📜
๔. นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ
๑. จีวรวคฺโค
๑. ปมกถินสิกฺขาปทํ
อิเม ¶ ¶ โข ปนายสฺมนฺโต ตึส นิสฺสคฺคิยา ปาจิตฺติยา
ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺติ.
๔๕๙. เตเน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ โคตมเก เจติเย. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ ติจีวรํ อนฺุาตํ โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา ติจีวรํ อนฺุาต’’นฺติ อฺเเนว ติจีวเรน คามํ ปวิสนฺติ, อฺเน ติจีวเรน อาราเม อจฺฉนฺติ, อฺเน ติจีวเรน นหานํ โอตรนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติเรกจีวรํ ธาเรสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อติเรกจีวรํ ธาเรถา’’ติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อติเรกจีวรํ ธาเรสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๖๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อติเรกจีวรํ ธาเรยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ¶ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๔๖๑. [มหาว. ๓๔๗] เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อานนฺทสฺส อติเรกจีวรํ อุปฺปนฺนํ โหติ. อายสฺมา จ อานนฺโท ตํ จีวรํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม โหติ. อายสฺมา จ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพ’นฺติ. อิทฺจ เม อติเรกจีวรํ อุปฺปนฺนํ. อหฺจิมํ จีวรํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม. อายสฺมา จ ¶ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสิ. ‘‘กีวจิรํ ปนานนฺท, สาริปุตฺโต อาคจฺฉิสฺสตี’’ติ? ‘‘นวมํ วา, ภควา, ทิวสํ ทสมํ วา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๖๒. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ ¶ กถิเน ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพํ. ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๖๓. นิฏฺิตจีวรสฺมินฺติ ภิกฺขุโน จีวรํ กตํ วา โหติ นฏฺํ วา วินฏฺํ วา ทฑฺฒํ วา จีวราสา วา อุปจฺฉินฺนา.
อุพฺภตสฺมึ กถิเนติ อฏฺนฺนํ มาติกานํ อฺตราย มาติกาย อุพฺภตํ โหติ, สงฺเฆน วา อนฺตรา อุพฺภตํ โหติ.
ทสาหปรมนฺติ ทสาหปรมตา ธาเรตพฺพํ.
อติเรกจีวรํ นาม อนธิฏฺิตํ อวิกปฺปิตํ.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ, วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ โหตี[โหตีติ อิทํ ปทํ สพฺพโปตฺถเกสุ อตฺถิ, สิกฺขาปเท ปน นตฺถิ, เอวมุปริปิ] ติ เอกาทเส อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ทสาหาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ¶ ปฏิคฺคเหตพฺพา. นิสฺสฏฺจีวรํ ทาตพฺพํ.
๔๖๔. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิยํ สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยา’’ติ.
๔๖๕. เตน ¶ ภิกฺขุนา สมฺพหุเล ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ทสาหาติกฺกนฺตํ ¶ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ อายสฺมนฺตานํ นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. นิสฺสฏฺจีวรํ ทาตพฺพํ.
๔๖๖. ‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อิทํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิยํ อายสฺมนฺตานํ นิสฺสฏฺํ. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อายสฺมนฺตา อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยุ’’นฺติ.
๔๖๗. เตน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อิทํ เม, อาวุโส, จีวรํ ทสาหาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ อายสฺมโต นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. เตน ภิกฺขุนา อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. นิสฺสฏฺจีวรํ ทาตพฺพํ – ‘‘อิมํ จีวรํ อายสฺมโต ทมฺมี’’ติ.
๔๖๘. ทสาหาติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต ¶ เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนฏฺเ นฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวินฏฺเ วินฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๔๖๙. อนาปตฺติ อนฺโตทสาหํ อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
๔๗๐. เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นิสฺสฏฺจีวรํ น เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, นิสฺสฏฺจีวรํ น ทาตพฺพํ. โย น ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
กถินสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. อุโทสิตสิกฺขาปทํ
๔๗๑. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺติ. ตานิ จีวรานิ จิรํ นิกฺขิตฺตานิ กณฺณกิตานิ โหนฺติ. ตานิ ภิกฺขู โอตาเปนฺติ. อทฺทสา โข อายสฺมา อานนฺโท เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต เต ภิกฺขู ตานิ จีวรานิ โอตาเปนฺเต. ทิสฺวาน เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘กสฺสิมานิ, อาวุโส, จีวรานิ กณฺณกิตานี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต ¶ อานนฺทสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อายสฺมา อานนฺโท อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสนฺติ ¶ ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๗๒. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน เอกรตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขุ ติจีวเรน วิปฺปวเสยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๔๗๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โกสมฺพิยํ คิลาโน โหติ. าตกา ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก ทูตํ ปาเหสุํ – ‘‘อาคจฺฉตุ ภทนฺโต, มยํ, อุปฏฺหิสฺสามา’’ติ. ภิกฺขูปิ เอวมาหํสุ – ‘‘คจฺฉาวุโส ¶ , าตกา ตํ อุปฏฺหิสฺสนฺตี’’ติ. โส เอวมาห – ‘‘ภควตาวุโส, สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น ติจีวเรน วิปฺปวสิตพฺพ’นฺติ. อหฺจมฺหิ คิลาโน. น สกฺโกมิ ติจีวรํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. นาหํ คมิสฺสามี’’ติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน. น สกฺโกมิ ติจีวรํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ¶ าเปตพฺโพ –
๔๗๔. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ ติจีวรํ ¶ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ ติจีวรํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๗๕. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน เอกรตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขุ ติจีวเรน วิปฺปวเสยฺย, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๗๖. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมินฺติ ภิกฺขุโน จีวรํ กตํ วา โหติ นฏฺํ วา วินฏฺํ วา ทฑฺฒํ วา จีวราสา วา อุปจฺฉินฺนา.
อุพฺภตสฺมึ ¶ กถิเนติ อฏฺนฺนํ มาติกานํ อฺตราย มาติกาย อุพฺภตํ โหติ, สงฺเฆน วา อนฺตรา อุพฺภตํ โหติ.
เอกรตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขุ ติจีวเรน วิปฺปวเสยฺยาติ สงฺฆาฏิยา วา อุตฺตราสงฺเคน วา อนฺตรวาสเกน ¶ วา.
อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
นิสฺสคฺคิยํ โหตีติ สห อรุณุคฺคมนา [อรุณุคฺคมเนน (สี. สฺยา.)] นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส ¶ วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต ¶ , จีวรํ รตฺติวิปฺปวุตฺถํ [รตฺตึ วิปฺปวุตฺถํ (สี.)] อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๔๗๗. คาโม เอกูปจาโร นานูปจาโร. นิเวสนํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. อุโทสิโต เอกูปจาโร นานูปจาโร. อฏฺโฏ เอกูปจาโร นานูปจาโร. มาโฬ เอกูปจาโร นานูปจาโร. ปาสาโท เอกูปจาโร นานูปจาโร. หมฺมิยํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. นาวา เอกูปจารา นานูปจารา. สตฺโถ เอกูปจาโร นานูปจาโร. เขตฺตํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. ธฺกรณํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. อาราโม เอกูปจาโร นานูปจาโร. วิหาโร เอกูปจาโร นานูปจาโร. รุกฺขมูลํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. อชฺโฌกาโส เอกูปจาโร นานูปจาโร.
๔๗๘. คาโม เอกูปจาโร นาม เอกกุลสฺส คาโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ ¶ . อนฺโตคาเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตคาเม วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ ฆเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ ฆเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๗๙. นานากุลสฺส คาโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. ยสฺมึ ฆเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ ฆเร วตฺถพฺพํ สภาเย วา ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. สภายํ คจฺฉนฺเตน หตฺถปาเส จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สภาเย วา วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. สภาเย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สภาเย วา วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ ฆเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ ฆเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๐. เอกกุลสฺส ¶ นิเวสนํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. อนฺโตนิเวสเน จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตนิเวสเน วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๑. นานากุลสฺส นิเวสนํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ ¶ . อปริกฺขิตฺตํ โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา ¶ น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๒. เอกกุลสฺส อุโทสิโต โหติ ปริกฺขิตฺโต จ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา ¶ . อนฺโตอุโทสิเต จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตอุโทสิเต วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๓. นานากุลสฺส อุโทสิโต โหติ ปริกฺขิตฺโต จ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๔. เอกกุลสฺส อฏฺโฏ โหติ, อนฺโตอฏฺเฏ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตอฏฺเฏ วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส อฏฺโฏ โหติ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๕. เอกกุลสฺส มาโฬ โหติ, อนฺโตมาเฬ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตมาเฬ วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส มาโฬ โหติ นานาคพฺภา นานาโอวรกา, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๖. เอกกุลสฺส ปาสาโท โหติ, อนฺโตปาสาเท จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตปาสาเท วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส ปาสาโท โหติ, นานาคพฺภา ¶ ¶ นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๗. เอกกุลสฺส หมฺมิยํ โหติ. อนฺโตหมฺมิเย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตหมฺมิเย วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส หมฺมิยํ โหติ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๘. เอกกุลสฺส นาวา โหติ. อนฺโตนาวาย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตนาวาย วตฺถพฺพํ ¶ . นานากุลสฺส นาวา โหติ นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ โอวรเก จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ โอวรเก วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๙. เอกกุลสฺส สตฺโถ โหติ. สตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ปุรโต วา ปจฺฉโต วา สตฺตพฺภนฺตรา น วิชหิตพฺพา, ปสฺสโต อพฺภนฺตรํ น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส สตฺโถ โหติ, สตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๐. เอกกุลสฺส เขตฺตํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตเขตฺเต จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตเขตฺเต วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส เขตฺตํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตเขตฺเต จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ทฺวารมูเล วา วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา ¶ วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๑. เอกกุลสฺส ธฺกรณํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตธฺกรเณ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตธฺกรเณ วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส ธฺกรณํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตธฺกรเณ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ทฺวารมูเล วา วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๒. เอกกุลสฺส อาราโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. อนฺโตอาราเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตอาราเม วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส อาราโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. อนฺโตอาราเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ทฺวารมูเล วา วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๓. เอกกุลสฺส ¶ ¶ วิหาโร โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. อนฺโตวิหาเร จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตวิหาเร วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ วิหาเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ วิหาเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส วิหาโร โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. ยสฺมึ วิหาเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ วิหาเร วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ ¶ , ยสฺมึ วิหาเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ วิหาเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๔. เอกกุลสฺส ¶ รุกฺขมูลํ โหติ, ยํ มชฺฌนฺหิเก กาเล สมนฺตา ฉายา ผรติ, อนฺโตฉายาย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตฉายาย วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส รุกฺขมูลํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
อชฺโฌกาโส เอกูปจาโร นาม อคามเก อรฺเ สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา เอกูปจาโร, ตโต ปรํ นานูปจาโร.
๔๙๕. วิปฺปวุตฺเถ วิปฺปวุตฺถสฺี อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วิปฺปวุตฺเถ เวมติโก, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วิปฺปวุตฺเถ อวิปฺปวุตฺถสฺี, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อปฺปจฺจุทฺธเฏ ปจฺจุทฺธฏสฺี…เป… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี…เป… อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อวิปฺปวุตฺเถ วิปฺปวุตฺถสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวิปฺปวุตฺเถ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวิปฺปวุตฺเถ อวิปฺปวุตฺถสฺี, อนาปตฺติ.
๔๙๖. อนาปตฺติ อนฺโตอรุเณ ปจฺจุทฺธรติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, ภิกฺขุสมฺมุติยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุโทสิตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ตติยกถินสิกฺขาปทํ
๔๙๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อกาลจีวรํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ตสฺส ตํ ¶ จีวรํ กยิรมานํ นปฺปโหติ. อถ โข ¶ โส ภิกฺขุ ตํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชติ. อทฺทสา โข ภควา เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ตํ ภิกฺขุํ ตํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชนฺตํ. ทิสฺวาน เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, ภิกฺขุ, อิมํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชสี’’ติ? ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, อกาลจีวรํ อุปฺปนฺนํ. กยิรมานํ นปฺปโหติ. เตนาหํ อิมํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชามี’’ติ. ‘‘อตฺถิ ปน เต, ภิกฺขุ, จีวรปจฺจาสา’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภควา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา, ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรปจฺจาสา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
๔๙๘. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรปจฺจาสา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ อกาลจีวรานิ ปฏิคฺคเหตฺวา ¶ อติเรกมาสํ นิกฺขิปนฺติ. ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺติ. อทฺทสา โข อายสฺมา อานนฺโท เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺเต. ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กสฺสิมานิ, อาวุโส, จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺตี’’ติ? ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, อกาลจีวรานิ จีวรปจฺจาสา นิกฺขิตฺตานี’’ติ. ‘‘กีวจิรํ ปนาวุโส, อิมานิ จีวรานิ นิกฺขิตฺตานี’’ติ? ‘‘อติเรกมาสํ, อาวุโส’’ติ. อายสฺมา อานนฺโท อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา อติเรกมาสํ นิกฺขิปิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา อติเรกมาสํ นิกฺขิปนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา อติเรกมาสํ นิกฺขิปิสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๙๙. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ¶ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน ภิกฺขุโน ปเนว อกาลจีวรํ อุปฺปชฺเชยฺย, อากงฺขมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพํ. ปฏิคฺคเหตฺวา ขิปฺปเมว กาเรตพฺพํ. โนจสฺส ปาริปูริ, มาสปรมํ เตน ภิกฺขุนา ¶ ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ อูนสฺส ปาริปูริยา สติยา ปจฺจาสาย. ตโต เจ อุตฺตริ [อุตฺตรึ (สี. สฺยา.)] นิกฺขิเปยฺย, สติยาปิ ปจฺจาสาย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๐๐. นิฏฺิตจีวรสฺมินฺติ ¶ ¶ ภิกฺขุโน จีวรํ กตํ วา โหติ นฏฺํ วา วินฏฺํ วา ทฑฺฒํ วา จีวราสา วา อุปจฺฉินฺนา.
อุพฺภตสฺมึ กถิเนติ อฏฺนฺนํ มาติกานํ อฺตราย มาติกาย อุพฺภตํ โหติ, สงฺเฆน วา อนฺตรา อุพฺภตํ โหติ.
อกาลจีวรํ นาม อนตฺถเต กถิเน เอกาทสมาเส อุปฺปนฺนํ, อตฺถเต กถิเน สตฺตมาเส อุปฺปนฺนํ, กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ, เอตํ อกาลจีวรํ นาม.
อุปฺปชฺเชยฺยาติ อุปฺปชฺเชยฺย สงฺฆโต วา คณโต วา าติโต วา มิตฺตโต วา ปํสุกูลํ วา อตฺตโน วา ธเนน.
อากงฺขมาเนนาติ อิจฺฉมาเนน ปฏิคฺคเหตพฺพํ.
ปฏิคฺคเหตฺวา ขิปฺปเมว กาเรตพฺพนฺติ ทสาหา กาเรตพฺพํ.
โน จสฺส ปาริปูรีติ กยิรมานํ นปฺปโหติ.
มาสปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ มาสปรมตา นิกฺขิปิตพฺพํ.
อูนสฺส ปาริปูริยาติ อูนสฺส ปาริปูรตฺถาย.
สติยา ปจฺจาสายาติ ปจฺจาสา โหติ สงฺฆโต วา คณโต วา าติโต วา มิตฺตโต วา ปํสุกูลํ วา อตฺตโน วา ธเนน.
ตโต เจ อุตฺตริ นิกฺขิเปยฺย สติยาปิ ปจฺจาสายาติ ตทหุปฺปนฺเน ¶ มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ. ทฺวีหุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ. ตีหุปฺปนฺเน มูลจีวเร…เป… จตูหุปฺปนฺเน… ปฺจาหุปฺปนฺเน… ฉาหุปฺปนฺเน… สตฺตาหุปฺปนฺเน… อฏฺาหุปฺปนฺเน ¶ … นวาหุปฺปนฺเน… ทสาหุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ ¶ . เอกาทเส อุปฺปนฺเน…เป… ทฺวาทเส อุปฺปนฺเน… เตรเส อุปฺปนฺเน… จุทฺทเส อุปฺปนฺเน… ปนฺนรเส อุปฺปนฺเน… โสฬเส อุปฺปนฺเน… สตฺตรเส อุปฺปนฺเน… อฏฺารเส อุปฺปนฺเน… เอกูนวีเส อุปฺปนฺเน… วีเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ. เอกวีเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, นวาหา กาเรตพฺพํ. ทฺวาวีเส อุปฺปนฺเน…เป… เตวีเส อุปฺปนฺเน… จตุวีเส อุปฺปนฺเน… ปฺจวีเส อุปฺปนฺเน… ฉพฺพีเส อุปฺปนฺเน… สตฺตวีเส อุปฺปนฺเน… อฏฺวีเส อุปฺปนฺเน… เอกูนตึเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, เอกาหํ กาเรตพฺพํ… ตึเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ ¶ , ตทเหว อธิฏฺาตพฺพํ วิกปฺเปตพฺพํ วิสฺสชฺเชตพฺพํ. โน เจ อธิฏฺเยฺย วา วิกปฺเปยฺย วา วิสฺสชฺเชยฺย วา, เอกตึเส อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, อกาลจีวรํ มาสาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
วิสภาเค อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, รตฺติโย จ เสสา โหนฺติ, น อกามา กาเรตพฺพํ.
๕๐๑. มาสาติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. มาสาติกฺกนฺเต เวมติโก นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. มาสาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี…เป… อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี… อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มาสานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มาสานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มาสานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๕๐๒. อนาปตฺติ อนฺโตมาเส อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ ¶ , วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ตติยกถินสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ.
๔. ปุราณจีวรสิกฺขาปทํ
๕๐๓. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุทายิสฺส ปุราณทุติยิกา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา โหติ. สา อายสฺมโต อุทายิสฺส สนฺติเก อภิกฺขณํ อาคจฺฉติ. อายสฺมาปิ อุทายี ตสฺสา ภิกฺขุนิยา สนฺติเก อภิกฺขณํ คจฺฉติ. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี ตสฺสา ภิกฺขุนิยา สนฺติเก ภตฺตวิสฺสคฺคํ กโรติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน สา ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ปุรโต องฺคชาตํ วิวริตฺวา อาสเน นิสีทิ. สาปิ โข ภิกฺขุนี อายสฺมโต อุทายิสฺส ปุรโต องฺคชาตํ วิวริตฺวา อาสเน นิสีทิ. อถ โข อายสฺมา อุทายี สารตฺโต ตสฺสา ภิกฺขุนิยา องฺคชาตํ อุปนิชฺฌายิ. ตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ตํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ, ภคินิ, อุทกํ อาหร, อนฺตรวาสกํ โธวิสฺสามี’’ติ. ‘‘อาหรยฺย ¶ , อหเมว โธวิสฺสามี’’ติ ตํ อสุจึ เอกเทสํ มุเขน อคฺคเหสิ เอกเทสํ องฺคชาเต ปกฺขิปิ. สา เตน คพฺภํ คณฺหิ. ภิกฺขุนิโย ¶ เอวมาหํสุ – ‘‘อพฺรหฺมจารินี อยํ ภิกฺขุนี, คพฺภินี’’ติ. ‘‘นาหํ, อยฺเย, อพฺรหฺมจารินี’’ติ ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุทายี ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสฺสตี’’ติ! อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าติกา เต, อุทายิ, อฺาติกา’’ติ? ‘‘อฺาติกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาติกาย น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา ปาสาทิกํ วา อปาสาทิกํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๐๔. ‘‘โย ¶ ¶ ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปยฺย วา รชาเปยฺย วา อาโกฏาเปยฺย วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๐๕. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
ปุราณจีวรํ นาม สกึ นิวตฺถมฺปิ สกึ ปารุตมฺปิ.
โธวาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โธตํ นิสฺสคฺคิยํ โหติ. รชาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. รตฺตํ นิสฺสคฺคิยํ โหติ. อาโกเฏหีติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สกึ ปาณิปฺปหารํ วา มุคฺครปฺปหารํ วา ทินฺเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, ปุราณจีวรํ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา โธวาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๐๖. อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ รชาเปติ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ อาโกฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย เวมติโก…เป… อฺาติกาย าติกสฺี…เป… อฺสฺส ปุราณจีวรํ โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิสีทนปจฺจตฺถรณํ โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกโตอุปสมฺปนฺนาย โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๐๗. อนาปตฺติ าติกาย โธวนฺติยา อฺาติกา ทุติยา โหติ, อวุตฺตา โธวติ, อปริภุตฺตํ โธวาเปติ, จีวรํ เปตฺวา อฺํ ปริกฺขารํ โธวาเปติ, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปุราณจีวรสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. จีวรปฏิคฺคหณสิกฺขาปทํ
๕๐๘. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี สาวตฺถิยํ วิหรติ. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ¶ สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตา เยน อนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิ ทิวาวิหาราย. อนฺธวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสีทิ. เตน โข ปน สมเยน โจรา ¶ กตกมฺมา คาวึ วธิตฺวา มํสํ คเหตฺวา อนฺธวนํ ปวิสึสุ. อทฺทสา โข โจรคามณิโก อุปฺปลวณฺณํ ภิกฺขุนึ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ ¶ นิสินฺนํ. ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘สเจ เม ปุตฺตภาตุกา ปสฺสิสฺสนฺติ วิเหิสฺสนฺติ อิมํ ภิกฺขุนิ’’นฺติ อฺเน มคฺเคน อคมาสิ. อถ โข โส โจรคามณิโก มํเส ปกฺเก วรมํสานิ คเหตฺวา ปณฺณปุฏํ [ปณฺเณน ปุฏํ (สฺยา.)] พนฺธิตฺวา อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา อวิทูเร รุกฺเข อาลคฺเคตฺวา – ‘‘โย ปสฺสติ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ทินฺนํเยว หรตู’’ติ, วตฺวา ปกฺกามิ. อสฺโสสิ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี สมาธิมฺหา วุฏฺหิตฺวา ตสฺส โจรคามณิกสฺส อิมํ วาจํ ภาสมานสฺส. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ¶ ภิกฺขุนี ตํ มํสํ คเหตฺวา อุปสฺสยํ อคมาสิ. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ตํ มํสํ สมฺปาเทตฺวา อุตฺตราสงฺเคน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา เวฬุวเน ปจฺจุฏฺาสิ [ปจฺจุปฏฺาสิ (?)].
เตน โข ปน สมเยน ภควา คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโ โหติ. อายสฺมา อุทายี โอหิยฺยโก โหติ วิหารปาโล. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘กหํ, ภนฺเต, ภควา’’ติ? ‘‘ปวิฏฺโ, ภคินิ, ภควา คามํ ปิณฺฑายา’’ติ. ‘‘อิมํ, ภนฺเต, มํสํ ภควโต เทหี’’ติ. ‘‘สนฺตปฺปิโต ตยา, ภคินิ, ภควา มํเสน. สเจ เม ตฺวํ อนฺตรวาสกํ ทเทยฺยาสิ, เอวํ อหมฺปิ สนฺตปฺปิโต ภเวยฺยํ อนฺตรวาสเกนา’’ติ. ‘‘มยํ โข, ภนฺเต, มาตุคามา นาม กิจฺฉลาภา. อิทฺจ เม อนฺติมํ ปฺจมํ จีวรํ. นาหํ ทสฺสามี’’ติ. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภคินิ, ปุริโส หตฺถึ ทตฺวา กจฺเฉ สชฺเชยฺย [วิสฺสชฺเชยฺย (สฺยา.)] เอวเมว โข ตฺวํ ภคินิ ภควโต มํสํ ทตฺวา มยิ อนฺตรวาสเก สชฺชสี’’ติ [อนฺตรวาสกํ น สชฺชสีติ (ก.), มยฺหํ อนฺตรวาสกํ วิสฺสชฺเชหีติ (สฺยา.)]. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี อายสฺมตา อุทายินา นิปฺปีฬิยมานา อนฺตรวาสกํ ทตฺวา อุปสฺสยํ อคมาสิ. ภิกฺขุนิโย อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ปตฺตจีวรํ ¶ ปฏิคฺคณฺหนฺติโย อุปฺปลวณฺณํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจุํ – ‘‘กหํ เต, อยฺเย, อนฺตรวาสโก’’ติ? อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุทายี ภิกฺขุนิยา จีวรํ ปฏิคฺคเหสฺสติ กิจฺฉลาโภ มาตุคาโม’’ติ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี ภิกฺขุนิยา จีวรํ ปฏิคฺคเหสฺสตี’’ติ! อถ ¶ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, ภิกฺขุนิยา จีวรํ ปฏิคฺคเหสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ¶ , ภควา’’ติ. ‘‘าติกา เต, อุทายิ, อฺาติกา’’ติ? ‘‘อฺาติกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาติกาย น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคเหสฺสสิ! เนตํ โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๐๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๑๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา ภิกฺขุนีนํ ปาริวตฺตกจีวรํ ¶ น ปฏิคฺคณฺหนฺติ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺยา อมฺหากํ ปาริวตฺตกจีวรํ น ปฏิคฺคเหสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตาสํ ภิกฺขุนีนํ อุชฺฌายนฺตีนํ ขิยฺยนฺตีนํ วิปาเจนฺตีนํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ ปาริวตฺตกํ ปฏิคฺคเหตุํ – ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขุนิยา, สิกฺขมานาย, สามเณรสฺส, สามเณริยา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ปฺจนฺนํ ปาริวตฺตกํ ปฏิคฺคเหตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ.
๕๑๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๑๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
จีวรํ ¶ ¶ ¶ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ ¶ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
อฺตฺร ปาริวตฺตกาติ เปตฺวา ปาริวตฺตกํ.
ปฏิคฺคณฺหาติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต ปฏิคฺคหิตํ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๑๓. อฺาติกาย อฺาติกสฺี จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย เวมติโก จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย าติกสฺี จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนาย หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๑๔. อนาปตฺติ าติกาย, ปาริวตฺตกํ ปริตฺเตน วา วิปุลํ, วิปุเลน วา ปริตฺตํ, ภิกฺขุ วิสฺสาสํ คณฺหาติ, ตาวกาลิกํ คณฺหาติ ¶ , จีวรํ เปตฺวา อฺํ ปริกฺขารํ คณฺหาติ, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จีวรปฏิคฺคหณสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. อฺาตกวิฺตฺติสิกฺขาปทํ
๕๑๕. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ¶ . เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปฏฺโฏ [ปฏฺโ (สฺยา. ก.)] โหติ ธมฺมึ กถํ กาตุํ. อถ โข อฺตโร เสฏฺิปุตฺโต เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ตํ เสฏฺิปุตฺตํ อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข โส เสฏฺิปุตฺโต อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘วเทยฺยาถ, ภนฺเต, เยน อตฺโถ. ปฏิพลา มยํ อยฺยสฺส ¶ ทาตุํ ยทิทํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาร’’นฺติ. ‘‘สเจ เม ตฺวํ, อาวุโส, ทาตุกาโมสิ, อิโต เอกํ สาฏกํ เทหี’’ติ. ‘‘อมฺหากํ โข, ภนฺเต, กุลปุตฺตานํ กิสฺมึ วิย เอกสาฏกํ คนฺตุํ. อาคเมหิ, ภนฺเต, ยาว ฆรํ คจฺฉามิ. ฆรํ คโต อิโต วา เอกํ สาฏกํ ปหิณิสฺสามิ ¶ อิโต วา สุนฺทรตร’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ เสฏฺิปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘สเจ เม ตฺวํ อาวุโส ทาตุกาโมสิ อิโต เอกํ สาฏกํ เทหี’’ติ. อมฺหากํ โข ภนฺเต กุลปุตฺตานํ กิสฺมึ วิย เอกสาฏกํ คนฺตุํ, อาคเมหิ ภนฺเต ยาว ฆรํ คจฺฉามิ, ฆรํ คโต อิโต วา เอกํ สาฏกํ ปหิณิสฺสามิ อิโต วา สุนฺทรตรนฺติ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ เสฏฺิปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘สเจ เม ตฺวํ อาวุโส ทาตุกาโมสิ, อิโต เอกํ สาฏกํ เทหี’’ติ. อมฺหากํ โข ภนฺเต กุลปุตฺตานํ กิสฺมึ วิย เอกสาฏกํ คนฺตุํ, อาคเมหิ ภนฺเต ยาว ฆรํ คจฺฉามิ, ฆรํ คโต อิโต วา เอกํ สาฏกํ ปหิณิสฺสามิ อิโต วา สุนฺทรตรนฺติ. ‘‘กึ ปน ตยา, อาวุโส, อทาตุกาเมน ปวาริเตน ยํ ตฺวํ ปวาเรตฺวา น เทสี’’ติ.
อถ โข โส เสฏฺิปุตฺโต อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน นิปฺปีฬิยมาโน เอกํ สาฏกํ ทตฺวา อคมาสิ. มนุสฺสา ตํ เสฏฺิปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ อยฺโย เอกสาฏโก อาคจฺฉสี’’ติ? อถ โข โส เสฏฺิปุตฺโต เตสํ มนุสฺสานํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเมสํ สุกรา ธมฺมนิมนฺตนาปิ กาตุํ [นยิเม สุกรา ธมฺมนิมนฺตนายปิ กาตุํ (สฺยา.)]. กถฺหิ นาม เสฏฺิปุตฺเตน ธมฺมนิมนฺตนาย กยิรมานาย ¶ สาฏกํ คเหสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ ¶ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เสฏฺิปุตฺตํ จีวรํ วิฺาเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ¶ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, เสฏฺิปุตฺตํ จีวรํ วิฺาเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตโก เต, อุปนนฺท, อฺาตโก’’ติ? ‘‘อฺาตโก, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกสฺส น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาตกํ เสฏฺิปุตฺตํ จีวรํ วิฺาเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๑๖. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๑๗. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู สาเกตา สาวตฺถึ ¶ ๒ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. อนฺตรามคฺเค โจรา นิกฺขมิตฺวา เต ภิกฺขู อจฺฉินฺทึสุ. อถ โข เต ภิกฺขู – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปตุ’’นฺติ, กุกฺกุจฺจายนฺตา ¶ น วิฺาเปสุํ. ยถานคฺคาว สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขู อภิวาเทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘สุนฺทรา โข อิเม, อาวุโส, อาชีวกา เย อิเม ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺตี’’ติ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘น มยํ, อาวุโส, อาชีวกา, ภิกฺขู มย’’นฺติ. ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปาลึ เอตทโวจุํ – ‘‘อิงฺฆาวุโส อุปาลิ, อิเม อนุยฺุชาหี’’ติ. อถ โข อายสฺมตา อุปาลินา อนุยฺุชิยมานา เต ภิกฺขู เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เต ภิกฺขู อนุยฺุชิตฺวา ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ภิกฺขู อิเม, อาวุโส. เทถ เนสํ จีวรานี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู นคฺคา อาคจฺฉิสฺสนฺติ! นนุ นาม ติเณน วา ปณฺเณน วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา อาคนฺตพฺพ’’นฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู ¶ อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อจฺฉินฺนจีวรสฺส วา นฏฺจีวรสฺส วา อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปตุํ. ยํ อาวาสํ ปมํ อุปคจฺฉติ, สเจ ตตฺถ โหติ สงฺฆสฺส วิหารจีวรํ วา อุตฺตรตฺถรณํ วา ภูมตฺถรณํ วา ภิสิจฺฉวิ วา, ตํ คเหตฺวา ปารุปิตุํ ลภิตฺวา โอทหิสฺสามี’’ติ ¶ . โน เจ โหติ สงฺฆสฺส วิหารจีวรํ วา อุตฺตรตฺถรณํ วา ภุมตฺถรณํ วา ¶ ภิสิจฺฉวิ วา ติเณน วา ปณฺเณน วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา อาคนฺตพฺพํ; น ตฺเวว นคฺเคน อาคนฺตพฺพํ. โย อาคจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๑๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปยฺย, อฺตฺร สมยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย – อจฺฉินฺนจีวโร วา โหติ ภิกฺขุ นฏฺจีวโร วา. อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
๕๑๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
จีวรํ ¶ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
อฺตฺร สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
อจฺฉินฺนจีวโร นาม ภิกฺขุสฺส จีวรํ อจฺฉินฺนํ โหติ ราชูหิ วา โจเรหิ วา ธุตฺเตหิ วา, เยหิ เกหิจิ วา อจฺฉินฺนํ โหติ.
นฏฺจีวโร นาม ภิกฺขุสฺส จีวรํ อคฺคินา วา ทฑฺฒํ โหติ, อุทเกน วา วุฬฺหํ โหติ, อุนฺทูเรหิ วา อุปจิกาหิ วา ขายิตํ โหติ, ปริโภคชิณฺณํ วา โหติ.
อฺตฺร สมยา วิฺาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ¶ ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว ¶ , นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อฺาตกํ คหปติกํ, อฺตฺร สมยา วิฺาปิตํ, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๒๐. อฺาตเก อฺาตกสฺี, อฺตฺร สมยา, จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก, อฺตฺร สมยา, จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี, อฺตฺร สมยา, จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๒๑. อนาปตฺติ สมเย, าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อฺาตกวิฺตฺติสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. ตตุตฺตริสิกฺขาปทํ
๕๒๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อจฺฉินฺนจีวรเก ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘ภควตา, อาวุโส, อนฺุาตํ – ‘อจฺฉินฺนจีวรสฺส วา นฏฺจีวรสฺส วา อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปตุํ’; วิฺาเปถ, อาวุโส, จีวร’’นฺติ. ‘‘อลํ, อาวุโส, ลทฺธํ อมฺเหหิ จีวร’’นฺติ. ‘‘มยํ อายสฺมนฺตานํ วิฺาเปมา’’ติ. ‘‘วิฺาเปถ, อาวุโส’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘อจฺฉินฺนจีวรกา, อาวุโส, ภิกฺขู อาคตา. เทถ เนสํ จีวรานี’’ติ, พหุํ จีวรํ วิฺาเปสุํ.
เตน ¶ โข ปน ¶ สมเยน อฺตโร ปุริโส สภายํ นิสินฺโน อฺตรํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉินฺนจีวรกา อยฺโย ภิกฺขู อาคตา. เตสํ มยา จีวรํ ทินฺน’’นฺติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘มยาปิ ทินฺน’’นฺติ. อปโรปิ เอวมาห – ‘‘มยาปิ ทินฺน’’นฺติ. เต อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปสฺสนฺติ, ทุสฺสวาณิชฺชํ ¶ วา สมณา สกฺยปุตฺติยา กริสฺสนฺติ, ปคฺคาหิกสาลํ [ปฏคฺคาหิกสาลํ (?)] วา ปสาเรสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๒๓. ‘‘ตฺเจ อฺาตโก คหปติ วา คหปตานี วา พหูหิ จีวเรหิ อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺย สนฺตรุตฺตรปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตโต จีวรํ สาทิตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๒๔. ตฺเจติ อจฺฉินฺนจีวรกํ ภิกฺขุํ.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
พหูหิ จีวเรหีติ พหุเกหิ จีวเรหิ.
อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺยาติ ¶ ยาวตกํ อิจฺฉสิ ตาวตกํ คณฺหาหีติ.
สนฺตรุตฺตรปรมํ ¶ เตน ภิกฺขุนา ตโต จีวรํ สาทิตพฺพนฺติ สเจ ตีณิ นฏฺานิ โหนฺติ ทฺเว สาทิตพฺพานิ, ทฺเว นฏฺานิ เอกํ สาทิตพฺพํ, เอกํ นฏฺํ น กิฺจิ สาทิตพฺพํ.
ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺยาติ ตตุตฺตริ วิฺาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อฺาตกํ ¶ คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา ตตุตฺตริ วิฺาปิตํ ¶ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๒๕. อฺาตเก อฺาตกสฺี ตตุตฺตริ จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ตตุตฺตริ จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ตตุตฺตริ จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๒๖. อนาปตฺติ – ‘‘เสสกํ อาหริสฺสามี’’ติ หรนฺโต คจฺฉติ, ‘‘เสสกํ ตุยฺเหว โหตู’’ติ เทนฺติ, น อจฺฉินฺนการณา เทนฺติ, น นฏฺการณา ¶ เทนฺติ, าตกานํ, ปวาริตานํ, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ตตุตฺตริสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. อุปกฺขฏสิกฺขาปทํ
๕๒๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อสฺโสสิ โข อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ตสฺส ปุริสสฺส อิมํ วาจํ ภาสมานสฺส. อถ โข โส ภิกฺขุ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มหาปฺุโสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท, อมุกสฺมึ โอกาเส อฺตโร ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’’ติ. ‘‘อตฺถาวุโส, มํ โส อุปฏฺาโก’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน โส ปุริโส เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร มํ ตฺวํ, อาวุโส, จีวเรน อจฺฉาเทตุกาโมสี’’ติ? ‘‘อปิ เมยฺย, เอวํ โหติ – ‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’’ติ. ‘‘สเจ โข มํ ตฺวํ, อาวุโส, จีวเรน อจฺฉาเทตุกาโมสิ, เอวรูเปน จีวเรน อจฺฉาเทหิ. กฺยาหํ เตน อจฺฉนฺโนปิ กริสฺสามิ ยาหํ น ปริภฺุชิสฺสามี’’ติ.
อถ ¶ โข โส ปุริโส อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเม สุกรา จีวเรน อจฺฉาเทตุํ. กถฺหิ ¶ นาม อยฺโย อุปนนฺโท มยา ปุพฺเพ อปฺปวาริโต มํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายฺยนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ …เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตโก เต, อุปนนฺท, อฺาตโก’’ติ? ‘‘อฺาตโก, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกสฺส น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตกํ คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๒๘. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส อฺาตกสฺส คหปติสฺส วา คหปตานิยา วา จีวรเจตาปนฺนํ [จีวรเจตาปนํ (สฺยา.)] อุปกฺขฏํ โหติ – ‘อิมินา ¶ จีวรเจตาปนฺเนน จีวรํ เจตาเปตฺวา อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’ติ; ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย – ‘สาธุ วต มํ อายสฺมา อิมินา จีวรเจตาปนฺเนน เอวรูปํ วา เอวรูปํ วา จีวรํ เจตาเปตฺวา อจฺฉาเทหี’ติ, กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทาย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๒๙. ภิกฺขุํ ¶ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย, ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา, ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกาโม.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ ¶ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
จีวรเจตาปนฺนํ นาม หิรฺํ วา สุวณฺณํ วา มุตฺตา วา มณิ วา ปวาโฬ วา ผลิโก วา ปฏโก วา สุตฺตํ วา กปฺปาโส วา.
อิมินา จีวรเจตาปนฺเนนาติ ปจฺจุปฏฺิเตน.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทสฺสามีติ ทสฺสามิ.
ตตฺร เจ โส ภิกฺขูติ ยํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อุปกฺขฏํ โหติ โส ภิกฺขุ.
ปุพฺเพ อปฺปวาริโตติ ปุพฺเพ อวุตฺโต โหติ – ‘‘กีทิเสน เต, ภนฺเต, จีวเรน อตฺโถ, กีทิสํ เต จีวรํ เจตาเปมี’’ติ?
อุปสงฺกมิตฺวาติ ฆรํ คนฺตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุปสงฺกมิตฺวา ¶ .
จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺยาติ อายตํ วา โหตุ วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
อิมินา ¶ จีวรเจตาปนฺเนนาติ ปจฺจุปฏฺิเตน.
เอวรูปํ ¶ วา เอวรูปํ วาติ. อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทหีติ ทชฺเชหิ.
กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทายาติ สาธตฺถิโก [สาธุตฺถิโก (สฺยา.)] มหคฺฆตฺถิโก. ตสฺส วจเนน อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา เจตาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตกํ คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปนฺนํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๓๐. อฺาตเก ¶ อฺาตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๓๑. อนาปตฺติ ¶ าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, มหคฺฆํ เจตาเปตุกามสฺส อปฺปคฺฆํ เจตาเปติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุปกฺขฏสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทํ
๕๓๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส อฺตรํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘อหมฺปิ อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อสฺโสสิ โข อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ เตสํ ปุริสานํ อิมํ กถาสลฺลาปํ. อถ โข โส ภิกฺขุ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มหาปฺุโสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท. อมุกสฺมึ โอกาเส ¶ อฺตโร ปุริโส อฺตรํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’ติ. โสปิ เอวมาห – ‘อหมฺปิ อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’’ติ. ‘‘อตฺถาวุโส, มํ เต อุปฏฺากา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน เต ปุริสา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ปุริเส เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร มํ ตุมฺเห, อาวุโส, จีวเรหิ อจฺฉาเทตุกามาตฺถา’’ติ? ‘‘อปิ นยฺย, เอวํ โหติ – ‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรหิ อจฺฉาเทสฺสามา’’’ติ. ‘‘สเจ โข มํ ตุมฺเห ¶ , อาวุโส, จีวเรหิ อจฺฉาเทตุกามาตฺถ, เอวรูเปน จีวเรน อจฺฉาเทถ, กฺยาหํ เตหิ อจฺฉนฺโนปิ กริสฺสามิ, ยานาหํ น ปริภฺุชิสฺสามี’’ติ ¶ . อถ โข เต ปุริสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเม สุกรา จีวเรหิ อจฺฉาเทตุํ. กถฺหิ นาม อยฺโย อุปนนฺโท อมฺเหหิ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ ปุริสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตกา ¶ เต, อุปนนฺท, อฺาตกา’’ติ? ‘‘อฺาตกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกานํ น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตเก คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๓๓. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส อุภินฺนํ อฺาตกานํ คหปตีนํ วา คหปตานีนํ วา ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺนานิ อุปกฺขฏานิ โหนฺติ – ‘อิเมหิ มยํ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหิ ปจฺเจกจีวรานิ เจตาเปตฺวา อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ จีวเรหิ อจฺฉาเทสฺสามา’ติ ¶ ; ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย – ‘สาธุ วต มํ อายสฺมนฺโต อิเมหิ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหิ เอวรูปํ วา เอวรูปํ วา จีวรํ เจตาเปตฺวา อจฺฉาเทถ, อุโภว สนฺตา เอเกนา’ติ, กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทาย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๓๔. ภิกฺขุํ ¶ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย, ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา, ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกามา.
อุภินฺนนฺติ ¶ ทฺวินฺนํ.
อฺาตกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
คหปตี นาม เย เกจิ อคาร อชฺฌาวสนฺติ.
คหปตานิโย นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสนฺติ.
จีวรเจตาปนฺนานิ นาม หิรฺา วา สุวณฺณา วา มุตฺตา วา มณี วา ปวาฬา วา ผลิกา วา ปฏกา วา สุตฺตา วา กปฺปาสา วา.
อิเมหิ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหิติ ปจฺจุปฏฺิเตหิ.
เจตาเปตฺวาติ ¶ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทสฺสามาติ ทสฺสาม.
ตตฺร เจ โส ภิกฺขูติ ยํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนานิ อุปกฺขฏานิ โหนฺติ โส ภิกฺขุ.
ปุพฺเพ อปฺปวาริโตติ ปุพฺเพ อวุตฺโต โหติ – ‘‘กีทิเสน เต, ภนฺเต, จีวเรน อตฺโถ, กีทิสํ เต ¶ จีวรํ เจตาเปมา’’ติ.
อุปสงฺกมิตฺวาติ ฆรํ คนฺตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุปสงฺกมิตฺวา.
จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺยาติ อายตํ วา โหตุ วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
อิเมหิ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหีติ ปจฺจุปฏฺิเตหิ.
เอวรูปํ วา เอวรูปํ วาติ อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทถาติ ทชฺเชถ.
อุโภว สนฺตา เอเกนาติ ทฺเวปิ ชนา เอเกน.
กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทายาติ สาธตฺถิโก มหคฺฆตฺถิโก.
ตสฺส วจเนน อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา เจตาเปนฺติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ¶ อฺาตเก คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปนฺนํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส ¶ นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๓๕. อฺาตเก อฺาตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ ¶ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๓๖. อนาปตฺติ – าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, มหคฺฆํ เจตาเปตุกามานํ อปฺปคฺฆํ เจตาเปติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. ราชสิกฺขาปทํ
๕๓๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส อุปฏฺาโก มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ทูเตน จีวรเจตาปนฺนํ ปาเหสิ – ‘‘อิมินา จีวรเจตาปนฺเนน จีวรํ เจตาเปตฺวา อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทหี’’ติ. อถ โข โส ทูโต เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ โข, ภนฺเต, อายสฺมนฺตํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ. ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา จีวรเจตาปนฺน’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต ¶ อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ ทูตํ เอตทโวจ – ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม, จีวรฺจ โข มยํ ปฏิคฺคณฺหาม กาเลน กปฺปิย’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต โส ทูโต อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ ปนายสฺมโต ¶ โกจิ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ ¶ ? เตน โข ปน สมเยน อฺตโร อุปาสโก อารามํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ ทูตํ เอตทโวจ – ‘‘เอโส โข, อาวุโส, อุปาสโก ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ. อถ โข โส ทูโต ตํ อุปาสกํ สฺาเปตฺวา เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยํ โข, ภนฺเต, อายสฺมา เวยฺยาวจฺจกรํ นิทฺทิสิ สฺตฺโต โส มยา. อุปสงฺกมตุ อายสฺมา กาเลน, จีวเรน ตํ อจฺฉาเทสฺสตี’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน โส มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ปริภฺุชตุ อยฺโย ตํ จีวรํ, อิจฺฉาม มยํ อยฺเยน ตํ จีวรํ ปริภุตฺต’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ อุปาสกํ น กิฺจิ อวจาสิ. ทุติยมฺปิ โข โส มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ปริภฺุชตุ อยฺโย ตํ จีวรํ, อิจฺฉาม มยํ อยฺเยน ตํ จีวรํ ปริภุตฺต’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ อุปาสกํ น กิฺจิ อวจาสิ. ตติยมฺปิ โข โส มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ปริภฺุชตุ อยฺโย ตํ จีวรํ, อิจฺฉาม มยํ อยฺเยน ตํ จีวรํ ปริภุตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน เนคมสฺส สมโย โหติ. เนคเมน จ กติกา กตา โหติ – ‘‘โย ปจฺฉา อาคจฺฉติ ปฺาสํ พทฺโธ’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน โส อุปาสโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺโถ เม, อาวุโส, จีวเรนา’’ติ. ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต ¶ , อาคเมหิ, อชฺช เนคมสฺส สมโย. เนคเมน จ กติกา กตา โหติ – ‘โย ปจฺฉา อาคจฺฉติ ปฺาสํ พทฺโธ’’’ติ. ‘‘อชฺเชว เม, อาวุโส, จีวรํ เทหี’’ติ โอวฏฺฏิกาย ปรามสิ. อถ โข โส อุปาสโก อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน นิปฺปีฬิยมาโน อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส จีวรํ เจตาเปตฺวา ปจฺฉา อคมาสิ. มนุสฺสา ตํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อยฺโย, ปจฺฉา อาคโต, ปฺาสํ ชีโนสี’’ติ.
อถ โข โส อุปาสโก เตสํ มนุสฺสานํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา ¶ . นยิเมสํ ¶ สุกรํ เวยฺยาวจฺจมฺปิ กาตุํ. กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ ¶ วุจฺจมาโน นาคเมสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ วุจฺจมาโน นาคเมสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ วุจฺจมาโน นาคเมสี’’ติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ วุจฺจมาโน นาคเมสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๓๘. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส ราชา วา ราชโภคฺโค วา พฺราหฺมโณ วา คหปติโก วา ทูเตน จีวรเจตาปนฺนํ ปหิเณยฺย – ‘อิมินา จีวรเจตาปนฺเนน จีวรํ เจตาเปตฺวา อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ จีวเรน อจฺฉาเทหี’ติ. โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘อิทํ โข, ภนฺเต, อายสฺมนฺตํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ, ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา จีวรเจตาปนฺน’นฺติ, เตน ภิกฺขุนา โส ทูโต เอวมสฺส วจนีโย – ‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม. จีวรฺจ โข มยํ ปฏิคฺคณฺหาม, กาเลน กปฺปิย’นฺติ. โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ เอวํ วเทยฺย – ‘อตฺถิ ปนายสฺมโต โกจิ เวยฺยาวจฺจกโร’ติ, จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร นิทฺทิสิตพฺโพ อารามิโก วา อุปาสโก วา – ‘เอโส โข, อาวุโส, ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจกโร’ติ. โส เจ ทูโต ตํ เวยฺยาวจฺจกรํ สฺาเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘ยํ โข, ภนฺเต, อายสฺมา เวยฺยาวจฺจกรํ นิทฺทิสิ สฺตฺโต โส มยา, อุปสงฺกมตุ อายสฺมา กาเลน, จีวเรน ตํ อจฺฉาเทสฺสตี’ติ, จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร อุปสงฺกมิตฺวา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โจเทตพฺโพ ¶ สาเรตพฺโพ – ‘อตฺโถ เม, อาวุโส, จีวเรนา’ติ. ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โจทยมาโน สารยมาโน ตํ จีวรํ อภินิปฺผาเทยฺย, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ อภินิปฺผาเทยฺย, จตุกฺขตฺตุํ ¶ ปฺจกฺขตฺตุํ ฉกฺขตฺตุปรมํ ตุณฺหีภูเตน อุทฺทิสฺส าตพฺพํ. จตุกฺขตฺตุํ ปฺจกฺขตฺตุํ ฉกฺขตฺตุปรมํ ตุณฺหีภูโต อุทฺทิสฺส ติฏฺมาโน ¶ ตํ จีวรํ อภินิปฺผาเทยฺย, อิจฺเจตํ กุสลํ; ตโต เจ อุตฺตริวายมมาโน ตํ จีวร อภินิปฺผาเทยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. โน เจ อภินิปฺผาเทยฺย, ยตสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ, ตตฺถ สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘ยํ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต ภิกฺขุํ ¶ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ ปหิณิตฺถ, น ตํ ตสฺส ภิกฺขุโน กิฺจิ อตฺถํ อนุโภติ, ยฺุชนฺตายสฺมนฺโต สกํ, มา โว สกํ วินสฺสา’ติ, อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ.
๕๓๙. ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย, ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา ¶ , ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกาโม.
ราชา นาม โย โกจิ รชฺชํ กาเรติ.
ราชโภคฺโค นาม โย โกจิ รฺโ ภตฺตเวตนาหาโร.
พฺราหฺมโณ นาม ชาติยา พฺราหฺมโณ.
คหปติโก นาม เปตฺวา ราชํ ราชโภคฺคํ พฺราหฺมณํ อวเสโส คหปติโก นาม.
จีวรเจตาปนฺนํ นาม หิรฺํ วา สุวณฺณํ วา มุตฺตา วา มณิ วา.
อิมินา จีวรเจตาปนฺเนนาติ ปจฺจุปฏฺิเตน.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทหีติ ทชฺเชหิ.
โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ โข, ภนฺเต, อายสฺมนฺตํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ. ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา จีวรเจตาปนฺน’’นฺติ, เตน ภิกฺขุนา โส ทูโต เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม. จีวรฺจ โข มยํ ปฏิคฺคณฺหาม, กาเลน กปฺปิย’’นฺติ. โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อตฺถิ ปนายสฺมโต โกจิ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ? จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร นิทฺทิสิตพฺโพ อารามิโก วา อุปาสโก วา – ‘‘เอโส โข, อาวุโส ¶ , ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ. น วตฺตพฺโพ – ‘‘ตสฺส เทหีติ วา, โส วา นิกฺขิปิสฺสติ, โส วา ปริวตฺเตสฺสติ, โส วา เจตาเปสฺสตี’’ติ.
โส ¶ เจ ทูโต ตํ เวยฺยาวจฺจกรํ ¶ สฺาเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘‘ยํ โข, ภนฺเต, อายสฺมา เวยฺยาวจฺจกรํ นิทฺทิสิ สฺตฺโต โส มยา. อุปสงฺกมตุ อายสฺมา กาเลน, จีวเรน ตํ อจฺฉาเทสฺสตี’’ติ, จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร อุปสงฺกมิตฺวา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โจเทตพฺโพ สาเรตพฺโพ – ‘‘อตฺโถ เม, อาวุโส, จีวเรนา’’ติ. น วตฺตพฺโพ – ‘‘เทหิ เม จีวรํ, อาหร เม จีวรํ, ปริวตฺเตหิ เม จีวรํ, เจตาเปหิ เม จีวร’’นฺติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ อภินิปฺผาเทติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ อภินิปฺผาเทติ, ตตฺถ คนฺตฺวา ตุณฺหีภูเตน อุทฺทิสฺส าตพฺพํ. น อาสเน นิสีทิตพฺพํ. น อามิสํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. น ธมฺโม ภาสิตพฺโพ. ‘‘กึ การณา อาคโตสี’’ติ ปุจฺฉิยมาโน ‘‘ชานาหิ, อาวุโส’’ติ วตฺตพฺโพ. สเจ อาสเน วา นิสีทติ ¶ , อามิสํ วา ปฏิคฺคณฺหาติ, ธมฺมํ วา ภาสติ, านํ ภฺชติ. ทุติยมฺปิ าตพฺพํ. ตติยมฺปิ าตพฺพํ. จตุกฺขตฺตุํ โจเทตฺวา จตุกฺขตฺตุํ าตพฺพํ. ปฺจกฺขตุํ โจเทตฺวา ทฺวิกฺขตฺตุํ าตพฺพํ. ฉกฺขตฺตุํ โจเทตฺวา น าตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ วายมมาโน ตํ จีวรํ อภินิปฺผาเทติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม ¶ , ภนฺเต, จีวรํ อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน อภินิปฺผาทิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
โน เจ อภินิปฺผาเทยฺย, ยตสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ ตตฺถ สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘ยํ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ ปหิณิตฺถ น ตํ ตสฺส ภิกฺขุโน กิฺจิ อตฺถํ อนุโภติ. ยฺุชนฺตายสฺมนฺโต สกํ, มา โว สกํ วินสฺสา’’ติ.
อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
๕๔๐. อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน อติเรกสฺี อภินิปฺผาเทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน เวมติโก ¶ อภินิปฺผาเทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน อูนกสฺี อภินิปฺผาเทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อูนกติกฺขตฺตุํ ¶ โจทนาย อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน อูนกสฺี อนาปตฺติ.
๕๔๑. อนาปตฺติ – ติกฺขตฺตุํ โจทนาย, ฉกฺขตฺตุํ าเนน, อูนกติกฺขตฺตุํ โจทนาย, อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน, อโจทิยมาโน เทติ, สามิกา ¶ โจเทตฺวา เทนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ราชสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
กถินวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุพฺภตํ กถินํ ตีณิ, โธวนฺจ ปฏิคฺคโห;
อฺาตกานิ ตีเณว, อุภินฺนํ ทูตเกน จาติ.
๒. โกสิยวคฺโค
๑. โกสิยสิกฺขาปทํ
๕๔๒. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ กาตุ’’นฺติ. เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อมฺเห อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ กาตุ’นฺติ! อมฺหากมฺปิ อลาภา, อมฺหากมฺปิ ทุลฺลทฺธํ, เย มยํ อาชีวสฺส เหตุ ปุตฺตทารสฺส การณา พหู ขุทฺทเก ปาเณ สงฺฆาตํ อาปาเทมา’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ ¶ สนฺถตํ กาตุ’’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทถ – ‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ ¶ กาตุ’’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขถ – พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ กาตุนฺติ. เนตํ ¶ , โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๔๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๔๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การาเปยฺยาติ เอเกนปิ โกสิยํสุนา มิสฺสิตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๔๕. อตฺตนา ¶ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๔๖. อนาปตฺติ ¶ วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
โกสิยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทํ
๕๔๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๔๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๔๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ ¶ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
กาฬกํ นาม ทฺเว กาฬกานิ – ชาติยา กาฬกํ วา รชนกาฬกํ วา.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การาเปยฺยาติ ¶ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส ¶ วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ …เป… อิทํ เม, ภนฺเต, สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๕๐. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๕๑. อนาปตฺติ วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ทฺเวภาคสิกฺขาปทํ
๕๕๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปตุ’’นฺติ, เต โถกํเยว โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โถกํเยว โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, โถกํเยว โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ ¶ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, โถกํเยว ¶ โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๕๓. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การยมาเนน ทฺเว ภาคา สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ อาทาตพฺพา ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานํ ¶ . อนาทา เจ ภิกฺขุ ทฺเว ภาเค สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานํ นวํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๕๔. นวํ นาม กรณํ อุปาทาย วุจฺจติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
ทฺเว ภาคา สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ อาทาตพฺพาติ ธารยิตฺวา ทฺเว ตุลา อาทาตพฺพา.
ตติยํ โอทาตานนฺติ ตุลํ โอทาตานํ.
จตุตฺถํ โคจริยานนฺติ ตุลํ โคจริยานํ.
อนาทา ¶ เจ ภิกฺขุ ทฺเว ภาเค สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานนฺติ. อนาทิยิตฺวา ทฺเว ตุเล สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตุลํ โอทาตานํ ตุลํ โคจริยานํ นวํ สนฺถตํ กโรติ วา การาเปติ วา ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, สนฺถตํ อนาทิยิตฺวา ทฺเว ตุเล สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตุลํ โอทาตานํ ตุลํ โคจริยานํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๕๕. อตฺตนา ¶ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย ¶ กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๕๖. อนาปตฺติ ตุลํ โอทาตานํ ตุลํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรติ, พหุตรํ โอทาตานํ พหุตรํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรติ, สุทฺธํ โอทาตานํ สุทฺธํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทฺเวภาคสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทํ
๕๕๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปนฺติ. เต ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรนฺติ – ‘‘เอฬกโลมานิ เทถ. เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’ติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’’ติ! อมฺหากํ ปน สกึ กตานิ สนฺถตานิ ปฺจปิ ฉปิ วสฺสานิ โหนฺติ, เยสํ โน ทารกา อุหทนฺติปิ อุมฺมิหนฺติปิ อุนฺทูเรหิปิ ขชฺชนฺติ. อิเม ปน สมณา สกฺยปุตฺติยา อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรนฺติ – ‘‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู ¶ อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ ¶ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ ¶ อตฺโถ’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ¶ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’ติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๕๘. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การาเปตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพํ. โอเรน เจ ฉนฺนํ วสฺสานํ ตํ สนฺถตํ วิสฺสชฺเชตฺวา วา อวิสฺสชฺเชตฺวา วา อฺํ นวํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๕๙. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โกสมฺพิยํ คิลาโน โหติ. าตกา ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก ทูตํ ปาเหสุํ – ‘‘อาคจฺฉตุ, ภทนฺโต มยํ อุปฏฺหิสฺสามา’’ติ. ภิกฺขูปิ เอวมาหํสุ – ‘‘คจฺฉาวุโส, าตกา ตํ อุปฏฺหิสฺสนฺตี’’ติ. โส เอวมาห – ‘‘ภควตา, อาวุโส, สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การาเปตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพ’นฺติ. อหฺจมฺหิ คิลาโน, น สกฺโกมิ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. มยฺหฺจ วินา สนฺถตา น ผาสุ โหติ. นาหํ คมิสฺสามี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน ¶ , ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน. น สกฺโกมิ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ สนฺถตสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๕๖๐. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ สนฺถตสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ ¶ . อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ สนฺถตสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๖๑. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การาเปตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพํ. โอเรน เจ ฉนฺนํ วสฺสานํ ตํ สนฺถตํ วิสฺสชฺเชตฺวา วา อวิสฺสชฺเชตฺวา วา อฺํ นวํ สนฺถตํ การาเปยฺย, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา ¶ , นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๖๒. นวํ นาม กรณํ อุปาทาย วุจฺจติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การาเปตฺวาติ กริตฺวา วา การาเปตฺวา วา.
ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพนฺติ ฉพฺพสฺสปรมตา ธาเรตพฺพํ.
โอเรน เจ ฉนฺนํ วสฺสานนฺติ อูนกฉพฺพสฺสานิ.
ตํ สนฺถตํ วิสฺสชฺเชตฺวาติ อฺเสํ ทตฺวา.
อวิสฺสชฺเชตฺวาติ ¶ น กสฺสจิ ทตฺวา.
อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ อฺํ นวํ สนฺถตํ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, สนฺถตํ อูนกฉพฺพสฺสานิ การาปิตํ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๖๓. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
๕๖๔. อนาปตฺติ ฉพฺพสฺสานิ กโรติ, อติเรกฉพฺพสฺสานิ กโรติ, อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ ¶ , วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, ภิกฺขุสมฺมุติยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทํ
๕๖๕. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภิกฺขเว, เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. นมฺหิ เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนา’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต,’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา นาสฺสุธ โกจิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา สงฺเฆน กติกา กตา โหติ – ‘‘อิจฺฉตาวุโส, ภควา เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. น ภควา เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ ¶ , อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. โย ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต, สปริโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ โว, อุปเสน, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิตฺถ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคตา’’ติ? ‘‘ขมนียํ ¶ , ภควา, ยาปนียํ, ภควา. อปฺปกิลมเถน จ มยํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคตา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุปเสนสฺส วงฺคนฺตปุตฺตสฺส สทฺธิวิหาริโก ภิกฺขุ ภควโต อวิทูเร นิสินฺโน โหติ. อถ โข ภควา ¶ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มนาปานิ เต, ภิกฺขุ, ปํสุกูลานี’’ติ? ‘‘น โข เม, ภนฺเต, มนาปานิ ปํสุกูลานี’’ติ. ‘‘กิสฺส ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ปํสุกูลิโก’’ติ? ‘‘อุปชฺฌาโย เม, ภนฺเต, ปํสุกูลิโก. เอวํ อหมฺปิ ปํสุกูลิโก’’ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปาสาทิกา โข ตฺยายํ, อุปเสน, ปริสา. กถํ ตฺวํ, อุปเสน, ปริสํ วิเนสี’’ติ? ‘‘โย มํ, ภนฺเต, อุปสมฺปทํ ยาจติ ตมหํ [ตาหํ (ก.)] เอวํ วทามิ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อารฺิโก ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก. สเจ ตฺวมฺปิ อารฺิโก ภวิสฺสสิ ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก, เอวาหํ ตํ อุปสมฺปาเทสฺสามี’ติ. สเจ เม ปฏิสฺสุณาติ อุปสมฺปาเทมิ, โน เจ เม ปฏิสฺสุณาติ น อุปสมฺปาเทมิ. โย ¶ มํ นิสฺสยํ ยาจติ ตมหํ [ตาหํ (ก.)] เอวํ วทามิ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อารฺิโก ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก. สเจ ตฺวมฺปิ อารฺิโก ภวิสฺสสิ ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก, เอวาหํ เต นิสฺสยํ ทสฺสามี’ติ. สเจ เม ปฏิสฺสุณาติ นิสฺสยํ เทมิ, โน เจ เม ปฏิสฺสุณาติ น นิสฺสยํ เทมิ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ปริสํ วิเนมี’’ติ.
‘‘สาธุ สาธุ, อุปเสน. สาธุ โข ตฺวํ, อุปเสน, ปริสํ วิเนสิ ¶ . ชานาสิ ปน ตฺวํ, อุปเสน, สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ? ‘‘น โข อหํ, ภนฺเต, ชานามิ สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ. ‘‘สาวตฺถิยา โข, อุปเสน, สงฺเฆน กติกา กตา – ‘อิจฺฉตาวุโส, ภควา เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. น ภควา เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. โย ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ’ติ. ‘‘ปฺายิสฺสติ, ภนฺเต, สาวตฺถิยา สงฺโฆ สกาย กติกาย, น มยํ อปฺตฺตํ ปฺเปสฺสาม ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิสฺสาม, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติสฺสามา’’ติ. ‘‘สาธุ ¶ สาธุ, อุปเสน, อปฺตฺตํ น ปฺเปตพฺพํ, ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิตพฺพํ, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติตพฺพํ. อนุชานามิ, อุปเสน, เย เต ภิกฺขู อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา ปํสุกูลิกา ยถาสุขํ มํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตู’’ติ.
๕๖๖. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู พหิทฺวารโกฏฺเก ิตา โหนฺติ – ‘‘มยํ อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ ปาจิตฺติยํ เทสาเปสฺสามา’’ติ ¶ . อถ โข อายสฺมา อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต สปริโส อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ชานาสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปเสน, สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ. ‘‘ภควาปิ มํ, อาวุโส, เอวมาห – ‘ชานาสิ ปน ตฺวํ, อุปเสน, สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส ¶ กติก’นฺติ? น โข อหํ, ภนฺเต, ชานามิ สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ. ‘‘สาวตฺถิยา โข, อุปเสน, สงฺเฆน กติกา กตา – อิจฺฉตาวุโส, ภควา เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. น ภควา เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. โย ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ’’ติ. ‘‘ปฺายิสฺสติ, ภนฺเต, สาวตฺถิยา สงฺโฆ สกาย กติกาย, น มยํ อปฺตฺตํ ปฺเปสฺสาม ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิสฺสาม, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติสฺสามาติ. อนฺุาตาวุโส, ภควตา – ‘เย เต ภิกฺขู อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา ปํสุกูลิกา ยถาสุขํ มํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตู’’’ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู – ‘‘สจฺจํ โข อายสฺมา อุปเสโน อาห – ‘น อปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ, ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิตพฺพํ, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติตพฺพ’’’นฺติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู – ‘‘อนฺุาตา กิร ภควตา – ‘เย เต ภิกฺขู อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา ปํสุกูลิกา ยถาสุขํ มํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตู’’’ติ. เต ภควนฺตํ ทสฺสนํ ปิเหนฺตา [ทสฺสนาย ปิหยมานา (สฺยา.)] สนฺถตานิ อุชฺฌิตฺวา อารฺิกงฺคํ ปิณฺฑปาติกงฺคํ ¶ ปํสุกูลิกงฺคํ สมาทิยึสุ. อถ โข ภควา สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต อทฺทส สนฺถตานิ ตหํ ตหํ อุชฺฌิตานิ. ปสฺสิตฺวา ภิกฺขู ¶ อามนฺเตสิ – ‘‘กสฺสิมานิ, ภิกฺขเว, สนฺถตานิ ตหํ ตหํ อุชฺฌิตานี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ ¶ – สงฺฆสุฏฺุตาย, สงฺฆผาสุตาย,…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๖๗. ‘‘นิสีทนสนฺถตํ ¶ ปน ภิกฺขุนา การยมาเนน ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิ อาทาตพฺพา ทุพฺพณฺณกรณาย, อนาทา เจ ภิกฺขุ ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ นวํ นิสีทนสนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๖๘. นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
ปุราณสนฺถตํ นาม สกึ นิวตฺถมฺปิ สกึ ปารุตมฺปิ.
สามนฺตา สุคตวิทตฺถิ อาทาตพฺพา ทุพฺพณฺณกรณายาติ ถิรภาวาย วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา ฉินฺทิตฺวา เอกเทเส วา สนฺถริตพฺพํ วิชเฏตฺวา วา สนฺถริตพฺพํ.
อนาทา เจ ภิกฺขุ ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถินฺติ อนาทิยิตฺวา ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ นวํ ¶ นิสีทนสนฺถตํ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, นิสีทนสนฺถตํ อนาทิยิตฺวา ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๖๙. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย ¶ กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๗๐. อนาปตฺติ – ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ อาทิยิตฺวา ¶ กโรติ, อลภนฺโต โถกตรํ อาทิยิตฺวา กโรติ, อลภนฺโต อนาทิยิตฺวา กโรติ, อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. เอฬกโลมสิกฺขาปทํ
๕๗๑. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺชึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตานิ เอฬกโลมานิ อุตฺตราสงฺเคน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา อคมาสิ. มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา อุปฺปณฺเฑสุํ – ‘‘กิตฺตเกน เต, ภนฺเต, กีตานิ? กิตฺตโก อุทโย ภวิสฺสตี’’ติ? โส ภิกฺขุ เตหิ มนุสฺเสหิ อุปฺปณฺฑิยมาโน มงฺกุ อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถึ คนฺตฺวา ตานิ เอฬกโลมานิ ิตโกว อาสุมฺภิ. ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, อิมานิ เอฬกโลมานิ ิตโกว อาสุมฺภสี’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปนาหํ, อาวุโส, อิเมสํ เอฬกโลมานํ การณา มนุสฺเสหิ อุปฺปณฺฑิโต’’ติ. ‘‘กีว ทูรโต ปน ตฺวํ, อาวุโส, อิมานิ เอฬกโลมานิ อาหรี’’ติ? ‘‘อติเรกติโยชนํ, อาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ อติเรกติโยชนํ เอฬกโลมานิ อาหริสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, อติเรกติโยชนํ เอฬกโลมานิ อาหรีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ¶ ตฺวํ, โมฆปุริส, อติเรกติโยชนํ เอฬกโลมานิ อาหริสฺสสิ! เนตํ โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๗๒. ‘‘ภิกฺขุโน ¶ ปเนว อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺส เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺชยฺยุํ. อากงฺขมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพานิ. ปฏิคฺคเหตฺวา ติโยชนปรมํ สหตฺถา หริตพฺพานิ [หาเรตพฺพานิ (สี. สฺยา. ก.)], อสนฺเต หารเก. ตโต เจ อุตฺตริ หเรยฺย, อสนฺเตปิ หารเก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๗๓. ภิกฺขุโน ¶ ปเนว อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสาติ ปนฺถํ คจฺฉนฺตสฺส.
เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺเชยฺยุนฺติ อุปฺปชฺเชยฺยุํ สงฺฆโต วา คณโต วา าติโต วา มิตฺตโต วา ปํสุกูลํ วา อตฺตโน วา ธเนน.
อากงฺขมาเนนาติ ¶ อิจฺฉมาเนน ปฏิคฺคเหตพฺพานิ.
ปฏิคฺคเหตฺวา ติโยชนปรมํ สหตฺถา หริตพฺพานีติ ติโยชนปรมตา สหตฺถา หริตพฺพานิ.
อสนฺเต หารเกติ นาฺโ โกจิ หารโก โหติ อิตฺถี วา ปุริโส วา คหฏฺโ วา ปพฺพชิโต วา.
ตโต เจ อุตฺตริ หเรยฺย, อสนฺเตปิ หารเกติ ปมํ ปาทํ ติโยชนํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ (สฺยา.)]. อนฺโตติโยชเน ิโต พหิติโยชนํ ปาเตติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ (สฺยา.)]. อฺสฺส ยาเน วา ภณฺเฑ วา อชานนฺตสฺส ปกฺขิปิตฺวา ติโยชนํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ. นิสฺสชฺชิตพฺพานิ สงฺฆสฺส วา คณสฺส ¶ วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพานิ…เป… อิมานิ เม, ภนฺเต, เอฬกโลมานิ ติโยชนํ อติกฺกามิตานิ นิสฺสคฺคิยานิ. อิมานาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๗๔. อติเรกติโยชเน อติเรกสฺี อติกฺกาเมติ [ติโยชนํ อติกฺกาเมติ (สฺยา.)], นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติโยชเน เวมติโก อติกฺกาเมติ [ติโยชนํ อติกฺกาเมติ (สฺยา.)], นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติโยชเน อูนกสฺี อติกฺกาเมติ [ติโยชนํ อติกฺกาเมติ (สฺยา.)], นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อูนกติโยชเน ¶ อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติโยชเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติโยชเน อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๗๕. อนาปตฺติ ติโยชนํ หรติ, อูนกติโยชนํ หรติ, ติโยชนํ หรติปิ, ปจฺจาหรติปิ, ติโยชนํ วาสาธิปฺปาโย คนฺตฺวา ตโต ปรํ หรติ, อจฺฉินฺนํ ปฏิลภิตฺวา หรติ, นิสฺสฏฺํ ปฏิลภิตฺวา หรติ, อฺํ หราเปติ กตภณฺฑํ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เอฬกโลมสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทํ
๕๗๖. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปนฺติปิ ¶ รชาเปนฺติปิ วิชฏาเปนฺติปิ. ภิกฺขุนิโย เอฬกโลมานิ โธวนฺติโย รชนฺติโย วิชเฏนฺติโย ริฺจนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปฺํ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตํ โข มหาปชาปตึ โคตมึ ภควา เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, โคตมิ, ภิกฺขุนิโย อปฺปมตฺตา อาตาปินิโย ปหิตตฺตา วิหรนฺตี’’ติ? ‘‘กุโต, ภนฺเต, ภิกฺขุนีนํ อปฺปมาโท! อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปนฺติปิ รชาเปนฺติปิ วิชฏาเปนฺติปิ. ภิกฺขุนิโย เอฬกโลมานิ โธวนฺติโย รชนฺติโย วิชเฏนฺติโย ริฺจนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปฺ’’นฺติ.
อถ โข ภควา มหาปชาปตึ โคตมึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ ¶ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปถปิ รชาเปถปิ วิชฏาเปถปี’’ติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าติกาโย ตุมฺหากํ, ภิกฺขเว, อฺาติกาโย’’ติ? ‘‘อฺาติกาโย, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตกา, โมฆปุริสา, อฺาติกานํ น ชานนฺติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา ปาสาทิกํ วา อปาสาทิกํ. ตตฺถ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อฺาติกาหิ ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปสฺสถปิ รชาเปสฺสถปิ วิชฏาเปสฺสถปิ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๗๗. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา เอฬกโลมานิ โธวาเปยฺย วา รชาเปยฺย วา วิชฏาเปยฺย วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๗๘. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
โธวาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โธตานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ. รชาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. รตฺตานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ. วิชเฏหีติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วิชฏิตานิ นิสฺสคฺคิยานิ ¶ โหนฺติ. นิสฺสชฺชิตพฺพานิ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพานิ…เป… อิมานิ เม, ภนฺเต, เอฬกโลมานิ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา โธวาปิตานิ นิสฺสคฺคิยานิ. อิมานาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๗๙. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ รชาเปติ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ วิชฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
๕๘๐. อฺาติกาย เวมติโก…เป… อฺาติกาย าติกสฺี…เป… อฺสฺส เอฬกโลมานิ โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกโต อุปสมฺปนฺนาย โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๘๑. อนาปตฺติ าติกาย ธาวนฺติยา อฺาติกา ทุติยา โหติ, อวุตฺตา โธวติ, อปริภุตฺตํ กตภณฺฑํ โธวาเปติ, สิกฺขมานาย สามเณริยา อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. รูปิยสิกฺขาปทํ
๕๘๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ¶ อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต อฺตรสฺส กุลสฺส กุลูปโก โหติ นิจฺจภตฺติโก. ยํ ตสฺมึ กุเล อุปฺปชฺชติ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ตโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ปฏิวิโส ปิยฺยติ. เตน โข ปน สมเยน สายํ ตสฺมึ กุเล มํสํ ¶ อุปฺปนฺนํ โหติ. ตโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ปฏิวิโส ปิโต โหติ. ตสฺส กุลสฺส ทารโก รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย โรทติ – ‘‘มํสํ เม เทถา’’ติ. อถ โข โส ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยสฺส ปฏิวิสํ ทารกสฺส เทหิ. อฺํ เจตาเปตฺวา อยฺยสฺส ทสฺสามา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข โส ปุริโส เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ ¶ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘หิยฺโย โข, ภนฺเต, สายํ มํสํ อุปฺปนฺนํ อโหสิ. ตโต อยฺยสฺส ปฏิวิโส ปิโต. อยํ ¶ , ภนฺเต, ทารโก รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย โรทติ – ‘มํสํ เม เทถา’ติ. อยฺยสฺส ปฏิวิโส ทารกสฺส ทินฺโน. กหาปเณน, ภนฺเต, กึ อาหริยฺยตู’’ติ? ‘‘ปริจฺจตฺโต เม, อาวุโส, กหาปโณ’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, ปริจฺจตฺโต’’ติ. ‘‘ตฺเว เม, อาวุโส, กหาปณํ เทหี’’ติ.
อถ โข โส ปุริโส อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส กหาปณํ ทตฺวา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘ตเถว มยํ รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาม เอวเมวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหนฺตี’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต รูปิยํ ปฏิคฺคเหสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, รูปิยํ ปฏิคฺคเหสี’’ติ [ปฏิคฺคณฺหาสีติ (สฺยา.)]? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, รูปิยํ ปฏิคฺคเหสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๘๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชาตรูปรชตํ อุคฺคณฺเหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา อุปนิกฺขิตฺตํ วา สาทิเยยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๘๔. โย ¶ ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชาตรูปํ นาม สตฺถุวณฺโณ วุจฺจติ ¶ .
รชตํ นาม กหาปโณ โลหมาสโก ทารุมาสโก ชตุมาสโก เย โวหารํ คจฺฉนฺติ.
อุคฺคณฺเหยฺยาติ สยํ คณฺหาติ นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)].
อุคฺคณฺหาเปยฺยาติ อฺํ คาหาเปติ นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)].
อุปนิกฺขิตฺตํ ¶ วา สาทิเยยฺยาติ อิทํ อยฺยสฺส โหตูติ อุปนิกฺขิตฺตํ สาทิยติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. สงฺฆมชฺเฌ นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ – เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อหํ, ภนฺเต, รูปิยํ ปฏิคฺคเหสึ. อิทํ เม นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. สเจ ตตฺถ อาคจฺฉติ อารามิโก วา อุปาสโก วา โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ชานาหี’’ติ. สเจ โส ภณติ – ‘‘อิมินา กึ อาหริยฺยตู’’ติ, น วตฺตพฺโพ – ‘‘อิมํ วา อิมํ วา อาหรา’’ติ. กปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพํ – สปฺปิ วา เตลํ วา มธุ วา ผาณิตํ วา. สเจ โส เตน ปริวตฺเตตฺวา กปฺปิยํ อาหรติ รูปิยปฺปฏิคฺคาหกํ เปตฺวา สพฺเพเหว ปริภฺุชิตพฺพํ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ลเภถ, โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ฉฑฺเฑหี’’ติ. สเจ โส ฉฑฺเฑติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ฉฑฺเฑติ, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ¶ รูปิยฉฑฺฑโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, ฉฑฺฑิตาฉฑฺฑิตฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๕๘๕. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน รูปิยฉฑฺฑกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ รูปิยฉฑฺฑโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เตน สมฺมเตน ภิกฺขุนา อนิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตตพฺพํ. สเจ นิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๘๖. รูปิเย ¶ รูปิยสฺี รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย เวมติโก รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย อรูปิยสฺี รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อรูปิเย ¶ รูปิยสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย อรูปิยสฺี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา ¶ อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปติ – ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตีติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รูปิยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. รูปิยสํโวหารสิกฺขาปทํ
๕๘๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชิสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ ¶ ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๘๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺเชยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๘๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
นานปฺปการกํ ¶ นาม กตมฺปิ ¶ อกตมฺปิ กตากตมฺปิ. กตํ นาม สีสูปคํ คีวูปคํ หตฺถูปคํ ปาทูปคํ กฏูปคํ. อกตํ นาม ฆนกตํ วุจฺจติ. กตากตํ นาม ตทุภยํ.
รูปิยํ ¶ นาม สตฺถุวณฺโณ กหาปโณ, โลหมาสโก, ทารุมาสโก, ชตุมาสโก เย โวหารํ คจฺฉนฺติ.
สมาปชฺเชยฺยาติ กเตน กตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)]. กเตน อกตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กเตน กตากตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อกเตน กตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อกเตน อกตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อกเตน กตากตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กตากเตน กตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กตากเตน อกตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กตากเตน กตากตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. สงฺฆมชฺเฌ นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย ¶ – ‘‘อหํ, ภนฺเต, นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชึ. อิทํ เม นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. สเจ ตตฺถ อาคจฺฉติ อารามิโก วา อุปาสโก วา โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ชานาหี’’ติ. สเจ โส ภณติ – ‘‘อิมินา กึ อาหริยฺยตู’’ติ, น วตฺตพฺโพ – ‘‘อิมํ ¶ วา อิมํ วา อาหรา’’ติ. กปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพํ – สปฺปิ วา เตลํ วา มธุ วา ผาณิตํ วา. สเจ โส เตน ปริวตฺเตตฺวา กปฺปิยํ อาหรติ, รูปิยเจตาปกํ เปตฺวา, สพฺเพเหว ปริภฺุชิตพฺพํ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ลเภถ, โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ฉฑฺเฑหี’’ติ. สเจ โส ฉฑฺเฑติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ฉฑฺเฑติ, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ รูปิยฉฑฺฑโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, ฉฑฺฑิตาฉฑฺฑิตฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๕๙๐. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน รูปิยฉฑฺฑกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ รูปิยฉฑฺฑโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เตน สมฺมเตน ภิกฺขุนา อนิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตตพฺพํ. สเจ นิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๙๑. รูปิเย รูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย ¶ เวมติโก รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย อรูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อรูปิเย รูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . อรูปิเย เวมติโก รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อรูปิเย อรูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อรูปิเย รูปิยสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย อรูปิยสฺี, อนาปตฺติ.
๕๙๒. อนาปตฺติ อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รูปิยสํโวหารสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. กยวิกฺกยสิกฺขาปทํ
๕๙๓. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปฏฺโฏ โหติ จีวรกมฺมํ กาตุํ. โส ปฏปิโลติกานํ สงฺฆาฏึ กริตฺวา สุรตฺตํ สุปริกมฺมกตํ กตฺวา ปารุปิ. อถ โข อฺตโร ปริพฺพาชโก มหคฺฆํ ปฏํ ปารุปิตฺวา เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘สุนฺทรา ¶ โข ตฺยายํ, อาวุโส, สงฺฆาฏิ; เทหิ เม ปเฏนา’’ติ. ‘‘ชานาหิ, อาวุโส’’ติ. ‘‘อามาวุโส, ชานามี’’ติ. ‘‘หนฺทาวุโส’’ติ, อทาสิ. อถ โข โส ปริพฺพาชโก ตํ สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา ปริพฺพาชการามํ อคมาสิ. ปริพฺพาชกา ตํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจุํ – ‘‘สุนฺทรา โข ตฺยายํ, อาวุโส, สงฺฆาฏิ; กุโต ตยา ลทฺธา’’ติ? ‘‘เตน เม, อาวุโส, ปเฏน ปริวตฺติตา’’ติ. ‘‘กติหิปิ ตฺยายํ, อาวุโส, สงฺฆาฏิ ภวิสฺสติ, โสเยว เต ปโฏ วโร’’ติ.
อถ โข โส ปริพฺพาชโก – ‘‘สจฺจํ โข ปริพฺพาชกา อาหํสุ – ‘กติหิปิ มฺยายํ สงฺฆาฏิ ภวิสฺสติ! โสเยว เม ปโฏ วโร’’’ติ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘หนฺท เต, อาวุโส, สงฺฆาฏิ [สงฺฆาฏึ (สฺยา. ก.)]; เทหิ เม ปฏ’’นฺติ. ‘‘นนุ ตฺวํ, อาวุโส, มยา วุตฺโต – ‘ชานาหิ, อาวุโส’ติ ¶ ! นาห ทสฺสามี’’ติ. อถ โข โส ปริพฺพาชโก อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘คิหีปิ นํ คิหิสฺส ¶ วิปฺปฏิสาริสฺส เทนฺติ, กึ ปน ปพฺพชิโต ปพฺพชิตสฺส น ทสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปริพฺพาชกสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๙๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ นานปฺปการกํ กยวิกฺกยํ สมาปชฺเชยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๙๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
นานปฺปการกํ ¶ นาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา, อนฺตมโส จุณฺณปิณฺโฑปิ ทนฺตกฏฺมฺปิ ทสิกสุตฺตมฺปิ.
กยวิกฺกยํ สมาปชฺเชยฺยาติ อิมินา ¶ อิมํ เทหิ, อิมินา อิมํ อาหร, อิมินา อิมํ ปริวตฺเตหิ, อิมินา อิมํ เจตาเปหีติ. อชฺฌาจรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยโต กยิตฺจ โหติ วิกฺกยิตฺจ อตฺตโน ภณฺฑํ ปรหตฺถคตํ ปรภณฺฑํ อตฺตโน หตฺถคตํ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส ¶ วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อหํ, ภนฺเต, นานปฺปการกํ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชึ. อิทํ เม นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๙๖. กยวิกฺกเย กยวิกฺกยสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กยวิกฺกเย เวมติโก ¶ , นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กยวิกฺกเย นกยวิกฺกยสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นกยวิกฺกเย กยวิกฺกยสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นกยวิกฺกเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นกยวิกฺกเย นกยวิกฺกยสฺี, อนาปตฺติ.
๕๙๗. อนาปตฺติ – อคฺฆํ ปุจฺฉติ, กปฺปิยการกสฺส อาจิกฺขติ, ‘‘อิทํ อมฺหากํ อตฺถิ, อมฺหากฺจ อิมินา จ อิมินา จ อตฺโถ’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กยวิกฺกยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
โกสิยวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
โกสิยา ¶ สุทฺธทฺเวภาคา, ฉพฺพสฺสานิ นิสีทนํ;
ทฺเว จ โลมานิ อุคฺคณฺเห, อุโภ นานปฺปการกาติ.
๓. ปตฺตวคฺโค
๑. ปตฺตสิกฺขาปทํ
๕๙๘. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู พหู ปตฺเต สนฺนิจยํ กโรนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา พหู ปตฺเต สนฺนิจยํ กริสฺสนฺติ, ปตฺตวาณิชฺชํ วา สมณา สกฺยปุตฺติยา กริสฺสนฺติ อามตฺติกาปณํ วา ปสาเรสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติเรกปตฺตํ ธาเรสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อติเรกปตฺตํ ธาเรถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อติเรกปตฺตํ ธาเรสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ¶ …เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๙๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อติเรกปตฺตํ ธาเรยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๖๐๐. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อานนฺทสฺส อติเรกปตฺโต อุปฺปนฺโน ¶ โหติ. อายสฺมา ¶ จ อานนฺโท ตํ ปตฺตํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม โหติ. อายสฺมา จ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น อติเรกปตฺโต ธาเรตพฺโพ’ติ. อยฺจ เม อติเรกปตฺโต อุปฺปนฺโน. อหฺจิมํ ปตฺตํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม. อายสฺมา จ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กีวจิรํ ปนานนฺท, สาริปุตฺโต อาคจฺฉิสฺสตี’’ติ? ‘‘นวมํ วา, ภควา, ทิวสํ ทสมํ วา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , ทสาหปรมํ อติเรกปตฺตํ ธาเรตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๐๑. ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกปตฺโต ธาเรตพฺโพ. ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๐๒. ทสาหปรมนฺติ ทสาหปรมตา ธาเรตพฺโพ.
อติเรกปตฺโต นาม อนธิฏฺิโต อวิกปฺปิโต.
ปตฺโต นาม ทฺเว ปตฺตา อโยปตฺโต มตฺติกาปตฺโตติ.
ตโย ปตฺตสฺส วณฺณา อุกฺกฏฺโ ปตฺโต มชฺฌิโม ปตฺโต โอมโก ปตฺโต. อุกฺกฏฺโ นาม ปตฺโต อฑฺฒาฬฺหโกทนํ คณฺหาติ จตุภาคํ ขาทนํ ตทุปิยํ พฺยฺชนํ. มชฺฌิโม นาม ปตฺโต นาฬิโกทนํ คณฺหาติ จตุภาคํ ขาทนํ ตทุปิยํ ¶ พฺยฺชนํ. โอมโก นาม ปตฺโต ปตฺโถทนํ คณฺหาติ จตุภาคํ ขาทนํ ตทุปิยํ พฺยฺชนํ. ตโต อุกฺกฏฺโ อปตฺโต, โอมโก อปตฺโต.
ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิโย โหตีติ เอกาทเส อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิโย โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺโพ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺโพ. เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อยํ เม, ภนฺเต, ปตฺโต ทสาหาติกฺกนฺโต ¶ นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา ¶ อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา, นิสฺสฏฺปตฺโต ทาตพฺโพ.
๖๐๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ปตฺโต อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิโย สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺโ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ ปตฺตํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยา’’ติ.
๖๐๔. เตน ภิกฺขุนา สมฺพหุเล ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา ¶ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘‘อยํ เม, ภนฺเต, ปตฺโต ทสาหาติกฺกนฺโต นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ อายสฺมนฺตานํ นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา ¶ อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา, นิสฺสฏฺปตฺโต ทาตพฺโพ.
๖๐๕. ‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อยํ ปตฺโต อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิโย อายสฺมนฺตานํ นิสฺสฏฺโ. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อายสฺมนฺตา อิมํ ปตฺตํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยุ’’นฺติ.
๖๐๖. เตน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อยํ เม, อาวุโส, ปตฺโต ทสาหาติกฺกนฺโต นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ อายสฺมโต นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. เตน ภิกฺขุนา อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา, นิสฺสฏฺปตฺโต ทาตพฺโพ – ‘‘อิมํ ปตฺตํ อายสฺมโต ทมฺมี’’ติ.
๖๐๗. ทสาหาติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนฏฺเ นฏฺสฺี นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวินฏฺเ วินฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ¶ ปาจิตฺติยํ ¶ . อภินฺเน ภินฺนสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ ปตฺตํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๐๘. อนาปตฺติ อนฺโตทสาหํ อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ภิชฺชติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นิสฺสฏฺปตฺตํ น เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นิสฺสฏฺปตฺโต น ทาตพฺโพ. โย น ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
ปตฺตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. อูนปฺจพนฺธนสิกฺขาปทํ
๖๐๙. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตเรน กุมฺภกาเรน ภิกฺขู ปวาริตา โหนฺติ – ‘‘เยสํ อยฺยานํ ปตฺเตน อตฺโถ อหํ ปตฺเตนา’’ติ. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปนฺติ. เยสํ ขุทฺทกา ปตฺตา เต มหนฺเต ปตฺเต วิฺาเปนฺติ. เยสํ มหนฺตา ปตฺตา เต ขุทฺทเก ปตฺเต วิฺาเปนฺติ. อถ โข โส กุมฺภกาโร ภิกฺขูนํ พหู ปตฺเต กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺติ! อยํ อิเมสํ พหู ปตฺเต กโรนฺโต น ¶ สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺตี’’ติ.
อสฺโสสุํ ¶ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ¶ ปตฺเต วิฺาเปนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ปตฺโต วิฺาเปตพฺโพ. โย วิฺาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๖๑๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต ภินฺโน โหติ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ ปตฺตํ วิฺาเปตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น วิฺาเปติ. หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จริสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ ติตฺถิยา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน ¶ เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นฏฺปตฺตสฺส วา ภินฺนปตฺตสฺส วา ปตฺตํ วิฺาเปตุ’’นฺติ.
๖๑๑. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ นฏฺปตฺตสฺส วา ภินฺนปตฺตสฺส วา ปตฺตํ วิฺาเปตุ’’นฺติ อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ปตฺเต วิฺาเปนฺติ ¶ . อถ โข โส กุมฺภกาโร ภิกฺขูนํ ตเถว พหู ปตฺเต กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺติ. มนุสฺสา ตเถว อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺติ! อยํ อิเมสํ พหู ปตฺเต กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺตี’’ติ.
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู ¶ อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน ¶ อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ปตฺเต วิฺาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ¶ ปตฺเต วิฺาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๑๒. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อูนปฺจพนฺธเนน ปตฺเตน อฺํ นวํ ปตฺตํ เจตาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เตน ภิกฺขุนา โส ปตฺโต ภิกฺขุปริสาย นิสฺสชฺชิตพฺโพ. โย จ ตสฺสา ภิกฺขุปริสาย ปตฺตปริยนฺโต โส ตสฺส ภิกฺขุโน ปทาตพฺโพ – ‘อยํ เต, ภิกฺขุ, ปตฺโต ยาว เภทนาย ธาเรตพฺโพ’ติ. อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ.
๖๑๓. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อูนปฺจพนฺธโน ¶ นาม ปตฺโต อพนฺธโน วา เอกพนฺธโน วา ทฺวิพนฺธโน วา ติพนฺธโน วา จตุพนฺธโน วา. อพนฺธโนกาโส นาม ปตฺโต ยสฺส ทฺวงฺคุลา ราชิ น โหติ. พนฺธโนกาโส นาม ปตฺโต ยสฺส ทฺวงฺคุลา ราชิ โหติ. นโว นาม ปตฺโต วิฺตฺตึ อุปาทาย วุจฺจติ.
เจตาเปยฺยาติ วิฺาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิโย โหติ. สงฺฆมชฺเฌ นิสฺสชฺชิตพฺโพ. สพฺเพเหว อธิฏฺิตปตฺตํ คเหตฺวา สนฺนิปติตพฺพํ. น ลามโก ปตฺโต อธิฏฺาตพฺโพ – ‘‘มหคฺฆํ ปตฺตํ คเหสฺสามี’’ติ. สเจ ลามกํ ปตฺตํ อธิฏฺเติ – ‘‘มหคฺฆํ ปตฺตํ คเหสฺสามี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺโพ. เตน ¶ ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อยํ เม, ภนฺเต, ปตฺโต อูนปฺจพนฺธเนน ปตฺเตน เจตาปิโต นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา ¶ อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ปตฺตคฺคาหาปโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, คาหิตาคาหิตฺจ ชาเนยฺย ¶ . เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๖๑๔. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ปตฺตคฺคาหาปกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ปตฺตคฺคาหาปกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปตฺตคฺคาหาปกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ปตฺตคฺคาหาปโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๖๑๕. เตน สมฺมเตน ภิกฺขุนา ปตฺโต คาเหตพฺโพ. เถโร วตฺตพฺโพ – ‘‘คณฺหาตุ, ภนฺเต, เถโร ปตฺต’’นฺติ. สเจ เถโร คณฺหาติ, เถรสฺส ¶ ปตฺโต ทุติยสฺส คาเหตพฺโพ. น จ ตสฺส อนุทฺทยตาย น ¶ คเหตพฺโพ. โย น คณฺเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปตฺตกสฺส น คาเหตพฺโพ. เอเตเนว อุปาเยน ยาว สงฺฆนวกา คาเหตพฺพา. โย จ ตสฺสา ภิกฺขุปริสาย ปตฺตปริยนฺโต, โส ตสฺส ภิกฺขุโน ปทาตพฺโพ – ‘‘อยํ เต, ภิกฺขุ, ปตฺโต ยาว เภทนาย ธาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน ภิกฺขุนา โส ปตฺโต น อเทเส นิกฺขิปิตพฺโพ, น อโภเคน ภฺุชิตพฺโพ, น วิสฺสชฺเชตพฺโพ – ‘‘กถายํ ปตฺโต นสฺเสยฺย วา วินสฺเสยฺย วา ภิชฺเชยฺย วา’’ติ? สเจ อเทเส วา นิกฺขิปติ อโภเคน วา ภฺุชติ วิสฺสชฺเชติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
๖๑๖. อพนฺธเนน ¶ ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน ติพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
เอกพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน ติพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน จตุพนฺธนํ ปตฺตํ ¶ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ทฺวิพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทฺวิพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ติพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธนํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ ¶ … ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ¶ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
เอกพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ทฺวิพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ติพนฺธเนน ¶ ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อพนฺธโนกาเสน ¶ ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. จตุพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ¶ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
๖๑๗. อนาปตฺติ ¶ นฏฺปตฺตสฺส, ภินฺนปตฺตสฺส, าตกานํ ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อูนปฺจพนฺธนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. เภสชฺชสิกฺขาปทํ
๖๑๘. [อิทํ วตฺถุ มหาว. ๒๗๐] เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ราชคเห ปพฺภารํ โสธาเปติ เลณํ กตฺตุกาโม. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เยนายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ เอตทโวจ – ‘‘กึ, ภนฺเต, เถโร การาเปตี’’ติ? ‘‘ปพฺภารํ มหาราช, โสธาเปมิ เลณํ กตฺตุกาโม’’ติ. ‘‘อตฺโถ, ภนฺเต, อยฺยสฺส อารามิเกนา’’ติ? ‘‘น โข, มหาราช, ภควตา อารามิโก อนฺุาโต’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา มม อาโรเจยฺยาถา’’ติ. ‘‘เอวํ มหาราชา’’ติ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมตา ปิลินฺทวจฺเฉน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺายาสนา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๖๑๙. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ภควโต สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ราชา, ภนฺเต ¶ , มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อารามิกํ ทาตุกาโม. กถํ นุ โข, ภนฺเต, มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อารามิก’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข ราชา มาคโธ เสนิโย ¶ พิมฺพิสาโร เยนายสฺมา ปิลินฺทิวจฺโฉ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ เอตทโวจ – ‘‘อนฺุาโต, ภนฺเต, ภควตา อารามิโก’’ติ? ‘‘เอวํ, มหาราชา’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, อยฺยสฺส อารามิกํ ทมฺมี’’ติ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส อารามิกํ ¶ ปฏิสฺสุณิตฺวา วิสฺสริตฺวา จิเรน สตึ ปฏิลภิตฺวา อฺตรํ สพฺพตฺถกํ มหามตฺตํ อามนฺเตสิ ¶ – ‘‘โย มยา, ภเณ, อยฺยสฺส อารามิโก ปฏิสฺสุโต, ทินฺโน โส อารามิโก’’ติ? ‘‘น โข, เทว, อยฺยสฺส อารามิโก ทินฺโน’’ติ. ‘‘กีวจิรํ นุ โข, ภเณ, อิโต หิ ตํ โหตี’’ติ? อถ โข โส มหามตฺโต รตฺติโย คเณตฺวา [วิคเณตฺวา (ก.)] ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘ปฺจ, เทว, รตฺติสตานี’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภเณ, อยฺยสฺส ปฺจ อารามิกสตานิ เทหี’’ติ. ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข โส มหามตฺโต รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส ปฺจ อารามิกสตานิ ¶ ปาทาสิ [อทาสิ (สฺยา.)], ปาฏิเยกฺโก คาโม นิวิสิ. อารามิกคามโกติปิ นํ อาหํสุ, ปิลินฺทคามโกติปิ นํ อาหํสุ.
๖๒๐. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ตสฺมึ คามเก กุลูปโก โหติ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย ปิลินฺทคามกํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. เตน โข ปน สมเยน ตสฺมึ คามเก อุสฺสโว โหติ. ทารกา อลงฺกตา มาลากิตา กีฬนฺติ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ปิลินฺทคามเก สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน อฺตรสฺส อารามิกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. เตน โข ปน สมเยน ตสฺสา อารามิกินิยา ธีตา อฺเ ทารเก อลงฺกเต มาลากิเต ปสฺสิตฺวา โรทติ – ‘‘มาลํ เม เทถ, อลงฺการํ เม เทถา’’ติ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ตํ อารามิกินึ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺสายํ ทาริกา โรทตี’’ติ? ‘‘อยํ, ภนฺเต, ทาริกา อฺเ ทารเก อลงฺกเต มาลากิเต ปสฺสิตฺวา โรทติ – ‘มาลํ เม เทถ, อลงฺการํ เม เทถา’ติ. กุโต อมฺหากํ ทุคฺคตานํ มาลา กุโต, อลงฺกาโร’’ติ? อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ อฺตรํ ติณณฺฑุปกํ คเหตฺวา ตํ อารามิกินึ เอตทโวจ – ‘‘หนฺทิมํ ติณณฺฑุปกํ ตสฺสา ทาริกาย สีเส ปฏิมฺุจา’’ติ. อถ โข สา ¶ อารามิกินี ตํ ติณณฺฑุปกํ คเหตฺวา ตสฺสา ทาริกาย สีเส ปฏิมฺุจิ. สา อโหสิ สุวณฺณมาลา อภิรูปา ทสฺสนียา ¶ ปาสาทิกา. นตฺถิ ตาทิสา รฺโปิ อนฺเตปุเร สุวณฺณมาลา. มนุสฺสา รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส อาโรเจสุํ ¶ – ‘‘อมุกสฺส, เทว, อารามิกสฺส ฆเร สุวณฺณมาลา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา. นตฺถิ ตาทิสา เทวสฺสาปิ อนฺเตปุเร สุวณฺณมาลา. กุโต ตสฺส ทุคฺคตสฺส! นิสฺสํสยํ โจริกาย อาภตา’’ติ!! อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ตํ อารามิกกุลํ พนฺธาเปสิ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย ปิลินฺทคามกํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. ปิลินฺทคามเก สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน ตสฺส อารามิกสฺส ¶ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิมํ อารามิกกุลํ คต’’นฺติ? ‘‘เอติสฺสา, ภนฺเต, สุวณฺณมาลาย การณา รฺา พนฺธาปิต’’นฺติ.
๖๒๑. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เยน รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เยนายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส, มหาราช, อารามิกกุลํ ¶ พนฺธาปิต’’นฺติ? ‘‘ตสฺส, ภนฺเต, อารามิกสฺส ฆเร สุวณฺณมาลา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา. นตฺถิ ตาทิสา อมฺหากมฺปิ อนฺเตปุเร สุวณฺณมาลา. กุโต ตสฺส ทุคฺคตสฺส! นิสฺสํสยํ โจริกาย อาภตา’’ติ!! อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปาสาทํ สุวณฺณนฺติ อธิมุจฺจิ. โส อโหสิ สพฺพโสวณฺณมโย. ‘‘อิทํ ปน เต, มหาราช, ตาว พหุํ สุวณฺณํ กุโต’’ติ? ‘‘อฺาตํ, ภนฺเต, อยฺยสฺเสเวโส อิทฺธานุภาโว’’ติ. ตํ อารามิกกุลํ มฺุจาเปสิ. มนุสฺสา – ‘‘อยฺเยน กิร ปิลินฺทวจฺเฉน สราชิกาย ปริสาย อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺสิต’’นฺติ, อตฺตมนา อภิปฺปสนฺนา อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส ปฺจ เภสชฺชานิ อภิหรึสุ, เสยฺยถิทํ – สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ. ปกติยาปิ จ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ลาภี โหติ ปฺจนฺนํ เภสชฺชานํ. ลทฺธํ ลทฺธํ ปริสาย วิสฺสชฺเชติ. ปริสา จสฺส โหติ พาหุลฺลิกา. ลทฺธํ ลทฺธํ โกลมฺเพปิ ฆเฏปิ ปูเรตฺวา ปฏิสาเมติ, ปริสฺสาวนานิปิ ถวิกาโยปิ ปูเรตฺวา วาตปาเนสุ ลคฺเคติ. ตานิ โอลีนวิลีนานิ ติฏฺนฺติ. อุนฺทูเรหิปิ ¶ วิหารา โอกิณฺณวิกิณฺณา ¶ โหนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อนฺโตโกฏฺาคาริกา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา, เสยฺยถาปิ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร’’ติ ¶ ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู เอวรูปาย พาหุลฺลาย เจเตสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เอวรูปาย พาหุลฺลาย เจเตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เอวรูปาย พาหุลฺลาย เจเตสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๒๒. ‘‘ยานิ ¶ โข ปน ตานิ คิลานานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสายนียานิ เภสชฺชานิ, เสยฺยถิทํ – สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหปรมํ สนฺนิธิการกํ ปริภฺุชิตพฺพานิ. ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๒๓. ยานิ โข ปน ตานิ คิลานานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสายนียานิ เภสฺสชฺชานีติ สปฺปิ นาม โคสปฺปิ วา อชิกาสปฺปิ วา มหึสสปฺปิ [มหิสสปฺปิ (สี. สฺยา.)] วา เยสํ มํสํ กปฺปติ เตสํ สปฺปิ. นวนีตํ นาม เตสํ เยว นวนีตํ. เตลํ นาม ติลเตลํ สาสปเตลํ มธุกเตลํ เอรณฺฑเตลํ วสาเตลํ. มธุ นาม มกฺขิกามธุ. ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตํ.
ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหปรมํ สนฺนิธิการกํ ปริภฺุชิตพฺพานีติ สตฺตาหปรมตา ปริภฺุชิตพฺพานิ.
ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ¶ โหตีติ อฏฺเม อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, เภสชฺชํ สตฺตาหาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๒๔. สตฺตาหาติกฺกนฺเต ¶ อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. สตฺตาหาติกฺกนฺเต เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. สตฺตาหาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนฏฺเ นฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวินฏฺเ วินฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ¶ ปาจิตฺติยํ. อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสฏฺํ ปฏิลภิตฺวา น กายิเกน ปริโภเคน ปริภฺุชิตพฺพํ, น อชฺโฌหริตพฺพํ, ปทีเป วา กาฬวณฺเณ วา อุปเนตพฺพํ, อฺเน ภิกฺขุนา กายิเกน ปริโภเคน ปริภฺุชิตพฺพํ, น อชฺโฌหริตพฺพํ.
สตฺตาหานติกฺกนฺเต ¶ อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สตฺตาหานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สตฺตาหานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๒๕. อนาปตฺติ ¶ อนฺโตสตฺตาหํ อธิฏฺเติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อนุปสมฺปนฺนสฺส จตฺเตน วนฺเตน มุตฺเตน อนเปกฺโข ทตฺวา ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เภสชฺชสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทํ
๖๒๖. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ วสฺสิกสาฏิกา อนฺุาตา โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา วสฺสิกสาฏิกา อนฺุาตา’’ติ, ปฏิกจฺเจว [ปฏิคจฺเจว (สี.)] วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสนฺติ, ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสนฺติ, ชิณฺณาย วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปฏิกจฺเจว วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิสฺสนฺติ, ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสสฺสนฺติ, ชิณฺณาย ¶ วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ปฏิกจฺเจว วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสถ? ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสถ? ชิณฺณาย วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห โมฆปุริสา, ปฏิกจฺเจว วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิสฺสถ, ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสสฺสถ, ชิณฺณาย วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๒๗. ‘‘มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ ภิกฺขุนา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิตพฺพํ ¶ ; ‘อทฺธมาโส ¶ เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพํ ¶ . ‘โอเรน เจ มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยเสยฺย, ‘โอเรนทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๒๘. ‘มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ ภิกฺขุนา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิตพฺพนฺติ. เย มนุสฺสา ปุพฺเพปิ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ เทนฺติ เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘‘กาโล วสฺสิกสาฏิกาย, สมโย วสฺสิกสาฏิกาย, อฺเปิ มนุสฺสา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ เทนฺตี’’ติ. น วตฺตพฺพา – ‘‘เทถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, อาหรถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, ปริวตฺเตถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, เจตาเปถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวร’’นฺติ.
‘อทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพนฺติ. อทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน กตฺวา นิวาเสตพฺพํ.
‘โอเรน เจ มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ อติเรกมาเส เสส คิมฺหาเน วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
‘โอเรนทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต ¶ , วสฺสิกสาฏิกจีวรํ อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน ปริยิฏฺํ อติเรกทฺธมาเส ¶ เสเส คิมฺหาเน กตฺวา ปริทหิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ.…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๒๙. อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
สติยา วสฺสิกสาฏิกาย นคฺโค กายํ โอวสฺสาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
อูนกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๖๓๐. อนาปตฺติ ‘มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ ¶ , ‘อทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสติ, ‘อูนกมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, ‘อูนกทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสติ, ปริยิฏฺาย วสฺสิกสาฏิกาย วสฺสํ อุกฺกฑฺฒิยฺยติ, นิวตฺถาย วสฺสิกสาฏิกาย วสฺสํ อุกฺกฑฺฒิยฺยติ, โธวิตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํ; สมเย นิวาเสตพฺพํ, อจฺฉินฺนจีวรสฺส, นฏฺจีวรสฺส, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทํ
๖๓๑. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภาตุโน สทฺธิวิหาริกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอหาวุโส, ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามา’’ติ. ‘‘นาหํ, ภนฺเต, คมิสฺสามิ; ทุพฺพลจีวโรมฺหี’’ติ. ‘‘เอหาวุโส, อหํ เต จีวรํ ทสฺสามี’’ติ ตสฺส จีวรํ อทาสิ. อสฺโสสิ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควา กิร ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ. อถ โข ตสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ – ‘‘น ทานาหํ อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน สทฺธึ ชนปทจาริกํ ¶ ปกฺกมิสฺสามิ, ภควตา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามี’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ ทานิ, อาวุโส, ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามา’’ติ. ‘‘นาหํ, ภนฺเต, ตยา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามิ, ภควตา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามี’’ติ. ‘‘ยมฺปิ ตฺยาหํ, อาวุโส, จีวรํ อทาสึ, มยา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ, กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทิ.
อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ¶ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺที’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส ¶ , ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๓๒. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺเทยฺย วา อจฺฉินฺทาเปยฺย วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๓๓. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ ¶ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
สามนฺติ สยํ ทตฺวา.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ, วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
กุปิโต ¶ อนตฺตมโนติ อนภิรทฺโธ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต.
อจฺฉินฺเทยฺยาติ สยํ อจฺฉินฺทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)].
อจฺฉินฺทาเปยฺยาติ อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สกึ อาณตฺโต พหุกมฺปิ อจฺฉินฺทติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ภิกฺขุสฺส สามํ ทตฺวา อจฺฉินฺนํ นิสฺสคฺคิยํ อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ ¶ …เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๓๔. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺํ ปริกฺขารํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนสฺส จีวรํ วา อฺํ วา ปริกฺขารํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๖๓๕. อนาปตฺติ – โส วา เทติ, ตสฺส วา วิสฺสสนฺโต คณฺหาติ, อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. สุตฺตวิฺตฺติสิกฺขาปทํ
๖๓๖. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จีวรการสมเย ¶ พหุํ สุตฺตํ วิฺาเปสุํ. กเตปิ จีวเร พหุํ สุตฺตํ อวสิฏฺํ โหติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘หนฺท มยํ, อาวุโส, อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปมา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสุํ. วีเตปิ จีวเร พหุํ สุตฺตํ อวสิฏฺํ โหติ. ทุติยมฺปิ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสุํ. วีเตปิ จีวเร พหุํ สุตฺตํ อวสิฏฺํ โหติ. ตติยมฺปิ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสุํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสฺสนฺตี’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว ¶ , สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๓๗. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๓๘. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สามนฺติ ¶ สยํ วิฺาเปตฺวา.
สุตฺตํ นาม ฉ สุตฺตานิ – โขมํ กปฺปาสิกํ โกเสยฺยํ กมฺพลํ สาณํ ภงฺคํ.
ตนฺตวาเยหีติ ¶ เปสกาเรหิ วายาเปติ, ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ [วายาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ (สฺยา.)]. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ วายาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๓๙. วายาปิเต วายาปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วายาปิเต เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วายาปิเต อวายาปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อวายาปิเต วายาปิตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวายาปิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวายาปิเต ¶ อวายาปิตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๔๐. อนาปตฺติ – จีวรํ สิพฺเพตุํ, อาโยเค, กายพนฺธเน, อํสพนฺธเก [อํสวฏฺฏเก (สี.)], ปตฺตตฺถวิกาย, ปริสฺสาวเน, าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สุตฺตวิฺตฺติสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. มหาเปสการสิกฺขาปทํ
๖๔๑. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส ปวาสํ คจฺฉนฺโต ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘สุตฺตํ ธารยิตฺวา อมุกสฺส ตนฺตวายสฺส เทหิ, จีวรํ วายาเปตฺวา นิกฺขิป, อาคโต อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อสฺโสสิ โข อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ตสฺส ปุริสสฺส ¶ อิมํ วาจํ ภาสมานสฺส. อถ โข โส ภิกฺขุ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มหาปฺุโสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท, อมุกสฺมึ โอกาเส อฺตโร ปุริโส ปวาสํ คจฺฉนฺโต ¶ ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘สุตฺตํ ธารยิตฺวา อมุกสฺส ตนฺตวายสฺส เทหิ, จีวรํ วายาเปตฺวา นิกฺขิป, อาคโต อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. ‘‘อตฺถาวุโส, มํ โส อุปฏฺาโก’’ติ. โสปิ โข ตนฺตวาโย อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส อุปฏฺาโก โหติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน โส ตนฺตวาโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ตนฺตวายํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ โข, อาวุโส, จีวรํ มํ อุทฺทิสฺส วิยฺยติ; อายตฺจ กโรหิ วิตฺถตฺจ. อปฺปิตฺจ สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ ¶ สุวิตจฺฉิตฺจ กโรหี’’ติ. ‘‘เอเต โข เม, ภนฺเต, สุตฺตํ ธารยิตฺวา อทํสุ; อิมินา สุตฺเตน จีวรํ วินาหี’’ติ. ‘‘น, ภนฺเต, สกฺกา อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา กาตุํ. สกฺกา ¶ จ โข, ภนฺเต, สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ สุวิตจฺฉิตฺจ กาตุ’’นฺติ. ‘‘อิงฺฆ ตฺวํ, อาวุโส, อายตฺจ กโรหิ วิตฺถตฺจ อปฺปิตฺจ. น เตน สุตฺเตน ปฏิพทฺธํ ภวิสฺสตี’’ติ.
อถ โข โส ตนฺตวาโย ยถาภตํ สุตฺตํ ตนฺเต อุปเนตฺวา เยน สา อิตฺถี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘สุตฺเตน, อยฺเย, อตฺโถ’’ติ. ‘‘นนุ ตฺวํ อยฺโย [อยฺย (สฺยา.)] มยา วุตฺโต – ‘อิมินา สุตฺเตน จีวรํ วินาหี’’’ติ. ‘‘สจฺจาหํ, อยฺเย, ตยา วุตฺโต – ‘อิมินา สุตฺเตน จีวรํ วินาหี’ติ. อปิจ, มํ อยฺโย อุปนนฺโท เอวมาห – ‘อิงฺฆ ตฺวํ, อาวุโส, อายตฺจ กโรหิ วิตฺถตฺจ อปฺปิตฺจ, น เตน สุตฺเตน ปฏิพทฺธํ ภวิสฺสตี’’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี ยตฺตกํเยว สุตฺตํ ปมํ อทาสิ ตตฺตกํ ปจฺฉา อทาสิ. อสฺโสสิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต – ‘‘โส กิร ปุริโส ปวาสโต อาคโต’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน ตสฺส ปุริสสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข โส ปุริโส เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน ¶ โข โส ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘วีตํ ตํ จีวร’’นฺติ? ‘‘อามายฺย, วีตํ ตํ จีวร’’นฺติ. ‘‘อาหร, อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี ตํ จีวรํ นีหริตฺวา สามิกสฺส ทตฺวา เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข โส ปุริโส อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ¶ จีวรํ ทตฺวา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา ¶ สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเม สุกรา จีวเรน อจฺฉาเทตุํ. กถฺหิ นาม อยฺโย อุปนนฺโท มยา ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ตนฺตวาเย [คหปติกสฺส ตนฺตวาเย (ก.)] อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ.
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตโก เต, อุปนนฺท, อฺาตโก’’ติ? ‘‘อฺาตโก, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกสฺส น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ¶ อฺาตกสฺส คหปติกสฺส ¶ ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๔๒. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส อฺาตโก คหปติ วา คหปตานี วา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปยฺย, ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย – ‘อิทํ โข, อาวุโส, จีวรํ มํ อุทฺทิสฺส วิยฺยติ. อายตฺจ กโรถ วิตฺถตฺจ. อปฺปิตฺจ สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ สุวิตจฺฉิตฺจ กโรถ. อปฺเปว นาม มยมฺปิ อายสฺมนฺตานํ กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺยามา’ติ. เอวฺจ โส ภิกฺขุ วตฺวา กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺย อนฺตมโส ปิณฺฑปาตมตฺตมฺปิ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๔๓. ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกาโม.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ ¶ ¶ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
ตนฺตวาเยหีติ เปสกาเรหิ.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
วายาเปยฺยาติ วินาเปติ.
ตตฺร เจ โส ภิกฺขูติ ยํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรํ วิยฺยติ โส ¶ ภิกฺขุ.
ปุพฺเพ อปฺปวาริโตติ ปุพฺเพ อวุตฺโต โหติ – ‘‘กีทิเสน เต, ภนฺเต, จีวเรน อตฺโถ, กีทิสํ เต จีวรํ วายาเปมี’’ติ?
ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวาติ ฆรํ คนฺตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุปสงฺกมิตฺวา.
จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺยาติ – ‘‘อิทํ โข, อาวุโส, จีวรํ มํ อุทฺทิสฺส วิยฺยติ, อายตฺจ กโรถ วิตฺถตฺจ. อปฺปิตฺจ สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ สุวิตจฺฉิตฺจ กโรถ. อปฺเปว นาม มยมฺปิ อายสฺมนฺตานํ กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺยามา’’ติ.
เอวฺจ โส ภิกฺขุ วตฺวา กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺย อนฺตมโส ปิณฺฑปาตมตฺตมฺปีติ. ปิณฺฑปาโต นาม ยาคุปิ ภตฺตมฺปิ ขาทนียมฺปิ ¶ จุณฺณปิณฺโฑปิ ทนฺตกฏฺมฺปิ ทสิกสุตฺตมฺปิ, อนฺตมโส ธมฺมมฺปิ ภณติ.
ตสฺส วจเนน อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา กโรติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตกสฺส ¶ คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปนฺนํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๔๔. อฺาตเก อฺาตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย ¶ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก ¶ อาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๖๔๕. อนาปตฺติ – าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, มหคฺฆํ วายาเปตุกามสฺส อปฺปคฺฆํ วายาเปติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
มหาเปสการสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทํ
๖๔๖. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร มหามตฺโต ปวาสํ คจฺฉนฺโต ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉนฺตุ ภทนฺตา วสฺสาวาสิกํ ทสฺสามี’’ติ. ภิกฺขู – ‘วสฺสํวุฏฺานํ ภควตา วสฺสาวาสิกํ อนฺุาต’นฺติ, กุกฺกุจฺจายนฺตา นาคมํสุ. อถ โข โส มหามตฺโต อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา มยา ทูเต ปหิเต นาคจฺฉิสฺสนฺติ! อหฺหิ เสนาย คจฺฉามิ. ทุชฺชานํ ชีวิตํ ทุชฺชานํ มรณ’’นฺติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส มหามตฺตสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
๖๔๗. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ ¶ , อจฺเจกจีวรานิ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมนฺติ. ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺติ. อทฺทส โข อายสฺมา อานนฺโท เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ. ติฏฺนฺเต ทิสฺวา ภิกฺขู เอตทโวจ ¶ – ‘‘กสฺสิมานิ, อาวุโส, จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺตี’’ติ? ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, อจฺเจกจีวรานี’’ติ. ‘‘กีวจิรํ ปนาวุโส, อิมานิ จีวรานิ นิกฺขิตฺตานี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต ¶ อานนฺทสฺส ยถานิกฺขิตฺตํ อาโรเจสุํ. อายสฺมา อานนฺโท อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ…เป… – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๔๘. ‘‘ทสาหานาคตํ กตฺติกเตมาสิกปุณฺณมํ ภิกฺขุโน ปเนว อจฺเจกจีวรํ อุปฺปชฺเชยฺย, อจฺเจกํ มฺมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏิคฺคเหตฺวา ยาว จีวรกาลสมยํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ นิกฺขิเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๔๙. ทสาหานาคตนฺติ ทสาหานาคตาย ปวารณาย.
กตฺติกเตมาสิกปุณฺณมนฺติ ปวารณา กตฺติกา วุจฺจติ.
อจฺเจกจีวรํ นาม เสนาย วา คนฺตุกาโม โหติ, ปวาสํ วา คนฺตุกาโม โหติ, คิลาโน ¶ วา โหติ, คพฺภินี วา โหติ, อสฺสทฺธสฺส วา สทฺธา อุปฺปนฺนา โหติ, อปฺปสนฺนสฺส วา ¶ ปสาโท อุปฺปนฺโน โหติ, โส เจ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปหิเณยฺย – ‘‘อาคจฺฉนฺตุ ภทนฺตา วสฺสาวาสิกํ ทสฺสามี’’ติ, เอตํ อจฺเจกจีวรํ นาม.
อจฺเจกํ มฺมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพํ ปฏิคฺคเหตฺวา ยาว จีวรกาลสมยํ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ สฺาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํ – ‘‘อิทํ อจฺเจกจีวร’’นฺติ.
จีวรกาลสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปฺจมาสา.
ตโต ¶ เจ อุตฺตริ นิกฺขิเปยฺยาติ อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิมํ ทิวสํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)]. อตฺถเต กถิเน กถินุทฺธารทิวสํ ¶ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, อจฺเจกจีวรํ จีวรกาลสมยํ อติกฺกามิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๕๐. อจฺเจกจีวเร อจฺเจกจีวรสฺี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อจฺเจกจีวเร เวมติโก จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อจฺเจกจีวเร อนจฺเจกจีวรสฺี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี ¶ …เป… อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี… อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนจฺเจกจีวเร อจฺเจกจีวรสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนจฺเจกจีวเร เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนจฺเจกจีวเร อนจฺเจกจีวรสฺี, อนาปตฺติ.
๖๕๑. อนาปตฺติ – อนฺโตสมเย อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ¶ ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. สาสงฺกสิกฺขาปทํ
๖๕๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู วุตฺถวสฺสา อารฺเกสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺติ. กตฺติกโจรกา ภิกฺขู – ‘‘ลทฺธลาภา’’ติ ปริปาเตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อารฺเกสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺเตน ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ อารฺเกสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺเตน ติณฺณํ จีวรานํ ¶ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตุ’’นฺติ ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสนฺติ. ตานิ จีวรานิ นสฺสนฺติปิ วินสฺสนฺติปิ ฑยฺหนฺติปิ อุนฺทูเรหิปิ ขชฺชนฺติ. ภิกฺขู ทุจฺโจฬา โหนฺติ ลูขจีวรา. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, ทุจฺโจฬา ลูขจีวรา’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขู ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสิสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๕๓. ‘‘อุปวสฺสํ ¶ โข ปน กตฺติกปุณฺณมํ ยานิ โข ปน ตานิ อารฺกานิ เสนาสนานิ สาสงฺกสมฺมตานิ สปฺปฏิภยานิ ตถารูเปสุ ภิกฺขุ เสนาสเนสุ วิหรนฺโต อากงฺขมาโน ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺย, สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เตน จีวเรน วิปฺปวาสาย. ฉารตฺตปรมํ เตน ภิกฺขุนา เตน จีวเรน วิปฺปวสิตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ วิปฺปวเสยฺย, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๕๔. อุปวสฺสํ โข ปนาติ วุฏฺวสฺสานํ.
กตฺติกปุณฺณมนฺติ กตฺติกจาตุมาสินี วุจฺจติ.
[ปาจิ. ๕๗๓]ยานิ โข ปน ตานิ อารฺกานิ เสนาสนานีติ อารฺกํ นาม เสนาสนํ ปฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมํ.
[ปาจิ. ๕๗๓]สาสงฺกํ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจรานํ นิวิฏฺโกาโส ทิสฺสติ, ภุตฺโตกาโส ทิสฺสติ, ิโตกาโส ทิสฺสติ, นิสินฺโนกาโส ทิสฺสติ, นิปนฺโนกาโส ทิสฺสติ.
[ปาจิ. ๕๗๓]สปฺปฏิภยํ ¶ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจเรหิ มนุสฺสา หตา ทิสฺสนฺติ, วิลุตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโกฏิตา ทิสฺสนฺติ ¶ .
[ปาจิ. ๕๗๓]ตถารูเปสุ ภิกฺขุ เสนาสเนสุ วิหรนฺโตติ เอวรูเปสุ ภิกฺขุ เสนาสเนสุ วิหรนฺโต.
อากงฺขมาโนติ ¶ อิจฺฉมาโน.
ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรนฺติ สงฺฆาฏึ วา อุตฺตราสงฺคํ วา อนฺตรวาสกํ วา.
อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺยาติ สมนฺตา โคจรคาเม นิกฺขิเปยฺย.
สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เตน จีวเรน วิปฺปวาสายาติ สิยา ปจฺจโย สิยา กรณียํ.
ฉารตฺตปรมํ ¶ เตน ภิกฺขุนา เตน จีวเรน วิปฺปวสิตพฺพนฺติ ฉารตฺตปรมตา วิปฺปวสิตพฺพํ.
อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
ตโต เจ อุตฺตริ วิปฺปวเสยฺยาติ สตฺตเม อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ. ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวุฏฺํ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๕๕. อติเรกฉารตฺเต อติเรกสฺี วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกฉารตฺเต เวมติโก วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกฉารตฺเต อูนกสฺี วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อปฺปจฺจุทฺธเฏ ปจฺจุทฺธฏสฺี…เป… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี ¶ … อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกฉารตฺเต อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกฉารตฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกฉารตฺเต อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๖๕๖. อนาปตฺติ ¶ – ฉารตฺตํ วิปฺปวสติ, อูนกฉารตฺตํ วิปฺปวสติ, ฉารตฺตํ วิปฺปวสิตฺวา ปุน คามสีมํ โอกฺกมิตฺวา วสิตฺวา ปกฺกมติ, อนฺโต ฉารตฺตํ ปจฺจุทฺธรติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, ภิกฺขุสมฺมุติยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สาสงฺกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. ปริณตสิกฺขาปทํ
๖๕๗. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆสฺส สจีวรภตฺตํ ปฏิยตฺตํ โหติ – ‘‘โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เยน โส ปูโค เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปูคํ เอตทโวจุํ – ‘‘เทถาวุโส, อมฺหากํ อิมานิ จีวรานี’’ติ. ‘‘น มยํ, ภนฺเต, ทสฺสาม. อมฺหากํ สงฺฆสฺส อนุวสฺสํ สจีวรภิกฺขา ปฺตฺตา’’ติ. ‘‘พหู, อาวุโส, สงฺฆสฺส ทายกา, พหู สงฺฆสฺส ภตฺตา [ภทฺทา (ก.)]. มยํ ตุมฺเห นิสฺสาย ตุมฺเห สมฺปสฺสนฺตา อิธ วิหราม. ตุมฺเห เจ อมฺหากํ น ทสฺสถ, อถ โก จรหิ อมฺหากํ ทสฺสติ? เทถาวุโส, อมฺหากํ อิมานิ จีวรานี’’ติ. อถ โข โส ปูโค ฉพฺพคฺคิเยหิ ภิกฺขูหิ นิปฺปีฬิยมาโน ยถาปฏิยตฺตํ จีวรํ ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ทตฺวา สงฺฆํ ภตฺเตน ปริวิสิ. เย เต ภิกฺขู ชานนฺติ สงฺฆสฺส สจีวรภตฺตํ ปฏิยตฺตํ, น จ ชานนฺติ ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ทินฺนนฺติ, เต เอวมาหํสุ – ‘‘โอโณเชถาวุโส, สงฺฆสฺส จีวร’’นฺติ. ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต. ยถาปฏิยตฺตํ จีวรํ อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา อตฺตโน ปริณาเมสุ’’นฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมสฺสนฺตี’’ติ ¶ ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ¶ ปริณาเมสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๕๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๕๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อย อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
[ปาจิ. ๔๙๑]ชานาติ ¶ นาม สามํ วา ชานาติ อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ โส วา อาโรเจติ.
[ปาจิ. ๔๙๑]สงฺฆิกํ ¶ นาม สงฺฆสฺส ทินฺนํ โหติ ปริจฺจตฺตํ.
[ปาจิ. ๔๙๑]ลาโภ นาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา. อนฺตมโส จุณฺณปิณฺโฑปิ, ทนฺตกฏฺมฺปิ, ทสิกสุตฺตมฺปิ.
[ปาจิ. ๔๙๑]ปริณตํ นาม ทสฺสาม กริสฺสามาติ วาจา ภินฺนา โหติ.
อตฺตโน ปริณาเมติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณามิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๖๐. ปริณเต ¶ ปริณตสฺี อตฺตโน ปริณาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ปริณเต เวมติโก อตฺตโน ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปริณเต อปริณตสฺี อตฺตโน ปริณาเมติ, อนาปตฺติ. สงฺฆสฺส ปริณตํ อฺสงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เจติยสฺส ปริณตํ อฺเจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลสฺส ปริณตํ อฺปุคฺคลสฺส วา สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต ปริณตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต อปริณตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๖๑. อนาปตฺติ ¶ กตฺถ เทมาติ ปุจฺฉิยมาโน ยตฺถ ตุมฺหากํ เทยฺยธมฺโม ปริโภคํ วา ลเภยฺย ปฏิสงฺขารํ วา ลเภยฺย จิรฏฺิติโก วา อสฺส ยตฺถ วา ปน ตุมฺหากํ จิตฺตํ ปสีทติ ตตฺถ เทถาติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปริณตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
ปตฺตวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
ทฺเว จ ปตฺตานิ เภสชฺชํ, วสฺสิกา ทานปฺจมํ;
สามํ วายาปนจฺเจโก, สาสงฺกํ สงฺฆิเกน จาติ.
๖๖๒. อุทฺทิฏฺา ¶ โข, อายสฺมนฺโต, ตึส นิสฺสคฺคิยา ปาจิตฺติยา ธมฺมา. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
ปาราชิกปาฬิ นิฏฺิตา.