📜
อุโปสถาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนา
๓๓๒. ‘‘อุโปสถกมฺมสฺส ¶ ¶ โก อาที’’ติอาทีนํ ปุจฺฉานํ วิสฺสชฺชเน สามคฺคี อาทีติ ‘‘อุโปสถํ กริสฺสามา’’ติ สีมํ โสเธตฺวา ฉนฺทปาริสุทฺธึ อาหริตฺวา สนฺนิปติตานํ กายสามคฺคี อาทิ. กิริยา มชฺเฌติ ปุพฺพกิจฺจํ กตฺวา ปาติโมกฺขโอสารณกิริยา มชฺเฌ. นิฏฺานํ ปริโยสานนฺติ ‘‘ตตฺถ สพฺเพเหว สมคฺเคหิ สมฺโมทมาเนหิ อวิวทมาเนหิ สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ อิทํ ปาติโมกฺขนิฏฺานํ ปริโยสานํ. ปวารณากมฺมสฺส สามคฺคี อาทีติ ‘‘ปวารณํ กริสฺสามา’’ติ สีมํ โสเธตฺวา ฉนฺทปวารณํ อาหริตฺวา สนฺนิปติตานํ กายสามคฺคี อาทิ. กิริยา มชฺเฌติ ปวารณาตฺติ จ ปวารณากถา จ มชฺเฌ, สงฺฆนวกสฺส ‘‘ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสามี’’ติ วจนํ ปริโยสานํ. ตชฺชนียกมฺมาทีสุ วตฺถุ นาม เยน วตฺถุนา กมฺมารโห โหติ, ตํ วตฺถุ. ปุคฺคโลติ เยน ตํ วตฺถุ กตํ, โส ปุคฺคโล. กมฺมวาจา ปริโยสานนฺติ ‘‘กตํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ เอวํ ตสฺสา ตสฺสา กมฺมวาจาย อวสานวจนํ ปริโยสานํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ
อุโปสถาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา นิฏฺิตา.
อตฺถวสปกรณาวณฺณนา
๓๓๔. อตฺถวสปกรเณ – ทส อตฺถวเสติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ ปมปาราชิกวณฺณนายเมว วุตฺตํ. ยํ สงฺฆสุฏฺุ ตํ สงฺฆผาสูติอาทีสุ อุปริมํ อุปริมํ ปทํ เหฏฺิมสฺส เหฏฺิมสฺส ปทสฺส อตฺโถ.
อตฺถสตํ ¶ ธมฺมสตนฺติอาทิมฺหิ ปน ยเทตํ ทสสุ ปเทสุ เอเกกํ มูลํ กตฺวา ทสกฺขตฺตุํ โยชนาย ปทสตํ ¶ วุตฺตํ. ตตฺถ ปจฺฉิมสฺส ปจฺฉิมสฺส ปทสฺส วเสน อตฺถสตํ ปุริมสฺส ปุริมสฺส วเสน ธมฺมสตํ เวทิตพฺพํ. อถ วา เย ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, เย ปุพฺเพ ปมปาราชิกวณฺณนายํ ‘‘ตตฺถ สงฺฆสุฏฺุตา นาม สงฺฆสฺส สุฏฺุภาโว ‘สุฏฺุ เทวา’ติ อาคตฏฺาเน วิย ‘สุฏฺุ ภนฺเต’ติ วจนสมฺปฏิจฺฉนภาโว, โย จ ตถาคตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉติ, ตสฺส ตํ ทีฆรตฺตํ ¶ หิตาย สุขาย โหติ, ตสฺมา สงฺฆสฺส ‘สุฏฺุ ภนฺเต’ติ มม วจนสมฺปฏิจฺฉนตฺถํ ปฺเปสฺสามิ อสมฺปฏิจฺฉเน อาทีนวํ สมฺปฏิจฺฉเน จ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา น พลกฺกาเรน อภิภวิตฺวาติ เอตมตฺถํ อาวิกโรนฺโต อาห – สงฺฆสุฏฺุตายา’’ติ เอวมาทินา นเยน วณฺณิตา, เตสํ อิธ ทสกฺขตฺตุํ อาคตตฺตา อตฺถสตํ ตทตฺถโชตกานฺจ ปทานํ วเสน ธมฺมสตํ เวทิตพฺพํ. อิทานิ อตฺถโชตกานํ นิรุตฺตีนํ วเสน นิรุตฺติสตํ, ธมฺมภูตานํ นิรุตฺตีนํ วเสน นิรุตฺติสตนฺติ ทฺเว นิรุตฺติสตานิ, อตฺถสเต าณสตํ, ธมฺมสเต าณสตํ, ทฺวีสุ นิรุตฺติสเตสุ ทฺเว าณสตานีติ จตฺตาริ าณสตานิ จ เวทิตพฺพานิ.
‘‘อตฺถสตํ ธมฺมสตํ, ทฺเว นิรุตฺติสตานิ;
จตฺตาริ าณสตานิ, อตฺถวเส ปกรเณ’’ติ.
อิติ หิ ยํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ.
อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย
มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.