📜
๙. มคฺคกถา
มคฺคกถาวณฺณนา
๒๓๗. อิทานิ ¶ เตสํ ติณฺณํ วิปลฺลาสานํ ปหานกรํ อริยมคฺคํ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย มคฺคกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ มคฺโคติ เกนฏฺเน มคฺโคติ โย พุทฺธสาสเน มคฺโคติ วุจฺจติ, โส เกนฏฺเน มคฺโค นาม โหตีติ อตฺโถ. มิจฺฉาทิฏฺิยา ปหานายาติอาทีสุ ทสสุ ¶ ปริยาเยสุ ปโม ปโม ตสฺส ตสฺส มคฺคงฺคสฺส อุชุวิปจฺจนีกวเสน วุตฺโต. มคฺโค เจว เหตุ จาติ ตสฺส ตสฺส กิจฺจสฺส กรณาย ปฏิปทฏฺเน มคฺโค, สมฺปาปกฏฺเน เหตุ. เตน มคฺคสฺส ปฏิปทฏฺโ สมฺปาปกฏฺโ จ วุตฺโต โหติ. ‘‘อยํ มคฺโค อยํ ปฏิปทา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. ๕.๕, ๔๘) หิ ปฏิปทา มคฺโค, ‘‘มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺโ เหตุฏฺโ’’ติอาทีสุ (ปฏิ. ม. ๒.๘) สมฺปาปโก เหตุ. เอวํ ทฺวีหิ ทฺวีหิ ปเทหิ ‘‘มคฺโคติ เกนฏฺเน มคฺโค’’ติ ปุจฺฉาย วิสฺสชฺชนํ กตํ โหติ. สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนายาติ อตฺตนา สหชาตานํ อรูปธมฺมานํ สหชาตอฺมฺนิสฺสยาทิภาเวน อุปตฺถมฺภนภาวาย. กิเลสานํ ปริยาทานายาติ ตํตํมคฺควชฺฌานํ วุตฺตาวเสสกิเลสานํ เขปนาย. ปฏิเวธาทิวิโสธนายาติ เอตฺถ ยสฺมา ‘‘โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ, สีลฺจ สุวิสุทฺธํ ทิฏฺิ จ อุชุกา’’ติ (สํ. นิ. ๕.๓๖๙, ๓๘๑) วจนโต สีลฺจ ทิฏฺิ จ สจฺจปฏิเวธสฺส อาทิ. โส จ อาทิมคฺคกฺขเณ วิสุชฺฌติ. ตสฺมา ‘‘ปฏิเวธาทิวิโสธนายา’’ติ วุตฺตํ. จิตฺตสฺส อธิฏฺานายาติ สมฺปยุตฺตจิตฺตสฺส สกกิจฺเจ ปติฏฺานาย. จิตฺตสฺส โวทานายาติ จิตฺตสฺส ปริสุทฺธภาวาย. วิเสสาธิคมายาติ โลกิยโต วิเสสปฏิลาภาย. อุตฺตริ ปฏิเวธายาติ โลกิยโต อุตฺตริ ปฏิวิชฺฌนตฺถาย. สจฺจาภิสมยายาติ จตุนฺนํ สจฺจานํ เอกาภิสมยาย กิจฺจนิปฺผตฺติวเสน เอกปฏิเวธาย. นิโรเธ ปติฏฺาปนายาติ จิตฺตสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา นิพฺพาเน ปติฏฺาปนตฺถาย. สกทาคามิมคฺคกฺขณาทีสุ ¶ อฏฺ มคฺคงฺคานิ เอกโต กตฺวา ตํตํมคฺควชฺฌกิเลสปฺปหานํ วุตฺตํ. เอวํ วจเน การณํ เหฏฺา วุตฺตเมว. ยสฺมา อุปรูปริมคฺเคนาปิ สุฏฺุ อาทิวิโสธนา สุฏฺุ จิตฺตโวทานฺจ โหติ, ตสฺมา ตานิปิ ปทานิ วุตฺตานิ.
ทสฺสนมคฺโคติอาทีหิ ¶ ยาว ปริโยสานา ตสฺส ธมฺมสฺส ลกฺขณวเสน มคฺคฏฺโ วุตฺโต. ตานิ สพฺพานิปิ ปทานิ อภิฺเยฺยนิทฺเทเส วุตฺตตฺถาเนว. เอวเมตฺถ ยถาสมฺภวํ โลกิยโลกุตฺตโร มคฺโค นิทฺทิฏฺโ. เหตุฏฺเน มคฺโคติ จ อฏฺงฺคิโก มคฺโค นิทฺทิฏฺโ. นิปฺปริยายมคฺคตฺตา จสฺส ปุน ‘‘มคฺโค’’ติ น วุตฺตํ. อาธิปเตยฺยฏฺเน อินฺทฺริยาติ อาทีนิ จ อินฺทฺริยาทีนํ อตฺถวเสน วุตฺตานิ, น มคฺคฏฺวเสน. สจฺจานีติ เจตฺถ สจฺจาณานิ. สพฺเพปิ เต ธมฺมา นิพฺพานสฺส ปฏิปทฏฺเน มคฺโค. อนฺเต วุตฺตํ นิพฺพานํ ¶ ปน สํสารทุกฺขาภิภูเตหิ ทุกฺขนิสฺสรณตฺถิเกหิ สปฺปุริเสหิ มคฺคียติ คเวสียตีติ มคฺโคติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพนฺติ.
มคฺคกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.