📜
๑๐. ภิกฺขุนิกฺขนฺธกํ
มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถา
๔๐๒. ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก ¶ ¶ – อลํ โคตมิ มา เต รุจฺจีติ กสฺมา ปฏิกฺขิปติ, นนุ สพฺเพสมฺปิ พุทฺธานํ จตสฺโส ปริสา โหนฺตีติ? กามํ โหนฺติ, กิลเมตฺวา ปน อเนกกฺขตฺตุํ ยาจิเตน อนฺุาตํ ปพฺพชฺชํ ‘‘ทุกฺเขน ลทฺธา อยํ อมฺเหหี’’ติ ¶ สมฺมา ปริปาเลสฺสนฺตีติ ภทฺทกํ กตฺวา อนุชานิตุกาโม ปฏิกฺขิปติ. อฏฺครุธมฺมกถา มหาวิภงฺเคเยว กถิตา.
๔๐๓. กุมฺภเถนเกหีติ กุมฺเภ ทีปํ ชาเลตฺวา เตน อาโลเกน ปรฆเร ภณฺฑํ วิจินิตฺวา เถนกโจเรหิ.
เสตฏฺิกา นาม โรคชาตีติ เอโก ปาณโก นาฬิมชฺฌคตํ กณฺฑํ วิชฺฌติ, เยน วิทฺธตฺตา นิกฺขนฺตมฺปิ สาลิสีสํ ขีรํ คเหตุํ น สกฺโกติ.
มฺชิฏฺิกา นาม โรคชาตีติ อุจฺฉูนํ อนฺโตรตฺตภาโว. มหโต ตฬากสฺส ปฏิกจฺเจว อาฬินฺติ อิมินา ปน เอตมตฺถํ ทสฺเสติ – ยถา มหโต ตฬากสฺส อาฬิยา อพทฺธายปิ กิฺจิ อุทกํ ติฏฺเยฺย, ปมเมว พทฺธาย ปน ยํ อพทฺธปจฺจยา น ติฏฺเยฺย, ตมฺปิ ติฏฺเยฺย; เอวเมว เย อิเม อนุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ ปฏิกจฺเจว อวีติกฺกมนตฺถาย ครุธมฺมา ปฺตฺตา. เตสุ อปฺตฺเตสุปิ มาตุคามสฺส ปพฺพชิตตฺตา ปฺเจว วสฺสสตานิ สทฺธมฺโม ติฏฺเยฺย. ปฏิกจฺเจว ปฺตฺตตฺตา ปน อปรานิปิ ปฺจวสฺสสตานิ สฺสตีติ เอวํ ปมํ วุตฺตํ วสฺสสหสฺสเมว สฺสตีติ. วสฺสสหสฺสนฺติ เจตํ ปฏิสมฺภิทาปเภทปฺปตฺตขีณาสววเสเนว วุตฺตํ. ตโต ปน อุตฺตริมฺปิ ¶ สุกฺขวิปสฺสกขีณาสววเสน วสฺสสหสฺสํ, อนาคามิวเสน วสฺสสหสฺสํ, สกทาคามิวเสน วสฺสสหสฺสํ, โสตาปนฺนวเสน วสฺสสหสฺสนฺติ เอวํ ปฺจวสฺสสหสฺสานิ ปฏิเวธสทฺธมฺโม สฺสติ. ปริยตฺติธมฺโมปิ ตานิเยว. น หิ ปริยตฺติยา อสติ ปฏิเวโธ ¶ อตฺถิ, นาปิ ปริยตฺติยา สติ ปฏิเวโธ น โหติ; ลิงฺคํ ปน ปริยตฺติยา อนฺตรหิตายปิ จิรํ ปวตฺติสฺสตีติ.
มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถา นิฏฺิตา.
ภิกฺขุนีอุปสมฺปทานุชานนกถา
๔๐๔. อนุชานามิ ภิกฺขเว ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนิโย อุปสมฺปาเทตุนฺติ อิมาย อนุปฺตฺติยา ภิกฺขู ปฺจสตา สากิยานิโย มหาปชาปติยา สทฺธิวิหารินิโย กตฺวา อุปสมฺปาเทสุํ. อิติ ตา สพฺพาปิ เอกโตอุปสมฺปนฺนา นาม อเหสุํ. เย ¶ โข ตฺวํ โคตมีติ อิมินา โอวาเทน โคตมี อรหตฺตํ ปตฺตา.
๔๐๙. กมฺมํ น กรียตีติ ตชฺชนียาทิ สตฺตวิธมฺปิ กมฺมํ น กรียติ. ขมาเปนฺตีติ น ปุน เอวํ กริสฺสามีติ ขมาเปนฺติ.
๔๑๐. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ โรเปตฺวา นิยฺยาเทตุนฺติ เอตฺถ ตชฺชนียาทีสุ ‘‘อิทํ นาม กมฺมํ เอติสฺสา กาตพฺพ’’นฺติ เอวํ โรเปตฺวา ‘‘ตํ ทานิ ตุมฺเหว กโรถา’’ติ นิยฺยาเทตพฺพํ. สเจ ปน อฺสฺมึ โรปิเต อฺํ กโรนฺติ, ‘‘ตชฺชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรตี’’ติ เอตฺถ วุตฺตนเยน กาเรตพฺพตํ อาปชฺชนฺติ.
๔๑๑. กทฺทโมทเกนาติ เอตฺถ น เกวลํ กทฺทโมทเกน, วิปฺปสนฺนอุทกรชนกทฺทมาทีสุปิ เยน เกนจิ โอสิฺจนฺตสฺส ทุกฺกฏเมว. อวนฺทิโย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ ภิกฺขุนิสงฺเฆน กาตพฺโพติ ภิกฺขุนุปสฺสเย สนฺนิปติตฺวา ‘‘อสุโก นาม อยฺโย ภิกฺขุนีนํ อปสาทนียํ ทสฺเสติ, เอตสฺส อยฺยสฺส อวนฺทิยกรณํ รุจฺจตี’’ติ เอวํ ติกฺขตฺตุํ สาเวตพฺพํ. เอตฺตาวตา อวนฺทิโย กโต โหติ. ตโต ปฏฺาย ยถา สามเณเร ทิสฺวา น วนฺทนฺติ; เอวเมว ทิสฺวาปิ ¶ น วนฺทิตพฺโพ. เตน ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺตนฺเตน ภิกฺขุนุปสฺสยํ อาคนฺตฺวา วิหาเรเยว สงฺฆํ วา คณํ วา เอกปุคฺคลํ วา อุปสงฺกมิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ‘‘ภิกฺขุนิสงฺโฆ มยฺหํ ขมตู’’ติ ขมาเปตพฺพํ. เตน ภิกฺขุนา ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ‘‘เอโส ภิกฺขุ ตุมฺเห ขมาเปตี’’ติ วตฺตพฺพํ. ตโต ปฏฺาย โส วนฺทิตพฺโพ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารํ ปน กมฺมวิภงฺเค วกฺขาม.
โอภาเสนฺตีติ ¶ อสทฺธมฺเมน โอภาเสนฺติ. ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สมฺปโยเชนฺตีติ ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ ปุริเส อสทฺธมฺเมน สมฺปโยเชนฺติ. อวนฺทิยกรณํ วุตฺตนยเมว. อาวรณนฺติ วิหารปฺปเวสเน นิวารณํ ¶ . โอวาทํ เปตุนฺติ เอตฺถ น ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา เปตพฺโพ. โอวาทตฺถาย ปน อาคตา ภิกฺขุนิโย วตฺตพฺพา ‘‘อสุกา นาม ภิกฺขุนี สาปตฺติกา, ตสฺสา โอวาทํ เปมิ, มา ตาย สทฺธึ อุโปสถํ กริตฺถา’’ติ. กายวิวรณาทีสุปิ ทณฺฑกมฺมํ วุตฺตนยเมว.
๔๑๓. น ภิกฺขเว ภิกฺขุนิยา โอวาโท น คนฺตพฺโพติอาทิ ภิกฺขุนิวิภงฺควณฺณนายํ วุตฺตเมว.
๔๑๖. ผาสุกา นเมนฺตีติ คิหิทาริกาโย วิย ฆนปฏฺฏเกน กายพนฺธเนน ผาสุกา นมนตฺถาย พนฺธนฺติ. เอกปริยากตนฺติ เอกวารํ ปริกฺขิปนกํ.
วิลีเวน ปฏฺเฏนาติ สณฺเหหิ เวฬุวิลีเวหิ กตปฏฺเฏน. ทุสฺสปฏฺเฏนาติ เสตวตฺถปฏฺเฏน. ทุสฺสเวณิยาติ ทุสฺเสน กตเวณิยา. ทุสฺสวฏฺฏิยาติ ทุสฺเสน กตวฏฺฏิยา. โจฬปฏฺฏาทีสุ โจฬกาสาวํ โจฬนฺติ เวทิตพฺพํ.
อฏฺิลฺเลนาติ โคชงฺฆฏฺิเกน. ชฆนนฺติ กฏิปฺปเทโส วุจฺจติ. หตฺถํ โกฏฺฏาเปนฺตีติ อคฺคพาหํ โกฏฺฏาเปตฺวา โมรปตฺตาทีหิ จิตฺตาลงฺการํ กโรนฺติ. หตฺถโกจฺฉนฺติ ปิฏฺิหตฺถํ. ปาทนฺติ ชงฺฆํ. ปาทโกจฺฉนฺติ ปิฏฺิปาทํ.
๔๑๗. มุขลิมฺปนาทีนิ วุตฺตนยาเนว. อวงฺคํ กโรนฺตีติ อกฺขี อฺชนฺติโย ¶ อวงฺคเทเส อโธมุขํ เลขํ กโรนฺติ. วิเสสกนฺติ คณฺฑปฺปเทเส วิจิตฺรสณฺานํ วิเสสกํ กโรนฺติ. โอโลเกนฺตีติ วาตปานํ วิวริตฺวา วีถึ โอโลเกนฺติ. สาโลเก ติฏฺนฺตีติ ทฺวารํ วิวริตฺวา อุปฑฺฒกายํ ทสฺเสนฺติโย ติฏฺนฺติ. นจฺจนฺติ นฏสมชฺชํ กาเรนฺติ. เวสึ วุฏฺาเปนฺตีติ คณิกํ วุฏฺาเปนฺติ. ปานาคารํ เปนฺตีติ สุรํ วิกฺกิณนฺติ. สูนํ เปนฺตีติ มํสํ วิกฺกิณนฺติ. อาปณนฺติ นานาภณฺฑานํ อเนกวิธํ อาปณํ ปสาเรนฺติ. ทาสํ อุปฏฺาเปนฺตีติ ทาสํ คเหตฺวา เตน อตฺตโน เวยฺยาวจฺจํ กาเรนฺติ. ทาสีอาทีสุปิ เอเสว นโย. หริตกปกฺกิกํ ¶ ปกิณนฺตีติ หริตกฺเจว ¶ ปกฺกฺจ ปกิณนฺติ; ปกิณฺณกาปณํ ปสาเรนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
๔๑๙. ภิกฺขุนี เจ, ภิกฺขเว, กาลํ กโรนฺตีติอาทีสุ อยํ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโย – สเจ หิ ปฺจสุ สหธมฺมิเกสุ โย โกจิ กาลํ กโรนฺโต ‘‘มมจฺจเยน มยฺหํ ปริกฺขาโร อุปชฺฌายสฺส โหตุ, อาจริยสฺส โหตุ, สทฺธิวิหาริกสฺส โหตุ, อนฺเตวาสิกสฺส โหตุ, มาตุ โหตุ, ปิตุ โหตุ, อฺสฺส วา ยสฺส กสฺสจิ โหตู’’ติ วทติ เตสํ น โหติ, สงฺฆสฺเสว โหติ. น หิ ปฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํ อจฺจยทานํ รุหติ, คิหีนํ ปน รุหติ. ภิกฺขุ หิ ภิกฺขุนิวิหาเร กาลํ กโรติ, ตสฺส ปริกฺขาโร ภิกฺขูนํเยว โหติ. ภิกฺขุนี ภิกฺขุวิหาเร กาลํ กโรติ, ตสฺสา ปริกฺขาโร ภิกฺขุนีนํเยว โหติ.
๔๒๐. ปุราณมลฺลีติ ปุราเณ คิหิกาเล มลฺลกสฺส ภริยา. ปุริสพฺยฺชนนฺติ ปุริสนิมิตฺตํ, ฉินฺนํ วา โหตุ อจฺฉินฺนํ วา, ปฏิจฺฉนฺนํ วา อปฺปฏิจฺฉนฺนํ วา. สเจ เอตสฺมึ าเน ปุริสพฺยฺชนนฺติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา อุปนิชฺฌายติ, ทุกฺกฏํ.
๔๒๑. อตฺตโน ปริโภคตฺถาย ทินฺนํ นาม ยํ ‘‘ตุมฺเหเยว ปริภฺุชถา’’ติ วตฺวา ทินฺนํ, ตํ อฺสฺส ททโต ทุกฺกฏํ. อคฺคํ คเหตฺวา ปน ทาตุํ วฏฺฏติ. สเจ อสปฺปายํ, สพฺพํ อปเนตุํ วฏฺฏติ. จีวรํ เอกาหํ วา ทฺวีหํ วา ปริภฺุชิตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติ. ปตฺตาทีสุปิ เอเสว นโย.
ภิกฺขูนํ ¶ สนฺนิธึ ภิกฺขุนีหิ ปฏิคฺคาหาเปตฺวาติ หิยฺโย ปฏิคฺคเหตฺวา ปิตมํสํ อชฺช อฺสฺมึ อนุปสมฺปนฺเน อสติ ภิกฺขูหิ ปฏิคฺคาหาเปตฺวา ภิกฺขุนีหิ ปริภฺุชิตพฺพํ. ภิกฺขูหิ ปฏิคฺคหิตฺหิ ภิกฺขุนีนํ อปฺปฏิคฺคหิตกฏฺาเน ติฏฺติ, ภิกฺขุนีนํ ปฏิคฺคหิตมฺปิ ภิกฺขูสุ เอเสว นโย.
๔๒๖. อาสนํ สํกสายนฺติโย กาลํ วีตินาเมสุนฺติ อฺํ วุฏฺาเปตฺวา อฺํ นิสีทาเปนฺติโย โภชนกาลํ อติกฺกาเมสุํ.
อฏฺนฺนํ ¶ ภิกฺขุนีนํ ยถาวุฑฺฒนฺติ เอตฺถ สเจ ปุเร อฏฺสุ นิสินฺนาสุ ตาสํ อพฺภนฺตริมา ¶ อฺา อาคจฺฉติ, สา อตฺตโน นวกํ อุฏฺาเปตฺวา นิสีทิตุํ ลภติ. ยา ปน อฏฺหิปิ นวกตรา, สา สเจปิ สฏฺิวสฺสา โหติ, อาคตปฏิปาฏิยาว นิสีทิตุํ ลภติ. อฺตฺถ สพฺพตฺถ ยถาวุฑฺฒํ น ปฏิพาหิตพฺพนฺติ เปตฺวา ภตฺตคฺคํ อฺสฺมึ จตุปจฺจยภาชนียฏฺาเน ‘‘อหํ ปุพฺเพ อาคตา’’ติ วุฑฺฒํ ปฏิพาหิตฺวา กิฺจิ น คเหตพฺพํ; ยถาวุฑฺฒเมว วฏฺฏติ. ปวารณากถา กถิตาเยว.
๔๒๙. อิตฺถิยุตฺตนฺติอาทีหิ สพฺพยานานิ อนฺุาตานิ. ปาฏงฺกินฺติ ปฏโปฏฺฏลิกํ.
๔๓๐. ทูเตน อุปสมฺปทา ทสนฺนํ อนฺตรายานํ เยน เกนจิ วฏฺฏติ. กมฺมวาจาปริโยสาเน สา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนุปสฺสเย ิตา วา โหตุ นิปนฺนา วา ชาครา วา นิทฺทํ โอกฺกนฺตา วา, อุปสมฺปนฺนาว โหติ. ตาวเทว ฉายาทีนิ อาคตาย ทูตภิกฺขุนิยา อาจิกฺขิตพฺพานิ.
๔๓๑. อุโทสิโตติ ภณฺฑสาลา. น สมฺมตีติ นปฺปโหติ. อุปสฺสยนฺติ ฆรํ. นวกมฺมนฺติ สงฺฆสฺสตฺถาย ภิกฺขุนิยา นวกมฺมมฺปิ กาตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ.
๔๓๒. ตสฺสา ปพฺพชิตายาติ ตสฺสา ปพฺพชิตกาเล. ยาว โส ทารโก วิฺุตํ ปาปุณาตีติ ยาว ขาทิตุํ ภฺุชิตุํ นหายิตฺุจ มณฺฑิตฺุจ อตฺตโน ธมฺมตาย สกฺโกตีติ อตฺโถ.
เปตฺวา ¶ สาคารนฺติ สหคารเสยฺยมตฺตํ เปตฺวา. ยถา อฺสฺมึ ปุริเส; เอวํ ทุติยิกาย ภิกฺขุนิยา ตสฺมึ ทารเก ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ ทสฺเสติ. มาตา ปน นหาเปตุํ ปาเยตุํ โภเชตุํ มณฺเฑตุํ อุเร กตฺวา สยิตฺุจ ลภติ.
๔๓๔. ยเทว สา วิพฺภนฺตาติ ยสฺมา สา วิพฺภนฺตา อตฺตโน รุจิยา ขนฺติยา โอทาตานิ วตฺถานิ นิวตฺถา, ตสฺมาเยว สา อภิกฺขุนี, น สิกฺขาปจฺจกฺขาเนนาติ ทสฺเสติ. สา ปุน อุปสมฺปทํ น ลภติ.
สา ¶ อาคตา น อุปสมฺปาเทตพฺพาติ น เกวลํ น อุปสมฺปาเทตพฺพา, ปพฺพชฺชมฺปิ น ลภติ. โอทาตานิ คเหตฺวา วิพฺภนฺตา ปน ปพฺพชฺชามตฺตํ ลภติ.
อภิวาทนนฺติอาทีสุ ¶ ปุริสา ปาเท สมฺพาหนฺตา วนฺทนฺติ, เกเส ฉินฺทนฺติ, นเข ฉินฺทนฺติ, วณปฏิกมฺมํ กโรนฺติ, ตํ สพฺพํ กุกฺกุจฺจายนฺตา น สาทิยนฺตีติ อตฺโถ. ตตฺเรเก อาจริยา ‘‘สเจ เอกโต วา อุภโต วา อวสฺสุตา โหนฺติ สารตฺตา, ยถาวตฺถุกเมว’’. เอเก อาจริยา ‘‘นตฺถิ เอตฺถ อาปตฺตี’’ติ วทนฺติ. เอวํ อาจริยวาทํ ทสฺเสตฺวา อิทํ โอทิสฺส อนฺุาตํ วฏฺฏตีติ อฏฺกถาสุ วุตฺตํ. ตํ ปมาณํ. ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว สาทิตุ’’นฺติ หิ วจเนเนว ตํ กปฺปิยํ.
๔๓๕. ปลฺลงฺเกน นิสีทนฺตีติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทนฺติ. อฑฺฒปลฺลงฺกนฺติ เอกํ ปาทํ อาภุชิตฺวา กตปลฺลงฺกํ. เหฏฺา วิวเฏ อุปริ ปฏิจฺฉนฺเนติ เอตฺถ สเจ กูโป ขโต โหติ, อุปริ ปน ปทรมตฺตเมว สพฺพทิสาสุ ปฺายติ, เอวรูเปปิ วฏฺฏติ.
๔๓๖. กุกฺกุสํ มตฺติกนฺติ กุณฺฑกฺเจว มตฺติกฺจ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
ภิกฺขุนีอุปสมฺปทานุชานนกถา นิฏฺิตา.
ภิกฺขุนิกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺิตา.