📜
ปมคาถาสงฺคณิกํ
สตฺตนคเรสุ ปฺตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา
๓๓๕. เอกํสํ ¶ ¶ จีวรํ กตฺวาติ เอกสฺมึ อํสกูเฏ จีวรํ กตฺวา; สาธุกํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวาติ อตฺโถ. ปคฺคณฺหิตฺวาน อฺชลินฺติ ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อฺชลึ อุกฺขิปิตฺวา. อาสีสมานรูโป วาติ ปจฺจาสีสมานรูโป วิย. กิสฺส ตฺวํ อิธ มาคโตติ เกน การเณน กิมตฺถํ ปตฺถยมาโน ตฺวํ อิธ อาคโต. โก เอวมาห? สมฺมาสมฺพุทฺโธ. กํ เอวมาห? อายสฺมนฺตํ อุปาลึ. อิติ อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ ¶ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ทฺวีสุ วินเยสู’’ติ อิมํ คาถํ ปุจฺฉิ. อถสฺส ภควา ‘‘ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโค’’ติอาทีนิ วตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชสิ. เอส นโย สพฺพตฺถ. อิติ อิเม สพฺพปฺเห พุทฺธกาเล อุปาลิตฺเถโร ปุจฺฉิ. ภควา พฺยากาสิ. สงฺคีติกาเล ปน มหากสฺสปตฺเถโร ปุจฺฉิ. อุปาลิตฺเถโร พฺยากาสิ.
ตตฺถ ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโคติ ภทฺทกา เต ปฺหา; ปฺหา หิ อวิชฺชนฺธการโต อุมฺมุชฺชิตฺวา ิตตฺตา ‘‘อุมฺมงฺโค’’ติ วุจฺจติ. ตคฺฆาติ การณตฺเถ นิปาโต. ยสฺมา มํ ปุจฺฉสิ, ตสฺมา เต อหมกฺขิสฺสนฺติ อตฺโถ. สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ วา, ‘‘ตคฺฆา’’ติ หิ อิมินา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อกฺขิสฺสนฺติ อาห. ‘‘สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพนฺติ, สามิเสน, สสิตฺถก’’นฺติ อิมานิ ตีณิเยว สิกฺขาปทานิ ภคฺเคสุ ปฺตฺตานิ.
จตุวิปตฺติวณฺณนา
๓๓๖. ยํ ตํ ปุจฺฉิมฺหาติ ยํ ตฺวํ อปุจฺฉิมฺหา. อกิตฺตยีติ อภาสิ. โนติ อมฺหากํ ¶ . ตํ ตํ พฺยากตนฺติ ยํ ยํ ปุฏฺํ, ตํ ตเทว พฺยากตํ. อนฺถาติ อฺถา อกตฺวา พฺยากตํ.
เย ทุฏฺุลฺลา สา สีลวิปตฺตีติ เอตฺถ กิฺจาปิ สีลวิปตฺติ นาม ปฺเห นตฺถิ, อถ โข ทุฏฺุลฺลํ วิสฺสชฺเชตุกามตาเยตํ วุตฺตํ. จตูสุ หิ วิปตฺตีสุ ทุฏฺุลฺลํ เอกาย วิปตฺติยา สงฺคหิตํ, อทุฏฺุลฺลํ ตีหิ วิปตฺตีหิ สงฺคหิตํ. ตสฺมา ‘‘เย ทุฏฺุลฺลา สา สีลวิปตฺตี’’ติ วตฺวา ตเมว วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘ปาราชิกํ สงฺฆาทิเสโส สีลวิปตฺตีติ วุจฺจตี’’ติ อาห.
อิทานิ ¶ ติสฺสนฺนํ วิปตฺตีนํ วเสน อทุฏฺุลฺลํ ทสฺเสตุํ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิมาห. ตตฺถ โย จายํ, อกฺโกสติ หสาธิปฺปาโยติ อิทํ ทุพฺภาสิตสฺส วตฺถุทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ.
อพฺภาจิกฺขนฺตีติ ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามี’’ติ วทนฺตา อพฺภาจิกฺขนฺติ.
อยํ สา อาชีววิปตฺติสมฺมตาติ อยํ ฉหิ สิกฺขาปเทหิ สงฺคหิตา อาชีววิปตฺติ นาม จตุตฺถา วิปตฺติ สมฺมตาติ เอตฺตาวตา ‘‘อทุฏฺุลฺล’’นฺติ อิทํ วิสฺสชฺชิตํ โหติ.
อิทานิ ‘‘เย จ ยาวตติยกา’’ติ ปฺหํ วิสฺสชฺเชตุํ ‘‘เอกาทสา’’ติอาทิมาห.
เฉทนกาทิวณฺณนา
๓๓๗. ยสฺมา ปน ‘‘เย จ ยาวตติยกา’’ติ อยํ ปฺโห ‘‘เอกาทส ยาวตติยกา’’ติ เอวํ สงฺขาวเสน วิสฺสชฺชิโต, ตสฺมา สงฺขานุสนฺธิวเสเนว ‘‘กติ เฉทนกานี’’ติอาทิเก อฺเ อนฺตราปฺเห ปุจฺฉิ. เตสํ วิสฺสชฺชนตฺถํ ‘‘ฉ เฉทนกานี’’ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ‘‘เอกํ ¶ เภทนกํ, เอกํ อุทฺทาลนกํ, โสทส ชานนฺติ ปฺตฺตา’’ติ อิทเมว อปุพฺพํ. เสสํ มหาวคฺเค วิภตฺตเมว. ยํ ปเนตํ อปุพฺพํ ตตฺถ เอกํ เภทนกนฺติ สูจิฆรํ. เอกํ อุทฺทาลนกนฺติ ตูโลนทฺธมฺจปีํ. โสทสาติ โสฬส. ชานนฺติ ปฺตฺตาติ ‘‘ชาน’’นฺติ เอวํ วตฺวา ปฺตฺตา, เต เอวํ เวทิตพฺพา – ‘‘ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ¶ อตฺตโน ปริณาเมยฺย, ชานํ ปุพฺพุปคตํ ภิกฺขุํ อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ติณํ วา มตฺติกํ วา สิฺเจยฺย วา สิฺจาเปยฺย วา, ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุเชยฺย, ชานํ อาสาทนาเปกฺโข ภุตฺตสฺมึ ปาจิตฺติยํ, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ปริภฺุเชยฺย, ชานํ ยถาธมฺมํ นิหตาธิกรณํ, ชานํ ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ปฏิจฺฉาเทยฺย, ชานํ อูนวีสติวสฺสํ ปุคฺคลํ อุปสมฺปาเทยฺย, ชานํ เถยฺยสตฺเถน สทฺธึ, ชานํ ตถาวาทินา ภิกฺขุนา อกตานุธมฺเมน, ชานํ ตถานาสิตํ สมณุทฺเทสํ, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ปุคฺคลสฺส ปริณาเมยฺย, ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺนํ ภิกฺขุนึ เนว อตฺตนา ปฏิโจเทยฺย, ชานํ โจรึ วชฺฌํ วิทิตํ อนปโลเกตฺวา, ชานํ สภิกฺขุกํ อารามํ อนาปุจฺฉา ปวิเสยฺยา’’ติ.
อสาธารณาทิวณฺณนา
๓๓๘. อิทานิ ¶ ‘‘สาธารณํ อสาธารณ’’นฺติ อิมํ ปุริมปฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต ‘‘วีสํ ทฺเว สตานี’’ติอาทิมาห. ตตฺถ ภิกฺขุนีหิ อสาธารเณสุ ฉ สงฺฆาทิเสสาติ วิสฺสฏฺิ, กายสํสคฺโค, ทุฏฺุลฺลํ, อตฺตกาม, กุฏิ, วิหาโรติ. ทฺเว อนิยเตหิ อฏฺาติ ทฺวีหิ อนิยเตหิ สทฺธึ อฏฺ อิเม.
นิสฺสคฺคิยานิ ทฺวาทสาติ –
โธวนฺจ ปฏิคฺคโห, โกเสยฺยสุทฺธทฺเวภาคา;
ฉพฺพสฺสานิ นิสีทนํ, ทฺเว โลมา ปโม ปตฺโต;
วสฺสิกา อารฺเกน จาติ – อิเม ทฺวาทส.
ทฺเววีสติ ขุทฺทกาติ –
สกโล ภิกฺขุนีวคฺโค, ปรมฺปรฺจ โภชนํ;
อนติริตฺตํ อภิหฏํ, ปณีตฺจ อเจลกํ;
อูนํ ทุฏฺุลฺลฉาทนํ.
มาตุคาเมน ¶ สทฺธิฺจ, ยา จ อนิกฺขนฺตราชเก;
สนฺตํ ¶ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา, วิกาเล คามปฺปเวสนา.
นิสีทเน จ ยา สิกฺขา, วสฺสิกา ยา จ สาฏิกา;
ทฺวาวีสติ อิมา สิกฺขา, ขุทฺทเกสุ ปกาสิตาติ.
ภิกฺขูหิ อสาธารเณสุปิ สงฺฆมฺหา ทส นิสฺสเรติ ‘‘สงฺฆมฺหา นิสฺสารียตี’’ติ เอวํ วิภงฺเค วุตฺตา, มาติกายํ ปน ‘‘นิสฺสารณียํ สงฺฆาทิเสส’’นฺติ เอวํ อาคตา ทส. นิสฺสคฺคิยานิ ทฺวาทสาติ ภิกฺขุนิวิภงฺเค วิภตฺตานิ นิสฺสคฺคิยาเนว. ขุทฺทกาปิ ตตฺถ วิภตฺตขุทฺทกา เอว. ตถา จตฺตาโร ปาฏิเทสนียา, อิติ สตฺเจว ตึสฺจ สิกฺขา วิภงฺเค ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณา. เสสํ อิมสฺมึ สาธารณาสาธารณวิสฺสชฺชเน อุตฺตานเมว.
อิทานิ วิปตฺติโย จ ‘‘เยหิ สมเถหิ สมฺมนฺตี’’ติ อิทํ ปฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต อฏฺเว ปาราชิกาติอาทิมาห. ตตฺถ ทุราสทาติ อิมินา เตสํ สปฺปฏิภยตํ ¶ ทสฺเสติ. กณฺหสปฺปาทโย วิย หิ เอเต ทุราสทา ทุรูปคมนา ทุราสชฺชนา, อาปชฺชิยมานา มูลจฺเฉทาย สํวตฺตนฺติ. ตาลวตฺถุสมูปมาติ สพฺพํ ตาลํ อุทฺธริตฺวา ตาลสฺส วตฺถุมตฺตกรเณน สมูปมา. ยถา วตฺถุมตฺตกโต ตาโล น ปุน ปากติโก โหติ, เอวํ น ปุน ปากติกา โหนฺติ.
เอวํ สาธารณํ อุปมํ ทสฺเสตฺวา ปุน เอเกกสฺส วุตฺตํ อุปมํ ทสฺเสนฺโต ปณฺฑุปลาโสติอาทิมาห. อวิรุฬฺหี ภวนฺติ เตติ ยถา เอเต ปณฺฑุปลาสาทโย ปุนหริตาทิภาเวน อวิรุฬฺหิธมฺมา โหนฺติ; เอวํ ปาราชิกาปิ ปุน ปกติสีลาภาเวน อวิรุฬฺหิธมฺมา โหนฺตีติ อตฺโถ. เอตฺตาวตา ‘‘วิปตฺติโย จ เยหิ สมเถหิ สมฺมนฺตี’’ติ เอตฺถ อิมา ตาว อฏฺ ปาราชิกวิปตฺติโย เกหิจิ สมเถหิ น สมฺมนฺตีติ เอวํ ทสฺสิตํ โหติ. ยา ปน วิปตฺติโย สมฺมนฺติ, ตา ทสฺเสตุํ เตวีสติ สงฺฆาทิเสสาติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ตีหิ สมเถหีติ สพฺพสงฺคาหิกวจนเมตํ. สงฺฆาทิเสสา หิ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ, น ติณวตฺถารเกน. เสสา ตีหิปิ สมฺมนฺติ.
ทฺเว อุโปสถา ทฺเว ปวารณาติ อิทํ ภิกฺขูนฺจ ภิกฺขุนีนฺจ วเสน วุตฺตํ. วิภตฺติมตฺตทสฺสเนเนว ¶ เจตํ วุตฺตํ, น สมเถหิ วูปสมนวเสน. ภิกฺขุอุโปสโถ, ภิกฺขุนิอุโปสโถ, ภิกฺขุปวารณา, ภิกฺขุนิปวารณาติ อิมาปิ หิ จตสฺโส วิภตฺติโย ¶ ; วิภชนานีติ อตฺโถ. จตฺตาริ กมฺมานีติ อธมฺเมนวคฺคาทีนิ อุโปสถกมฺมานิ. ปฺเจว อุทฺเทสา จตุโร ภวนฺติ อนฺถาติ ภิกฺขูนํ ปฺจ อุทฺเทสา ภิกฺขุนีนํ จตุโร ภวนฺติ, อฺถา น ภวนฺติ; อิมา อปราปิ วิภตฺติโย. อาปตฺติกฺขนฺธา จ ภวนฺติ สตฺต, อธิกรณานิ จตฺตารีติ อิมา ปน วิภตฺติโย สมเถหิ สมฺมนฺติ, ตสฺมา สตฺตหิ สมเถหีติอาทิมาห. อถ วา ‘‘ทฺเว อุโปสถา ทฺเว ปวารณา จตฺตาริ กมฺมานิ ปฺเจว อุทฺเทสา จตุโร ภวนฺติ, อนฺถา’’ติ อิมาปิ จตสฺโส วิภตฺติโย นิสฺสาย ‘‘นสฺสนฺเตเต วินสฺสนฺเตเต’’ติอาทินา นเยน ยา อาปตฺติโย อาปชฺชนฺติ, ตา ยสฺมา วุตฺตปฺปกาเรเหว สมเถหิ สมฺมนฺติ, ตสฺมา ตํมูลกานํ อาปตฺตีนํ สมถทสฺสนตฺถมฺปิ ตา วิภตฺติโย วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. กิจฺจํ เอเกนาติ กิจฺจาธิกรณํ เอเกน สมเถน สมฺมติ.
ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา
๓๓๙. เอวํ ¶ ปุจฺฉานุกฺกเมน สพฺพปฺเห วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ ‘‘อาปตฺติกฺขนฺธา จ ภวนฺติ สตฺตา’’ติ เอตฺถ สงฺคหิตอาปตฺติกฺขนฺธานํ ปจฺเจกํ นิพฺพจนมตฺตํ ทสฺเสนฺโต ปาราชิกนฺติอาทิมาห. ตตฺถ ปาราชิกนฺติ คาถาย อยมตฺโถ – ยทิทํ ปุคฺคลาปตฺติสิกฺขาปทปาราชิเกสุ อาปตฺติปาราชิกํ นาม วุตฺตํ, ตํ อาปชฺชนฺโต ปุคฺคโล ยสฺมา ปราชิโต ปราชยมาปนฺโน สทฺธมฺมา จุโต ปรทฺโธ ภฏฺโ นิรงฺกโต จ โหติ, อนิหเต ตสฺมึ ปุคฺคเล ปุน อุโปสถปฺปวารณาทิเภโท สํวาโส นตฺถิ. เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ เตน การเณน เอตํ อาปตฺติปาราชิกนฺติ วุจฺจติ. อยฺเหตฺถ สงฺเขปตฺโถ – ยสฺมา ปราชิโต โหติ เตน, ตสฺมา เอตํ ปาราชิกนฺติ วุจฺจติ.
ทุติยคาถายปิ พฺยฺชนํ อนาทิยิตฺวา อตฺถมตฺตเมว ทสฺเสตุํ สงฺโฆว เทติ ปริวาสนฺติอาทิ วุตฺตํ. อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ – อิมํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา วุฏฺาตุกามสฺส ยํ ตํ อาปตฺติวุฏฺานํ ตสฺส อาทิมฺหิ เจว ปริวาสทานตฺถาย อาทิโต เสเส มชฺเฌ มานตฺตทานตฺถาย มูลายปฏิกสฺสเนน วา สห มานตฺตทานตฺถาย, อวสาเน อพฺภานตฺถาย จ สงฺโฆ อิจฺฉิตพฺโพ, น ¶ เหตฺถ เอกมฺปิ กมฺมํ วินา สงฺเฆน สกฺกา กาตุนฺติ สงฺโฆ, อาทิมฺหิ เจว เสเส จ อิจฺฉิตพฺโพ อสฺสาติ สงฺฆาทิเสโส.
ตติยคาถาย อนิยโต น นิยโตติ ยสฺมา น นิยโต, ตสฺมา อนิยโต อยมาปตฺติกฺขนฺโธติ อตฺโถ. กึ การณา น นิยโตติ? อเนกํสิกตํ ¶ ปทํ, ยสฺมา อิทํ สิกฺขาปทํ อเนกํเสน กตนฺติ อตฺโถ. กถํ อเนกํเสน? ติณฺณมฺตรํ านํ, ติณฺณํ ธมฺมานํ อฺตเรน กาเรตพฺโพติ หิ ตตฺถ วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘อนิยโต’’ติ ปวุจฺจติ, โส อาปตฺติกฺขนฺโธ อนิยโตติ วุจฺจติ. ยถา จ ติณฺณํ อฺตรํ านํ, เอวํ ทฺวินฺนํ ธมฺมานํ อฺตรํ านํ ยตฺถ วุตฺตํ, โสปิ อนิยโต เอว.
จตุตฺถคาถาย อจฺจโย เตน สโม นตฺถีติ เทสนาคามินีสุ อจฺจเยสุ เตน สโม ถูโล อจฺจโย นตฺถิ, เตเนตํ อิติ วุจฺจติ; ถูลตฺตา อจฺจยสฺส เอตํ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุจฺจตีติ อตฺโถ.
ปฺจมคาถาย ¶ นิสฺสชฺชิตฺวาน เทเสติ เตเนตนฺติ นิสฺสชฺชิตฺวา เทเสตพฺพโต นิสฺสคฺคิยนฺติ วุจฺจตีติ อตฺโถ.
ฉฏฺคาถาย ปาเตติ กุสลํ ธมฺมนฺติ สฺจิจฺจ อาปชฺชนฺตสฺส กุสลธมฺมสงฺขาตํ กุสลจิตฺตํ ปาเตติ, ตสฺมา ปาเตติ จิตฺตนฺติ ปาจิตฺติยํ. ยํ ปน จิตฺตํ ปาเตติ, ตํ ยสฺมา อริยมคฺคํ อปรชฺฌติ, จิตฺตสมฺโมหการณฺจ โหติ, ตสฺมา ‘‘อริยมคฺคํ อปรชฺฌติ, จิตฺตสมฺโมหนฏฺาน’’นฺติ จ วุตฺตํ.
ปาฏิเทสนียคาถาสุ ‘‘คารยฺหํ อาวุโส ธมฺมํ อาปชฺชิ’’นฺติ วุตฺตคารยฺหภาวการณทสฺสนตฺถเมว ภิกฺขุ อฺาตโก สนฺโตติอาทิ วุตฺตํ. ปฏิเทเสตพฺพโต ปน สา อาปตฺติ ปาฏิเทสนียาติ วุจฺจติ.
ทุกฺกฏคาถาย อปรทฺธํ วิรทฺธฺจ ขลิตนฺติ สพฺพเมตํ ‘‘ยฺจ ทุกฺกฏ’’นฺติ เอตฺถ วุตฺตสฺส ทุกฺกฏสฺส ปริยายวจนํ. ยฺหิ ทุฏฺุ กตํ วิรูปํ วา กตํ, ตํ ทุกฺกฏํ. ตํ ปเนตํ ยถา สตฺถารา วุตฺตํ; เอวํ อกตตฺตา อปรทฺธํ, กุสลํ วิรชฺฌิตฺวา ปวตฺตตฺตา วิรทฺธํ, อริยวตฺตปฏิปทํ อนารุฬฺหตฺตา ¶ ขลิตํ. ยํ มนุสฺโส กเรติ อิทํ ปนสฺส โอปมฺมนิทสฺสนํ. ตสฺสตฺโถ – ยถา หิ ยํ โลเก มนุสฺโส อาวิ วา ยทิ วา รโห ปาปํ กโรติ, ตํ ทุกฺกฏนฺติ ปเวเทนฺติ; เอวมิทมฺปิ พุทฺธปฺปฏิกุฏฺเน ลามกภาเวน ปาปํ, ตสฺมา ทุกฺกฏนฺติ เวทิตพฺพํ.
ทุพฺภาสิตคาถาย ทุพฺภาสิตํ ทุราภฏฺนฺติ ทุฏฺุ อาภฏฺํ ภาสิตํ ลปิตนฺติ ทุราภฏฺํ. ยํ ทุราภฏฺํ, ตํ ทุพฺภาสิตนฺติ อตฺโถ. กิฺจ ภิยฺโย? สํกิลิฏฺฺจ ยํ ปทํ, สํกิลิฏฺํ ยสฺมา ตํ ปทํ โหตีติ อตฺโถ. ตถา ยฺจ วิฺู ครหนฺติ, ยสฺมา จ นํ ¶ วิฺู ครหนฺตีติ อตฺโถ. เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ เตน สํกิลิฏฺภาเวน จ วิฺุครหเนนาปิ จ เอตํ อิติ วุจฺจติ; ‘‘ทุพฺภาสิต’’นฺติ เอวํ วุจฺจตีติ อตฺโถ.
เสขิยคาถาย ‘‘อาทิ เจตํ จรณฺจา’’ติอาทินา นเยน เสขสฺส สนฺตกภาวํ ทีเปติ. ตสฺมา เสขสฺส อิทํ เสขิยนฺติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถ. อิทํ ‘‘ครุกลหุกฺจาปี’’ติอาทิปฺเหหิ อสงฺคหิตสฺส ‘‘หนฺท วากฺยํ สุโณม เต’’ติ อิมินา ปน อายาจนวจเนน สงฺคหิตสฺส อตฺถสฺส ทีปนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
ฉนฺนมติวสฺสตีติอาทิมฺหิปิ ¶ เอเสว นโย. ตตฺถ ฉนฺนมติวสฺสตีติ เคหํ ตาว ติณาทีหิ อจฺฉนฺนํ อติวสฺสติ. อิทํ ปน อาปตฺติสงฺขาตํ เคหํ ฉนฺนํ อติวสฺสติ; มูลาปตฺติฺหิ ฉาเทนฺโต อฺํ นวํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ. วิวฏํ นาติวสฺสตีติ เคหํ ตาว อวิวฏํ สุจฺฉนฺนํ นาติวสฺสติ. อิทํ ปน อาปตฺติสงฺขาตํ เคหํ วิวฏํ นาติวสฺสติ; มูลาปตฺติฺหิ วิวรนฺโต เทสนาคามินึ เทเสตฺวา วุฏฺานคามินิโต วุฏฺหิตฺวา สุทฺธนฺเต ปติฏฺาติ. อายตึ สํวรนฺโต อฺํ อาปตฺตึ นาปชฺชติ. ตสฺมา ฉนฺนํ วิวเรถาติ เตน การเณน เทสนาคามินึ เทเสนฺโต วุฏฺานคามินิโต จ วุฏฺหนฺโต ฉนฺนํ วิวเรถ. เอวํ ตํ นาติวสฺสตีติ เอวฺเจตํ วิวฏํ นาติวสฺสตีติ อตฺโถ.
คติ มิคานํ ปวนนฺติ อชฺโฌกาเส พฺยคฺฆาทีหิ ปริปาติยมานานํ มิคานํ ปวนํ รุกฺขาทิคหนํ อรฺํ คติ ปฏิสรณํ โหติ, ตํ ปตฺวา เต อสฺสาสนฺติ. เอเตเนว นเยน อากาโส ปกฺขีนํ คติ. อวสฺสํ อุปคมนฏฺเน ปน วิภโว คติ ธมฺมานํ, สพฺเพสมฺปิ สงฺขตธมฺมานํ วินาโสว เตสํ คติ. น หิ เต วินาสํ อคจฺฉนฺตา าตุํ สกฺโกนฺติ. สุจิรมฺปิ ¶ ตฺวา ปน นิพฺพานํ อรหโต คติ, ขีณาสวสฺส อรหโต อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุ เอกํเสน คตีติ อตฺโถ.
ปมคาถาสงฺคณิกวณฺณนา นิฏฺิตา.