฺคิกา มคฺคา นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ ¶ , มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจติ. โสปธีโกติ สราโค สโทโส สโมโห สมาโน สตณฺโห สทิฏฺิ สกิเลโส สอุปาทาโนติ – อฺเน โส สุชฺฌติ โสปธีโก.
ทิฏฺี หิ นํ ปาว ตถา วทานนฺติ. สาว ทิฏฺิ ตํ ปุคฺคลํ ปาวทติ – อิติ วายํ ปุคฺคโล มิจฺฉาทิฏฺิโก วิปรีตทสฺสโน. ตถา วทานนฺติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตํ. ‘‘สสฺสโต โลโก ¶ , อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’’นฺติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตํ. ‘‘อสสฺสโต โลโก…เป… อนฺตวา โลโก… อนนฺตวา โลโก… ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ… อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรํ… โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’’นฺติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตนฺติ – ทิฏฺี หิ นํ ปาว ตถา วทานํ ¶ .
เตนาห ¶ ภควา –
‘‘ทิฏฺเน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ, าเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ;
อฺเน โส สุชฺฌติ โสปธีโก, ทิฏฺี หิ นํ ปาว ตถา วทาน’’นฺติ.
น พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาห,ทิฏฺเ สุเต สีลวเต มุเต วา;
ปฺุเ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต, อตฺตฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน.
น พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาห ทิฏฺเ สุเต สีลวเต มุเต วาติ. นาติ ปฏิกฺเขโป. พฺราหฺมโณติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ – สกฺกายทิฏฺิ พาหิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา พาหิตา โหติ, สีลพฺพตปรามาโส พาหิโต โหติ ¶ , ราโค พาหิโต โหติ, โทโส พาหิโต โหติ, โมโห พาหิโต โหติ, มาโน พาหิโต โหติ. พาหิตาสฺส โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สํกิเลสิกา โปโนภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายตึ ชาติชรามรณิยา.
พาหิตฺวา สพฺพปาปกานิ, [สภิยาติ ภควา]
วิมโล สาธุสมาหิโต ิตตฺโต;
สํสารมติจฺจ เกวลี โส, อสิโต [อนิสฺสิโต (สฺยา.)] ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมา.
น ¶ ¶ พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาหาติ. พฺราหฺมโณ อฺเน อสุทฺธิมคฺเคน มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อฺตฺร สติปฏฺาเนหิ อฺตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อฺตฺร อิทฺธิปาเทหิ อฺตฺร อินฺทฺริเยหิ อฺตฺร พเลหิ อฺตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อฺตฺร อริเยน อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน สุทฺธึ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ, มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ, นาห น กเถติ น ภณติ น ทีปยติ น โวหรตีติ – น พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาห.
ทิฏฺเ สุเต สีลวเต มุเต วาติ. สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺิสุทฺธิกา. เต เอกจฺจานํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ, เอกจฺจานํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? เต กาลโต วุฏฺหิตฺวา อภิมงฺคลคตานิ รูปานิ ปสฺสนฺติ – จาฏกสกุณํ [วาตสกุณํ (สฺยา.), จาปสกุณํ (ก.)] ปสฺสนฺติ, ผุสฺสเวฬุวลฏฺึ ปสฺสนฺติ, คพฺภินิตฺถึ ปสฺสนฺติ, กุมารกํ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา คจฺฉนฺตํ ปสฺสนฺติ, ปุณฺณฆฏํ ปสฺสนฺติ, โรหิตมจฺฉํ ปสฺสนฺติ, อาชฺํ ปสฺสนฺติ, อาชฺรถํ ปสฺสนฺติ, อุสภํ ¶ ปสฺสนฺติ, โคกปิลํ ปสฺสนฺติ. เอวรูปานํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? ปลาลปฺุชํ ปสฺสนฺติ, ตกฺกฆฏํ ¶ ปสฺสนฺติ, ริตฺตฆฏํ ปสฺสนฺติ, นฏํ ปสฺสนฺติ, นคฺคสมณกํ ปสฺสนฺติ, ขรํ ปสฺสนฺติ, ขรยานํ ปสฺสนฺติ, เอกยุตฺตยานํ ปสฺสนฺติ ¶ , กาณํ ปสฺสนฺติ, กุณึ ปสฺสนฺติ, ขฺชํ ปสฺสนฺติ, ปกฺขหตํ [ปกฺขปาทํ (ก.)] ปสฺสนฺติ, ชิณฺณกํ ปสฺสนฺติ, พฺยาธิกํ [พฺยาธิตํ (สี.)] ปสฺสนฺติ. เอวรูปานํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺิสุทฺธิกา. เต ทิฏฺเน สุทฺธึ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สุตสุทฺธิกา. เต เอกจฺจานํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ, เอกจฺจานํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? เต กาลโต วุฏฺหิตฺวา อภิมงฺคลคตานิ สทฺทานิ สุณนฺติ – วฑฺฒาติ วา วฑฺฒมานาติ วา ปุณฺณาติ วา ผุสฺสาติ วา อโสกาติ วา สุมนาติ วา สุนกฺขตฺตาติ วา สุมงฺคลาติ วา สิรีติ วา สิรีวฑฺฒาติ วา. เอวรูปานํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? กาโณติ วา กุณีติ วา ขฺโชติ วา ปกฺขหโตติ วา ชิณฺณโกติ วา พฺยาธิโกติ วา มโตติ วา ฉินฺทนฺติ วา ภินฺทนฺติ วา ทฑฺฒนฺติ วา นฏฺนฺติ วา นตฺถีติ วา. เอวรูปานํ สทฺทานํ สวนํ ¶ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา สุตสุทฺธิกา. เต สุเตน สุทฺธึ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก ¶ สมณพฺราหฺมณา สีลสุทฺธิกา. เต สีลมตฺเตน สํยมมตฺเตน สํวรมตฺเตน อวีติกฺกมมตฺเตน สุทฺธึ ¶ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ ปจฺเจนฺติ. สมโณมุณฺฑิกาปุตฺโต [สมโณ มณฺฑิกาปุตฺโต (สี.), สมณมุณฺฑิกาปุตฺโต (สฺยา.)] เอวมาห – ‘‘จตูหิ โข อหํ, คหปติ [ถปติ (สี. สฺยา.) เอวมุปริปิ], ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปฺาเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปฺปตฺตํ สมณํ อโยชฺชํ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, คหปติ, น กาเยน ปาปกํ กมฺมํ กโรติ, น ปาปกํ วาจํ ภาสติ, น ปาปกํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺปติ, น ปาปกํ อาชีวํ อาชีวติ. อิเมหิ โข อหํ, คหปติ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปฺาเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปฺปตฺตํ สมณํ อโยชฺชํ’’. เอวเมว สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สีลสุทฺธิกา, เต สีลมตฺเตน สํยมมตฺเตน สํวรมตฺเตน อวีติกฺกมมตฺเตน สุทฺธึ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา วตสุทฺธิกา. เต หตฺถิวติกา วา โหนฺติ, อสฺสวติกา วา โหนฺติ, โควติกา วา โหนฺติ, กุกฺกุรวติกา วา โหนฺติ, กากวติกา วา โหนฺติ, วาสุเทววติกา วา โหนฺติ, พลเทววติกา วา โหนฺติ, ปุณฺณภทฺทวติกา วา โหนฺติ, มณิภทฺทวติกา วา โหนฺติ, อคฺคิวติกา วา โหนฺติ, นาควติกา วา โหนฺติ, สุปณฺณวติกา ¶ วา โหนฺติ, ยกฺขวติกา วา โหนฺติ, อสุรวติกา วา โหนฺติ, คนฺธพฺพวติกา วา โหนฺติ, มหาราชวติกา วา โหนฺติ, จนฺทวติกา วา โหนฺติ, สูริยวติกา วา ¶ โหนฺติ, อินฺทวติกา วา โหนฺติ, พฺรหฺมวติกา วา โหนฺติ, เทววติกา วา โหนฺติ, ทิสาวติกา วา โหนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา วตสุทฺธิกา. เต วเตน สุทฺธึ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา มุตสุทฺธิกา. เต กาลโต อุฏฺหิตฺวา ปถวึ อามสนฺติ, หริตํ อามสนฺติ, โคมยํ ¶ อามสนฺติ, กจฺฉปํ อามสนฺติ, ผาลํ อกฺกมนฺติ, ติลวาหํ อามสนฺติ, ผุสฺสติลํ ขาทนฺติ, ผุสฺสเตลํ ¶ มกฺเขนฺติ, ผุสฺสทนฺตกฏฺํ ขาทนฺติ, ผุสฺสมตฺติกาย นฺหายนฺติ, ผุสฺสสาฏกํ นิวาเสนฺติ, ผุสฺสเวนํ เวเนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา มุตสุทฺธิกา. เต มุเตน สุทฺธึ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ ปจฺเจนฺติ. น พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาห.
ทิฏฺเ สุเต สีลวเต มุเต วาติ. พฺราหฺมโณ ทิฏฺสุทฺธิยาปิ สุทฺธึ นาห, สุตสุทฺธิยาปิ สุทฺธึ นาห, สีลสุทฺธิยาปิ สุทฺธึ นาห, วตสุทฺธิยาปิ สุทฺธึ นาห, มุตสุทฺธิยาปิ สุทฺธึ นาห น กเถติ น ภณติ น ทีปยติ น โวหรตีติ – น พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาห ทิฏฺเ สุเต สีลวเต มุเต วา.
ปฺุเ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโตติ. ปฺุํ วุจฺจติ ยํ กิฺจิ เตธาตุกํ กุสลาภิสงฺขารํ, อปฺุํ วุจฺจติ สพฺพํ อกุสลํ. ยโต ปฺุาภิสงฺขาโร จ อปฺุาภิสงฺขาโร จ อาเนฺชาภิสงฺขาโร ¶ จ ปหีนา โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา; เอตฺตาวตา ปฺุเ จ ปาเป จ น ลิมฺปติ น ปลิมฺปติ น อุปลิมฺปติ อลิตฺโต อปลิตฺโต อนูปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสโฏ วิปฺปมุตฺโต วิสฺุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ – ปฺุเ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต.
อตฺตฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโนติ. อตฺตฺชโหติ อตฺตทิฏฺิชโห. อตฺตฺชโหติ คาหํ ชโห [คาหชโห (สี. สฺยา.), อตฺตคาหํ ชโห (ก.)]. อตฺตฺชโหติ ตณฺหาวเสน ทิฏฺิวเสน คหิตํ ปรามฏฺํ อภินิวิฏฺํ อชฺโฌสิตํ ¶ อธิมุตฺตํ, สพฺพํ ตํ จตฺตํ โหติ วนฺตํ มุตฺตํ ปหีนํ ปฏินิสฺสฏฺํ. นยิธ ปกุพฺพมาโนติ ปฺุาภิสงฺขารํ วา อปฺุาภิสงฺขารํ วา อาเนฺชาภิสงฺขารํ วา อปกุพฺพมาโน อชนยมาโน อสฺชนยมาโน อนิพฺพตฺตยมาโน อนภินิพฺพตฺตยมาโนติ – อตฺตฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน.
เตนาห ¶ ภควา –
‘‘น พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาห, ทิฏฺเ สุเต สีลวเต มุเต วา;
ปฺุเ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต, อตฺตฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน’’ติ.
ปุริมํ ¶ ปหาย อปรํ สิตาเส,เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ;
เต ¶ อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ, กปีว สาขํ ปมฺุจํ[ปมุขํ (สี. สฺยา.)]คหาย.
ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเสติ. ปุริมํ สตฺถารํ ปหาย ปรํ สตฺถารํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ธมฺมกฺขานํ ปหาย อปรํ ธมฺมกฺขานํ นิสฺสิตา; ปุริมํ คณํ ปหาย อปรํ คณํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ทิฏฺึ ปหาย อปรํ ทิฏฺึ นิสฺสิตา; ปุริมํ ปฏิปทํ ปหาย อปรํ ปฏิปทํ นิสฺสิตา; ปุริมํ มคฺคํ ปหาย อปรํ มคฺคํ นิสฺสิตา สนฺนิสฺสิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ – ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส.
เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคนฺติ. เอชา วุจฺจติ ตณฺหา. โย ราโค สาราโค…เป… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ. เอชานุคาติ เอชานุคา เอชานุคตา เอชานุสฏา เอชาย ปนฺนา ปติตา อภิภูตา ปริยาทินฺนจิตฺตา. เต น ตรนฺติ สงฺคนฺติ ราคสงฺคํ โทสสงฺคํ โมหสงฺคํ มานสงฺคํ ทิฏฺิสงฺคํ กิเลสสงฺคํ ทุจฺจริตสงฺคํ น ตรนฺติ น อุตฺตรนฺติ น ปตรนฺติ น สมติกฺกมนฺติ น วีติวตฺตนฺตีติ – เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ.
เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺตีติ สตฺถารํ คณฺหนฺติ, ตํ มฺุจิตฺวา อฺํ สตฺถารํ คณฺหนฺติ; ธมฺมกฺขานํ คณฺหนฺติ ¶ , ตํ มฺุจิตฺวา อฺํ ธมฺมกฺขานํ คณฺหนฺติ; คณํ คณฺหนฺติ, ตํ มฺุจิตฺวา อฺํ คณํ คณฺหนฺติ; ทิฏฺึ คณฺหนฺติ, ตํ มฺุจิตฺวา อฺํ ¶ ทิฏฺึ คณฺหนฺติ; ปฏิปทํ คณฺหนฺติ, ตํ มฺุจิตฺวา อฺํ ปฏิปทํ คณฺหนฺติ; มคฺคํ คณฺหนฺติ, ตํ มฺุจิตฺวา อฺํ มคฺคํ คณฺหนฺติ; คณฺหนฺติ จ มฺุจนฺติ จ อาทิยนฺติ จ นิรสฺสชนฺติ จาติ – เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ.
กปีว สาขํ ปมฺุจํ คหายาติ. ยถา มกฺกโฏ อรฺเ ปวเน จรมาโน สาขํ คณฺหาติ, ตํ มฺุจิตฺวา อฺํ สาขํ คณฺหาติ. เอวเมว ปุถุสมณพฺราหฺมณา ปุถุทิฏฺิคตานิ คณฺหนฺติ จ มฺุจนฺติ จ อาทิยนฺติ จ นิรสฺสชนฺติ จาติ – กปีว สาขํ ปมฺุจํ คหาย.
เตนาห ¶ ภควา –
‘‘ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส, เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ;
เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ, กปีว สาขํ ปมฺุจํ คหายา’’ติ.
สยํ ¶ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ, อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สฺสตฺโต;
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ, น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปฺโ.
สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตูติ. สยํ สมาทายาติ สามํ สมาทาย ¶ . วตานีติ หตฺถิวตํ วา อสฺสวตํ วา โควตํ วา กุกฺกูรวตํ วา กากวตํ วา วาสุเทววตํ วา พลเทววตํ วา ปุณฺณภทฺทวตํ วา มณิภทฺทวตํ วา อคฺคิวตํ วา นาควตํ วา สุปณฺณวตํ วา ยกฺขวตํ วา อสุรวตํ วา…เป… ทิสาวตํ วา อาทาย สมาทาย อาทิยิตฺวา สมาทิยิตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา. ชนฺตูติ สตฺโต นโร ¶ …เป… มนุโชติ – สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ.
อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สฺสตฺโตติ สตฺถารโต สตฺถารํ คจฺฉติ; ธมฺมกฺขานโต ธมฺมกฺขานํ คจฺฉติ; คณโต คณํ คจฺฉติ; ทิฏฺิยา ทิฏฺึ คจฺฉติ; ปฏิปทาย ปฏิปทํ คจฺฉติ; มคฺคโต มคฺคํ คจฺฉติ. สฺสตฺโตติ กามสฺาย พฺยาปาทสฺาย วิหึสาสฺาย ทิฏฺิสฺาย สตฺโต วิสตฺโต อาสตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธ. ยถา ภิตฺติขิเล วา นาคทนฺเต วา ภณฺฑํ สตฺตํ วิสตฺตํ อาสตฺตํ ลคฺคํ ลคฺคิตํ ปลิพุทฺธํ, เอวเมว กามสฺาย พฺยาปาทสฺาย วิหึสาสฺาย ทิฏฺิสฺาย สตฺโต วิสตฺโต อาสตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธติ – อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สฺสตฺโต.
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมนฺติ. วิทฺวาติ วิทฺวา วิชฺชาคโต าณี วิภาวี เมธาวี. เวเทหีติ เวทา วุจฺจนฺติ จตูสุ มคฺเคสุ าณํ ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วีมํสา วิปสฺสนา สมฺมาทิฏฺิ. เตหิ เวเทหิ ¶ ชาติชรามรณสฺส อนฺตคโต อนฺตปฺปตฺโต, โกฏิคโต โกฏิปฺปตฺโต, ปริยนฺตคโต ปริยนฺตปฺปตฺโต, โวสานคโต โวสานปฺปตฺโต, ตาณคโต ตาณปฺปตฺโต, เลณคโต เลณปฺปตฺโต, สรณคโต สรณปฺปตฺโต, อภยคโต อภยปฺปตฺโต, อจฺจุตคโต อจฺจุตปฺปตฺโต, อมตคโต อมตปฺปตฺโต, นิพฺพานคโต นิพฺพานปฺปตฺโต. เวทานํ วา อนฺตคโตติ เวทคู, เวเทหิ วา อนฺตคโตติ เวทคู, สตฺตนฺนํ วา ธมฺมานํ วิทิตตฺตา เวทคู. สกฺกายทิฏฺิ วิทิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา วิทิตา โหติ, สีลพฺพตปรามาโส วิทิโต ¶ ¶ โหติ, ราโค วิทิโต โหติ, โทโส วิทิโต โหติ, โมโห วิทิโต โหติ, มาโน วิทิโต โหติ, วิทิตาสฺส โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สํกิเลสิกา โปโนภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายตึ ชาติชรามรณิยา.
เวทานิ วิเจยฺย เกวลานิ, [สภิยาติ ภควา]
สมณานํ ยานีธตฺถิ [ยานิปตฺถิ (สี. สฺยา.) สุ. นิ. ๕๓๔] พฺราหฺมณานํ;
สพฺพเวทนาสุ วีตราโค, สพฺพํ เวทมติจฺจ เวทคู โสติ.
วิทฺวา ¶ จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมนฺติ. สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สงฺขารปจฺจยา วิฺาณนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; วิฺาณปจฺจยา ¶ นามรูปนฺติ…เป… นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติ… สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ… ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ… เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ… ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ… อุปาทานปจฺจยา ภโวติ… ภวปจฺจยา ชาตีติ… ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สงฺขารนิโรธา วิฺาณนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; วิฺาณนิโรธา นามรูปนิโรโธติ… นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธติ… สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธติ… ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธติ… เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธติ… ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธติ… อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธติ… ภวนิโรธา ชาตินิโรโธติ… ชาตินิโรธา ชรามรณนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิทํ ทุกฺขนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อยํ ทุกฺขสมุทโยติ… อยํ ทุกฺขนิโรโธติ… อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม อาสวาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อยํ อาสวสมุทโยติ… อยํ อาสวนิโรโธติ… อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม ธมฺมา อภิฺเยฺยาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม ธมฺมา ปริฺเยฺยาติ… อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ… อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ ¶ … อิเม ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ สเมจฺจ ¶ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. ปฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ¶ ธมฺมํ. จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. ยํ กิฺจิ สมุทยธมฺมํ ¶ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมนฺติ – วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ.
น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปฺโติ น สตฺถารโต สตฺถารํ คจฺฉติ, น ธมฺมกฺขานโต ธมฺมกฺขานํ คจฺฉติ, น คณโต คณํ คจฺฉติ, น ทิฏฺิยา ทิฏฺึ คจฺฉติ, น ปฏิปทาย ปฏิปทํ คจฺฉติ, น มคฺคโต มคฺคํ คจฺฉติ. ภูริปฺโติ ภูริปฺโ มหาปฺโ ปุถุปฺโ หาสปฺโ ชวนปฺโ ติกฺขปฺโ นิพฺเพธิกปฺโ. ภูริ วุจฺจติ ปถวี. ตาย ปถวิสมาย ปฺาย วิปุลาย วิตฺถตาย สมนฺนาคโตติ – น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปฺโ.
เตนาห ภควา –
‘‘สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ, อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สฺสตฺโต;
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ, น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปฺโ’’ติ.
ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต,ยํ กิฺจิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วา;
ตเมว ¶ ทสฺสึ วิวฏํ จรนฺตํ, เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺย.
ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิฺจิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วาติ. เสนา วุจฺจติ มารเสนา. กายทุจฺจริตํ มารเสนา, วจีทุจฺจริตํ มารเสนา, มโนทุจฺจริตํ มารเสนา, ราโค มารเสนา, โทโส มารเสนา, โมโห มารเสนา, โกโธ มารเสนา, อุปนาโห…เป… สพฺพากุสลาภิสงฺขารา มารเสนา.
วุตฺตฺเหตํ ภควตา –
‘‘กามา ¶ เต ปมา เสนา, ทุติยา อรติ วุจฺจติ;
ตติยา ขุปฺปิปาสา เต, จตุตฺถี ตณฺหา วุจฺจติ.
‘‘ปฺจมี ¶ ถินมิทฺธํ เต, ฉฏฺา ภีรู ปวุจฺจติ;
สตฺตมี วิจิกิจฺฉา เต, มกฺโข ถมฺโภ เต อฏฺโม.
‘‘ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, มิจฺฉาลทฺโธ จ โย ยโส;
โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส, ปเร จ อวชานติ.
‘‘เอสา ¶ นมุจิ เต เสนา, กณฺหสฺสาภิปฺปหารินี;
น นํ อสุโร ชินาติ, เชตฺวาว ลภเต สุข’’นฺติ.
ยโต จตูหิ อริยมคฺเคหิ สพฺพา จ มารเสนา สพฺเพ จ ปฏิเสนิกรา กิเลสา ชิตา จ ปราชิตา จ ภคฺคา วิปฺปลุคฺคา ปรมฺมุขา, โส วุจฺจติ วิเสนิภูโต. โส ทิฏฺเ วิเสนิภูโต, สุเต วิเสนิภูโต, มุเต วิเสนิภูโต, วิฺาเต วิเสนิภูโตติ – ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิฺจิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วา.
ตเมว ¶ ทสฺสึ วิวฏํ จรนฺตนฺติ. ตเมว สุทฺธทสฺสึ วิสุทฺธทสฺสึ ปริสุทฺธทสฺสึ โวทาตทสฺสึ ปริโยทาตทสฺสึ. อถ วา, สุทฺธทสฺสนํ วิสุทฺธทสฺสนํ ปริสุทฺธทสฺสนํ โวทาตทสฺสนํ ปริโยทาตทสฺสนํ. วิวฏนฺติ ตณฺหาฉทนํ ทิฏฺิฉทนํ กิเลสฉทนํ ทุจฺจริตฉทนํ อวิชฺชาฉทนํ. ตานิ ฉทนานิ วิวฏานิ โหนฺติ วิทฺธํสิตานิ อุคฺฆาฏิตานิ สมุคฺฆาฏิตานิ ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ วูปสนฺตานิ ปฏิปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ าณคฺคินา ทฑฺฒานิ. จรนฺตนฺติ จรนฺตํ วิจรนฺตํ วิหรนฺตํ อิริยนฺตํ วตฺเตนฺตํ ปาเลนฺตํ ยเปนฺตํ ยาเปนฺตนฺติ – ตเมว ทสฺสึ วิวฏํ จรนฺตํ.
เกนีธ ¶ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺยาติ. กปฺปาติ ทฺเว กปฺปา – ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺิกปฺโป จ…เป… อยํ ตณฺหากปฺโป…เป… อยํ ทิฏฺิกปฺโป. ตสฺส ตณฺหากปฺโป ปหีโน, ทิฏฺิกปฺโป ปฏินิสฺสฏฺโ. ตณฺหากปฺปสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺิกปฺปสฺส ปฏินิสฺสฏฺตฺตา เกน ราเคน กปฺเปยฺย, เกน โทเสน กปฺเปยฺย, เกน โมเหน กปฺเปยฺย, เกน มาเนน กปฺเปยฺย, กาย ทิฏฺิยา กปฺเปยฺย, เกน อุทฺธจฺเจน กปฺเปยฺย, กาย วิจิกิจฺฉาย กปฺเปยฺย, เกหิ อนุสเยหิ กปฺเปยฺย – รตฺโตติ วา ทุฏฺโติ วา มูฬฺโหติ วา วินิพทฺโธติ วา ปรามฏฺโติ วา วิกฺเขปคโตติ วา อนิฏฺงฺคโตติ วา ถามคโตติ วา. เต อภิสงฺขารา ปหีนา. อภิสงฺขารานํ ปหีนตฺตา ¶ คติโย เกน กปฺเปยฺย – เนรยิโกติ วา ติรจฺฉานโยนิโกติ ¶ วา เปตฺติวิสยิโกติ วา มนุสฺโสติ วา เทโวติ วา รูปีติ วา อรูปีติ วา สฺีติ วา อสฺีติ วา เนวสฺีนาสฺีติ วา. โส เหตุ นตฺถิ, ปจฺจโย นตฺถิ, การณํ นตฺถิ, เยน กปฺเปยฺย วิกปฺเปยฺย วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย. โลกสฺมินฺติ อปายโลเก มนุสฺสโลเก เทวโลเก ขนฺธโลเก ธาตุโลเก อายตนโลเกติ – เกนีธ โลกสฺมึ วิกปฺปเยยฺย.
เตนาห ¶ ภควา –
‘‘ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต, ยํ กิฺจิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วา;
ตเมว ทสฺสึ วิวฏํ จรนฺตํ, เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺยา’’ติ.
น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ, อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ;
อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช, อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิฺจิ โลเก.
น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺตีติ. กปฺปาติ ทฺเว กปฺปา – ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺิกปฺโป จ…เป… อยํ ตณฺหากปฺโป…เป… อยํ ทิฏฺิกปฺโป. เตสํ ตณฺหากปฺโป ปหีโน, ทิฏฺิกปฺโป ปฏินิสฺสฏฺโ. ตณฺหากปฺปสฺส ปหีนตฺตา, ทิฏฺิกปฺปสฺส ปฏินิสฺสฏฺตฺตา ตณฺหากปฺปํ วา ทิฏฺิกปฺปํ ¶ วา น กปฺเปนฺติ น ชเนนฺติ น สฺชเนนฺติ น นิพฺพตฺเตนฺติ นาภินิพฺพตฺเตนฺตีติ – น กปฺปยนฺติ ¶ . น ปุเรกฺขโรนฺตีติ. ปุเรกฺขาราติ ทฺเว ปุเรกฺขารา – ตณฺหาปุเรกฺขาโร จ ทิฏฺิปุเรกฺขาโร จ…เป… อยํ ตณฺหาปุเรกฺขาโร…เป… อยํ ทิฏฺิปุเรกฺขาโร. เตสํ ตณฺหาปุเรกฺขาโร ปหีโน, ทิฏฺิปุเรกฺขาโร ปฏินิสฺสฏฺโ. ตณฺหาปุเรกฺขารสฺส ปหีนตฺตา, ทิฏฺิปุเรกฺขารสฺส ปฏินิสฺสฏฺตฺตา น ตณฺหํ วา น ทิฏฺึ วา ปุรโต กตฺวา จรนฺติ, น ตณฺหาธชา น ตณฺหาเกตู น ตณฺหาธิปเตยฺยา, น ทิฏฺิธชา น ทิฏฺิเกตู น ทิฏฺาธิปเตยฺยา, น ตณฺหาย วา น ทิฏฺิยา วา ปริวาริตา จรนฺตีติ – น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ.
อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺตีติ อจฺจนฺตสุทฺธึ สํสารสุทฺธึ อกิริยทิฏฺึ สสฺสตวาทํ น วทนฺติ น กเถนฺติ น ภณนฺติ น ทีปยนฺติ น โวหรนฺตีติ – อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ.
อาทานคนฺถํ ¶ คถิตํ วิสชฺชาติ. คนฺถาติ จตฺตาโร คนฺถา – อภิชฺฌา กายคนฺโถ, พฺยาปาโท กายคนฺโถ, สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ. อตฺตโน ทิฏฺิยา ราโค อภิชฺฌา กายคนฺโถ; ปรวาเทสุ อาฆาโต อปฺปจฺจโย พฺยาปาโท กายคนฺโถ; อตฺตโน สีลํ วา วตํ วา สีลวตํ วา ปรามสนฺตีติ สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อตฺตโน ทิฏฺิ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ. กึการณา วุจฺจติ อาทานคนฺโถ? เตหิ คนฺเถหิ รูปํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ; เวทนํ…เป… สฺํ… สงฺขาเร… วิฺาณํ… คตึ ¶ … อุปปตฺตึ… ปฏิสนฺธึ… ภวํ… สํสารวฏฺฏํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ. ตํการณา วุจฺจติ อาทานคนฺโถ. วิสชฺชาติ ¶ คนฺเถ โวสชฺชิตฺวา วา – วิสชฺช. อถ วา คนฺเถ คธิเต ¶ คนฺถิเต พนฺเธ วิพนฺเธ อาพนฺเธ ลคฺเค ลคฺคิเต ปลิพุทฺเธ พนฺธเน โปฏยิตฺวา – [โผฏยิตฺวา (สฺยา.)] วิสชฺช. ยถา วยฺหํ วา รถํ วา สกฏํ วา สนฺทมานิกํ วา สชฺชํ วิสชฺชํ กโรนฺติ วิโกเปนฺติ; เอวเมว คนฺเถ โวสชฺชิตฺวา – วิสชฺช. อถ วา คนฺเถ คธิเต คนฺถิเต พนฺเธ วิพนฺเธ อาพนฺเธ ลคฺเค ลคฺคิเต ปลิพุทฺเธ พนฺธเน โปฏยิตฺวา วิสชฺชาติ – อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช.
อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิฺจิ โลเกติ. อาสา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค…เป… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ. อาสํ น กุพฺพนฺตีติ อาสํ น กุพฺพนฺติ น ชเนนฺติ น สฺชเนนฺติ น นิพฺพตฺเตนฺติ น อภินิพฺพตฺเตนฺติ. กุหิฺจีติ กุหิฺจิ กิมฺหิจิ กตฺถจิ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา. โลเกติ อปายโลเก…เป… อายตนโลเกติ – อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิฺจิ โลเก.
เตนาห ภควา –
‘‘น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ, อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ;
อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช, อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิฺจิ โลเก’’ติ.
สีมาติโค ¶ พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตํ;
น ราคราคี น วิราครตฺโต, ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตํ.
สีมาติโค ¶ พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตนฺติ. สีมาติ จตสฺโส สีมาโย – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส, ทิฏฺานุสโย, วิจิกิจฺฉานุสโย, ตเทกฏฺา จ กิเลสา – อยํ ปมา สีมา. โอฬาริกํ กามราคสฺโชนํ, ปฏิฆสฺโชนํ, โอฬาริโก กามราคานุสโย, ปฏิฆานุสโย, ตเทกฏฺา จ กิเลสา – อยํ ทุติยา สีมา. อนุสหคตํ กามราคสฺโชนํ, ปฏิฆสฺโชนํ, อนุสหคโต กามราคานุสโย, ปฏิฆานุสโย, ตเทกฏฺา จ กิเลสา – อยํ ตติยา สีมา. รูปราโค ¶ อรูปราโค มาโน อุทฺธจฺจํ อวิชฺชา, มานานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย, ตเทกฏฺา จ กิเลสา – อยํ จตุตฺถา สีมา. ยโต จ จตูหิ อริยมคฺเคหิ อิมา จตสฺโส สีมาโย อติกฺกนฺโต โหติ สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโต, โส วุจฺจติ สีมาติโค. พฺราหฺมโณติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ – สกฺกายทิฏฺิ พาหิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา พาหิตา โหติ ¶ , สีลพฺพตปรามาโส พาหิโต โหติ…เป… อสิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมา. ตสฺสาติ อรหโต ขีณาสวสฺส.
ตฺวาติ ปรจิตฺตาเณน วา ตฺวา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาเณน วา ตฺวา. ทิสฺวาติ มํสจกฺขุนา วา ทิสฺวา ทิพฺพจกฺขุนา วา ทิสฺวา. สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ตฺวา ¶ จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตนฺติ. ตสฺส อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺํ วิสิฏฺํ [วิเสฏฺํ (สี. สฺยา.)] ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ คหิตํ ปรามฏฺํ อภินิวิฏฺํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ, ปหีนํ สมุจฺฉินฺนํ วูปสนฺตํ ปฏิปสฺสทฺธํ อภพฺพุปฺปตฺติกํ าณคฺคินา ทฑฺฒนฺติ – สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ ตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตํ.
น ราคราคี น วิราครตฺโตติ. ราครตฺตา วุจฺจนฺติ เย ปฺจสุ กามคุเณสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา. วิราครตฺตา วุจฺจนฺติ เย รูปาวจรอรูปาวจรสมาปตฺตีสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา. น ราคราคี น วิราครตฺโตติ ยโต กามราโค จ รูปราโค จ อรูปราโค จ ปหีนา โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา [อนภาวกตา (สี.), อนภาวํคตา (สฺยา.)] อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. เอตฺตาวตา น ราคราคี น วิราครตฺโต.
ตสฺสีธ ¶ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตนฺติ. ตสฺสาติ อรหโต ขีณาสวสฺส. ตสฺส อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺํ วิสิฏฺํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ คหิตํ ปรามฏฺํ ¶ อภินิวิฏฺํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ, ปหีนํ สมุจฺฉินฺนํ วูปสนฺตํ ปฏิปสฺสทฺธํ อภพฺพุปฺปตฺติกํ าณคฺคินา ทฑฺฒนฺติ – ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตํ.
เตนาห ภควา –
‘‘สีมาติโค ¶ พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตํ;
น ราคราคี น วิราครตฺโต, ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีต’’นฺติ.
สุทฺธฏฺกสุตฺตนิทฺเทโส จตุตฺโถ.