📜
เสทโมจนคาถา
(๑) อวิปฺปวาสปฺหาวณฺณนา
๔๗๙. เสทโมจนคาถาสุ ¶ ¶ ¶ อสํวาโสติ อุโปสถปวารณาทินา สํวาเสน อสํวาโส. สมฺโภโค เอกจฺโจ ตหึ น ลพฺภตีติ อกปฺปิยสมฺโภโค น ลพฺภติ, นหาปนโภชนาทิปฏิชคฺคนํ ปน มาตราเยว กาตุํ ลพฺภติ. อวิปฺปวาเสน อนาปตฺตีติ สหคารเสยฺยาย อนาปตฺติ. ปฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตาติ เอสา ปฺหา กุสเลหิ ปณฺฑิเตหิ จินฺติตา. อสฺสา วิสฺสชฺชนํ ทารกมาตุยา ภิกฺขุนิยา เวทิตพฺพํ, ตสฺสา หิ ปุตฺตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตนฺติ.
อวิสฺสชฺชิตคาถา ครุภณฺฑํ สนฺธาย วุตฺตา, อตฺโถ ปนสฺสา ครุภณฺฑวินิจฺฉเย วุตฺโตเยว.
ทส ปุคฺคเล น วทามีติ เสนาสนกฺขนฺธเก วุตฺเต ทส ปุคฺคเล น วทามิ. เอกาทส วิวชฺชิยาติ เย มหาขนฺธเก เอกาทส วิวชฺชนียปุคฺคลา วุตฺตา, เตปิ น วทามิ. อยํ ปฺหา นคฺคํ ภิกฺขุํ สนฺธาย วุตฺตา.
กถํ นุ สิกฺขาย อสาธารโณติ ปฺหา นหาปิตปุพฺพกํ ภิกฺขุํ สนฺธาย วุตฺตา. อยฺหิ ขุรภณฺฑํ ปริหริตุํ น ลภติ, อฺเ ลภนฺติ; ตสฺมา สิกฺขาย อสาธารโณ.
ตํ ปุคฺคลํ กตมํ วทนฺติ พุทฺธาติ อยํ ปฺหา นิมฺมิตพุทฺธํ สนฺธาย วุตฺตา.
อโธนาภึ ¶ วิวชฺชิยาติ อโธนาภึ วิวชฺเชตฺวา. อยํ ปฺหา ยํ ตํ อสีสกํ กพนฺธํ, ยสฺส อุเร อกฺขีนิ เจว มุขฺจ โหติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตา.
ภิกฺขุ สฺาจิกาย กุฏินฺติ อยํ ปฺหา ติณจฺฉาทนํ กุฏึ สนฺธาย วุตฺตา. ทุติยปฺหา สพฺพมตฺติกามยํ กุฏึ สนฺธาย วุตฺตา.
อาปชฺเชยฺย ครุกํ เฉชฺชวตฺถุนฺติ อยํ ปฺหา วชฺชปฏิจฺฉาทิกํ ภิกฺขุนึ สนฺธาย วุตฺตา. ทุติยปฺหา ปณฺฑกาทโย อภพฺพปุคฺคเล สนฺธาย วุตฺตา. เอกาทสปิ หิ เต คิหิภาเวเยว ปาราชิกํ ปตฺตา.
วาจาติ ¶ วาจาย อนาลปนฺโต. คิรํ โน จ ปเร ภเณยฺยาติ ‘‘อิติ อิเม โสสฺสนฺตี’’ติ ปรปุคฺคเล สนฺธาย สทฺทมฺปิ น นิจฺฉาเรยฺย. อยํ ปฺหา ‘‘สนฺตึ อาปตฺตึ นาวิกเรยฺย, สมฺปชานมุสาวาทสฺส โหตี’’ติ อิมํ มุสาวาทํ สนฺธาย วุตฺตา. ตสฺส หิ ภิกฺขุโน อธมฺมิกาย ปฏิฺาย ตุณฺหีภูตสฺส นิสินฺนสฺส มโนทฺวาเร อาปตฺติ นาม นตฺถิ. ยสฺมา ปน อาวิกาตพฺพํ น อาวิกโรติ, เตนสฺส ¶ วจีทฺวาเร อกิริยโต อยํ อาปตฺติ สมุฏฺาตีติ เวทิตพฺพา.
สงฺฆาทิเสสา จตุโรติ อยํ ปฺหา อรุณุคฺเค คามนฺตรปริยาปนฺนํ นทิปารํ โอกฺกนฺตภิกฺขุนึ สนฺธาย วุตฺตา, สา หิ สกคามโต ปจฺจูสสมเย นิกฺขมิตฺวา อรุณุคฺคมนกาเล วุตฺตปฺปการํ นทิปารํ โอกฺกนฺตมตฺตาว รตฺติวิปฺปวาสคามนฺตรนทิปารคณมฺหาโอหียนลกฺขเณน เอกปฺปหาเรเนว จตุโร สงฺฆาทิเสเส อาปชฺชติ.
สิยา อาปตฺติโย นานาติ อยํ ปฺหา เอกโตอุปสมฺปนฺนา ทฺเว ภิกฺขุนิโย สนฺธาย วุตฺตา. ตาสุ หิ ภิกฺขูนํ สนฺติเก เอกโตอุปสมฺปนฺนาย หตฺถโต คณฺหนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ, ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก เอกโตอุปสมฺปนฺนาย หตฺถโต คณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
จตุโร ชนา สํวิธายาติ อาจริโย จ ตโย จ อนฺเตวาสิกา ฉมาสกํ ภณฺฑํ อวหรึสุ, อาจริยสฺส สาหตฺถิกา ตโย มาสกา, อาณตฺติยาปิ ตโยว ตสฺมา ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชติ ¶ , อิตเรสํ สาหตฺถิโก เอเกโก, อาณตฺติกา ปฺจาติ ตสฺมา ปาราชิกํ อาปชฺชึสุ. อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถาโร ปน อทินฺนาทานปาราชิเก สํวิทาวหารวณฺณนายํ วุตฺโต.
(๒) ปาราชิกาทิปฺหาวณฺณนา
๔๘๐. ฉิทฺทํ ตสฺมึ ฆเร นตฺถีติ อยํ ปฺหา ทุสฺสกุฏิอาทีนิ สนฺถตเปยฺยาลฺจ สนฺธาย วุตฺตา.
เตลํ มธุํ ผาณิตนฺติ คาถา ลิงฺคปริวตฺตํ สนฺธาย วุตฺตา.
นิสฺสคฺคิเยนาติ คาถา ปริณามนํ สนฺธาย วุตฺตา. โย หิ สงฺฆสฺส ปริณตลาภโต เอกํ จีวรํ อตฺตโน, เอกํ อฺสฺสาติ ทฺเว จีวรานิ ‘‘เอกํ ¶ มยฺหํ, เอกํ ตสฺส เทหี’’ติ เอกปยโอเคน ปริณาเมติ, โส นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยฺเจว สุทฺธิกปาจิตฺติยฺจ เอกโต อาปชฺชติ.
กมฺมฺจ ตํ กุปฺเปยฺย วคฺคปจฺจยาติ อยํ ปฺหา ทฺวาทสโยชนปมาเณสุ พาราณสิอาทีสุ นคเรสุ คามสีมํ สนฺธาย วุตฺตา.
ปทวีติหารมตฺเตนาติ คาถา สฺจริตฺตํ สนฺธาย วุตฺตา, อตฺโถปิ จสฺสา สฺจริตฺตวณฺณนายเมว วุตฺโต.
สพฺพานิ ตานิ นิสฺสคฺคิยานีติ อยํ ปฺหา อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา โธวาปนํ สนฺธาย วุตฺตา. สเจ หิ ติณฺณมฺปิ จีวรานํ กากอูหทนํ วา กทฺทมมกฺขิตํ วา กณฺณํ คเหตฺวา ภิกฺขุนี อุทเกน โธวติ, ภิกฺขุสฺส กายคตาเนว นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ.
สรณคมนมฺปิ น ตสฺส อตฺถีติ สรณคมนอุปสมฺปทาปิ นตฺถิ. อยํ ปน ¶ ปฺหา มหาปชาปติยา อุปสมฺปทํ สนฺธาย วุตฺตา.
หเนยฺย ¶ อนริยํ มนฺโทติ ตฺหิ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา อนริยํ หเนยฺย. อยํ ปฺหา ลิงฺคปริวตฺเตน อิตฺถิภูตํ ปิตรํ ปุริสภูตฺจ มาตรํ สนฺธาย วุตฺตา.
น เตนานนฺตรํ ผุเสติ อยํ ปฺหา มิคสิงฺคตาปสสีหกุมาราทีนํ วิย ติรจฺฉานมาตาปิตโร สนฺธาย วุตฺตา.
อโจทยิตฺวาติ คาถา ทูเตนุปสมฺปทํ สนฺธาย วุตฺตา. โจทยิตฺวาติ คาถา ปณฺฑกาทีนํ อุปสมฺปทํ สนฺธาย วุตฺตา. กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘ปมคาถา อฏฺ อสมฺมุขากมฺมานิ, ทุติยา อนาปตฺติกสฺส กมฺมํ สนฺธาย วุตฺตา’’ติ อาคตํ.
ฉินฺทนฺตสฺส อาปตฺตีติ วนปฺปตึ ฉินฺทนฺตสฺส ปาราชิกํ, ติณลตาทึ ฉินฺทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ, องฺคชาตํ ฉินฺทนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ. ฉินฺทนฺตสฺส อนาปตฺตีติ เกเส จ นเข จ ฉินฺทนฺตสฺส อนาปตฺติ. ฉาเทนฺตสฺส อาปตฺตีติ อตฺตโน อาปตฺตึ ฉาเทนฺตสฺส อฺเสํ วา อาปตฺตึ. ฉาเทนฺตสฺส อนาปตฺตีติ เคหาทีนิ ฉาเทนฺตสฺส อนาปตฺติ.
สจฺจํ ¶ ภณนฺโตติ คาถาย ‘‘สิขรณีสิ อุภโตพฺยฺชนาสี’’ติ สจฺจํ ภณนฺโต ครุกํ อาปชฺชติ, สมฺปชานมุสาวาเท ปน มุสา ภาสโต ลหุกาปตฺติ โหติ, อภูตาโรจเน มุสา ภณนฺโต ครุกํ อาปชฺชติ, ภูตาโรจเน สจฺจํ ภาสโต ลหุกาปตฺติ โหตีติ.
(๓) ปาจิตฺติยาทิปฺหาวณฺณนา
๔๘๑. อธิฏฺิตนฺติ คาถา นิสฺสคฺคิยจีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชนฺตํ สนฺธาย วุตฺตา.
อตฺถงฺคเต สูริเยติ คาถา โรมนฺถกํ สนฺธาย วุตฺตา.
น รตฺตจิตฺโตติ คาถาย อยมตฺโถ – รตฺตจิตฺโต เมถุนธมฺมปาราชิกํ อาปชฺชติ. เถยฺยจิตฺโต อทินฺนาทานปาราชิกํ, ปรํ มรณาย เจเตนฺโต มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกํ, สงฺฆเภทโก ปน ¶ น รตฺตจิตฺโต น จ ปน เถยฺยจิตฺโต น จาปิ โส ปรํ มรณาย เจตยิ, สลากํ ปนสฺส เทนฺตสฺส โหติ เฉชฺชํ, ปาราชิกํ โหติ, สลากํ ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส เภทกานุวตฺตกสฺส ถุลฺลจฺจยํ.
คจฺเฉยฺย อฑฺฒโยชนนฺติ อยํ ปฺหา สุปฺปติฏฺิตนิคฺโรธสทิสํ เอกกุลสฺส รุกฺขมูลํ สนฺธาย วุตฺตา.
กายิกานีติ อยํ คาถา สมฺพหุลานํ อิตฺถีนํ เกเส วา องฺคุลิโย วา เอกโต คณฺหนฺตํ สนฺธาย วุตฺตา.
วาจสิกานีติ อยํ คาถา ‘‘สพฺพา ตุมฺเห สิขรณิโย’’ติอาทินา นเยน ทุฏฺุลฺลภาณึ สนฺธาย วุตฺตา.
ติสฺสิตฺถิโย เมถุนํ ตํ น เสเวติ ติสฺโส อิตฺถิโย วุตฺตา, ตาสุปิ ยํ ตํ เมถุนํ นาม, ตํ น ¶ เสวติ. ตโย ปุริเสติ ตโย ปุริเสปิ อุปคนฺตฺวา เมถุนํ น เสวติ. ตโย อนริยปณฺฑเกติ อุภโตพฺยฺชนสงฺขาเต ตโย อนริเย ตโย จ ปณฺฑเกติ อิเมปิ ฉ ชเน อุปคนฺตฺวา เมถุนํ น เสวติ. น จาจเร เมถุนํ พฺยฺชนสฺมินฺติ อนุโลมปาราชิกวเสนปิ เมถุนํ นาจรติ. เฉชฺชํ สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยาติ สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยา ปาราชิกนฺติ. อยํ ปฺหา อฏฺวตฺถุกํ สนฺธาย ¶ วุตฺตา, ตสฺสา หิ เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคํ กายสํสคฺคํ อาปชฺชิตุํ วายมนฺติยา เมถุนธมฺมปจฺจยา เฉชฺชํ โหติ.
มาตรํ จีวรนฺติ อยํ คาถา ปิฏฺิสมเย วสฺสิกสาฏิกตฺถํ สตุปฺปาทกรณํ สนฺธาย วุตฺตา. วินิจฺฉโย ปนสฺสา วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนายเมว วุตฺโต.
กุทฺโธ อาราธโก โหตีติ คาถา ติตฺถิยวตฺตํ สนฺธาย วุตฺตา. ติตฺถิโย หิ วตฺตํ ปูรยมาโน ติตฺถิยานํ วณฺเณ ภฺมาเน กุทฺโธ อาราธโก โหติ, วตฺถุตฺตยสฺส วณฺเณ ภฺมาเน กุทฺโธ คารยฺโห โหตีติ ตตฺเถวสฺสา วิตฺถาโร วุตฺโต. ทุติยคาถาปิ ตเมว สนฺธาย วุตฺตา.
สงฺฆาทิเสสนฺติอาทิ ¶ คาถา ยา ภิกฺขุนี อวสฺสุตาว อวสฺสุตสฺส ปุริสสฺส หตฺถโต ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา มนุสฺสมํสลสุณปณีตโภชนเสสอกปฺปิยมํเสหิ สทฺธึ โอมทฺทิตฺวา อชฺโฌหรติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตา.
เอโก อุปสมฺปนฺโน เอโก อนุปสมฺปนฺโนติ คาถา อากาสคตํ สนฺธาย วุตฺตา. สเจ หิ ทฺวีสุ สามเณเรสุ เอโก อิทฺธิยา เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปถวึ มฺุจิตฺวา นิสินฺโน โหติ, โส อนุปสมฺปนฺโน นาม โหติ. สงฺเฆนาปิ อากาเส นิสีทิตฺวา ภูมิคตสฺส กมฺมํ น กาตพฺพํ. สเจ กโรติ, กุปฺปติ.
อกปฺปกตนฺติ คาถา อจฺฉินฺนจีวรกํ ภิกฺขุํ สนฺธาย วุตฺตา. ตสฺมึเยว จสฺสา สิกฺขาปเท วิตฺถาเรน วินิจฺฉโยปิ วุตฺโต.
น เทติ น ปฏิคฺคณฺหาตีติ นาปิ อุยฺโยชิกา เทติ, น อุยฺโยชิตา ตสฺสา หตฺถโต คณฺหาติ. ปฏิคฺคโห เตน น วิชฺชตีติ เตเนว การเณน อุยฺโยชิกาย หตฺถโต อุยฺโยชิตาย ปฏิคฺคโห น วิชฺชติ. อาปชฺชติ ครุกนฺติ เอวํ สนฺเตปิ อวสฺสุตสฺส หตฺถโต ปิณฺฑปาตคฺคหเณ อุยฺโยเชนฺตี สงฺฆาทิเสสาปตฺตึ อาปชฺชติ. ตฺจ ปริโภคปจฺจยาติ ตฺจ ปน อาปตฺตึ อาปชฺชมานา ตสฺสา อุยฺโยชิตาย ปริโภคปจฺจยา อาปชฺชติ ¶ ¶ . ตสฺสา หิ โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสโส โหตีติ. ทุติยคาถา ตสฺสาเยว อุทกทนฺตโปนคฺคหเณ อุยฺโยชนํ สนฺธาย วุตฺตา.
น ภิกฺขุนี โน จ ผุเสยฺย วชฺชนฺติ สตฺตรสเกสุ หิ อฺตรํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา อนาทริเยน ฉาทยมานาปิ ภิกฺขุนี ฉาทนปจฺจยา วชฺชํ น ผุสติ, อฺํ นวํ อาปตฺตึ นาปชฺชติ, ปฏิจฺฉนฺนาย วา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย วา อาปตฺติยา ปกฺขมานตฺตเมว ลภติ. อยํ ปน ภิกฺขุนีปิ น โหติ, สาวเสสฺจ ครุกํ อาปชฺชิตฺวา ฉาเทตฺวา วชฺชํ น ผุสติ. ปฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตาติ อยํ กิร ปฺหา อุกฺขิตฺตกภิกฺขุํ สนฺธาย วุตฺตา. เตน หิ สทฺธึ วินยกมฺมํ นตฺถิ, ตสฺมา โส สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺชิตฺวา ฉาเทนฺโต วชฺชํ น ผุสตีติ.
เสทโมจนคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.