📜
๙. ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธกํ
ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถา
๓๘๓. ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธเก ¶ ¶ ¶ – (นนฺทิมุขิยา รตฺติยาติ อรุณุฏฺิตกาเลปิ หิ นนฺทิมุขา วิย รตฺติ ขายติ. เตนาห ‘‘นนฺทิมุขิยา รตฺติยา’’ติ. อนฺโตปูตินฺติ อตฺตจิตฺตสนฺตาเน กิเลสปูติภาเวน อนฺโตปูตึ. อวสฺสุตนฺติ กิเลสวสฺสนวเสน อวสฺสุตํ. กสมฺพุกชาตนฺติ อากิณฺณโทสตาย สํกิลิฏฺชาตํ.) ยาว พาหาคหณาปิ นามาติ ‘‘อปริสุทฺธา อานนฺท ปริสา’’ติ วจนํ สุตฺวาเยว หิ เตน ปกฺกมิตพฺพํ สิยา, เอวํ อปกฺกมิตฺวา ยาว พาหาคหณาปิ นาม โส โมฆปุริโส อาคเมสฺสติ, อจฺฉริยมิทนฺติ ทสฺเสติ.
๓๘๔. น อายตเกเนว ปปาโตติ น ปมเมว คมฺภีโร; อนุปุพฺเพน คมฺภีโรติ อตฺโถ. ิตธมฺโม เวลํ นาติวตฺตตีติ วีจีนํ โอสกฺกนกนฺทรํ มริยาทเวลํ นาติกฺกมติ. ตีรํ วาเหตีติ ตีรโต อปฺเปติ; อุสฺสาเรตีติ อตฺโถ. อฺาปฏิเวโธติ อรหตฺตปฺปตฺติ.
๓๘๕. ฉนฺนมติวสฺสตีติ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทนฺโต อฺํ นวํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ. วิวฏํ นาติวสฺสตีติ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา วิวรนฺโต อฺํ นาปชฺชติ อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ.
ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถา นิฏฺิตา.
ปาติโมกฺขสวนารหกถา
๓๘๖. ปิตํ ¶ โหติ ปาติโมกฺขนฺติ เอตฺถ ปุเร วา ปจฺฉา วา ปิตมฺปิ อฏฺปิตํ โหติ, เขตฺเต ปิตเมว ปน ปิตํ นาม โหติ. ตสฺมา ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, อชฺชุโปสโถ ปนฺนรโส, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺยา’’ติ เอตฺถ ยาว เร-การํ ภณติ, ตาว เปตพฺพํ, อิทฺหิ เขตฺตํ. ยฺย-กาเร ปน วุตฺเต เปนฺเตน ปจฺฉา ปิตํ นาม โหติ. ‘‘สุณาตุ เม’’ติ อนารทฺเธเยว เปนฺเตน ปุเร ปิตํ โหติ.
ปาติโมกฺขสวนารหกถา นิฏฺิตา.
ธมฺมิกาธมฺมิกปาติโมกฺขฏฺปนกถา
๓๘๗. อมูลิกาย ¶ ¶ สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตายาติ เตน ปุคฺคเลน สา วิปตฺติ กตา วา โหตุ อกตา วา, ปาติโมกฺขฏฺปนกสฺส สฺาอมูลิกวเสน อมูลิกา โหติ. กตากตายาติ กตฺจ อกตฺจ อุภยํ คเหตฺวา วุตฺตํ.
ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปตีติ กมฺมํ โกเปตุกามตาย สงฺฆสฺส กมฺเม กรียมาเน เนว อาคจฺฉติ, น ฉนฺทํ เทติ, สมฺมุขีภูโตว ปฏิกฺโกสติ, เตน ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ. อิจฺจสฺสาปิ สาปตฺติกสฺเสว ปาติโมกฺขํ ปิตํ โหติ. ปจฺจาทิยตีติ ‘‘ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ ปจฺจาทิยติ, เตน อุกฺโกฏนเกน ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติ. อิจฺจสฺสาปิ สาปตฺติกสฺเสว ปาติโมกฺขํ ปิตํ โหติ.
ธมฺมิกาธมฺมิกปาติโมกฺขฏฺปนกถา นิฏฺิตา.
ธมฺมิกปาติโมกฺขฏฺปนกถา
๓๘๘. เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหีติ เอตฺถ มคฺเคนมคฺคปฏิปาทนาทีสุ อาการาทิสฺา เวทิตพฺพา. เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ปริสงฺกายาติ เอตฺถ ทิฏฺฺจ สุตฺจ ปาฬิยํ ¶ อาคตเมว. สเจ ปน เตหิ ทิฏฺสุเตหิ ปริสงฺกํ อุปฺปาเทยฺย, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ตาย ปริสงฺกายา’’ติ.
ธมฺมิกปาติโมกฺขฏฺปนกถา นิฏฺิตา.
อตฺตาทานองฺคกถา
๓๙๘. อตฺตาทานํ อาทาตุกาเมนาติ เอตฺถ สาสนํ โสเธตุกาโม ภิกฺขุ ยํ อธิกรณํ อตฺตนา อาทิยติ, ตํ อตฺตาทานนฺติ วุจฺจติ. อกาโล อิมํ อตฺตาทานํ อาทาตุนฺติ เอตฺถ ราชภยํ โจรภยํ ทุพฺภิกฺขภยํ วสฺสารตฺโตติ อยํ อกาโล, วิปรีโต กาโล.
อภูตํ อิทํ อตฺตาทานนฺติ อสนฺตมิทํ, มยา อธมฺโม วา ธมฺโมติ, ธมฺโม วา อธมฺโมติ, อวินโย วา วินโยติ, วินโย วา อวินโยติ, ทุสฺสีโล วา ปุคฺคโล สีลวาติ, สีลวา วา ทุสฺสีโลติ คหิโตติ อตฺโถ; วิปริยาเยน ภูตํ เวทิตพฺพํ. อนตฺถสํหิตํ อิทํ อตฺตาทานนฺติ เอตฺถ ¶ ยํ ชีวิตนฺตรายาย วา พฺรหฺมจริยนฺตรายาย วา สํวตฺตติ, อิทํ อนตฺถสํหิตํ, วิปรีตํ อตฺถสํหิตํ นาม.
น ลภิสฺสามิ สนฺทิฏฺเ สมฺภตฺเต ภิกฺขูติ อปฺเปกทา หิ ราชภยาทีสุ เอวรูปา อตฺตโน ปกฺขสฺส อุปตฺถมฺภกา ภิกฺขู ลทฺธุํ น สกฺกา โหนฺติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘น ลภิสฺสามี’’ติ ¶ . อปฺเปกทา ปน เขมสุภิกฺขาทีสุ ลทฺธุํ สกฺกา โหนฺติ, ตํ สนฺธาย ‘‘ลภิสฺสามี’’ติ วุตฺตํ.
ภวิสฺสติ สงฺฆสฺส ตโตนิทานํ ภณฺฑนนฺติ โกสมฺพกานํ วิย ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท จ ภวิสฺสตีติ. ปจฺฉาปิ อวิปฺปฏิสารกรํ ภวิสฺสตีติ สุภทฺทํ วุฑฺฒปพฺพชิตํ นิคฺคเหตฺวา ปฺจสติกสงฺคีตึ กโรนฺตสฺส มหากสฺสปตฺเถรสฺเสว, ทสวตฺถุเก อธิกรเณ ทสภิกฺขุสหสฺสานิ นิคฺคเหตฺวา สตฺตสติกสงฺคีตึ กโรนฺตสฺส อายสฺมโต ยสสฺเสว, สฏฺิภิกฺขุสหสฺสานิ นิคฺคเหตฺวา สหสฺสิกสงฺคีตึ กโรนฺตสฺส โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺเสว จ ปจฺฉา ¶ สมนุสฺสรณกรณํ โหติ, สาสนสฺส จ วิคตุปกฺกิเลสจนฺทิมสูริยสสฺสิริกตาย สํวตฺตติ.
อตฺตาทานองฺคกถา นิฏฺิตา.
โจทเกนปจฺจเวกฺขิตพฺพธมฺมกถา
๓๙๙. อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสนาติอาทีสุ เยน คหฏฺปพฺพชิเตสุ โย โกจิ ปหโฏ วา โหติ, คิหีนํ คณฺฑผาลนาทีนิ เวชฺชกมฺมานิ วา กตานิ, ตสฺส กายสมาจาโร อุปจิกาหิ ขายิตตาลปณฺณมิว ฉิทฺโท จ ปฏิมาสิตุํ ยตฺถ กตฺถจิ คเหตฺวา อากฑฺฒิตุํ สกฺกุเณยฺยตาย สปฺปฏิมํโส จ โหติ, วิปรีโต อจฺฉิทฺโท อปฺปฏิมํโสติ เวทิตพฺโพติ. วจีสมาจาโร ปน มุสาวาทโอมสวาทเปสฺุอมูลกานุทฺธํสนาทีหิ ฉิทฺโท จ สปฺปฏิมํโส จ โหติ, วิปรีโต อจฺฉิทฺโท อปฺปฏิมํโส.
เมตฺตํ นุ โข เม จิตฺตนฺติ ปลิโพเธ ฉินฺทิตฺวา กมฺมฏฺานภาวนานุโยเคน อธิคตํ เมตฺตจิตฺตํ. อนาฆาตนฺติ อาฆาตวิรหิตํ, วิกฺขมฺภนวเสน วิหตาฆาตนฺติ อตฺโถ. อิทํ ปนาวุโส กตฺถ วุตฺตํ ภควตาติ อิทํ สิกฺขาปทํ กตรสฺมึ นคเร วุตฺตนฺติ อตฺโถ.
โจทเกนปจฺจเวกฺขิตพฺพธมฺมกถา นิฏฺิตา.
โจทเกนอุปฏฺาเปตพฺพกถา
๔๐๐. กาเลน ¶ วกฺขามีติอาทีสุ เอโก เอกํ โอกาสํ กาเรตฺวา โจเทนฺโต กาเลน วทติ นาม. สงฺฆมชฺฌคณมชฺฌสลากคฺคยาคุอคฺควิตกฺกมาฬกภิกฺขาจารมคฺคอาสนสาลาทีสุ อุปฏฺาเกหิ ปริวาริตกฺขเณ วา โจเทนฺโต ¶ อกาเลน วทติ นาม. ตจฺเฉน วทนฺโต ภูเตน วทติ นาม. ‘‘อมฺโภ มหลฺลก, ปริสาวจร, ปํสุกูลิก, ธมฺมกถิก, ปติรูปํ ตว อิท’’นฺติ วทนฺโต ผรุเสน วทติ นาม. การณนิสฺสิตํ ปน กตฺวา ‘‘ภนฺเต มหลฺลกตฺถ, ปริสาวจรา, ปํสุกูลิกา, ธมฺมกถิกตฺถ, ปติรูปํ ตุมฺหากํ อิท’’นฺติ วทนฺโต สณฺเหน ¶ วทติ นาม. การณนิสฺสิตํ กตฺวา วทนฺโต อตฺถสํหิเตน วทติ นาม. เมตฺตจิตฺโต วกฺขามิ โน โทสนฺตโรติ เมตฺตจิตฺตํ อุปฏฺเปตฺวา วกฺขามิ, น ทุฏฺจิตฺโต หุตฺวา.
โจทเกนอุปฏฺาเปตพฺพกถา นิฏฺิตา.
โจทกจุทิตกปฏิสํยุตฺตกถา
๔๐๑. อชฺฌตฺตํ มนสิกริตฺวาติ อตฺตโน จิตฺเต อุปฺปาเทตฺวา. การฺุตาติ กรุณาภาโว. อิมินา กรุณฺจ กรุณาปุพฺพภาคฺจ ทสฺเสติ. หิเตสิตาติ หิตคเวสนตา. อนุกมฺปิตาติ เตน หิเตน สํโยชนตา. ทฺวีหิปิ เมตฺตฺจ เมตฺตาปุพฺพภาคฺจ ทสฺเสติ. อาปตฺติวุฏฺานตาติ อาปตฺติโต วุฏฺาเปตฺวา สุทฺธนฺเต ปติฏฺาปนา. วตฺถุํ โจเทตฺวา สาเรตฺวา ปฏิฺํ อาโรเปตฺวา ยถาปฏิฺาย กมฺมกรณํ วินยปุเรกฺขารตา นาม. อิเม ปฺจ ธมฺเมติ เย เอเต การฺุตาติอาทินา นเยน วุตฺตา, อิเม ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ มนสิ กริตฺวา ปโร โจเทตพฺโพติ.
สจฺเจ จ อกุปฺเป จาติ วจีสจฺเจ จ อกุปฺปนตาย จ. จุทิตเกน หิ สจฺจฺจ วตฺตพฺพํ, โกโป จ น กาตพฺโพ. เนว อตฺตนา กุชฺฌิตพฺโพ, น ปโร ฆฏฺเฏตพฺโพติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
โจทกจุทิตกปฏิสํยุตฺตกถา นิฏฺิตา.
ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺิตา.