📜
สมุฏฺานสีสวณฺณนา
๒๕๗. ตทนนฺตราย ¶ ¶ ปน สมุฏฺานกถาย อนตฺตา อิติ นิจฺฉยาติ อนตฺตา อิติ นิจฺฉิตา. สภาคธมฺมานนฺติ อนิจฺจาการาทีหิ สภาคานํ สงฺขตธมฺมานํ. นามมตฺตํ น นายตีติ นามมตฺตมฺปิ น ปฺายติ. ทุกฺขหานินฺติ ทุกฺขฆาตนํ. ขนฺธกา ยา จ มาติกาติ ขนฺธกา ยา จ มาติกาติ อตฺโถ. อยเมว วา ปาโ. สมุฏฺานํ นิยโต กตนฺติ สมุฏฺานํ นิยโตกตํ นิยตกตํ; นิยตสมุฏฺานนฺติ อตฺโถ. เอเตน ภูตาโรจนโจริวุฏฺาปนอนนฺุาตสิกฺขาปทตฺตยสฺส สงฺคโห ปจฺเจตพฺโพ. เอตาเนว หิ ตีณิ สิกฺขาปทานิ นิยตสมุฏฺานานิ, อฺเหิ สทฺธึ อสมฺภินฺนสมุฏฺานานิ.
สมฺเภทํ นิทานฺจฺนฺติ อฺมฺปิ สมฺเภทฺจ นิทานฺจ. ตตฺถ สมฺเภทวจเนน สมุฏฺานสมฺเภทสฺส คหณํ ปจฺเจตพฺพํ, ตานิ หิ ตีณิ สิกฺขาปทานิ เปตฺวา เสสานิ สมฺภินฺนสมุฏฺานานิ. นิทานวจเนน สิกฺขาปทานํ ปฺตฺติเทสสงฺขาตํ นิทานํ ปจฺเจตพฺพํ. สุตฺเต ทิสฺสนฺติ อุปรีติ สิกฺขาปทานํ สมุฏฺานนิยโม สมฺเภโท นิทานนฺติ อิมานิ ตีณิ สุตฺตมฺหิ เอว ทิสฺสนฺติ; ปฺายนฺตีติ อตฺโถ. ตตฺถ ‘‘เอเกน สมุฏฺาเนน สมุฏฺาติ, กายโต จ จิตฺตโต จา’’ติอาทิมฺหิ ตาว ปุริมนเย สมุฏฺานนิยโม จ สมฺเภโท จ ทิสฺสนฺติ. อิตรํ ปน นิทานํ นาม –
‘‘เวสาลิยา ราชคเห, สาวตฺถิยา จ อาฬวี;
โกสมฺพิยา จ สกฺเกสุ, ภคฺเคสุ เจว ปฺตฺตา’’ติ.
เอวํ อุปริ ทิสฺสติ, ปรโต อาคเต สุตฺเต ทิสฺสตีติ เวทิตพฺพํ.
‘‘วิภงฺเค ¶ ทฺวีสู’’ติ คาถาย อยมตฺโถ – ยํ สิกฺขาปทํ ทฺวีสุ วิภงฺเคสุ ปฺตฺตํ อุโปสถทิวเส ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ อุทฺทิสนฺติ, ตสฺส ยถาายํ สมุฏฺานํ ปวกฺขามิ, ตํ เม สุณาถาติ.
สฺจริตฺตานุภาสนฺจาติ สฺจริตฺตฺจ สมนุภาสนฺจ. อติเรกฺจ จีวรนฺติ อติเรกจีวรํ ¶ ; กถินนฺติ อตฺโถ. โลมานิ ปทโสธมฺโมติ เอฬกโลมานิ ¶ จ ปทโสธมฺโม จ. ภูตํ สํวิธาเนน จาติ ภูตาโรจนฺจ สํวิทหิตฺวา อทฺธานปฺปฏิปชฺชนฺจ. เถยฺยเทสนา โจรึ จาติ เถยฺยสตฺโถ จ ฉตฺตปาณิสฺส อคิลานสฺส ธมฺมเทสนา จ โจริวุฏฺาปนฺจ. อนนฺุาตาย เตรสาติ มาตาปิตุสามิเกหิ อนนฺุาตาย สทฺธึ อิมานิ เตรส สมุฏฺานานิ โหนฺติ. สทิสา อิธ ทิสฺสเรติ อิธ อุภโตวิภงฺเค เอเตสุ เตรสสุ สมุฏฺานสีเสสุ เอเกกสฺมึ อฺานิปิ สทิสานิ สมุฏฺานานิ ทิสฺสนฺติ.
ปมปาราชิกสมุฏฺานวณฺณนา
๒๕๘. อิทานิ ตานิ ทสฺเสตุํ ‘‘เมถุนํ สุกฺกสํสคฺโค’’ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ เมถุนนฺติ อิทํ ตาว ปมปาราชิกํ นาม เอกํ สมุฏฺานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิ. ตตฺถ สุกฺกสํสคฺโคติ สุกฺกวิสฺสฏฺิ เจว กายสํสคฺโค จ. อนิยตา ปมิกาติ ปมํ อนิยตสิกฺขาปทํ. ปุพฺพูปปริปาจิตาติ ‘‘ชานํ ปุพฺพูปคตํ ภิกฺขุ’’นฺติ สิกฺขาปทฺจ ภิกฺขุนิปริปาจิตปิณฺฑปาตสิกฺขาปทฺจ. รโห ภิกฺขุนิยา สหาติ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ รโห นิสชฺชสิกฺขาปทฺจ.
สโภชเน รโห ทฺเว จาติ สโภชเน กุเล อนุปขชฺชนิสชฺชสิกฺขาปทฺจ ทฺเว รโหนิสชฺชสิกฺขาปทานิ จ. องฺคุลิ อุทเก หสนฺติ องฺคุลิปโตทกฺจ อุทเก หสธมฺมสิกฺขาปทฺจ. ปหาเร อุคฺคิเร เจวาติ ปหารทานสิกฺขาปทฺจ ตลสตฺติกอุคฺคิรณสิกฺขาปทฺจ. เตปฺาสา จ เสขิยาติ ปริมณฺฑลนิวาสนาทีนิ ขุทฺทกวณฺณนาวสาเน วุตฺตานิ เตปฺาส เสขิยสิกฺขาปทานิ จ.
อธกฺขคามาวสฺสุตาติ ภิกฺขุนีนํ อธกฺขกสิกฺขาปทฺจ คามนฺตรคมนํ อวสฺสุตา อวสฺสุตสฺส ¶ หตฺถโต ขาทนียโภชนียคฺคหณสิกฺขาปทฺจ. ตลมฏฺฺจ สุทฺธิกาติ ตลฆาตกํ ชตุมฏฺํ อุทกสุทฺธิกาทิยนฺจ. วสฺสํวุฏฺา จ โอวาทนฺติ วสฺสํวุฏฺา ฉปฺปฺจโยชนานิ สิกฺขาปทฺจ โอวาทาย อคมนสิกฺขาปทฺจ. นานุพนฺเธ ปวตฺตินินฺติ ยา ปน ภิกฺขุนี วุฏฺาปิตํ ปวตฺตินึ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺยาติ วุตฺตสิกฺขาปทํ.
อิเม ¶ สิกฺขาติ อิมา สิกฺขาโย; ลิงฺควิปริยาโย กโต. กายมานสิกา กตาติ กายจิตฺตสมุฏฺานา กตา.
ทุติยปาราชิกสมุฏฺานวณฺณนา
๒๕๙. อทินฺนนฺติ ¶ อิทํ ตาว อทินฺนาทานนฺติ วา ทุติยปาราชิกนฺติ วา เอกํ สมุฏฺานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิ. ตตฺถ วิคฺคหุตฺตรีติ มนุสฺสวิคฺคหอุตฺตริมนุสฺสธมฺมสิกฺขาปทานิ. ทุฏฺุลฺลา อตฺตกามินนฺติ ทุฏฺุลฺลวาจาอตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทานิ. อมูลา อฺภาคิยาติ ทฺเว ทุฏฺโทสสิกฺขาปทานิ. อนิยตา ทุติยิกาติ ทุติยํ อนิยตสิกฺขาปทํ.
อจฺฉินฺเท ปริณามเนติ สามํ จีวรํ ทตฺวา อจฺฉินฺทนฺจ สงฺฆิกลาภสฺส อตฺตโน ปริณามนฺจ. มุสา โอมสเปสุณาติ มุสาวาโท จ โอมสวาโท จ ภิกฺขุเปสฺฺุจ. ทุฏฺุลฺลา ปถวีขเณติ ทุฏฺุลฺลาปตฺติอาโรจนฺจ ปถวีขณฺจ. ภูตํ อฺาย อุชฺฌาเปติ ภูตคามอฺวาทกอุชฺฌาปนกสิกฺขาปทานิ.
นิกฺกฑฺฒนํ สิฺจนฺจาติ วิหารโต นิกฺกฑฺฒนฺจ อุทเกน ติณาทิสิฺจนฺจ. อามิสเหตุ ภุตฺตาวีติ ‘‘อามิสเหตุ ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตี’’ติ สิกฺขาปทฺจ, ภุตฺตาวึ อนติริตฺเตน ขาทนียาทินา ปวารณาสิกฺขาปทฺจ. เอหิ อนาทริ ภึสาติ ‘‘เอหาวุโส คามํ วา’’ติ สิกฺขาปทฺจ, อนาทริยฺจ ภิกฺขุภึสาปนกฺจ. อปนิเธ จ ชีวิตนฺติ ปตฺตาทีนํ อปนิธานสิกฺขาปทฺจ, สฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตาโวโรปนฺจ.
ชานํ สปฺปาณกํ กมฺมนฺติ ชานํ สปฺปาณกอุทกสิกฺขาปทฺจ ปุนกมฺมาย อุกฺโกฏนฺจ. อูนสํวาสนาสนาติ ¶ อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทฺจ อุกฺขิตฺตเกน สทฺธึ สํวาสสิกฺขาปทฺจ นาสิตกสามเณรสมฺโภคสิกฺขาปทฺจ. สหธมฺมิกํ วิเลขาติ สหธมฺมิกํ วุจฺจมานสิกฺขาปทฺจ, วิเลขาย สํวตฺตนฺตีติ อาคตสิกฺขาปทฺจ. โมโห อมูลเกน จาติ โมหนเก ปาจิตฺติยสิกฺขาปทฺจ, อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํสนสิกฺขาปทฺจ.
กุกฺกุจฺจํ ธมฺมิกํ จีวรํ ทตฺวาติ กุกฺกุจฺจอุปทหนฺจ, ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ขียนฺจ, จีวรํ ทตฺวา ขียนฺจ. ปริณาเมยฺย ปุคฺคเลติ สงฺฆิกํ ลาภํ ¶ ปุคฺคลสฺส ปริณามนสิกฺขาปทํ. กึ เต อกาลํ อจฺฉินฺเทติ ‘‘กึ เต อยฺเย เอโส ปุริสปุคฺคโล กริสฺสตี’’ติ อาคตสิกฺขาปทฺจ, ‘‘อกาลจีวรํ กาลจีวร’’นฺติ อธิฏฺหิตฺวา ภาชนสิกฺขาปทฺจ, ภิกฺขุนิยา สทฺธึ จีวรํ ปริวตฺเตตฺวา อจฺฉินฺทนสิกฺขาปทฺจ. ทุคฺคหี นิรเยน ¶ จาติ ทุคฺคหิเตน ทุปฺปธาริเตน ปรํ อุชฺฌาปนสิกฺขาปทฺจ, นิรเยน วา พฺรหฺมจริเยน วา อภิสปนสิกฺขาปทฺจ.
คณํ วิภงฺค ทุพฺพลนฺติ ‘‘คณสฺส จีวรลาภํ อนฺตรายํ กเรยฺยา’’ติ จ ‘‘ธมฺมิกํ จีวรวิภงฺคํ ปฏิพาเหยฺยา’’ติ จ ‘‘ทุพฺพลจีวรปจฺจาสาย จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปทานิ. กถินา ผาสุ ปสฺสยนฺติ ‘‘ธมฺมิกํ กถินุทฺธารํ ปฏิพาเหยฺย, ภิกฺขุนิยา สฺจิจฺจ อผาสุํ กเรยฺย, ภิกฺขุนิยา อุปสฺสยํ ทตฺวา กุปิตา อนตฺตมนา นิกฺกฑฺเฒยฺย วา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทานิ. อกฺโกสจณฺฑี มจฺฉรีติ ‘‘ภิกฺขุํ อกฺโกเสยฺย วา ปริภาเสยฺย วา, จณฺฑิกตา คณํ ปริภาเสยฺย, กุเล มจฺฉรินี อสฺสา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทานิ. คพฺภินิฺจ ปายนฺติยาติ ‘‘คพฺภินึ วุฏฺาเปยฺย, ปายนฺตึ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทานิ.
ทฺเววสฺสํ สิกฺขา สงฺเฆนาติ ‘‘ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ วุฏฺาเปยฺย, สิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ สงฺเฆน อสมฺมตํ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทานิ. ตโย เจว คิหีคตาติ อูนทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ, ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ ‘‘ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ ทฺเว วสฺสานิ สิกฺขิตสิกฺขํ สงฺเฆน อสมฺมต’’นฺติ วุตฺตสิกฺขาปทานิ. กุมาริภูตา ติสฺโสติ ‘‘อูนวีสติวสฺสํ กุมาริภูต’’นฺติอาทินา นเยน วุตฺตา ¶ ติสฺโส. อูนทฺวาทสสมฺมตาติ ‘‘อูนทฺวาทสวสฺสา วุฏฺาเปยฺย, ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา สงฺเฆน อสมฺมตา วุฏฺาเปยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
อลํ ตาว โสกาวาสนฺติ ‘‘อลํ ตาว เต อยฺเย วุฏฺาปิเตนา’’ติ จ, ‘‘จณฺฑึ โสกาวาสํ สิกฺขมานํ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. ฉนฺทา อนุวสฺสา จ ทฺเวติ ‘‘ปาริวาสิกฉนฺททาเนน สิกฺขมานํ วุฏฺาเปยฺย, อนุวสฺสํ วุฏฺาเปยฺย, เอกํ วสฺสํ ทฺเว วุฏฺาเปยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. สมุฏฺานา ติกา กตาติ ติกสมุฏฺานา กตา.
สฺจริตฺตสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๐. สฺจรี ¶ กุฏิ วิหาโรติ สฺจริตฺตํ สฺาจิกาย กุฏิกรณํ มหลฺลกวิหารกรณฺจ. โธวนฺจ ปฏิคฺคโหติ อฺาติกาย ¶ ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรโธวาปนฺจ จีวรปฏิคฺคหณฺจ. วิฺตฺตุตฺตริ อภิหฏฺุนฺติ อฺาตกํ คหปตึ จีวรวิฺาปนํ ตตุตฺตริสาทิยนสิกฺขาปทฺจ. อุภินฺนํ ทูตเกน จาติ ‘‘จีวรเจตาปนฺนํ อุปกฺขฏํ โหตี’’ติ อาคตสิกฺขาปททฺวยฺจ ทูเตน จีวรเจตาปนฺนปหิตสิกฺขาปทฺจ.
โกสิยา สุทฺธทฺเวภาคา, ฉพฺพสฺสานิ นิสีทนนฺติ ‘‘โกสิยมิสฺสกํ สนฺถต’’นฺติอาทีนิ ปฺจ สิกฺขาปทานิ. ริฺจนฺติ รูปิกา เจวาติ วิภงฺเค ‘‘ริฺจนฺติ อุทฺเทส’’นฺติ อาคตํ เอฬกโลมโธวาปนํ รูปิยปฺปฏิคฺคหณสิกฺขาปทฺจ. อุโภ นานปฺปการกาติ รูปิยสํโวหารกยวิกฺกยสิกฺขาปททฺวยํ.
อูนพนฺธนวสฺสิกาติ อูนปฺจพนฺธนปตฺตสิกฺขาปทฺจ วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทฺจ. สุตฺตํ วิกปฺปเนน จาติ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา จีวรวายาปนฺจ ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปาปชฺชนฺจ. ทฺวารทานสิพฺพานิ จาติ ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺปนาย, ‘‘อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทเทยฺย, จีวรํ สิพฺเพยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. ปูวปจฺจยโชติ จาติ ปูเวหิ วา มนฺเถหิ วา อภิหฏฺุํ ปวารณาสิกฺขาปทํ จาตุมาสปจฺจยปฺปวารณาโชติสมาทหนสิกฺขาปทานิ จ.
รตนํ ¶ สูจิ มฺโจ จ, ตูลํ นิสีทนกณฺฑุ จ, วสฺสิกา จ สุคเตนาติ รตนสิกฺขาปทฺเจว สูจิฆรสิกฺขาปทาทีนิ จ สตฺต สิกฺขาปทานิ. วิฺตฺติ อฺํ เจตาปนา, ทฺเว สงฺฆิกา มหาชนิกา, ทฺเว ปุคฺคลลหุกา ครูติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี อฺํ วิฺาเปตฺวา อฺํ วิฺาเปยฺยา’’ติอาทีนิ นว สิกฺขาปทานิ. ทฺเว วิฆาสา สาฏิกา จาติ ‘‘อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา สงฺการํ วา วิฆาสํ วา ติโรกุฏฺเฏ วา ติโรปากาเร วา ฉฑฺเฑยฺย วา ฉฑฺฑาเปยฺย วา, หริเต ฉฑฺเฑยฺย วา ฉฑฺฑาเปยฺย วา’’ติ เอวํ วุตฺตานิ ทฺเว วิฆาสสิกฺขาปทานิ จ อุทกสาฏิกาสิกฺขาปทฺจ. สมณจีวเรน จาติ ‘‘สมณจีวรํ ทเทยฺยา’’ติ อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ.
สมนุภาสนาสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๑. เภทานุวตฺตทุพฺพจทูสทุฏฺุลฺลทิฏฺิ ¶ จาติ สงฺฆเภทานุวตฺตกทุพฺพจกุลทูสกทุฏฺุลฺลปฺปฏิจฺฉาทนทิฏฺิอปฺปฏินิสฺสชฺชนสิกฺขาปทานิ. ฉนฺทํ อุชฺชคฺฆิกา ทฺเว จาติ ¶ ฉนฺทํ อทตฺวา คมนสิกฺขาปทํ อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร คมนนิสีทนสิกฺขาปททฺวยฺจ. ทฺเว จ สทฺทาติ ‘‘อปฺปสทฺโท อนฺตรฆเร คมิสฺสามิ, นิสีทิสฺสามี’’ติ สิกฺขาปททฺวยฺจ. น พฺยาหเรติ ‘‘น สกพเฬน มุเขน พฺยาหริสฺสามี’’ติ สิกฺขาปทํ.
ฉมา นีจาสเน านํ, ปจฺฉโต อุปฺปเถน จาติ ฉมายํ นิสีทิตฺวา, นีเจ อาสเน นิสีทิตฺวา; ิเตน นิสินฺนสฺส, ปจฺฉโต คจฺฉนฺเตน ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส, อุปฺปเถน คจฺฉนฺเตน ปเถน คจฺฉนฺตสฺส ธมฺมเทสนาสิกฺขาปทานิ. วชฺชานุวตฺติคหณาติ วชฺชปฺปฏิจฺฉาทน, อุกฺขิตฺตานุวตฺตก, หตฺถคฺคหณาทิสงฺขาตานิ ตีณิ ปาราชิกานิ. โอสาเร ปจฺจาจิกฺขนาติ ‘‘อนปโลเกตฺวา การกสงฺฆํ อนฺาย คณสฺส ฉนฺทํ โอสาเรยฺยา’’ติ จ ‘‘พุทฺธํ ปจฺจกฺขามี’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
กิสฺมึ สํสฏฺา ทฺเว วธีติ ‘‘กิสฺมิฺจิเทว อธิกรเณ ปจฺจากตา’’ติ จ ‘‘ภิกฺขุนิโย ปเนว สํสฏฺา วิหรนฺตี’’ติ จ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี เอวํ วเทยฺย สํสฏฺาว อยฺเย ตุมฺเห วิหรถา’’ติ จ ‘‘อตฺตานํ วธิตฺวา วธิตฺวา โรเทยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปทานิ. วิสิพฺเพ ทุกฺขิตาย จาติ ‘‘ภิกฺขุนิยา จีวรํ วิสิพฺเพตฺวา วา วิสิพฺพาเปตฺวา วา’’ติ จ ‘‘ทุกฺขิตํ ¶ สหชีวินิ’’นฺติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. ปุน สํสฏฺา น วูปสเมติ ‘‘สํสฏฺา วิหเรยฺย คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา’’ติ เอวํ ปุน วุตฺตสํสฏฺสิกฺขาปทฺจ ‘‘เอหยฺเย, อิมํ อธิกรณํ วูปสเมหี’’ติ วุจฺจมานา, ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ‘‘สา ปจฺฉา อนนฺตรายิกินี เนว วูปสมฺเมยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อารามฺจ ปวารณาติ ‘‘ชานํ สภิกฺขุกํ อารามํ อนาปุจฺฉา ปวิเสยฺยา’’ติ จ ‘‘อุภโตสงฺเฆ ตีหิ าเนหิ น ปวาเรยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
อนฺวทฺธํ สหชีวินึ ทฺเวติ ‘‘อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ, ‘‘สหชีวินึ วุฏฺาเปตฺวา ทฺเว วสฺสานิ เนว อนุคฺคณฺเหยฺย, สหชีวินึ วุฏฺาเปตฺวา เนว วูปกาเสยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ. จีวรํ อนุพนฺธนาติ ‘‘สเจ เม ตฺวํ, อยฺเย, จีวรํ ทสฺสสิ, เอวาหํ ¶ ตํ วุฏฺาเปสฺสามี’’ติ จ ‘‘สเจ มํ ตฺวํ, อยฺเย, ทฺเว วสฺสานิ อนุพนฺธิสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺาเปสฺสามี’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
กถินสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๒. อุพฺภตํ ¶ กถินํ ตีณีติ ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน’’ติ วุตฺตานิ อาทิโตว ตีณิ สิกฺขาปทานิ. ปมํ ปตฺตเภสชฺชนฺติ ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกปตฺโต’’ติ วุตฺตํ ปมปตฺตสิกฺขาปทฺจ ‘‘ปฏิสายนียานิ เภสชฺชานี’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อจฺเจกฺจาปิ สาสงฺกนฺติ อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทฺจ ตทนนฺตรเมว สาสงฺกสิกฺขาปทฺจ. ปกฺกมนฺเตน วา ทุเวติ ‘‘ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺยา’’ติ ภูตคามวคฺเค วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
อุปสฺสยํ ปรมฺปราติ ‘‘ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ จ ‘‘ปรมฺปรโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. อนติริตฺตํ นิมนฺตนาติ ‘‘อนติริตฺตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา’’ติ จ ‘‘นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. วิกปฺปํ รฺโ วิกาเลติ ‘‘สามํ จีวรํ วิกปฺเปตฺวา’’ติ จ ‘‘รฺโ ขตฺติยสฺสา’’ติ จ ‘‘วิกาเล คามํ ปวิเสยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. โวสาสารฺเกน จาติ ¶ ‘‘โวสาสมานรูปา ิตา’’ติ จ ‘‘ตถารูเปสุ อารฺเกสุ เสนาสเนสุ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิต’’นฺติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
อุสฺสยา สนฺนิจยฺจาติ ‘‘อุสฺสยวาทิกา’’ติ จ ‘‘ปตฺตสนฺนิจยํ กเรยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. ปุเร ปจฺฉา วิกาเล จาติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปุเรภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ จ, ‘‘ปจฺฉาภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ จ, ‘‘วิกาเล กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. ปฺจาหิกา สงฺกมนีติ ‘‘ปฺจาหิกา สงฺฆาฏิจารํ อติกฺกเมยฺยา’’ติ จ ‘‘จีวรสงฺกมนียํ ธาเรยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. ทฺเวปิ อาวสเถน จาติ ‘‘อาวสถจีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุเชยฺย, อาวสถํ อนิสฺสชฺชิตฺวา จาริกํ ปกฺกเมยฺยา’’ติ จ เอวํ อาวสเถน สทฺธึ วุตฺตสิกฺขาปทานิ จ ทฺเว.
ปสาเข อาสเน เจวาติ ‘‘ปสาเข ชาตํ คณฺฑํ วา’’ติ จ ‘‘ภิกฺขุสฺส ปุรโต อนาปุจฺฉา อาสเน นิสีเทยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
เอฬกโลมสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๓. เอฬกโลมา ¶ ทฺเว เสยฺยาติ เอฬกโลมสิกฺขาปทฺเจว ทฺเว จ สหเสยฺยสิกฺขาปทานิ. อาหจฺจ ปิณฺฑโภชนนฺติ อาหจฺจปาทกสิกฺขาปทฺจ อาวสถปิณฺฑโภชนสิกฺขาปทฺจ. คณวิกาลสนฺนิธีติ คณโภชนวิกาลโภชนสนฺนิธิการกสิกฺขาปทตฺตยํ ¶ . ทนฺตโปเนน เจลกาติ ทนฺตโปนสิกฺขาปทฺจ อเจลกสิกฺขาปทฺจ. อุยฺยุตฺตํ เสนํ อุยฺโยธีติ ‘‘อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺเฉยฺย, เสนาย วเสยฺย, อุยฺโยธิกํ วา…เป… อนีกทสฺสนํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. สุรา โอเรน นฺหายนาติ สุราปานสิกฺขาปทฺจ โอเรนทฺธมาสนหานสิกฺขาปทฺจ. ทุพฺพณฺเณ ทฺเว เทสนิกาติ ‘‘ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณาน’’นฺติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ วุตฺตาวเสสปาฏิเทสนียทฺวยฺจ. ลสุณุปติฏฺเ นจฺจนาติ ลสุณสิกฺขาปทํ, ‘‘ภิกฺขุสฺส ภฺุชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทํ, ‘‘นจฺจํ วา คีตํ วา วาทิตํ วา ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อิโต ปรํ ปาฬึ วิรชฺฌิตฺวา ลิขนฺติ. ยถา ปน อตฺถํ วณฺณยิสฺสาม; เอวเมตฺถ อนุกฺกโม เวทิตพฺโพ.
นฺหานมตฺถรณํ ¶ เสยฺยาติ ‘‘นคฺคา นหาเยยฺย, เอกตฺถรณปาวุรณา ตุวฏฺเฏยฺยุํ, เอกมฺเจ ตุวฏฺเฏยฺยุ’’นฺติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. อนฺโตรฏฺเ ตถา พหีติ ‘‘อนฺโตรฏฺเ สาสงฺกสมฺมเต, ติโรรฏฺเ สาสงฺกสมฺมเต’’ติ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. อนฺโตวสฺสํ จิตฺตาคารนฺติ ‘‘อนฺโตวสฺสํ จาริกํ ปกฺกเมยฺย, ราชาคารํ วา จิตฺตาคารํ วา…เป… โปกฺขรณึ วา ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ จ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. อาสนฺทึ สุตฺตกนฺตนาติ ‘‘อาสนฺทึ วา ปลฺลงฺกํ วา ปริภฺุเชยฺย, สุตฺตํ กนฺเตยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ.
เวยฺยาวจฺจํ สหตฺถา จาติ ‘‘คิหิเวยฺยาวจฺจํ กเรยฺย, อคาริกสฺส วา ปริพฺพาชกสฺส วา ปริพฺพาชิกาย วา สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ทเทยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ. อภิกฺขุกาวาเสน จาติ ‘‘อภิกฺขุเก อาวาเส วสฺสํ วเสยฺยา’’ติ อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ. ฉตฺตํ ยานฺจ สงฺฆาณินฺติ ‘‘ฉตฺตุปาหนํ ธาเรยฺย, ยาเนน ยาเยยฺย, สงฺฆาณึ ธาเรยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. อลงฺการคนฺธวาสิตนฺติ ‘‘อิตฺถาลงฺการํ ธาเรยฺย, คนฺธจุณฺณเกน นหาเยยฺย, วาสิตเกน ปิฺาเกน นหาเยยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. ภิกฺขุนีติอาทินา ‘‘ภิกฺขุนิยา อุมฺมทฺทาเปยฺยา’’ติอาทีนิ จตฺตาริ สิกฺขาปทานิ วุตฺตานิ. อสงฺกจฺจิกา อาปตฺตีติ ‘‘อสงฺกจฺจิกา ¶ คามํ ปวิเสยฺย ปาจิตฺติย’’นฺติ เอวํ วุตฺตอาปตฺติ จ. จตฺตารีสา จตุตฺตรีติ ¶ เอตานิ สพฺพานิปิ จตุจตฺตาลีส สิกฺขาปทานิ วุตฺตานิ.
กาเยน น วาจาจิตฺเตน, กายจิตฺเตน น วาจโตติ กาเยน เจว กายจิตฺเตน จ สมุฏฺหนฺติ; น วาจาจิตฺเตน น วาจโตติ อตฺโถ. ทฺวิสมุฏฺานิกา สพฺเพ, สมา เอฬกโลมิกาติ อิทํ อุตฺตานตฺถเมว.
ปทโสธมฺมสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๔. ปทฺตฺร อสมฺมตาติ ‘‘ปทโส ธมฺมํ, มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสยฺย, อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหน, อสมฺมโต ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. ตถา อตฺถงฺคเตน จาติ ‘‘อตฺถงฺคเต สูริเย โอวเทยฺยา’’ติ อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ. ติรจฺฉานวิชฺชา ทฺเวติ ‘‘ติรจฺฉานวิชฺชํ ปริยาปุเณยฺย, วาเจยฺยา’’ติ เอวํ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยํ ¶ . อโนกาโส จ ปุจฺฉนาติ ‘‘อโนกาสกตํ ภิกฺขุํ ปฺหํ ปุจฺเฉยฺยา’’ติ อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ.
อทฺธานสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๕. อทฺธานนาวํ ปณีตนฺติ ‘‘ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺย, เอกํ นาวํ อภิรุเหยฺย, ปณีตโภชนานิ อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุเชยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. มาตุคาเมน สํหเรติ มาตุคาเมน สทฺธึ สํวิธาย คมนฺจ ‘‘สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ธฺํ นิมนฺติตา เจวาติ ‘‘ธฺํ วิฺาเปตฺวา วา’’ติ จ ‘‘นิมนฺติตา วา ปวาริตา วา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อฏฺ จาติ ภิกฺขุนีนํ วุตฺตา อฏฺ ปาฏิเทสนียา วา.
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๖. เถยฺยสตฺถํ อุปสฺสุตีติ เถยฺยสตฺเถน สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคคมนฺจ อุปสฺสุติติฏฺนฺจ. สูปวิฺาปเนน จาติ อิทํ สูโปทนวิฺตฺตึ สนฺธาย วุตฺตํ. รตฺติฉนฺนฺจ โอกาสนฺติ ‘‘รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป, ปฏิจฺฉนฺเน ¶ โอกาเส, อชฺโฌกาเส ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ เอวํ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํ. พฺยูเหน สตฺตมาติ อิทํ ตทนนฺตรเมว ‘‘รถิกาย วา พฺยูเห วา สิงฺฆาฏเก วา ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ อาคตสิกฺขาปทํ สนฺธาย วุตฺตํ.
ธมฺมเทสนาสมุฏฺานวณฺณนา
๒๖๗. ธมฺมเทสนาสมุฏฺานานิ เอกาทส ¶ อุตฺตานาเนว. เอวํ ตาว สมฺภินฺนสมุฏฺานํ เวทิตพฺพํ. นิยตสมุฏฺานํ ปน ติวิธํ, ตํ เอเกกสฺเสว สิกฺขาปทสฺส โหติ, ตํ วิสุํเยว ทสฺเสตุํ ‘‘ภูตํ กาเยน ชายตี’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ อุตฺตานเมว. เนตฺติธมฺมานุโลมิกนฺติ วินยปาฬิธมฺมสฺส อนุโลมนฺติ.
สมุฏฺานสีสวณฺณนา นิฏฺิตา.