📜
๙. จมฺเปยฺยกฺขนฺธกํ
กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุกถา
๓๘๐. จมฺเปยฺยกฺขนฺธเก ¶ ¶ – คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ คคฺครานามิกาย อิตฺถิยา การิตโปกฺขรณิยา ตีเร. ตนฺติพทฺโธติ ตสฺมึ อาวาเส กตฺตพฺพตาตนฺติปฏิพทฺโธ. อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิ ยาคุยาติอาทีสุ มนุสฺเสหิ อาคนฺตุเกสุ อาคเตสุ ¶ อาจิกฺเขยฺยาถาติ วุตฺตฏฺาเนเยว อุสฺสุกฺกํ กาตุํ วฏฺฏติ; น อวุตฺตฏฺาเน. คจฺฉ ตฺวํ ภิกฺขูติ สตฺถา ตสฺส ภิกฺขุโน ตตฺเถว เสนาสนํ สปฺปายนฺติ อทฺทส, เตเนวมาห.
๓๘๒. อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺตีติอาทีนํ ปรโต ปาฬิยํเยว นานากรณํ อาคมิสฺสติ.
๓๘๕. อฺตฺราปิ ธมฺมา กมฺมํ กโรนฺตีติ อฺตฺราปิ ธมฺมํ กมฺมํ กโรนฺติ, อยเมว วา ปาโ. ภูเตน วตฺถุนา กตํ ธมฺเมน กตํ นาม โหติ, ตถา น กโรนฺตีติ อตฺโถ. อฺตฺราปิ วินยา กมฺมํ, อฺตฺราปิ สตฺถุสาสนา กมฺมนฺติ เอเตสุปิ เอเสว นโย. เอตฺถ ปน วินโยติ โจทนา จ สารณา จ. สตฺถุสาสนนฺติ ตฺติสมฺปทา อนุสฺสาวนสมฺปทา จ; ตาหิ วินา กมฺมํ กโรนฺตีติ อตฺโถ. ปฏิกุฏฺกตนฺติ ปฏิกุฏฺฺเจว กตฺจ; ยํ อฺเสุ ปฏิกฺโกสนฺเตสุ กตํ ตํ ปฏิกุฏฺฺเจว โหติ กตฺจ; ตาทิสมฺปิ กมฺมํ กโรนฺตีติ อตฺโถ.
๓๘๗. ฉยิมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ อธมฺมกมฺมนฺติอาทีสุ ปน ‘‘ธมฺโม’’ติ ปาฬิยา อธิวจนํ. ตสฺมา ยํ ยถาวุตฺตาย ปาฬิยา น กริยติ, ตํ อธมฺมกมฺมนฺติ เวทิตพฺพํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ปาฬิยํเยว อาคโต. โส จ โข ตฺติทุติยตฺติจตุตฺถกมฺมานํเยว วเสน. ยสฺมา ปน ตฺติกมฺเม ตฺติทุติยตฺติจตุตฺเถสุ วิย หาปนํ วา อฺถา กรณํ วา นตฺถิ, อปโลกนกมฺมฺจ สาเวตฺวาว กริยติ, ตสฺมา ตานิ ปาฬิยํ น ทสฺสิตานิ, เตสํ สพฺเพสมฺปิ กมฺมานํ วินิจฺฉยํ ปรโต วณฺณยิสฺสาม.
จตุวคฺคกรณาทิกถา
๓๘๘. อิทานิ ¶ ¶ ยทิทํ ฉฏฺํ ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ นาม, ตํ เยหิ สงฺเฆหิ กาตพฺพํ, เตสํ ปเภทํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปฺจ สงฺฆา’’ติอาทิ วุตฺตํ. กมฺมปฺปตฺโตติ กมฺมํ ปตฺโต, กมฺมยุตฺโต กมฺมารโห; น กิฺจิ กมฺมํ กาตุํ นารหตีติ อตฺโถ.
๓๘๙. จตุวคฺคกรณฺเจ ภิกฺขเว กมฺมํ ภิกฺขุนิจตุตฺโถติอาทิ ปริสโต กมฺมวิปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ อุกฺขิตฺตกคฺคหเณน กมฺมนานาสํวาสโก คหิโต, นานาสํวาสกคฺคหเณน ลทฺธินานาสํวาสโก. นานาสีมาย ิตจตุตฺโถติ สีมนฺตริกาย วา พหิสีมาย วา หตฺถปาเส ิเตนาปิ สทฺธึ จตุวคฺโค หุตฺวาติ อตฺโถ.
๓๙๓. ปาริวาสิกจตุตฺโถติอาทิ ¶ ปริวาสาทิกมฺมานํเยว ปริสโต วิปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, เตสํ วินิจฺฉยํ ปรโต วณฺณยิสฺสาม.
๓๙๔. เอกจฺจสฺส ภิกฺขเว สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา รุหตีติอาทิ ปฏิกุฏฺกตกมฺมสฺส กุปฺปากุปฺปภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ปกตตฺตสฺสาติ อวิปนฺนสีลสฺส ปาราชิกํ อนชฺฌาปนฺนสฺส. อานนฺตริกสฺสาติ อตฺตโน อนนฺตรํ นิสินฺนสฺส.
ทฺเวนิสฺสารณาทิกถา
๓๙๕. ทฺเวมา ภิกฺขเว นิสฺสารณาติอาทิ วตฺถุโต กมฺมานํ กุปฺปากุปฺปภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ ‘‘อปฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ตฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ, สุนิสฺสาริโต’’ติ อิทํ ปพฺพาชนียกมฺมํ สนฺธาย วุตฺตํ. ปพฺพาชนียกมฺเมน หิ วิหารโต นิสฺสาเรนฺติ, ตสฺมา ตํ ‘‘นิสฺสารณา’’ติ วุจฺจติ. ตฺเจส ยสฺมา กุลทูสโก น โหติ, ตสฺมา อาเวณิเกน ลกฺขเณน อปฺปตฺโต. ยสฺมา ปนสฺส อากงฺขมาโน สงฺโฆ ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺยาติ วุตฺตํ, ตสฺมา สุนิสฺสาริโต โหติ. ตฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรตีติ สเจ สงฺโฆ ตชฺชนียกมฺมาทิวเสน นิสฺสาเรติ, โส ยสฺมา ตตฺถ ‘‘ติณฺณํ ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย – เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก, เอโก พาโล ¶ โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน, เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ ¶ คิหิสํสคฺเคหี’’ติ (จูฬว. ๓๙๕) เอวํ เอเกเกนปิ องฺเคน นิสฺสารณา อนฺุาตา, ตสฺมา สุนิสฺสาริโต.
๓๙๖. โอสารณาติ ปเวสนา. ตตฺถ ตฺเจ สงฺโฆ โอสาเรตีติ อุปสมฺปทกมฺมวเสน ปเวเสติ. โทสาริโตติ ทุโอสาริโต. สหสฺสกฺขตฺตุมฺปิ อุปสมฺปาทิโต อนุปสมฺปนฺโนว โหติ อาจริยุปชฺฌายา จ สาติสารา, ตถา เสโส การกสงฺโฆ, น โกจิ อาปตฺติโต มุจฺจติ. อิติ อิเม เอกาทส อภพฺพปุคฺคลา โทสาริตา. หตฺถจฺฉินฺนาทโย ปน ทฺวตฺตึส สุโอสาริตา, อุปสมฺปาทิตา อุปสมฺปนฺนาว โหนฺติ, น เต ลพฺภา กิฺจิ วตฺตุํ. อาจริยุปชฺฌายา ปน การกสงฺโฆ จ สาติสารา, น โกจิ อาปตฺติโต มุจฺจติ.
๓๙๗. อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ทฏฺพฺพาติอาทิ อภูตวตฺถุวเสน อธมฺมกมฺมํ, ภูตวตฺถุวเสน ธมฺมกมฺมฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. ตตฺถ ปฏินิสฺสชฺชิตาติ ปฏินิสฺสชฺชิตพฺพา.
อุปาลิปุจฺฉากถา
๔๐๐. อุปาลิปฺเหสุปิ วตฺถุวเสเนว ¶ ธมฺมาธมฺมกมฺมํ วิภตฺตํ. ตตฺถ ทฺเว นยา – เอกมูลโก จ ทฺวิมูลโก จ. เอกมูลโก อุตฺตาโนเยว. ทฺวิมูลเก ยถา สติวินโย อมูฬฺหวินเยน สทฺธึ เอกา ปุจฺฉา กตา, เอวํ อมูฬฺหวินยาทโยปิ ตสฺสปาปิยฺยสิกาทีหิ. อวสาเน ปน อุปสมฺปทารหํ อุปสมฺปาเทตีติ เอกเมว ปทํ โหติ. ปรโต ภิกฺขูนมฺปิ สติวินยํ อาทึ กตฺวา เอเกเกน สทฺธึ เสสปทานิ โยเชตพฺพานิ.
ตชฺชนียกมฺมกถา
๔๐๗. อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ภณฺฑนการโกติอาทิ ‘‘อธมฺเมนวคฺคํ, อธมฺเมนสมคฺคํ; ธมฺเมนวคฺคํ, ธมฺมปติรูปเกนวคฺคํ, ธมฺมปติรูปเกนสมคฺค’’นฺติ อิเมสํ วเสน จกฺกํ พนฺธิตฺวา ตชฺชนียาทีสุ สตฺตสุ กมฺเมสุ ปฏิปสฺสทฺธีสุ จ ¶ วิปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ อนปทาโนติ อปทานวิรหิโต. อปทานํ วุจฺจติ ปริจฺเฉโท; อาปตฺติปริจฺเฉทวิรหิโตติ อตฺโถ. ตโต ปรํ ปฏิกุฏฺกตกมฺมปฺปเภทํ ทสฺเสตุํ สาเยว ปาฬิ ‘‘อกตํ กมฺม’’นฺติอาทีหิ สํสนฺทิตฺวา ¶ วุตฺตา. ตตฺถ น กิฺจิ ปาฬิอนุสาเรน น สกฺกา วิทิตุํ, ตสฺมา วณฺณนํ น วิตฺถารยิมฺหาติ.
จมฺเปยฺยกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺิตา.