📜
อนฺตรเปยฺยาลํ
กติปุจฺฉาวารวณฺณนา
๒๗๑. อิทานิ ¶ ¶ อาปตฺติอาทิโกฏฺาเสสุ โกสลฺลชนนตฺถํ ‘‘กติ อาปตฺติโย’’ติอาทินา นเยน มาติกํ เปตฺวา นิทฺเทสปฺปฏินิทฺเทสวเสน วิภงฺโค วุตฺโต.
ตตฺถ กติ อาปตฺติโยติ มาติกาย จ วิภงฺเค จ อาคตาปตฺติปุจฺฉา. เอส นโย ทุติยปเทปิ. เกวลฺเหตฺถ อาปตฺติโย เอว ราสิวเสน ขนฺธาติ วุตฺตา. วินีตวตฺถูนีติ ตาสํ อาปตฺตีนํ วินยปุจฺฉา; ‘‘วินีตํ วินโย วูปสโม’’ติ อิทฺหิ อตฺถโต เอกํ, วินีตานิเยว วินีตวตฺถูนีติ อยเมตฺถ ปทตฺโถ. อิทานิ เยสุ สติ อาปตฺติโย โหนฺติ, อสติ น โหนฺติ, เต ทสฺเสตุํ ‘‘กติ อคารวา’’ติ ปุจฺฉาทฺวยํ. วินีตวตฺถูนีติ อยํ ปน เตสํ อคารวานํ วินยปุจฺฉา. ยสฺมา ปน ตา อาปตฺติโย วิปตฺตึ อาปตฺตา นาม นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘กติ วิปตฺติโย’’ติ อยํ อาปตฺตีนํ วิปตฺติภาวปุจฺฉา. กติ อาปตฺติสมุฏฺานานีติ ตาสํเยว อาปตฺตีนํ สมุฏฺานปุจฺฉา. วิวาทมูลานิ อนุวาทมูลานีติ อิมา ‘‘วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณ’’นฺติ อาคตานํ วิวาทานุวาทานํ มูลปุจฺฉา. สารณียา ธมฺมาติ วิวาทานุวาทมูลานํ อภาวกรธมฺมปุจฺฉา. เภทกรวตฺถูนีติ อยํ ‘‘เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณ’’นฺติอาทีสุ วุตฺตเภทกรณปุจฺฉา. อธิกรณานีติ เภทกรวตฺถูสุ สติ อุปฺปชฺชนธมฺมปุจฺฉา. สมถาติ เตสํเยว วูปสมนธมฺมปุจฺฉา. ปฺจ อาปตฺติโยติ มาติกาย อาคตวเสน วุตฺตา. สตฺตาติ วิภงฺเค อาคตวเสน.
อารกา เอเตหิ รมตีติ อารติ; ภุสา วา รติ อารติ. วินา เอเตหิ รมตีติ วิรติ ¶ . ปจฺเจกํ ปจฺเจกํ วิรมตีติ ปฏิวิรติ. เวรํ มณติ วินาเสตีติ เวรมณี. น เอตาย เอเต อาปตฺติกฺขนฺธา ¶ กรียนฺตีติ อกิริยา. ยํ เอตาย อสติ อาปตฺติกฺขนฺธกรณํ อุปฺปชฺเชยฺย, ตสฺส ปฏิปกฺขโต อกรณํ. อาปตฺติกฺขนฺธอชฺฌาปตฺติยา ปฏิปกฺขโต อนชฺฌาปตฺติ. เวลนโต เวลา; จลยนโต วินาสนโตติ อตฺโถ ¶ . นิยฺยานํ สิโนติ พนฺธติ นิวาเรตีติ เสตุ. อาปตฺติกฺขนฺธานเมตํ อธิวจนํ. โส เสตุ เอตาย ปฺตฺติยา หฺตีติ เสตุฆาโต. เสสวินีตวตฺถุนิทฺเทเสสุปิ เอเสว นโย.
พุทฺเธ อคารวาทีสุ โย พุทฺเธ ธรมาเน อุปฏฺานํ น คจฺฉติ, ปรินิพฺพุเต เจติยฏฺานํ โพธิฏฺานํ น คจฺฉติ, เจติยํ วา โพธึ วา น วนฺทติ, เจติยงฺคเณ สฉตฺโต สอุปาหโน จรติ, นตฺเถตสฺส พุทฺเธ คารโวติ เวทิตพฺโพ. โย ปน สกฺโกนฺโตเยว ธมฺมสฺสวนํ น คจฺฉติ, สรภฺํ น ภณติ, ธมฺมกถํ น กเถติ, ธมฺมสฺสวนคฺคํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉติ, วิกฺขิตฺโต วา อนาทโร วา นิสีทติ, นตฺเถตสฺส ธมฺเม คารโว. โย เถรนวมชฺฌิเมสุ จิตฺตีการํ น ปจฺจุปฏฺาเปติ, อุโปสถาคารวิตกฺกมาฬกาทีสุ กายปฺปาคพฺภิยํ ทสฺเสติ, ยถาวุฑฺฒํ น วนฺทติ, นตฺเถตสฺส สงฺเฆ คารโว. ติสฺโส สิกฺขา สมาทาย อสิกฺขมาโนเยว ปน สิกฺขาย อคารโวติ เวทิตพฺโพ. ปมาเท จ สติวิปฺปวาเส ติฏฺมาโนเยว อปฺปมาทลกฺขณํ อพฺรูหยมาโน อปฺปมาเท อคารโวติ เวทิตพฺโพ. ตถา อามิสปฺปฏิสนฺถารํ ธมฺมปฺปฏิสนฺถารนฺติ อิมํ ทุวิธํ ปฏิสนฺถารํ อกโรนฺโตเยว ปฏิสนฺถาเร อคารโวติ เวทิตพฺโพ. คารวนิทฺเทเส วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
๒๗๒. วิวาทมูลนิทฺเทเส ‘‘สตฺถริปิ อคารโว’’ติอาทีนํ พุทฺเธ อคารวาทีสุ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อปฺปติสฺโสติ อนีจวุตฺติ; น สตฺถารํ เชฏฺกํ กตฺวา วิหรติ. อชฺฌตฺตํ วาติ อตฺตโน สนฺตาเน วา อตฺตโน ปกฺเข วา; สกาย ปริสายาติ อตฺโถ. พหิทฺธา วาติ ปรสนฺตาเน วา ปรปกฺเข วา. ตตฺร ตุมฺเหติ ตสฺมึ อชฺฌตฺตพหิทฺธาเภเท สปรสนฺตาเน วา สปรปริสาย วา. ปหานาย วายเมยฺยาถาติ เมตฺตาภาวนาทีหิ นเยหิ ปหานตฺถํ วายเมยฺยาถ; เมตฺตาภาวนาทินเยน หิ ตํ อชฺฌตฺตมฺปิ พหิทฺธาปิ ปหียติ. อนวสฺสวายาติ อปฺปวตฺติภาวาย.
สนฺทิฏฺิปรามาสีติ ¶ สกเมว ทิฏฺึ ปรามสติ; ยํ อตฺตนา ทิฏฺิคตํ คหิตํ, อิทเมว สจฺจนฺติ คณฺหาติ ¶ . อาธานคฺคาหีติ ทฬฺหคฺคาหี.
๒๗๓. อนุวาทมูลนิทฺเทโส ¶ กิฺจาปิ วิวาทมูลนิทฺเทเสเนว สมาโน, อถ โข อฏฺารส เภทกรวตฺถูนิ นิสฺสาย วิวทนฺตานํ โกธูปนาหาทโย วิวาทมูลานิ. ตถา วิวทนฺตา ปน สีลวิปตฺติอาทีสุ อฺตรวิปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา ‘‘อสุโก ภิกฺขุ อสุกํ นาม วิปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ วา, ‘‘ปาราชิกํ อาปนฺโนสิ, สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺโนสี’’ติ วา อนุวทนฺติ. เอวํ อนุวทนฺตานํ โกธูปนาหาทโย อนุวาทมูลานีติ อยเมตฺถ วิเสโส.
๒๗๔. สารณียธมฺมนิทฺเทเส เมตฺตจิตฺเตน กตํ กายกมฺมํ เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. อาวิ เจว รโห จาติ สมฺมุขา จ ปรมฺมุขา จ. ตตฺถ นวกานํ จีวรกมฺมาทีสุ สหายภาวคมนํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. เถรานํ ปน ปาทโธวนพีชนวาตทานาทิเภทมฺปิ สพฺพํ สามีจิกมฺมํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. อุภเยหิปิ ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ ทารุภณฺฑาทีนํ เตสุ อวมฺํ อกตฺวา อตฺตนา ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ วิย ปฏิสามนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโยติ อยํ เมตฺตากายกมฺมสงฺขาโต ธมฺโม สริตพฺโพ สติชนโก; โย นํ กโรติ, ตํ ปุคฺคลํ; เยสํ กโต โหติ, เต ปสนฺนจิตฺตา ‘‘อโห สปฺปุริโส’’ติ อนุสฺสรนฺตีติ อธิปฺปาโย. ปิยกรโณติ ตํ ปุคฺคลํ สพฺรหฺมจารีนํ ปิยํ กโรติ. ครุกรโณติ ตํ ปุคฺคลํ สพฺรหฺมจารีนํ ครุํ กโรติ. สงฺคหายาติอาทีสุ สพฺรหฺมจารีหิ สงฺคเหตพฺพภาวาย. เตหิ สทฺธึ อวิวาทาย สมคฺคภาวาย เอกีภาวาย จ สํวตฺตติ.
เมตฺตํ วจีกมฺมนฺติอาทีสุ เทวตฺเถโร ติสฺสตฺเถโรติ เอวํ ปคฺคยฺห วจนํ สมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม. วิหาเร อสนฺเต ปน ตํ ปฏิปุจฺฉนฺตสฺส ‘‘กุหึ อมฺหากํ เทวตฺเถโร, กุหึ อมฺหากํ ติสฺสตฺเถโร, กทา นุ โข อาคมิสฺสตี’’ติ เอวํ มมายนวจนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม. เมตฺตาสิเนหสินิทฺธานิ ปน นยนานิ อุมฺมีเลตฺวา ปสนฺเนน มุเขน โอโลกนํ สมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นาม. ‘‘เทวตฺเถโร ติสฺสตฺเถโร อโรโค โหตุ, อปฺปาพาโธ’’ติ สมนฺนาหรณํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นาม.
อปฺปฏิวิภตฺตโภคีติ เนว อามิสํ ปฏิวิภชิตฺวา ภฺุชติ, น ปุคฺคลํ. โย หิ ‘‘เอตฺตกํ ¶ ปเรสํ ทสฺสามิ, เอตฺตกํ อตฺตนา ¶ ภฺุชิสฺสามิ, เอตฺตกํ วา อสุกสฺส ¶ จ อสุกสฺส จ ทสฺสามิ, เอตฺตกํ อตฺตนา ภฺุชิสฺสามี’’ติ วิภชิตฺวา ภฺุชติ, อยํ ปฏิวิภตฺตโภคี นาม. อยํ ปน เอวํ อกตฺวา อาภตํ ปิณฺฑปาตํ เถราสนโต ปฏฺาย ทตฺวา คหิตาวเสสํ ภฺุชติ. ‘‘สีลวนฺเตหี’’ติ วจนโต ทุสฺสีลสฺส อทาตุมฺปิ วฏฺฏติ, สารณียธมฺมปูรเกน ปน สพฺเพสํ ทาตพฺพเมวาติ วุตฺตํ. คิลาน-คิลานุปฏฺาก-อาคนฺตุก-คมิกจีวรกมฺมาทิปสุตานํ วิเจยฺย ทาตุมฺปิ วฏฺฏติ. น หิ เอเต วิจินิตฺวา เทนฺเตน ปุคฺคลวิภาโค กโต โหติ, อีทิสานฺหิ กิจฺฉลาภตฺตา วิเสโส กาตพฺโพเยวาติ อยํ กโรติ.
อขณฺฑานีติอาทีสุ ยสฺส สตฺตสุ อาปตฺติกฺขนฺเธสุ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วา สิกฺขาปทํ ภินฺนํ โหติ, ตสฺส สีลํ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิย ขณฺฑํ นาม. ยสฺส ปน เวมชฺเฌ ภินฺนํ, ตสฺส มชฺเฌ ฉิทฺทสาฏโก วิย ฉิทฺทํ นาม โหติ. ยสฺส ปฏิปาฏิยา ทฺเว ตีณิ ภินฺนานิ, ตสฺส ปิฏฺิยํ วา กุจฺฉิยํ วา อุฏฺิเตน วิสภาควณฺเณน กาฬรตฺตาทีนํ อฺตรสรีรวณฺณา คาวี วิย สพลํ นาม โหติ. ยสฺส อนฺตรนฺตรา ภินฺนานิ, ตสฺส อนฺตรนฺตรา วิสภาควณฺณพินฺทุวิจิตฺรา คาวี วิย กมฺมาสํ นาม โหติ. ยสฺส ปน สพฺเพน สพฺพํ อภินฺนานิ สีลานิ, ตสฺส ตานิ สีลานิ อขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ นาม โหนฺติ. ตานิ ปเนตานิ ภุชิสฺสภาวกรณโต ภุชิสฺสานิ. วิฺูหิ ปสตฺถตฺตา วิฺุปฺปสตฺถานิ. ตณฺหาทิฏฺีหิ อปรามฏฺตฺตา อปรามฏฺานิ. อุปจารสมาธึ อปฺปนาสมาธึ วา สํวตฺตยนฺตีติ สมาธิสํวตฺตนิกานีติ วุจฺจนฺติ. สีลสามฺคโต วิหรตีติ เตสุ เตสุ ทิสาภาเคสุ วิหรนฺเตหิ กลฺยาณสีเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สมานภาวูปคตสีโล วิหรติ.
ยายํ ทิฏฺีติ มคฺคสมฺปยุตฺตา สมฺมาทิฏฺิ. อริยาติ นิทฺโทสา. นิยฺยาตีติ นิยฺยานิกา. ตกฺกรสฺสาติ โย ตถาการี โหติ, ตสฺส. ทุกฺขกฺขยายาติ สพฺพทุกฺขสฺส ขยตฺถํ. เสสํ ยาว สมถเภทปริโยสานา อุตฺตานตฺถเมว.
กติปุจฺฉาวารวณฺณนา นิฏฺิตา.