📜
๗. ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทโส
อถ ¶ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –
เมถุนมนุยุตฺตสฺส ¶ ¶ , [อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโย]
วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส;
สุตฺวาน ตว สาสนํ, วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม วสลธมฺโม ทุฏฺุลฺโล โอทกนฺติโก รหสฺโส ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติ. กึการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม? อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. ยถา อุโภ กลหการกา เมถุนกาติ ¶ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภณฺฑนการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภสฺสการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วิวาทการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ อธิกรณการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วาทิโน เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ สลฺลาปกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ; เอวเมวํ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติ. เมถุนธมฺเม ยุตฺตสฺส ปยุตฺตสฺส อายุตฺตสฺส สมายุตฺตสฺส ตจฺจริตสฺส ตพฺพหุลสฺส ตคฺครุกสฺส ตนฺนินฺนสฺส ตปฺโปณสฺส ตปฺปพฺภารสฺส ตทธิมุตฺตสฺส ตทธิปเตยฺยสฺสาติ ¶ – เมถุนมนุยุตฺตสฺส.
อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโยติ. อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยฺชนสิลิฏฺตา ¶ ปทานุปุพฺพตาเปตํ – อิจฺจาติ. อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารววจนํ สปฺปติสฺสวจนเมตํ – อายสฺมาติ. ติสฺโสติ ตสฺส เถรสฺส นามํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป. เมตฺเตยฺโยติ ¶ ตสฺส เถรสฺส โคตฺตํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโรติ – อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโย.
วิฆาตํ พฺรูหิ มาริสาติ. วิฆาตนฺติ วิฆาตํ อุปฆาตํ ปีฬนํ ฆฏฺฏนํ อุปทฺทวํ อุปสคฺคํ พฺรูหิ อาจิกฺข เทเสหิ ปฺเปหิ ปฏฺเปหิ วิวร วิภช อุตฺตานีกโรหิ [อุตฺตานึ กโรหิ (ก.)] ปกาเสหิ. มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารววจนํ สปฺปติสฺสวจนเมตํ มาริสาติ – วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส.
สุตฺวาน ตว สาสนนฺติ. ตุยฺหํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสาสนํ อนุสิฏฺึ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวาติ – สุตฺวาน ตว สาสนํ.
วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสติ. วิเวโกติ ตโย วิเวกา – กายวิเวโก, จิตฺตวิเวโก, อุปธิวิเวโก. กตโม กายวิเวโก? อิธ ภิกฺขุ วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรฺํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาสปฺุชํ ¶ , กาเยน วิวิตฺโต วิหรติ. โส เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก รโห นิสีทติ ¶ , เอโก จงฺกมํ อธิฏฺาติ, เอโก จรติ, เอโก วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ – อยํ กายวิเวโก.
กตโม จิตฺตวิเวโก? ปมํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส นีวรเณหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, ทุติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส วิตกฺกวิจาเรหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, ตติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส ปีติยา จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, จตุตฺถํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส สุขทุกฺเขหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อากาสานฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส รูปสฺาย ปฏิฆสฺาย นานตฺตสฺาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, วิฺาณฺจายตนํ ¶ สมาปนฺนสฺส อากาสานฺจายตนสฺาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อากิฺจฺายตนํ สมาปนฺนสฺส วิฺาณฺจายตนสฺาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, เนวสฺานาสฺายตนํ สมาปนฺนสฺส อากิฺจฺายตนสฺาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, โสตาปนฺนสฺส สกฺกายทิฏฺิยา วิจิกิจฺฉาย สีลพฺพตปรามาสา ทิฏฺานุสยา วิจิกิจฺฉานุสยา ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, สกทาคามิสฺส โอฬาริกา กามราคสฺโชนา ปฏิฆสฺโชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อนาคามิสฺส อนุสหคตา กามราคสฺโชนา ปฏิฆสฺโชนา ¶ อนุสหคตา กามราคานุสยา ¶ ปฏิฆานุสยา ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อรหโต รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ – อยํ จิตฺตวิเวโก.
กตโม อุปธิวิเวโก? อุปธิ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ. อุปธิวิเวโก วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ. โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ – อยํ อุปธิวิเวโก. กายวิเวโก จ วิเวกฏฺกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ; จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปตฺตานํ; อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานํ. วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสติ. โส เถโร ปกติยา สิกฺขิตสิกฺโข. อปิ จ ธมฺมเทสนํ อุปาทาย ธมฺมเทสนํ สาเวนฺโต [ยาจนฺโต (สี. สฺยา.)] เอวมาห – วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสติ.
เตนาห เถโร ติสฺสเมตฺเตยฺโย –
‘‘เมถุนมนุยุตฺตสฺส ¶ , [อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโย]
วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส;
สุตฺวาน ตว สาสนํ, วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส’’ติ.
เมถุนมนุยุตฺตสฺส ¶ ¶ , [เมตฺเตยฺยาติ ภควา]
มุสฺสเต วาปิ สาสนํ;
มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ, เอตํ ตสฺมึ อนาริยํ.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม วสลธมฺโม ทุฏฺุลฺโล โอทกนฺติโก รหสฺโส ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติ. กึการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม? อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. ยถา อุโภ กลหการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภณฺฑนการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภสฺสการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วิวาทการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ อธิกรณการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วาทิโน เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ สลฺลาปกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ; เอวเมวํ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ¶ ปริยุฏฺิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติ. เมถุนธมฺเม ยุตฺตสฺส ปยุตฺตสฺส อายุตฺตสฺส สมายุตฺตสฺส ตจฺจริตสฺส ตพฺพหุลสฺส ตคฺครุกสฺส ตนฺนินฺนสฺส ตปฺโปณสฺส ตปฺปพฺภารสฺส ตทธิมุตฺตสฺส ตทธิปเตยฺยสฺสาติ – เมถุนมนุยุตฺตสฺส.
เมตฺเตยฺยาติ ภควา ตํ เถรํ โคตฺเตน อาลปติ. ภควาติ คารวาธิวจนํ. อปิ จ ภคฺคราโคติ ภควา, ภคฺคโทโสติ ¶ ภควา, ภคฺคโมโหติ ภควา, ภคฺคมาโนติ ภควา, ภคฺคทิฏฺีติ ภควา, ภคฺคกณฺฑโกติ [ภคฺคกณฺฑโกติ (สี. สฺยา.)] ภควา, ภคฺคกิเลโสติ ภควา, ภชิ วิภชิ ปวิภชิ ธมฺมรตนนฺติ ภควา, ภวานํ อนฺตกโรติ ภควา, ภาวิตกาโย ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปฺโติ ภควา, ภชิ วา ภควา อรฺวนปตฺถานิ [อรฺเ วนปตฺถานิ (สี.)] ปนฺตานิ เสนาสนานิ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ ¶ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ [มนุสฺสราหเสยฺยกานิ (สี. สฺยา.)] ปฏิสลฺลานสารุปฺปานีติ ภควา, ภาคี วา ภควา ¶ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส อธิสีลสฺส อธิจิตฺตสฺส อธิปฺายาติ ภควา, ภาคี วา ภควา จตุนฺนํ ฌานานํ จตุนฺนํ อปฺปมฺานํ จตุนฺนํ อรูปสมาปตฺตีนนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา อฏฺนฺนํ วิโมกฺขานํ อฏฺนฺนํ อภิภายตนานํ นวนฺนํ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีนนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ สฺาภาวนานํ ทสนฺนํ กสิณสมาปตฺตีนํ อานาปานสฺสติสมาธิสฺส อสุภสมาปตฺติยาติ ภควา, ภาคี วา ภควา จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ปฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ ปฺจนฺนํ พลานํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺสาติ ภควา, ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ ตถาคตพลานํ จตุนฺนํ เวสารชฺชานํ จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ ฉนฺนํ อภิฺานํ [อภิฺาณานํ (สี.)] ฉนฺนํ พุทฺธธมฺมานนฺติ ภควา. ภควาติ เนตํ นามํ มาตรา ¶ กตํ, น ปิตรา กตํ, น ภาตรา กตํ, น ภคินิยา กตํ, น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ, น าติสาโลหิเตหิ กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ, น เทวตาหิ กตํ. วิโมกฺขนฺติกเมตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ โพธิยา มูเล สห สพฺพฺุตฺาณสฺส ปฏิลาภา สจฺฉิกา ปฺตฺติ ยทิทํ ภควาติ – เมตฺเตยฺยาติ ภควา.
มุสฺสเต วาปิ สาสนนฺติ. ทฺวีหิ การเณหิ สาสนํ มุสฺสติ – ปริยตฺติสาสนมฺปิ มุสฺสติ, ปฏิปตฺติสาสนมฺปิ มุสฺสติ. กตมํ ปริยตฺติสาสนํ? ยํ ตสฺส ปริยาปุฏํ – สุตฺตํ เคยฺยํ ¶ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ – อิทํ ปริยตฺติสาสนํ. ตมฺปิ มุสฺสติ สมฺมุสฺสติ ปมุสฺสติ สมฺปมุสฺสติ ปริพาหิโร โหตีติ – เอวมฺปิ มุสฺสเต วาปิ สาสนํ.
กตมํ ปฏิปตฺติสาสนํ? สมฺมาปฏิปทา อนุโลมปฏิปทา ¶ อปจฺจนีกปฏิปทา อนฺวตฺถปฏิปทา ธมฺมานุธมฺมปฏิปทา สีเลสุ ปริปูรการิตา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตฺุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชฺํ จตฺตาโร สติปฏฺานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปฺจินฺทฺริยานิ ปฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค – อิทํ ปฏิปตฺติสาสนํ. ตมฺปิ มุสฺสติ สมฺมุสฺสติ ปมุสฺสติ สมฺปมุสฺสติ ปริพาหิโร โหตีติ. เอวมฺปิ มุสฺสเต วาปิ สาสนํ.
มิจฺฉา ¶ จ ปฏิปชฺชตีติ. ปาณมฺปิ หนติ, อทินฺนมฺปิ อาทิยติ ¶ , สนฺธิมฺปิ ฉินฺทติ, นิลฺโลปมฺปิ หรติ, เอกาคาริกมฺปิ กโรติ, ปริปนฺเถปิ ติฏฺติ, ปรทารมฺปิ คจฺฉติ, มุสาปิ ภณตีติ – มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ.
เอตํ ตสฺมึ อนาริยนฺติ. เอตํ ตสฺมึ ปุคฺคเล อนริยธมฺโม พาลธมฺโม มูฬฺหธมฺโม อฺาณธมฺโม อมราวิกฺเขปธมฺโม, ยทิทํ มิจฺฉาปฏิปทาติ – เอตํ ตสฺมึ อนาริยํ.
เตนาห ภควา –
‘‘เมถุนมนุยุตฺตสฺส, [เมตฺเตยฺยาติ ภควา]
มุสฺสเต วาปิ สาสนํ;
มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ, เอตํ ตสฺมึ อนาริย’’นฺติ.
เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน, เมถุนํ โย นิเสวติ;
ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก, หีนมาหุ ปุถุชฺชนํ.
เอโก ปุพฺเพ จริตฺวานาติ. ทฺวีหิ การเณหิ เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน – ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเน วา. กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา าติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ ¶ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ¶ ปพฺพชิตฺวา อกิฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก ¶ จรติ วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ. เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน.
กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ. โส เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก รโห นิสีทติ, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺาติ, เอโก จรติ วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ. เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน.
เมถุนํ โย นิเสวตีติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม…เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. เมถุนํ โย นิเสวตีติ ¶ . โย อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ เสวติ นิเสวติ สํเสวติ ปฏิเสวตีติ – เมถุนํ โย นิเสวติ.
ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเกติ. ยานนฺติ หตฺถิยานํ อสฺสยานํ โคยานํ อชยานํ เมณฺฑยานํ โอฏฺยานํ ขรยานํ ภนฺตํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ อุปฺปถํ คณฺหาติ, วิสมํ ขาณุมฺปิ ปาสาณมฺปิ อภิรุหติ, ยานมฺปิ อาโรหนกมฺปิ ภฺชติ, ปปาเตปิ ปปตติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ¶ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ อุปฺปถํ คณฺหาติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค อุปฺปถํ คณฺหาติ, มิจฺฉาทิฏฺึ คณฺหาติ…เป… มิจฺฉาสมาธึ คณฺหาติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ วิสมํ ขาณุมฺปิ ปาสาณมฺปิ อภิรุหติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค วิสมํ กายกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ วจีกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ มโนกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ ปาณาติปาตํ อภิรุหติ, วิสมํ อทินฺนาทานํ อภิรุหติ, วิสมํ กาเมสุมิจฺฉาจารํ อภิรุหติ, วิสมํ มุสาวาทํ อภิรุหติ, วิสมํ ปิสุณวาจํ อภิรุหติ, วิสมํ ผรุสวาจํ อภิรุหติ, วิสมํ สมฺผปฺปลาปํ อภิรุหติ ¶ , วิสมํ อภิชฺฌํ อภิรุหติ, วิสมํ พฺยาปาทํ อภิรุหติ, วิสมํ มิจฺฉาทิฏฺึ อภิรุหติ, วิสเม สงฺขาเร อภิรุหติ, วิสเม ปฺจ กามคุเณ อภิรุหติ, วิสเม นีวรเณ อภิรุหติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ ยานมฺปิ อาโรหนกมฺปิ ภฺชติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค นิรเย อตฺตานํ ภฺชติ ¶ , ติรจฺฉานโยนิยํ อตฺตานํ ภฺชติ, เปตฺติวิสเย อตฺตานํ ภฺชติ, มนุสฺสโลเก อตฺตานํ ภฺชติ, เทวโลเก อตฺตานํ ภฺชติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ ปปาเต ปปตติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค ชาติปปาตมฺปิ ปปตติ, ชราปปาตมฺปิ ปปตติ, พฺยาธิปปาตมฺปิ ปปตติ, มรณปปาตมฺปิ ปปตติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสปปาตมฺปิ ปปตติ. โลเกติ อปายโลเก มนุสฺสโลเกติ ¶ – ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก.
หีนมาหุ ปุถุชฺชนนฺติ. ปุถุชฺชนาติ เกนฏฺเน ปุถุชฺชนา? ปุถุ กิเลเส ชเนนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ อวิหตสกฺกายทิฏฺิกาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ สตฺถารานํ มุขุลฺโลกิกาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ สพฺพคตีหิ อวุฏฺิตาติ ปุถุชฺชนา ¶ , ปุถุ นานาภิสงฺขาเร [นานาภิสงฺขาเรหิ (สฺยา.)] อภิสงฺขโรนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาโอเฆหิ วุยฺหนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาสนฺตาเปหิ สนฺตปนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาปริฬาเหหิ ปริทยฺหนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ ปฺจสุ กามคุเณสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา [อชฺโฌปนฺนา (สี. สฺยา.)] ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ ปฺจหิ นีวรเณหิ อาวุตา นิวุตา โอวุตา ปิหิตา ปฏิจฺฉนฺนา ปฏิกุชฺชิตาติ ปุถุชฺชนา. หีนมาหุ ปุถุชฺชนนฺติ. ปุถุชฺชนํ หีนํ นิหีนํ โอมกํ ลามกํ ¶ ฉตุกฺกํ ปริตฺตนฺติ เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – หีนมาหุ ปุถุชฺชนํ.
เตนาห ภควา –
‘‘เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน, เมถุนํ โย นิเสวติ;
ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก, หีนมาหุ ปุถุชฺชน’’นฺติ.
ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สา;
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเว.
ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สาติ. กตโม ยโส? อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว สกฺกโต โหติ ครุกโต ¶ มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ – อยํ ยโส. กตมา กิตฺติ? อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว กิตฺติวณฺณคโต โหติ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี กลฺยาณปฏิภาโน – สุตฺตนฺติโกติ วา วินยธโรติ วา ธมฺมกถิโกติ วา อารฺิโกติ วา ปิณฺฑปาติโกติ วา ปํสุกูลิโกติ วา เตจีวริโกติ วา สปทานจาริโกติ วา ขลุปจฺฉาภตฺติโกติ ¶ วา เนสชฺชิโกติ วา ยถาสนฺถติโกติ วา ปมสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา ทุติยสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา ตติยสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา อากาสานฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา วิฺาณฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา อากิฺจฺายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา เนวสฺานาสฺายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา, อยํ กิตฺตีติ – ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ.
หายเต ¶ วาปิ ตสฺส สาติ. ตสฺส อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส โส จ ยโส สา จ กิตฺติ หายติ ปริหายติ ¶ ปริธํสติ ปริปตติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชตีติ – ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ หายเต วาปิ ตสฺส สา.
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ เมถุนํ วิปฺปหาตเวติ. เอตนฺติ ปุพฺเพ สมณภาเว ยโส กิตฺติ จ, อปรภาเค พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส อยโส จ อกิตฺติ จ; เอตํ สมฺปตฺตึ ¶ วิปตฺตึ. ทิสฺวาติ ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ – เอตมฺปิ ทิสฺวา. สิกฺเขถาติ ติสฺโส สิกฺขา – อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปฺาสิกฺขา. กตมา อธิสีลสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ. ขุทฺทโก สีลกฺขนฺโธ, มหนฺโต สีลกฺขนฺโธ. สีลํ ปติฏฺา อาทิ จรณํ สํยโม สํวโร มุขํ ปมุขํ กุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ อธิสีลสิกฺขา.
กตมา อธิจิตฺตสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ…เป… ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ – อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา.
กตมา อธิปฺาสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ ปฺวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ อาสวสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ ¶ , อยํ อาสวนิโรธคามินี ¶ ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ – อยํ อธิปฺาสิกฺขา. เมถุนธมฺโม ¶ นาม โย โส อสทฺธมฺโม…เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม.
เอตมฺปิ ¶ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเวติ. เมถุนธมฺมสฺส ปหานาย วูปสมาย ปฏินิสฺสคฺคาย ปฏิปสฺสทฺธิยา อธิสีลมฺปิ สิกฺเขยฺย, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺเขยฺย, อธิปฺมฺปิ สิกฺเขยฺย. อิมา ติสฺโส สิกฺขาโย อาวชฺชนฺโต สิกฺเขยฺย, ชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปสฺสนฺโต สิกฺเขยฺย, ปจฺจเวกฺขนฺโต สิกฺเขยฺย, จิตฺตํ อธิฏฺหนฺโต สิกฺเขยฺย, สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต สิกฺเขยฺย, วีริยํ ปคฺคณฺหนฺโต สิกฺเขยฺย, สตึ อุปฏฺเปนฺโต สิกฺเขยฺย, จิตฺตํ สมาทหนฺโต สิกฺเขยฺย, ปฺาย ปชานนฺโต สิกฺเขยฺย, อภิฺเยฺยํ อภิชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปริฺเยฺยํ ปริชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปหาตพฺพํ ปชหนฺโต สิกฺเขยฺย, ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺโต สิกฺเขยฺย, สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรนฺโต สิกฺเขยฺย อาจเรยฺย สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺยาติ – เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเว.
เตนาห ภควา –
‘‘ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สา;
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเว’’ติ.
สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายติ;
สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ.
สงฺกปฺเปหิ ¶ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายตีติ. กามสงฺกปฺเปน พฺยาปาทสงฺกปฺเปน วิหึสาสงฺกปฺเปน ทิฏฺิสงฺกปฺเปน ผุฏฺโ ปเรโต สโมหิโต สมนฺนาคโต ปิหิโต กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ [อวชฺฌายติ (สฺยา.)]. ยถา อุลูโก รุกฺขสาขายํ มูสิกํ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา โกตฺถุ นทีตีเร มจฺเฉ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา ¶ พิฬาโร สนฺธิสมลสงฺกฏิเร มูสิกํ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา คทฺรโภ วหจฺฉินฺโน สนฺธิสมลสงฺกฏิเร ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก กามสงฺกปฺเปน พฺยาปาทสงฺกปฺเปน วิหึสาสงฺกปฺเปน ทิฏฺิสงฺกปฺเปน ผุฏฺโ ปเรโต สโมหิโต ¶ สมนฺนาคโต ปิหิโต กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายตีติ – สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส กปโณ วิย ฌายติ.
สุตฺวา ¶ ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธติ. ปเรสนฺติ อุปชฺฌายา วา อาจริยา วา สมานุปชฺฌายกา วา สมานาจริยกา วา มิตฺตา วา สนฺทิฏฺา วา สมฺภตฺตา วา สหายา วา โจเทนฺติ – ‘‘ตสฺส เต, อาวุโส, อลาภา, ตสฺส เต ทุลฺลทฺธํ, ยํ ตฺวํ เอวรูปํ อุฬารํ สตฺถารํ ลภิตฺวา เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา เอวรูปํ อริยคณํ ลภิตฺวา หีนสฺส เมถุนธมฺมสฺส การณา พุทฺธํ ¶ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโตสิ. สทฺธาปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิรีปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โอตฺตปฺปมฺปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วีริยมฺปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สติปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ปฺาปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติ. เตสํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสาสนํ อนุสิฏฺึ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวา มงฺกุ โหติ, ปีฬิโต ฆฏฺฏิโต พฺยาธิโต โทมนสฺสิโต โหติ. ตถาวิโธติ ¶ ตถาวิโธ ตาทิโส ตสฺสณฺิโต ตปฺปกาโร ตปฺปฏิภาโค. โย โส วิพฺภนฺตโกติ – สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ.
เตนาห ภควา –
‘‘สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายติ;
สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ’’ติ.
อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต;
เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ, โมสวชฺชํ ปคาหติ[สํคาหติ (ก.)].
อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโตติ. อถาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยฺชนสิลิฏฺตา ปทานุปุพฺพตาเปตํ – อถาติ. สตฺถานีติ ตีณิ สตฺถานิ – กายสตฺถํ, วจีสตฺถํ, มโนสตฺถํ. ติวิธํ กายทุจฺจริตํ กายสตฺถํ, จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ วจีสตฺถํ, ติวิธํ มโนทุจฺจริตํ มโนสตฺถํ. ปรวาเทหิ โจทิโตติ. อุปชฺฌาเยหิ วา อาจริเยหิ วา สมานุปชฺฌายเกหิ วา สมานาจริยเกหิ ¶ วา มิตฺเตหิ วา สนฺทิฏฺเหิ วา สมฺภตฺเตหิ วา สหาเยหิ วา โจทิโต สมฺปชานมุสา ภาสติ. ‘‘อภิรโต อหํ, ภนฺเต, อโหสึ ปพฺพชฺชาย. มาตา เม โปเสตพฺพา, เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต’’ติ ภณติ ¶ . ‘‘ปิตา เม โปเสตพฺโพ ¶ , เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต’’ติ ภณติ. ‘‘ภาตา เม โปเสตพฺโพ… ภคินี เม โปเสตพฺพา… ปุตฺโต เม โปเสตพฺโพ… ธีตา เม โปเสตพฺพา… มิตฺตา เม โปเสตพฺพา… อมจฺจา เม โปเสตพฺพา… าตกา เม โปเสตพฺพา… สาโลหิตา เม โปเสตพฺพา, เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต’’ติ ภณติ. วจีสตฺถํ กโรติ สงฺกโรติ ชเนติ สฺชเนติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตตีติ – อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต.
เอส ขฺวสฺส มหาเคโธติ. เอโส ตสฺส มหาเคโธ ¶ มหาวนํ มหาคหนํ มหากนฺตาโร มหาวิสโม มหากุฏิโล มหาปงฺโก มหาปลิโป มหาปลิโพโธ มหาพนฺธนํ, ยทิทํ สมฺปชานมุสาวาโทติ – เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ.
โมสวชฺชํ ปคาหตีติ. โมสวชฺชํ วุจฺจติ มุสาวาโท. อิเธกจฺโจ สภคฺคโต วา ปริสคฺคโต วา าติมชฺฌคโต วา ปูคมชฺฌคโต วา ราชกุลมชฺฌคโต วา อภินีโต สกฺขิปุฏฺโ – ‘‘เอหมฺโภ ปุริส, ยํ ชานาสิ ตํ วเทหี’’ติ, โส อชานํ วา อาห – ‘‘ชานามี’’ติ, ‘‘ชานํ’’ วา อาห – ‘‘น ชานามี’’ติ, อปสฺสํ วา อาห – ‘‘ปสฺสามี’’ติ, ปสฺสํ วา อาห – ‘‘น ปสฺสามี’’ติ. อิติ อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ ¶ วา อามิสกิฺจิกฺขเหตุ วา สมฺปชานมุสา ภาสติ – อิทํ วุจฺจติ โมสวชฺชํ.
อปิ จ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. ปุพฺเพวสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ – ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ. อิเมหิ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. อปิ จ จตูหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. ปุพฺเพวสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ – ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ. อิเมหิ จตูหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. อปิ จ ปฺจหากาเรหิ… ฉหากาเรหิ… สตฺตหากาเรหิ… อฏฺหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. ปุพฺเพวสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ – ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย สฺํ, วินิธาย ภาวํ. อิเมหิ อฏฺหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. โมสวชฺชํ ปคาหตีติ. โมสวชฺชํ ¶ ปคาหติ โอคาหติ อชฺโฌคาหติ ปวิสตีติ – โมสวชฺชํ ปคาหติ.
เตนาห ¶ ภควา –
‘‘อถ ¶ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต;
เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ, โมสวชฺชํ ปคาหตี’’ติ.
ปณฺฑิโตติ สมฺาโต, เอกจฺจริยํ[เอกจริยํ (สี. สฺยา.)]อธิฏฺิโต;
ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสติ.
ปณฺฑิโตติ สมฺาโตติ. อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว กิตฺติ วณฺณคโต โหติ – ‘‘ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี กลฺยาณปฏิภาโน สุตฺตนฺติโกติ วา วินยธโรติ วา ธมฺมกถิโกติ วา…เป… เนวสฺานาสฺายตนสมาปตฺติยา ลาภี’’ติ วา ¶ . เอวํ าโต โหติ ปฺาโต สมฺาโต โหตีติ – ปณฺฑิโตติ สมฺาโต.
เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโตติ. ทฺวีหิ การเณหิ เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโต – ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเน วา. กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโต? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา…เป… เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโต. กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเน เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโต? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ…เป… เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเน เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโตติ – เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโต.
ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโตติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม…เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโตติ. โส อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เมถุนธมฺเม ยุตฺโต [ยุตฺโต สํยุตฺโต (สี.)] ปยุตฺโต อายุตฺโต สมายุตฺโตติ – ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต.
มนฺโทว ปริกิสฺสตีติ. กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย กิสฺสติ ¶ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ. ปาณมฺปิ หนติ, อทินฺนมฺปิ อาทิยติ, สนฺธิมฺปิ ฉินฺทติ, นิลฺโลปมฺปิ หรติ, เอกาคาริกมฺปิ กโรติ, ปริปนฺเถปิ ติฏฺติ, ปรทารมฺปิ คจฺฉติ, มุสาปิ ภณติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ. ตเมนํ ราชาโน คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา กาเรนฺติ ¶ – กสาหิปิ ตาเฬนฺติ, เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺติ, อทฺธทณฺฑเกหิปิ ¶ ตาเฬนฺติ, หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺติ, ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺติ, นาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ ¶ , กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ, พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺติ, สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺติ, ราหุมุขมฺปิ กโรนฺติ, โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺติ, หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺติ, เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, จิรกวาสิกมฺปิ กโรนฺติ, เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺติ, พฬิสมํสิกมฺปิ กโรนฺติ, กหาปณิกมฺปิ กโรนฺติ, ขาราปตจฺฉิกมฺปิ [ขาราปฏิจฺฉกมฺปิ (ก.)] กโรนฺติ, ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, ปลาลปีกมฺปิ กโรนฺติ, ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิฺจนฺติ, สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺติ, ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺติ, อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ.
อถ วา กามตณฺหาย อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต โภเค ปริเยสนฺโต นาวาย มหาสมุทฺทํ ปกฺขนฺทติ, สีตสฺส ปุรกฺขโต อุณฺหสฺส ปุรกฺขโต ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺเสหิ ปีฬิยมาโน ขุปฺปิปาสาย มิยฺยมาโน ติคุมฺพํ คจฺฉติ, ตกฺโกลํ คจฺฉติ, ตกฺกสีลํ คจฺฉติ, กาลมุขํ คจฺฉติ, ปุรปูรํ คจฺฉติ, เวสุงฺคํ คจฺฉติ, เวราปถํ คจฺฉติ, ชวํ คจฺฉติ, ตามลึ [กมลึ (สฺยา.), ตํมลึ (ก.)] คจฺฉติ, วงฺคํ คจฺฉติ, เอฬพนฺธนํ คจฺฉติ, สุวณฺณกูฏํ ¶ คจฺฉติ, สุวณฺณภูมึ คจฺฉติ, ตมฺพปาณึ คจฺฉติ, สุปฺปาทกํ คจฺฉติ, ภารุกจฺฉํ คจฺฉติ, สุรฏฺํ คจฺฉติ, ภงฺคโลกํ คจฺฉติ, ภงฺคณํ คจฺฉติ, สรมตํ คณํ คจฺฉติ, โยนํ คจฺฉติ ¶ , ปรมโยนํ [ปีนํ (สฺยา.)] คจฺฉติ, วินกํ [นวกํ (สี.)] คจฺฉติ, มูลปทํ คจฺฉติ, มรุกนฺตารํ คจฺฉติ, ชณฺณุปถํ คจฺฉติ, อชปถํ คจฺฉติ, เมณฺฑปถํ คจฺฉติ, สงฺกุปถํ คจฺฉติ, ฉตฺตปถํ คจฺฉติ, วํสปถํ คจฺฉติ, สกุณปถํ คจฺฉติ, มูสิกปถํ คจฺฉติ, ทริปถํ คจฺฉติ, เวตฺตาจารํ คจฺฉติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ.
คเวสนฺโต น วินฺทติ, อลาภมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ.
คเวสนฺโต วินฺทติ, ลทฺธาปิ อารกฺขมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ – ‘‘กินฺติ เม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ, น โจรา หเรยฺยุํ, น อคฺคี ทเหยฺยุํ, น อุทกํ วเหยฺย, น อปิยา ทายาทา หเรยฺยุ’’นฺติ. ตสฺส เอวํ อารกฺขโต โคปยโต เต โภคา วิปฺปลุชฺชนฺติ. โส วิปฺปโยคมูลกมฺปิ ¶ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสตีติ ¶ – ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสติ.
เตนาห ¶ ภควา –
‘‘ปณฺฑิโตติ สมฺาโต, เอกจฺจริยํ อธิฏฺิโต;
ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสตี’’ติ.
เอตมาทีนวํ ตฺวา, มุนึ ปุพฺพาปเร อิธ;
เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, น นิเสเวถ เมถุนํ.
เอตมาทีนวํ ตฺวา, มุนิ ปุพฺพาปเร อิธาติ. เอตนฺติ ปุพฺเพ สมณภาเว ยโส จ กิตฺติ จ, อปรภาเค พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ ¶ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส อยโส จ อกิตฺติ จ; เอตํ สมฺปตฺตึ วิปตฺติฺจ. ตฺวาติ ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา. มุนีติ. โมนํ วุจฺจติ าณํ. ยา ปฺา ปชานนา…เป… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ. อิธาติ อิมิสฺสา ทิฏฺิยา อิมิสฺสา ขนฺติยา อิมิสฺสา รุจิยา อิมสฺมึ อาทาเย อิมสฺมึ ธมฺเม อิมสฺมึ วินเย อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อิมสฺมึ ปาวจเน อิมสฺมึ พฺรหฺมจริเย อิมสฺมึ สตฺถุสาสเน อิมสฺมึ อตฺตภาเว อิมสฺมึ มนุสฺสโลเกติ – เอตมาทีนวํ ตฺวา มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ.
เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิราติ. ทฺวีหิ การเณหิ เอกจฺจริยํ ทฬหํ กเรยฺย – ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเน วา. กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา าติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จเรยฺย วิหเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ¶ ยเปยฺย ยาเปยฺย. เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย.
กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสเวยฺย อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ ¶ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ. โส เอโก คจฺเฉยฺย, เอโก ติฏฺเยฺย, เอโก นิสีเทยฺย, เอโก เสยฺยํ กปฺเปยฺย, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิเสยฺย, เอโก ¶ ปฏิกฺกเมยฺย, เอโก รโห นิสีเทยฺย, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺเยฺย, เอโก จเรยฺย วิหเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺย. เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺยาติ – เอกจฺจริยํ ¶ ทฬฺหํ กเรยฺย, ถิรํ กเรยฺย, ทฬฺหํ สมาทาโน อสฺส, อวฏฺิตสมาทาโน อสฺส กุสเลสุ ธมฺเมสูติ – เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิรา.
น นิเสเวถ เมถุนนฺติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม…เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. เมถุนธมฺมํ น เสเวยฺย น นิเสเวยฺย น สํเสเวยฺย น ปฏิเสเวยฺย น จเรยฺย น สมาจเรยฺย น สมาทาย วตฺเตยฺยาติ – น นิเสเวถ เมถุนํ.
เตนาห ภควา –
‘‘เอตมาทีนวํ ตฺวา, มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ;
เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, น นิเสเวถ เมถุน’’นฺติ.
วิเวกฺเว สิกฺเขถ, เอตํ อริยานมุตฺตมํ;
น เตน เสฏฺโ มฺเถ, ส เว นิพฺพานสนฺติเก.
วิเวกฺเว สิกฺเขถาติ. วิเวโกติ ตโย วิเวกา – กายวิเวโก, จิตฺตวิเวโก, อุปธิวิเวโก. กตโม ¶ กายวิเวโก…เป… อยํ อุปธิวิเวโก. กายวิเวโก จ วิเวกฏฺกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ. จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ. อุปธิวิเวโก จ ¶ นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานํ. สิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา – อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปฺาสิกฺขา…เป… อยํ อธิปฺาสิกฺขา. วิเวกฺเว สิกฺเขถาติ วิเวกฺเว สิกฺเขยฺย อาจเรยฺย สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺยาติ – วิเวกฺเว สิกฺเขถ.
เอตํ อริยานมุตฺตมนฺติ. อริยา วุจฺจนฺติ พุทฺธา จ พุทฺธสาวกา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ. อริยานํ เอตํ อคฺคํ เสฏฺํ วิสิฏฺํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรํ ยทิทํ วิเวกจริยาติ – เอตํ อริยานมุตฺตมํ.
น เตน เสฏฺโ มฺเถาติ. กายวิเวกจริยาย อุนฺนตึ น กเรยฺย, อุนฺนมํ น กเรยฺย, มานํ น กเรยฺย, ถามํ น กเรยฺย, ถมฺภํ น กเรยฺย, น เตน มานํ ชเนยฺย, น เตน ถทฺโธ อสฺส ปตฺถทฺโธ ปคฺคหิตสิโรติ – เตน เสฏฺโ น มฺเถ.
ส ¶ ¶ เว นิพฺพานสนฺติเกติ. โส นิพฺพานสฺส สนฺติเก สามนฺตา อาสนฺเน อวิทูเร อุปกฏฺเติ – ส เว นิพฺพานสนฺติเก.
เตนาห ภควา –
‘‘วิเวกฺเว สิกฺเขถ, เอตํ อริยานมุตฺตมํ;
น เตน เสฏฺโ มฺเถ, ส เว นิพฺพานสนฺติเก’’ติ.
ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต, กาเมสุ อนเปกฺขิโน;
โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชา.
ริตฺตสฺส มุนิโน จรโตติ. ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ¶ ปวิวิตฺตสฺส ¶ , กายทุจฺจริเตน ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺส. วจีทุจฺจริเตน…เป… มโนทุจฺจริเตน… ราเคน… โทเสน… โมเหน… โกเธน… อุปนาเหน… มกฺเขน… ปฬาเสน… อิสฺสาย… มจฺฉริเยน… มายาย… สาเยฺเยน… ถมฺเภน… สารมฺเภน… มาเนน… อติมาเนน… มเทน… ปมาเทน… สพฺพกิเลเสหิ… สพฺพทุจฺจริเตหิ… สพฺพทรเถหิ… สพฺพปริฬาเหหิ… สพฺพสนฺตาเปหิ… สพฺพากุสลาภิสงฺขาเรหิ ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺส. มุนิโนติ. โมนํ วุจฺจติ าณํ…เป… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ. จรโตติ จรโต วิหรโต อิริยโต วตฺตโต ปาลยโต ยปยโต ยาปยโตติ – ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต.
กาเมสุ อนเปกฺขิโนติ. กามาติ อุทฺทานโต ทฺเว กามา – วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ…เป… อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา…เป… อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา. วตฺถุกาเม ปริชานิตฺวา กิเลสกาเม ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตึ กริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวา กาเมสุ อนเปกฺขมาโน จตฺตกาโม วนฺตกาโม มุตฺตกาโม ปหีนกาโม ปฏินิสฺสฏฺกาโม, วีตราโค จตฺตราโค วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺราโค นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต [สีตีภูโต (สี.)] สุขปฺปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ – กาเมสุ อนเปกฺขิโน.
โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชาติ. ปชาติ สตฺตาธิวจนํ ¶ ปชา กาเมสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา. เต กาโมฆํ ติณฺณสฺส ภโวฆํ ติณฺณสฺส ทิฏฺโฆํ ติณฺณสฺส อวิชฺโชฆํ ติณฺณสฺส สพฺพสงฺขารปถํ ติณฺณสฺส อุตฺติณฺณสฺส นิตฺติณฺณสฺส อติกฺกนฺตสฺส สมติกฺกนฺตสฺส วีติวตฺตสฺส ปารํ คตสฺส ปารํ ปตฺตสฺส ¶ ¶ อนฺตํ คตสฺส ¶ อนฺตํ ปตฺตสฺส โกฏึ คตสฺส โกฏึ ปตฺตสฺส ปริยนฺตํ คตสฺส ปริยนฺตํ ปตฺตสฺส โวสานํ คตสฺส โวสานํ ปตฺตสฺส ตาณํ คตสฺส ตาณํ ปตฺตสฺส เลณํ คตสฺส เลณํ ปตฺตสฺส สรณํ คตสฺส สรณํ ปตฺตสฺส อภยํ คตสฺส อภยํ ปตฺตสฺส อจฺจุตํ คตสฺส อจฺจุตํ ปตฺตสฺส อมตํ คตสฺส อมตํ ปตฺตสฺส นิพฺพานํ คตสฺส นิพฺพานํ ปตฺตสฺส อิจฺฉนฺติ สาทิยนฺติ ปตฺถยนฺติ ปิหยนฺติ อภิชปฺปนฺติ. ยถา อิณายิกา อานณฺยํ [อาณณฺยํ (อฏฺ.)] ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา อาพาธิกา อาโรคฺยํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา พนฺธนพทฺธา พนฺธนโมกฺขํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา ทาสา ภุชิสฺสํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา กนฺตารทฺธานปกฺขนฺทา [กนฺตารทฺธานปกฺขนฺตา (สี.), กนฺตารทฺธานปกฺขนฺนา (สฺยา.)] เขมนฺตภูมึ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ; เอวเมวํ ปชา กาเมสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา เต กาโมฆํ ติณฺณสฺส ภโวฆํ ติณฺณสฺส…เป… นิพฺพานํ คตสฺส นิพฺพานํ ปตฺตสฺส อิจฺฉนฺติ สาทิยนฺติ ปตฺถยนฺติ ปิหยนฺติ อภิชปฺปนฺตีติ – โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชา.
เตนาห ภควา –
‘‘ริตฺตสฺส ¶ มุนิโน จรโต, กาเมสุ อนเปกฺขิโน;
โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชา’’ติ.
ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทโส สตฺตโม.