📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วินยปิฏเก
ปาจิตฺติยปาฬิ
๕. ปาจิตฺติยกณฺฑํ
๑. มุสาวาทวคฺโค
๑. มุสาวาทสิกฺขาปทํ
อิเม ¶ โข ปนายสฺมนฺโต ทฺเวนวุติ ปาจิตฺติยา
ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺติ.
๑. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน หตฺถโก สกฺยปุตฺโต วาทกฺขิตฺโต โหติ. โส ติตฺถิเยหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต ¶ อวชานิตฺวา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาติ, อฺเนฺํ ปฏิจรติ, สมฺปชานมุสา ภาสติ, สงฺเกตํ กตฺวา วิสํวาเทติ. ติตฺถิยา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม หตฺถโก สกฺยปุตฺโต อมฺเหหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต อวชานิตฺวา ปฏิชานิสฺสติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานิสฺสติ, อฺเนฺํ ปฏิจริสฺสติ, สมฺปชานมุสา ภาสิสฺสติ, สงฺเกตํ กตฺวา วิสํวาเทสฺสตี’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ ติตฺถิยานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู เยน หตฺถโก สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา หตฺถกํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อาวุโส หตฺถก, ติตฺถิเยหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต อวชานิตฺวา ปฏิชานาสิ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาสิ, อฺเนฺํ ปฏิจรสิ, สมฺปชานมุสา ภาสสิ, สงฺเกตํ กตฺวา วิสํวาเทสี’’ติ? ‘‘เอเต โข, อาวุโส, ติตฺถิยา ¶ นาม เยน เกนจิ เชตพฺพา; เนว เตสํ ชโย ¶ ทาตพฺโพ’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม หตฺถโก สกฺยปุตฺโต ติตฺถิเยหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต อวชานิตฺวา ปฏิชานิสฺสติ, ปฏิชานิตฺวา ¶ อวชานิสฺสติ, อฺเนฺํ ปฏิจริสฺสติ, สมฺปชานมุสา ภาสิสฺสติ, สงฺเกตํ กตฺวา วิสํวาเทสฺสตี’’ติ!
อถ โข เต ภิกฺขู หตฺถกํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา หตฺถกํ สกฺยปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, หตฺถก, ติตฺถิเยหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต อวชานิตฺวา ปฏิชานาสิ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาสิ, อฺเนฺํ ปฏิจรสิ, สมฺปชานมุสา ภาสสิ, สงฺเกตํ กตฺวา วิสํวาเทสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ติตฺถิเยหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต อวชานิตฺวา ปฏิชานิสฺสสิ, ปฏิชานิตฺวา อวชานิสฺสสิ, อฺเนฺํ ปฏิจริสฺสสิ, สมฺปชานมุสา ภาสิสฺสสิ, สงฺเกตํ กตฺวา วิสํวาเทสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒. ‘‘สมฺปชานมุสาวาเท ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓. สมฺปชานมุสาวาโท นาม วิสํวาทนปุเรกฺขารสฺส วาจา, คิรา, พฺยปฺปโถ, วจีเภโท, วาจสิกา วิฺตฺติ, อฏฺ อนริยโวหารา – อทิฏฺํ ทิฏฺํ เมติ, อสฺสุตํ สุตํ เมติ, อมุตํ มุตํ ¶ เมติ, อวิฺาตํ วิฺาตํ เมติ, ทิฏฺํ อทิฏฺํ เมติ, สุตํ อสฺสุตํ เมติ ¶ , มุตํ อมุตํ เมติ, วิฺาตํ อวิฺาตํ เมติ.
อทิฏฺํ นาม น จกฺขุนา ทิฏฺํ. อสฺสุตํ นาม น โสเตน สุตํ. อมุตํ นาม น ฆาเนน ฆายิตํ, น ชิวฺหาย สายิตํ, น กาเยน ผุฏฺํ. อวิฺาตํ นาม น มนสา วิฺาตํ. ทิฏฺํ นาม จกฺขุนา ทิฏฺํ. สุตํ นาม โสเตน สุตํ. มุตํ นาม ฆาเนน ฆายิตํ, ชิวฺหาย สายิตํ, กาเยน ผุฏฺํ. วิฺาตํ นาม มนสา วิฺาตํ.
๔. ตีหากาเรหิ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ.
จตูหากาเรหิ ¶ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ.
ปฺจหากาเรหิ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ.
ฉหากาเรหิ ¶ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ ¶ , วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ.
สตฺตหากาเรหิ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส’’ – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๕. ตีหากาเรหิ ‘‘อสฺสุตํ สุตํ เม’’ติ…เป… อมุตํ มุตํ เมติ…เป… อวิฺาตํ ¶ วิฺาตํ เมติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ.
จตูหากาเรหิ…เป… ปฺจหากาเรหิ…เป… ฉหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ ‘‘อวิฺาตํ วิฺาตํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๖. ตีหากาเรหิ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺฺจ เม สุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺฺจ เม มุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ ‘‘อทิฏฺํ ทิฏฺฺจ เม วิฺาตฺจา’’ติ ¶ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ¶ …เป… ตีหากาเรหิ อทิฏฺํ ‘‘ทิฏฺฺจ เม สุตฺจ มุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อทิฏฺํ ‘‘ทิฏฺฺจ เม สุตฺจ วิฺาตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อทิฏฺํ ‘‘ทิฏฺฺจ เม สุตฺจ มุตฺจ วิฺาตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ อสฺสุตํ ‘‘สุตฺจ เม มุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อสฺสุตํ ‘‘สุตฺจ เม วิฺาตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อสฺสุตํ ‘‘สุตฺจ เม ทิฏฺฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ อสฺสุตํ ‘‘สุตฺจ เม มุตฺจ วิฺาตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อสฺสุตํ ‘‘สุตฺจ เม มุตฺจ ทิฏฺฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อสฺสุตํ ‘‘สุตฺจ เม มุตฺจ วิฺาตฺจ ทิฏฺฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ อมุตํ ‘‘มุตฺจ เม วิฺาตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อมุตํ ‘‘มุตฺจ เม ทิฏฺฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อมุตํ ‘‘มุตฺจ เม สุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ อมุตํ ‘‘มุตฺจ เม วิฺาตฺจ ทิฏฺฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อมุตํ ‘‘มุตฺจ เม วิฺาตฺจ สุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อมุตํ ‘‘มุตฺจ เม วิฺาตฺจ ทิฏฺฺจ สุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ ¶ อวิฺาตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อวิฺาตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม สุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อวิฺาตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม มุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ อวิฺาตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ สุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อวิฺาตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ มุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ อวิฺาตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ สุตฺจ มุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
๗. ตีหากาเรหิ ทิฏฺํ ‘‘อทิฏฺํ เม’’ติ…เป… สุตํ ‘‘อสฺสุตํ เม’’ติ…เป… มุตํ ‘‘อมุตํ เม’’ติ…เป… วิฺาตํ ‘‘อวิฺาตํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
๘. ตีหากาเรหิ ทิฏฺํ ‘‘สุตํ เม’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ ทิฏฺํ ‘‘มุตํ ¶ เม’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ ทิฏฺํ ‘‘วิฺาตํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ ทิฏฺํ ‘‘สุตฺจ เม มุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ ทิฏฺํ ‘‘สุตฺจ เม วิฺาตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ ทิฏฺํ ‘‘สุตฺจ เม มุตฺจ ¶ วิฺาตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ สุตํ ‘‘มุตํ เม’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ สุตํ ‘‘วิฺาตํ เม’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ สุตํ ‘‘ทิฏฺํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ สุตํ ‘‘มุตฺจ เม วิฺาตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ สุตํ ‘‘มุตฺจ เม ทิฏฺฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ สุตํ ‘‘มุตฺจ เม วิฺาตฺจ ทิฏฺฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ มุตํ ‘‘วิฺาตํ เม’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ มุตํ ‘‘ทิฏฺํ เม’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ มุตํ ‘‘สุตํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ มุตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ มุตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม สุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ มุตํ ‘‘วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ สุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ วิฺาตํ ‘‘ทิฏฺํ เม’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ วิฺาตํ ‘‘สุตํ เม’’ติ ¶ …เป… ตีหากาเรหิ วิฺาตํ ‘‘มุตํ เม’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป… ตีหากาเรหิ วิฺาตํ ‘‘ทิฏฺฺจ เม สุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ วิฺาตํ ‘‘ทิฏฺฺจ เม มุตฺจา’’ติ…เป… ตีหากาเรหิ วิฺาตํ ‘‘ทิฏฺฺจ เม สุตฺจ มุตฺจา’’ติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
๙. ตีหากาเรหิ ทิฏฺเ เวมติโก ทิฏฺํ โนกปฺเปติ, ทิฏฺํ นสฺสรติ ¶ , ทิฏฺํ ปมุฏฺโ โหติ…เป… สุเต เวมติโก สุตํ โนกปฺเปติ, สุตํ นสฺสรติ, สุตํ ปมุฏฺโ โหติ…เป… มุเต เวมติโก มุตํ โนกปฺเปติ, มุตํ นสฺสรติ, มุตํ ปมุฏฺโ โหติ…เป… วิฺาเต เวมติโก วิฺาตํ โนกปฺเปติ, วิฺาตํ นสฺสรติ, วิฺาตํ ปมุฏฺโ โหติ… วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจาติ…เป… วิฺาตํ ปมุฏฺโ โหติ วิฺาตฺจ เม สุตฺจาติ…เป… วิฺาตํ ปมุฏฺโ โหติ; วิฺาตฺจ เม มุตฺจาติ…เป… วิฺาตํ ปมุฏฺโ โหติ; วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ สุตฺจาติ…เป… วิฺาตํ ปมุฏฺโ ¶ โหติ; วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ มุตฺจาติ…เป… วิฺาตํ ปมุฏฺโ โหติ; วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ สุตฺจ มุตฺจาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๐. จตูหากาเรหิ…เป… ปฺจหากาเรหิ…เป… ฉหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ…เป… วิฺาตํ ปมุฏฺโ โหติ, วิฺาตฺจ เม ทิฏฺฺจ สุตฺจ มุตฺจาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ ‘‘มุสา ¶ มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๑๑. อนาปตฺติ ทวา ภณติ, รวา ภณติ [ทวาย ภณติ, รวาย ภณติ (สฺยา.)]. ‘‘ทวา ภณติ นาม สหสา ภณติ. รวา ภณติ นาม ‘อฺํ ภณิสฺสามี’ติ อฺํ ภณติ’’. อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
มุสาวาทสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. โอมสวาทสิกฺขาปทํ
๑๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ¶ . เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เปสเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภณฺฑนฺตา [ภณฺเฑนฺตา (อิติปิ)] เปสเล ภิกฺขู โอมสนฺติ – ชาติยาปิ, นาเมนปิ, โคตฺเตนปิ, กมฺเมนปิ, สิปฺเปนปิ, อาพาเธนปิ, ลิงฺเคนปิ, กิเลเสนปิ, อาปตฺติยาปิ; หีเนนปิ อกฺโกเสน ขุํเสนฺติ วมฺเภนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เปสเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภณฺฑนฺตา เปสเล ภิกฺขู ¶ โอมสิสฺสนฺติ – ชาติยาปิ, นาเมนปิ, โคตฺเตนปิ, กมฺเมนปิ, สิปฺเปนปิ, อาพาเธนปิ, ลิงฺเคนปิ, กิเลเสนปิ, อาปตฺติยาปิ; หีเนนปิ อกฺโกเสน ขุํเสสฺสนฺติ วมฺเภสฺสนฺตี’’ติ!
อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เปสเลหิ ¶ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภณฺฑนฺตา เปสเล ภิกฺขู โอมสถ – ชาติยาปิ…เป… หีเนนปิ อกฺโกเสน ขุํเสถ วมฺเภถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, เปสเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภณฺฑนฺตา เปสเล ภิกฺขู โอมสิสฺสถ – ชาติยาปิ…เป… หีเนนปิ อกฺโกเสน ขุํเสสฺสถ วมฺเภสฺสถ ¶ ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๑๓. ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, ตกฺกสิลายํ [ตกฺกสีลายํ (ก.)] อฺตรสฺส พฺราหฺมณสฺส นนฺทิวิสาโล นาม พลีพทฺโท [พลิวทฺโท (สี.), พลิพทฺโท (สฺยา.)] อโหสิ. อถ โข, ภิกฺขเว, นนฺทิวิสาโล พลีพทฺโท ตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, เสฏฺินา สทฺธึ สหสฺเสน อพฺภุตํ กโรหิ – มยฺหํ พลีพทฺโท สกฏสตํ อติพทฺธํ ปวฏฺเฏสฺสตี’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส พฺราหฺมโณ เสฏฺินา สทฺธึ สหสฺเสน อพฺภุตํ อกาสิ – มยฺหํ พลีพทฺโท สกฏสตํ อติพทฺธํ ปวฏฺเฏสฺสตีติ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส พฺราหฺมโณ สกฏสตํ อติพนฺธิตฺวา นนฺทิวิสาลํ พลีพทฺทํ ยฺุชิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ, กูฏ [อฺฉ กูฏ (สี. สฺยา.)], วหสฺสุ, กูฏา’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, นนฺทิวิสาโล พลีพทฺโท ตตฺเถว อฏฺาสิ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส พฺราหฺมโณ สหสฺเสน ปราชิโต ปชฺฌายิ. อถ โข, ภิกฺขเว, นนฺทิวิสาโล พลีพทฺโท ตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, พฺราหฺมณ, ปชฺฌายสี’’ติ? ‘ตถา หิ ปนาหํ, โภ, ตยา สหสฺเสน ปราชิโต’’ติ. ‘กิสฺส ปน มํ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, อกูฏํ กูฏวาเทน ปาเปสิ? คจฺฉ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, เสฏฺินา สทฺธึ ทฺวีหิ สหสฺเสหิ อพฺภุตํ กโรหิ – ‘‘มยฺหํ พลีพทฺโท สกฏสตํ อติพทฺธํ ปวฏฺเฏสฺสตี’’ติ. ‘‘มา จ มํ อกูฏํ กูฏวาเทน ปาเปสี’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส พฺราหฺมโณ เสฏฺินา ¶ สทฺธึ ทฺวีหิ สหสฺเสหิ อพฺภุตํ อกาสิ – ‘‘มยฺหํ พลีพทฺโท สกฏสตํ อติพทฺธํ ปวฏฺเฏสฺสตี’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส พฺราหฺมโณ ¶ สกฏสตํ อติพนฺธิตฺวา นนฺทิวิสาลํ พลีพทฺทํ ยฺุชิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉ, ภทฺร, วหสฺสุ, ภทฺรา’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, นนฺทิวิสาโล พลีพทฺโท สกฏสตํ อติพทฺธํ ปวฏฺเฏสิ.
[ชา. ๑.๑.๒๘ นนฺทิวิสาลชาตเกปิ, ตตฺถ ปน มนฺุสทฺโท ทิสฺสติ] ‘‘มนาปเมว ¶ ภาเสยฺย, นา, มนาปํ กุทาจนํ;
มนาปํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุทพฺพหิ;
ธนฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จ, ตฺตมโน อหูติ.
‘‘ตทาปิ ¶ เม, ภิกฺขเว, อมนาปา ขุํสนา วมฺภนา. กิมงฺคํ ปน เอตรหิ มนาปา ภวิสฺสติ ขุํสนา วมฺภนา? เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป…. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๔. ‘‘โอมสวาเท ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๕. โอมสวาโท นาม ทสหิ อากาเรหิ โอมสติ – ชาติยาปิ, นาเมนปิ, โคตฺเตนปิ, กมฺเมนปิ, สิปฺเปนปิ, อาพาเธนปิ, ลิงฺเคนปิ, กิเลเสนปิ, อาปตฺติยาปิ, อกฺโกเสนปิ.
ชาติ นาม ทฺเว ชาติโย – หีนา จ ชาติ อุกฺกฏฺา จ ชาติ. หีนา นาม ชาติ – จณฺฑาลชาติ, เวนชาติ, เนสาทชาติ, รถการชาติ, ปุกฺกุสชาติ. เอสา หีนา นาม ชาติ. อุกฺกฏฺา นาม ชาติ – ขตฺติยชาติ, พฺราหฺมณชาติ. เอสา อุกฺกฏฺา นาม ชาติ.
นามํ นาม ทฺเว นามานิ – หีนฺจ นามํ อุกฺกฏฺฺจ นามํ ¶ . หีนํ นาม นามํ – อวกณฺณกํ, ชวกณฺณกํ, ธนิฏฺกํ, สวิฏฺกํ, กุลวฑฺฒกํ, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ โอฺาตํ อวฺาตํ หีฬิตํ ปริภูตํ อจิตฺตีกตํ, เอตํ หีนํ นาม นามํ. อุกฺกฏฺํ นาม นามํ – พุทฺธปฺปฏิสํยุตฺตํ, ธมฺมปฺปฏิสํยุตฺตํ, สงฺฆปฺปฏิสํยุตฺตํ, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ อโนฺาตํ อนวฺาตํ อหีฬิตํ อปริภูตํ จิตฺตีกตํ, เอตํ อุกฺกฏฺํ นาม นามํ.
โคตฺตํ นาม ทฺเว โคตฺตานิ – หีนฺจ โคตฺตํ อุกฺกฏฺฺจ โคตฺตํ. หีนํ นาม โคตฺตํ – โกสิยโคตฺตํ, ภารทฺวาชโคตฺตํ, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ โอฺาตํ อวฺาตํ หีฬิตํ ปริภูตํ ¶ อจิตฺตีกตํ, เอตํ หีนํ นาม โคตฺตํ. อุกฺกฏฺํ นาม โคตฺตํ – โคตมโคตฺตํ, โมคฺคลฺลานโคตฺตํ, กจฺจานโคตฺตํ, วาสิฏฺโคตฺตํ, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ อโนฺาตํ อนวฺาตํ อหีฬิตํ อปริภูตํ จิตฺตีกตํ, เอตํ อุกฺกฏฺํ นาม โคตฺตํ.
กมฺมํ นาม ทฺเว กมฺมานิ – หีนฺจ กมฺมํ อุกฺกฏฺฺจ กมฺมํ. หีนํ นาม กมฺมํ – โกฏฺกกมฺมํ, ปุปฺผฉฑฺฑกกมฺมํ, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ โอฺาตํ อวฺาตํ หีฬิตํ ปริภูตํ อจิตฺตีกตํ, เอตํ หีนํ นาม กมฺมํ. อุกฺกฏฺํ นาม กมฺมํ – กสิ, ¶ วณิชฺชา, โครกฺขา, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ อโนฺาตํ อนวฺาตํ อหีฬิตํ อปริภูตํ จิตฺตีกตํ. เอตํ อุกฺกฏฺํ นาม กมฺมํ.
สิปฺปํ นาม ทฺเว สิปฺปานิ – หีนฺจ สิปฺปํ อุกฺกฏฺฺจ ¶ สิปฺปํ ¶ . หีนํ นาม สิปฺปํ – นฬการสิปฺปํ, กุมฺภการสิปฺปํ, เปสการสิปฺปํ, จมฺมการสิปฺปํ, นหาปิตสิปฺปํ, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ โอฺาตํ อวฺาตํ หีฬิตํ ปริภูตํ อจิตฺตีกตํ. เอตํ หีนํ นาม สิปฺปํ. อุกฺกฏฺํ นาม สิปฺปํ – มุทฺทา, คณนา, เลขา, เตสุ เตสุ วา ปน ชนปเทสุ อโนฺาตํ อนวฺาตํ อหีฬิตํ อปริภูตํ จิตฺตีกตํ, เอตํ อุกฺกฏฺํ นาม สิปฺปํ.
สพฺเพปิ อาพาธา หีนา, อปิจ มธุเมโห อาพาโธ อุกฺกฏฺโ.
ลิงฺคํ นาม ทฺเว ลิงฺคานิ – หีนฺจ ลิงฺคํ อุกฺกฏฺฺจ ลิงฺคํ. หีนํ นาม ลิงฺคํ – อติทีฆํ, อติรสฺสํ, อติกณฺหํ, อจฺโจทาตํ, เอตํ หีนํ นาม ลิงฺคํ. อุกฺกฏฺํ นาม ลิงฺคํ – นาติทีฆํ, นาติรสฺสํ, นาติกณฺหํ, นาจฺโจทาตํ. เอตํ อุกฺกฏฺํ นาม ลิงฺคํ.
สพฺเพปิ กิเลสา หีนา.
สพฺพาปิ อาปตฺติโย หีนา. อปิจ, โสตาปตฺติสมาปตฺติ อุกฺกฏฺา.
อกฺโกโส นาม ทฺเว อกฺโกสา – หีโน จ อกฺโกโส อุกฺกฏฺโ จ อกฺโกโส. หีโน นาม อกฺโกโส – โอฏฺโสิ, เมณฺโฑสิ, โคโณสิ, คทฺรโภสิ, ติรจฺฉานคโตสิ, เนรยิโกสิ; นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขาติ, ยกาเรน วา ภกาเรน วา, กาฏโกฏจิกาย วา, เอโส หีโน นาม อกฺโกโส. อุกฺกฏฺโ ¶ นาม อกฺโกโส – ปณฺฑิโตสิ, พฺยตฺโตสิ ¶ , เมธาวีสิ, พหุสฺสุโตสิ, ธมฺมกถิโกสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ ทุคฺคติ, สุคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขาติ, เอโส อุกฺกฏฺโ นาม อกฺโกโส.
๑๖. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, จณฺฑาลํ เวนํ เนสาทํ รถการํ ปุกฺกุสํ – ‘‘จณฺฑาโลสิ, เวโนสิ, เนสาโทสิ, รถกาโรสิ, ปุกฺกุโสสี’’ติ ภณติ [วเทตีติ อุทฺเทโส. ภณตีติ วิตฺถาโร (วชิรพุทฺธิ)], อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ขตฺติยํ พฺราหฺมณํ – ‘‘จณฺฑาโลสิ, เวโนสิ, เนสาโทสิ, รถกาโรสิ, ปุกฺกุโสสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, จณฺฑาลํ เวนํ เนสาทํ รถการํ ปุกฺกุสํ – ‘‘ขตฺติโยสิ, พฺราหฺมโณสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ขตฺติยํ พฺราหฺมณํ – ‘‘ขตฺติโยสิ, ¶ พฺราหฺมโณสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๑๗. อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, อวกณฺณกํ ¶ ชวกณฺณกํ ธนิฏฺกํ สวิฏฺกํ กุลวฑฺฒกํ – ‘‘อวกณฺณโกสิ, ชวกณฺณโกสิ, ธนิฏฺโกสิ, สวิฏฺโกสิ, กุลวฑฺฒโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, พุทฺธรกฺขิตํ ธมฺมรกฺขิตํ สงฺฆรกฺขิตํ – ‘‘อวกณฺณโกสิ, ชวกณฺณโกสิ, ธนิฏฺโกสิ, สวิฏฺโกสิ, กุลวฑฺฒโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, อวกณฺณกํ ชวกณฺณกํ ธนิฏฺกํ สวิฏฺกํ กุลวฑฺฒกํ – ‘‘พุทฺธรกฺขิโตสิ, ธมฺมรกฺขิโตสิ, สงฺฆรกฺขิโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฏฺํ วเทติ, พุทฺธรกฺขิตํ ธมฺมรกฺขิตํ สงฺฆรกฺขิตํ – ‘‘พุทฺธรกฺขิโตสิ, ธมฺมรกฺขิโตสิ, สงฺฆรกฺขิโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๑๘. อุปสมฺปนฺโน ¶ ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, โกสิยํ ภารทฺวาชํ – ‘‘โกสิโยสิ, ภารทฺวาโชสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, โคตมํ โมคฺคลฺลานํ กจฺจานํ วาสิฏฺํ – ‘‘โกสิโยสิ, ภารทฺวาโชสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, โกสิยํ ภารทฺวาชํ – ‘‘โคตโมสิ, โมคฺคลฺลาโนสิ, กจฺจาโนสิ, วาสิฏฺโสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, โคตมํ โมคฺคลฺลานํ กจฺจานํ วาสิฏฺํ – ‘‘โคตโมสิ, โมคฺคลฺลาโนสิ, กจฺจาโนสิ, วาสิฏฺโสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๑๙. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, โกฏฺกํ ปุปฺผฉฑฺฑกํ – ‘‘โกฏฺโกสิ, ปุปฺผฉฑฺฑโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, กสฺสกํ วาณิชํ โครกฺขํ – ‘‘โกฏฺโกสิ, ปุปฺผฉฑฺฑโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม ¶ อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, โกฏฺกํ ปุปฺผฉฑฺฑกํ – ‘‘กสฺสโกสิ, วาณิโชสิ, โครกฺโขสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, กสฺสกํ วาณิชํ โครกฺขํ – ‘‘กสฺสโกสิ, วาณิโชสิ, โครกฺโขสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๒๐. อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, นฬการํ กุมฺภการํ เปสการํ จมฺมการํ นหาปิตํ – ‘‘นฬกาโรสิ, กุมฺภกาโรสิ, เปสกาโรสิ, จมฺมกาโรสิ, นหาปิโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, มุทฺทิกํ คณกํ เลขกํ – ‘‘นฬกาโรสิ, กุมฺภกาโรสิ, เปสกาโรสิ, จมฺมกาโรสิ, นหาปิโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, นฬการํ กุมฺภการํ เปสการํ จมฺมการํ นหาปิตํ – ‘‘มุทฺทิโกสิ, คณโกสิ, เลขโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม ¶ อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, มุทฺทิกํ คณกํ เลขกํ – ‘‘มุทฺทิโกสิ, คณโกสิ, เลขโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๒๑. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, กุฏฺิกํ คณฺฑิกํ กิลาสิกํ โสสิกํ อปมาริกํ – ‘‘กุฏฺิโกสิ, คณฺฑิโกสิ, กิลาสิโกสิ, โสสิโกสิ, อปมาริโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, มธุเมหิกํ – ‘‘กุฏฺิโกสิ, คณฺฑิโกสิ, กิลาสิโกสิ, โสสิโกสิ, อปมาริโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, กุฏฺิกํ คณฺฑิกํ กิลาสิกํ โสสิกํ อปมาริกํ – ‘‘มธุเมหิโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, มธุเมหิกํ – ‘‘มธุเมหิโกสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๒๒. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, อติทีฆํ อติรสฺสํ อติกณฺหํ อจฺโจทาตํ ¶ – ‘‘อติทีโฆสิ, อติรสฺโสสิ, อติกณฺโหสิ, อจฺโจทาโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, นาติทีฆํ นาติรสฺสํ นาติกณฺหํ นาจฺโจทาตํ – ‘‘อติทีโฆสิ, อติรสฺโสสิ, อติกณฺโหสิ, อจฺโจทาโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, อติทีฆํ อติรสฺสํ อติกณฺหํ อจฺโจทาตํ – ‘‘นาติทีโฆสิ, นาติรสฺโสสิ, นาติกณฺโหสิ, นาจฺโจทาโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, นาติทีฆํ นาติรสฺสํ นาติกณฺหํ ¶ นาจฺโจทาตํ – ‘‘นาติทีโฆสิ, นาติรสฺโสสิ, นาติกณฺโหสิ, นาจฺโจทาโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๒๓. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, ราคปริยุฏฺิตํ โทสปริยุฏฺิตํ โมหปริยุฏฺิตํ – ‘‘ราคปริยุฏฺิโตสิ, โทสปริยุฏฺิโตสิ, โมหปริยุฏฺิโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, วีตราคํ วีตโทสํ วีตโมหํ – ‘‘ราคปริยุฏฺิโตสิ ¶ , โทสปริยุฏฺิโตสิ, โมหปริยุฏฺิโตสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, ราคปริยุฏฺิตํ โทสปริยุฏฺิตํ โมหปริยุฏฺิตํ ¶ – ‘‘วีตราโคสิ, วีตโทโสสิ, วีตโมโหสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, วีตราคํ วีตโทสํ วีตโมหํ – ‘‘วีตราโคสิ, วีตโทโสสิ, วีตโมโหสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๒๔. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺนํ สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปนฺนํ ถุลฺลจฺจยํ อชฺฌาปนฺนํ ปาจิตฺติยํ อชฺฌาปนฺนํ ปาฏิเทสนียํ อชฺฌาปนฺนํ ทุกฺกฏํ อชฺฌาปนฺนํ ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺนํ – ‘‘ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโนสิ, สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปนฺโนสิ, ถุลฺลจฺจยํ อชฺฌาปนฺโนสิ, ปาจิตฺติยํ อชฺฌาปนฺโนสิ, ปาฏิเทสนียํ อชฺฌาปนฺโนสิ, ทุกฺกฏํ อชฺฌาปนฺโนสิ, ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโนสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, โสตาปนฺนํ – ‘‘ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโนสิ…เป… ¶ ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโนสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺนํ…เป… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺนํ – ‘‘โสตาปนฺโนสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, โสตาปนฺนํ – ‘‘โสตาปนฺโนสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๒๕. อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ, โอฏฺํ เมณฺฑํ โคณํ คทฺรภํ ติรจฺฉานคตํ เนรยิกํ – ‘‘โอฏฺโสิ, เมณฺโฑสิ, โคโณสิ, คทฺรโภสิ, ติรจฺฉานคโตสิ, เนรยิโกสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ปณฺฑิตํ พฺยตฺตํ เมธาวิ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ – ‘‘โอฏฺโสิ, เมณฺโฑสิ, โคโณสิ, คทฺรโภสิ, ติรจฺฉานคโตสิ, เนรยิโกสิ; นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม ¶ อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, โอฏฺํ เมณฺฑํ โคณํ คทฺรภํ ติรจฺฉานคตํ เนรยิกํ – ‘‘ปณฺฑิโตสิ, พฺยตฺโตสิ, เมธาวีสิ, พหุสฺสุโตสิ, ธมฺมกถิโกสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ปณฺฑิตํ พฺยตฺตํ เมธาวึ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ – ‘‘ปณฺฑิโตสิ, พฺยตฺโตสิ, เมธาวีสิ, พหุสฺสุโตสิ, ธมฺมกถิโกสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๒๖. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ขตฺติยา, พฺราหฺมณา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
๒๗. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ ¶ วเทติ, ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ อวกณฺณกา ชวกณฺณกา ธนิฏฺกา สวิฏฺกา กุลวฑฺฒกา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ พุทฺธรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา ¶ สงฺฆรกฺขิตา’’ติ ภณติ ¶ …เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ โกสิยา ภารทฺวาชา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ โคตมา โมคฺคลฺลานา กจฺจานา วาสิฏฺา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ โกฏฺกา ปุปฺผฉฑฺฑกา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ กสฺสกา วาณิชา โครกฺขา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ นฬการา กุมฺภการา ¶ เปสการา จมฺมการา นหาปิตา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ มุทฺทิกา คณกา เลขกา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ กุฏฺิกา คณฺฑิกา กิลาสิกา โสสิกา อปมาริกา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ มธุเมหิกา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ อติทีฆา อติรสฺสา อติกณฺหา อจฺโจทาตา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ นาติทีฆา นาติรสฺสา นาติกณฺหา นาจฺโจทาตา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ราคปริยุฏฺิตา โทสปริยุฏฺิตา โมหปริยุฏฺิตา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ วีตราคา วีตโทสา วีตโมหา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺนา…เป… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺนา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ โสตาปนฺนา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ โอฏฺา เมณฺฑา โคณา คทฺรภา ติรจฺฉานคตา เนรยิกา, นตฺถิ เตสํ สุคติ, ทุคฺคติเยว เตสํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
๒๘. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม ¶ เอวํ วเทติ, ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา, เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถิ เตสํ ทุคฺคติ, สุคติเยว เตสํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
๒๙. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘เย นูน จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส…เป….
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘เย นูน ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
๓๐. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘น มยํ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘น มยํ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา ¶ เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถมฺหากํ ทุคฺคติ, สุคติเยว อมฺหากํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
๓๑. อุปสมฺปนฺโน ¶ อนุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม หีเนน หีนํ วเทติ,…เป… หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ…เป… อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ…เป… อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ปณฺฑิตํ พฺยตฺตํ เมธาวึ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ – ‘‘ปณฺฑิโตสิ, พฺยตฺโตสิ, เมธาวีสิ, พหุสฺสุโตสิ, ธมฺมกถิโกสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ ทุคฺคติ, สุคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ¶ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถิ เตสํ ทุคฺคติ, สุคติเยว เตสํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘เย นูน จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘เย นูน ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนํ ขุํเสตุกาโม วมฺเภตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ, ‘‘น มยํ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘น มยํ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถมฺหากํ ¶ ทุคฺคติ, สุคติเยว อมฺหากํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
๓๒. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา หีเนน หีนํ วเทติ, จณฺฑาลํ เวนํ เนสาทํ รถการํ ปุกฺกุสํ – ‘‘จณฺฑาโลสิ, เวโนสิ, เนสาโทสิ, รถกาโรสิ ¶ , ปุกฺกุโสสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา หีเนน ¶ อุกฺกฏฺํ วเทติ, ขตฺติยํ พฺราหฺมณํ – ‘‘จณฺฑาโลสิ, เวโนสิ, เนสาโทสิ, รถกาโรสิ, ปุกฺกุโสสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ, จณฺฑาลํ เวนํ เนสาทํ รถการํ ปุกฺกุสํ – ‘‘ขตฺติโยสิ, พฺราหฺมโณสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ขตฺติยํ พฺราหฺมณํ – ‘‘ขตฺติโยสิ, พฺราหฺมโณสี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา หีเนน หีนํ วเทติ…เป… หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ…เป… อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ…เป… อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ปณฺฑิตํ พฺยตฺตํ เมธาวึ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ – ‘‘ปณฺฑิโตสิ, พฺยตฺโตสิ, เมธาวีสิ, พหุสฺสุโตสิ, ธมฺมกถิโกสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
๓๓. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น ¶ มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา เอวํ วเทติ, ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถิ เตสํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว เตสํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา เอวํ วเทติ, ‘‘เย นูน จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘เย นูน ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา เอวํ วเทติ, ‘‘น มยํ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘น มยํ ปณฺฑิตา ¶ พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถมฺหากํ ทุคฺคติ, สุคติเยว อมฺหากํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
๓๔. อุปสมฺปนฺโน ¶ อนุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา หีเนน หีนํ วเทติ…เป… หีเนน อุกฺกฏฺํ วเทติ…เป… อุกฺกฏฺเน หีนํ วเทติ…เป… อุกฺกฏฺเน อุกฺกฏฺํ วเทติ, ปณฺฑิตํ พฺยตฺตํ เมธาวึ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ – ‘‘ปณฺฑิโตสิ ¶ , พฺยตฺโตสิ, เมธาวีสิ, พหุสฺสุโตสิ ธมฺมกถิโกสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ ทุคฺคติ; สุคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา เอวํ วเทติ, ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถิ เตสํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว เตสํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา เอวํ วเทติ, ‘‘เย นูน จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘เย นูน ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนํ น ขุํเสตุกาโม น วมฺเภตุกาโม น มงฺกุกตฺตุกาโม, ทวกมฺยตา เอวํ วเทติ, ‘‘น มยํ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’’ติ ภณติ…เป…. ‘‘น มยํ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถมฺหากํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว อมฺหากํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ภณติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุพฺภาสิตสฺส.
๓๕. อนาปตฺติ ¶ อตฺถปุเรกฺขารสฺส, ธมฺมปุเรกฺขารสฺส, อนุสาสนิปุเรกฺขารสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, ขิตฺตจิตฺตสฺส, เวทนาฏฺฏสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
โอมสวาทสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. เปสฺุสิกฺขาปทํ
๓๖. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขูนํ ¶ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ เปสฺุํ อุปสํหรนฺติ; อิมสฺส สุตฺวา อมุสฺส อกฺขายนฺติ, อิมสฺส เภทาย; อมุสฺส สุตฺวา อิมสฺส อกฺขายนฺติ, อมุสฺส เภทาย. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ เปสฺุํ อุปสํหริสฺสนฺติ, อิมสฺส สุตฺวา อมุสฺส อกฺขายิสฺสนฺติ, อิมสฺส เภทาย; อมุสฺส สุตฺวา อิมสฺส อกฺขายิสฺสนฺติ, อมุสฺส เภทาย! เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ เปสฺุํ อุปสํหรถ, อิมสฺส สุตฺวา อมุสฺส อกฺขายถ, อิมสฺส เภทาย, อมุสฺส สุตฺวา อิมสฺส อกฺขายถ, อมุสฺส เภทาย? เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ¶ , ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ เปสฺุํ อุปสํหริสฺสถ! อิมสฺส สุตฺวา อมุสฺส อกฺขายิสฺสถ, อิมสฺส เภทาย! อมุสฺส สุตฺวา อิมสฺส อกฺขายิสฺสถ, อมุสฺส เภทาย! เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย. ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๗. ‘‘ภิกฺขุเปสฺุเ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๘. เปสฺุํ นาม ทฺวีหากาเรหิ เปสฺุํ โหติ – ปิยกมฺยสฺส วา เภทาธิปฺปายสฺส วา. ทสหากาเรหิ เปสฺุํ อุปสํหรติ – ชาติโตปิ, นามโตปิ, โคตฺตโตปิ, กมฺมโตปิ, สิปฺปโตปิ, อาพาธโตปิ, ลิงฺคโตปิ, กิเลสโตปิ, อาปตฺติโตปิ, อกฺโกสโตปิ.
ชาติ ¶ นาม ทฺเว ชาติโย – หีนา จ ชาติ อุกฺกฏฺา จ ชาติ. หีนา นาม ชาติ – จณฺฑาลชาติ เวนชาติ เนสาทชาติ รถการชาติ ปุกฺกุสชาติ ¶ . เอสา หีนา นาม ชาติ. อุกฺกฏฺา นาม ชาติ – ขตฺติยชาติ พฺราหฺมณชาติ. เอสา อุกฺกฏฺา นาม ชาติ…เป….
อกฺโกโส นาม ทฺเว อกฺโกสา – หีโน จ อกฺโกโส อุกฺกฏฺโ จ อกฺโกโส. หีโน นาม อกฺโกโส – โอฏฺโสิ, เมณฺโฑสิ, โคโณสิ, คทฺรโภสิ, ติรจฺฉานคโตสิ, เนรยิโกสิ; นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ; ทุคฺคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขาติ, ยกาเรน วา ภกาเรน วา กาฏโกฏจิกาย วา. เอโส ¶ หีโน นาม ¶ อกฺโกโส. อุกฺกฏฺโ นาม อกฺโกโส – ปณฺฑิโตสิ, พฺยตฺโตสิ, เมธาวีสิ, พหุสฺสุโตสิ, ธมฺมกถิโกสิ; นตฺถิ ตุยฺหํ ทุคฺคติ; สุคติ เยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขาติ. เอโส อุกฺกฏฺโ นาม อกฺโกโส.
๓๙. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘จณฺฑาโล เวโน เนสาโท รถกาโร ปุกฺกุโส’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘ขตฺติโย พฺราหฺมโณ’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘อวกณฺณโก ชวกณฺณโก ธนิฏฺโก สวิฏฺโก กุลวฑฺฒโก’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘พุทฺธรกฺขิโต ธมฺมรกฺขิโต สงฺฆรกฺขิโต’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘โกสิโย ภารทฺวาโช’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ ¶ อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘โคตโม โมคฺคลฺลาโน กจฺจาโน วาสิฏฺโ’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘โกฏฺโก ปุปฺผฉฑฺฑโก’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘กสฺสโก วาณิโช โครกฺโข’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘นฬกาโร กุมฺภกาโร เปสกาโร จมฺมกาโร นหาปิโต’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘มุทฺทิโก คณโก เลขโก’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๔๐. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘กุฏฺิโก คณฺฑิโก กิลาสิโก โสสิโก อปมาริโก’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘มธุเมหิโก’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘อติทีโฆ อติรสฺโส อติกณฺโห อจฺโจทาโต’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘นาติทีโฆ ¶ นาติรสฺโส นาติกณฺโห นาจฺโจทาโต’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘ราคปริยุฏฺิโต โทสปริยุฏฺิโต โมหปริยุฏฺิโต’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน, สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปนฺโน, ถุลฺลจฺจยํ อชฺฌาปนฺโน, ปาจิตฺติยํ อชฺฌาปนฺโน ¶ , ปาฏิเทสนียํ อชฺฌาปนฺโน, ทุกฺกฏํ อชฺฌาปนฺโน, ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘โสตาปนฺโน’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘โอฏฺโ เมณฺโฑ โคโณ คทฺรโภ ติรจฺฉานคโต เนรยิโก, นตฺถิ ตสฺส สุคติ, ทุคฺคติเยว ตสฺส ปาฏิกงฺขา’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ตํ ‘ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก, นตฺถิ ตสฺส ทุคฺคติ, สุคติ เยว ตสฺส ปาฏิกงฺขา’ติ ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
๔๑. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา, ปุกฺกุสา’ติ ภณติ, น โส อฺํ ภณติ, ตฺเว ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ขตฺติยา พฺราหฺมณา’ติ ภณติ, น โส อฺํ ภณติ, ตฺเว ภณตี’ติ. อาปตฺติ ¶ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส…เป….
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ‘สนฺติ อิเธกจฺเจ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถิ เตสํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว เตสํ ปาฏิกงฺขา’ติ ภณติ, น ¶ โส อฺํ ภณติ, ตฺเว ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ‘เย นูน จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’ติ ภณติ, น โส อฺํ ภณติ, ตฺเว ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ‘เย นูน ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา’ติ ภณติ, น โส อฺํ ภณติ, ตฺเว ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ‘น มยํ จณฺฑาลา เวนา เนสาทา รถการา ปุกฺกุสา’ติ ภณติ, น โส อฺํ ภณติ, ตฺเว ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ ¶ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม ‘น มยํ ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา, นตฺถมฺหากํ ทุคฺคติ, สุคติ เยว อมฺหากํ ปาฏิกงฺขา’ติ ภณติ, น โส อฺํ ¶ ภณติ, ตฺเว ภณตี’’ติ. อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ทุกฺกฏสฺส.
๔๒. อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ; อาปตฺติ วาจาย, วาจาย ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺโน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อนุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อุปสมฺปนฺโน อนุปสมฺปนฺนสฺส สุตฺวา อนุปสมฺปนฺนสฺส เปสฺุํ อุปสํหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๓. อนาปตฺติ นปิยกมฺยสฺส, นเภทาธิปฺปายสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เปสฺุสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทํ
๔๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุปาสเก ปทโส ธมฺมํ วาเจนฺติ. อุปาสกา ภิกฺขูสุ อคารวา อปฺปติสฺสา อสภาควุตฺติกา วิหรนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุปาสเก ปทโส ธมฺมํ วาเจสฺสนฺติ! อุปาสกา ภิกฺขูสุ อคารวา อปฺปติสฺสา อสภาควุตฺติกา วิหรนฺตี’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุปาสเก ปทโส ธมฺมํ วาเจถ; อุปาสกา ภิกฺขูสุ อคารวา อปฺปติสฺสา อสภาควุตฺติกา วิหรนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุปาสเก ปทโส ธมฺมํ วาเจสฺสถ! อุปาสกา ภิกฺขูสุ อคารวา อปฺปติสฺสา อสภาควุตฺติกา วิหรนฺติ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนุปสมฺปนฺนํ ปทโส ธมฺมํ วาเจยฺย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๖. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อนุปสมฺปนฺโน นาม ภิกฺขฺุจ ภิกฺขุนิฺจ เปตฺวา อวเสโส อนุปสมฺปนฺโน นาม.
ปทโส ¶ นาม ปทํ, ¶ อนุปทํ, อนฺวกฺขรํ, อนุพฺยฺชนํ.
ปทํ นาม เอกโต ปฏฺเปตฺวา เอกโต โอสาเปนฺติ. อนุปทํ นาม ปาเฏกฺกํ ปฏฺเปตฺวา เอกโต โอสาเปนฺติ. อนฺวกฺขรํ นาม ‘‘รูปํ อนิจฺจ’’นฺติ วุจฺจมาโน, ‘‘รุ’’นฺติ โอปาเตติ. อนุพฺยฺชนํ นาม ‘‘รูปํ อนิจฺจ’’นฺติ วุจฺจมาโน, ‘‘เวทนา อนิจฺจา’’ติ สทฺทํ นิจฺฉาเรติ.
ยฺจ ¶ ปทํ, ยฺจ อนุปทํ, ยฺจ อนฺวกฺขรํ, ยฺจ อนุพฺยฺชนํ – สพฺพเมตํ ปทโส [ปทโส ธมฺโม (อิติปิ)] นาม.
ธมฺโม นาม พุทฺธภาสิโต, สาวกภาสิโต, อิสิภาสิโต, เทวตาภาสิโต, อตฺถูปสฺหิโต, ธมฺมูปสฺหิโต.
วาเจยฺยาติ ปเทน วาเจติ, ปเท ปเท อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อกฺขราย วาเจติ, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๗. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี ปทโส ธมฺมํ วาเจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก ปทโส ธมฺมํ วาเจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี ปทโส ธมฺมํ วาเจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อนาปตฺติ.
๔๘. อนาปตฺติ เอกโต อุทฺทิสาเปนฺโต, เอกโต สชฺฌายํ กโรนฺโต ¶ , เยภุยฺเยน ปคุณํ คนฺถํ ภณนฺตํ โอปาเตติ, โอสาเรนฺตํ โอปาเตติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปทโสธมฺมสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. สหเสยฺยสิกฺขาปทํ
๔๙. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน อุปาสกา อารามํ อาคจฺฉนฺติ ธมฺมสฺสวนาย. ธมฺเม ภาสิเต เถรา ภิกฺขู ยถาวิหารํ คจฺฉนฺติ. นวกา ภิกฺขู ตตฺเถว อุปฏฺานสาลายํ อุปาสเกหิ สทฺธึ มุฏฺสฺสตี, อสมฺปชานา, นคฺคา, วิกูชมานา, กากจฺฉมานา เสยฺยํ กปฺเปนฺติ. อุปาสกา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา มุฏฺสฺสตี อสมฺปชานา นคฺคา วิกูชมานา กากจฺฉมานา เสยฺยํ กปฺเปสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ อุปาสกานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อนุปสมฺปนฺเนน ¶ สหเสยฺยํ กปฺเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต นวเก ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนุปสมฺปนฺเนน สหเสยฺยํ กปฺเปนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อนุปสมฺปนฺเนน สหเสยฺยํ กปฺเปสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนุปสมฺปนฺเนน สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๐. อถ ¶ โข ภควา อาฬวิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน โกสมฺพี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน โกสมฺพี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ พทริการาเม. ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ราหุลํ เอตทโวจุํ – ‘‘ภควตา, อาวุโส ราหุล, สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น อนุปสมฺปนฺเนน สหเสยฺยา กปฺเปตพฺพา’ติ. เสยฺยํ, อาวุโส ราหุล, ชานาหี’’ติ. อถ โข อายสฺมา ราหุโล เสยฺยํ อลภมาโน วจฺจกุฏิยา เสยฺยํ กปฺเปสิ. อถ โข ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย เยน วจฺจกุฏิ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อุกฺกาสิ. อายสฺมาปิ ราหุโล อุกฺกาสิ. ‘‘โก เอตฺถา’’ติ? ‘‘อหํ, ภควา, ราหุโล’’ติ. ‘‘กิสฺส ตฺวํ, ราหุล, อิธ นิสินฺโนสี’’ติ? อถ โข อายสฺมา ราหุโล ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ ¶ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อนุปสมฺปนฺเนน ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนุปสมฺปนฺเนน อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อนุปสมฺปนฺโน นาม ภิกฺขุํ เปตฺวา อวเสโส อนุปสมฺปนฺโน นาม.
อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตนฺติ ¶ ¶ อติเรกทิรตฺตติรตฺตํ.
สหาติ ¶ เอกโต.
เสยฺยา นาม สพฺพจฺฉนฺนา, สพฺพปริจฺฉนฺนา, เยภุยฺเยนจฺฉนฺนา, เยภุยฺเยน ปริจฺฉนฺนา.
เสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ จตุตฺเถ ทิวเส อตฺถงฺคเต สูริเย, อนุปสมฺปนฺเน นิปนฺเน, ภิกฺขุ นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุ นิปนฺเน, อนุปสมฺปนฺโน นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุฏฺหิตฺวา ปุนปฺปุนํ นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๕๓. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุปฑฺฒจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อนาปตฺติ.
๕๔. อนาปตฺติ ¶ ทฺเวติสฺโส รตฺติโย วสติ, อูนกทฺเวติสฺโส รตฺติโย วสติ, ทฺเว รตฺติโย วสิตฺวา ตติยาย รตฺติยา ปุรารุณา นิกฺขมิตฺวา ปุน วสติ, สพฺพจฺฉนฺเน, สพฺพอปริจฺฉนฺเน, สพฺพปริจฺฉนฺเน สพฺพอจฺฉนฺเน [วสติ, สพฺพอจฺฉนฺเน สพฺพอปริจฺฉนฺเน, (สี.)], เยภุยฺเยน อจฺฉนฺเน, เยภุยฺเยน อปริจฺฉนฺเน, อนุปสมฺปนฺเน นิปนฺเน ภิกฺขุ นิสีทติ, ภิกฺขุ นิปนฺเน อนุปสมฺปนฺโน ¶ นิสีทติ, อุโภ วา นิสีทนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สหเสยฺยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. ทุติยสหเสยฺยสิกฺขาปทํ
๕๕. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อนุรุทฺโธ โกสเลสุ ¶ ชนปเท [เอตฺถ อมฺพฏฺสุตฺตาทิฏีกา โอโลเกตพฺพา] สาวตฺถึ คจฺฉนฺโต สายํ อฺตรํ คามํ อุปคจฺฉิ. เตน โข ปน สมเยน ตสฺมึ คาเม อฺตริสฺสา อิตฺถิยา อาวสถาคารํ ปฺตฺตํ โหติ. อถ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ เยน สา อิตฺถี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘สเจ เต, ภคินิ, อครุ, วเสยฺยาม เอกรตฺตํ อาวสถาคาเร’’ติ. ‘‘วเสยฺยาถ, ภนฺเต’’ติ. อฺเปิ อทฺธิกา เยน สา อิตฺถี เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อิตฺถึ เอตทโวจุํ – ‘‘สเจ เต, อยฺเย, อครุ วเสยฺยาม เอกรตฺตํ อาวสถาคาเร’’ติ ¶ . ‘‘เอโส โข อยฺโย สมโณ ปมํ อุปคโต; สเจ โส อนุชานาติ, วเสยฺยาถา’’ติ. อถ โข เต อทฺธิกา เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจุํ – ‘‘สเจ เต, ภนฺเต, อครุ, วเสยฺยาม เอกรตฺตํ อาวสถาคาเร’’ติ. ‘‘วเสยฺยาถ, อาวุโส’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี อายสฺมนฺเต อนุรุทฺเธ สห ทสฺสเนน ปฏิพทฺธจิตฺตา อโหสิ. อถ โข สา อิตฺถี เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘อยฺโย, ภนฺเต, อิเมหิ มนุสฺเสหิ อากิณฺโณ น ผาสุ วิหริสฺสติ. สาธาหํ, ภนฺเต, อยฺยสฺส ¶ มฺจกํ อพฺภนฺตรํ ปฺเปยฺย’’นฺติ. อธิวาเสสิ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ตุณฺหีภาเวน. อถ โข สา อิตฺถี อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส มฺจกํ อพฺภนฺตรํ ปฺเปตฺวา อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา คนฺธคนฺธินี เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘อยฺโย, ภนฺเต, อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก, อหํ จมฺหิ อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา. สาธาหํ, ภนฺเต, อยฺยสฺส ปชาปติ ภเวยฺย’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อนุรุทฺโธ ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข สา อิตฺถี อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘อยฺโย, ภนฺเต, อภิรูโป ¶ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก, อหฺจมฺหิ อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา. สาธุ, ภนฺเต, อยฺโย มฺเจว ปฏิจฺฉตุ [สมฺปฏิจฺฉตุ (สฺยา.)] สพฺพฺจ สาปเตยฺย’’นฺติ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ตุณฺหี อโหสิ. อถ โข สา อิตฺถี สาฏกํ นิกฺขิปิตฺวา อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส ปุรโต จงฺกมติปิ ติฏฺติปิ นิสีทติปิ เสยฺยมฺปิ กปฺเปติ. อถ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ อินฺทฺริยานิ โอกฺขิปิตฺวา ตํ อิตฺถึ เนว โอโลเกสิ นปิ อาลปิ. อถ โข ¶ สา อิตฺถี – ‘‘อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ! พหู เม มนุสฺสา สเตนปิ สหสฺเสนปิ ปหิณนฺติ. อยํ ปน สมโณ – มยา สามํ ยาจิยมาโน – น อิจฺฉติ มฺเจว ปฏิจฺฉิตุํ สพฺพฺจ สาปเตยฺย’’นฺติ สาฏกํ นิวาเสตฺวา อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส ปาเทสุ สิรสา ¶ นิปติตฺวา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺจโย มํ, ภนฺเต, อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ ยาหํ เอวมกาสึ. ตสฺสา เม, ภนฺเต, อยฺโย อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวรายา’’ติ. ‘‘ตคฺฆ ตฺวํ, ภคินิ, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ ยา ตฺวํ เอวมกาสิ. ยโต จ โข ตฺวํ, ภคินิ, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ¶ ปฏิกโรสิ, ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหาม. วุทฺธิ เหสา, ภคินิ, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายติฺจ สํวรํ อาปชฺชตี’’ติ.
อถ โข สา อิตฺถี ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา, อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ตํ อิตฺถึ อายสฺมา อนุรุทฺโธ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข สา อิตฺถี – อายสฺมตา อนุรุทฺเธน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา – อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต, อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต! เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ¶ ทกฺขนฺตีติ, เอวเมวํ อยฺเยน อนุรุทฺเธน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต. เอสาหํ, ภนฺเต, ตํ ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมฺจ ภิกฺขุสงฺฆฺจ. อุปาสิกํ มํ อยฺโย ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ สาวตฺถิยํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อนุรุทฺโธ มาตุคาเมน สหเสยฺยํ กปฺเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อนุรุทฺธ, มาตุคาเมน ¶ สหเสยฺยํ กปฺเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ ¶ . วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, อนุรุทฺธ, มาตุคาเมน สหเสยฺยํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, อนุรุทฺธ, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๖. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๗. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี [ยกฺขินี (ก.)], น เปตี, น ติรจฺฉานคตา; อนฺตมโส ตทหุชาตาปิ ทาริกา, ปเคว มหตฺตรี.
สหาติ เอกโต.
เสยฺยา นาม สพฺพจฺฉนฺนา, สพฺพปริจฺฉนฺนา, เยภุยฺเยนจฺฉนฺนา, เยภุยฺเยน ปริจฺฉนฺนา.
เสยฺยํ ¶ กปฺเปยฺยาติ อตฺถงฺคเต สูริเย, มาตุคาเม นิปนฺเน ภิกฺขุ นิปชฺชติ, อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุ นิปนฺเน มาตุคาโม นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุฏฺหิตฺวา ปุนปฺปุนํ นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๕๘. มาตุคาเม มาตุคามสฺี สหเสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม เวมติโก สหเสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม อมาตุคามสฺี สหเสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุปฑฺฒจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยกฺขิยา วา เปติยา วา ปณฺฑเกน วา ติรจฺฉานคติตฺถิยา วา สหเสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม มาตุคามสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม อมาตุคามสฺี, อนาปตฺติ.
๕๙. อนาปตฺติ ¶ สพฺพจฺฉนฺเน สพฺพอปริจฺฉนฺเน, สพฺพปริจฺฉนฺเน สพฺพอจฺฉนฺเน [อนาปตฺติ สพฺพอจฺฉนฺเน สพฺพอปริจฺฉนฺเน, (สี.)], เยภุยฺเยน อจฺฉนฺเน, เยภุยฺเยน อปริจฺฉนฺเน, มาตุคาเม นิปนฺเน ภิกฺขุ นิสีทติ ¶ , ภิกฺขุ นิปนฺเน มาตุคาโม นิสีทติ, อุโภ วา นิสีทนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุติยสหเสยฺยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. ธมฺมเทสนาสิกฺขาปทํ
๖๐. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี สาวตฺถิยํ กุลูปโก โหติ, พหุกานิ กุลานิ อุปสงฺกมติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อฺตรํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน ฆรณี นิเวสนทฺวาเร นิสินฺนา โหติ, ฆรสุณฺหา อาวสถทฺวาเร นิสินฺนา โหติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน ฆรณี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ฆรณิยา อุปกณฺณเก ธมฺมํ เทเสสิ. อถ โข ฆรสุณฺหาย เอตทโหสิ – ‘‘กิ นุ โข โส สมโณ สสฺสุยา ชาโร อุทาหุ โอภาสตี’’ติ?
อถ โข อายสฺมา อุทายี ฆรณิยา อุปกณฺณเก ธมฺมํ เทเสตฺวา เยน ฆรสุณฺหา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ฆรสุณฺหาย อุปกณฺณเก ธมฺมํ เทเสสิ. อถ โข ฆรณิยา เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข โส สมโณ ฆรสุณฺหาย ชาโร อุทาหุ โอภาสตี’’ติ ¶ ? อถ โข อายสฺมา อุทายี ฆรสุณฺหาย อุปกณฺณเก ธมฺมํ เทเสตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ฆรณี ฆรสุณฺหํ เอตทโวจ – ‘‘เห เช, กึ เต เอโส สมโณ อโวจา’’ติ? ‘‘ธมฺมํ เม, อยฺเย, เทเสสิ’’. ‘‘อยฺยาย ปน กึ อโวจา’’ติ? ‘‘มยฺหมฺปิ ธมฺมํ เทเสสี’’ติ. ตา ¶ อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุทายี มาตุคามสฺส อุปกณฺณเก ธมฺมํ เทเสสฺสติ! นนุ นาม วิสฺสฏฺเน วิวเฏน ธมฺโม เทเสตพฺโพ’’ติ?
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตาสํ อิตฺถีนํ อุชฺฌายนฺตีนํ ขิยฺยนฺตีนํ วิปาเจนฺตีนํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี มาตุคามสฺส ธมฺมํ เทเสสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ¶ อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, มาตุคามสฺส ธมฺมํ เทเสสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ ¶ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคามสฺส ธมฺมํ เทเสสฺสสิ. เนตํ โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ มาตุคามสฺส ธมฺมํ เทเสยฺย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๖๑. เตน โข ปน สมเยน อุปาสิกา ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘อิงฺฆายฺยา ธมฺมํ เทเสถา’’ติ. ‘‘น, ภคินี, กปฺปติ มาตุคามสฺส ธมฺมํ เทเสตุ’’นฺติ. ‘‘อิงฺฆายฺยา ฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสถ, สกฺกา เอตฺตเกนปิ ธมฺโม อฺาตุ’’นฺติ. ‘‘น, ภคินี, กปฺปติ มาตุคามสฺส ธมฺมํ เทเสตุ’’นฺติ. กุกฺกุจฺจายนฺตา น เทเสสุํ. อุปาสิกา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺยา อมฺเหหิ ยาจิยมานา ธมฺมํ น เทเสสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตาสํ อุปาสิกานํ ¶ อุชฺฌายนฺตีนํ ขิยฺยนฺตีนํ วิปาเจนฺตีนํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มาตุคามสฺส ฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขู มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ¶ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๖๒. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ มาตุคามสฺส ฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสตุ’’นฺติ เต อวิฺุํ ปุริสวิคฺคหํ อุปนิสีทาเปตฺวา มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อวิฺุํ ปุริสวิคฺคหํ อุปนิสีทาเปตฺวา มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสสฺสนฺตี’’ติ!
อถ ¶ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อวิฺุํ ปุริสวิคฺคหํ อุปนิสีทาเปตฺวา มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ ¶ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อวิฺุํ ปุริสวิคฺคหํ อุปนิสีทาเปตฺวา มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ ¶ –
๖๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสยฺย, อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหน, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี; น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา; วิฺู, ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตํ ทุฏฺุลฺลาทุฏฺุลฺลํ อาชานิตุํ.
อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหีติ อติเรกฉปฺปฺจวาจาหิ.
ธมฺโม นาม พุทฺธภาสิโต, สาวกภาสิโต, อิสิภาสิโต, เทวตาภาสิโต, อตฺถูปสฺหิโต, ธมฺมูปสฺหิโต.
เทเสยฺยาติ ปเทน เทเสติ, ปเท ปเท อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อกฺขราย เทเสติ, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหนาติ เปตฺวา วิฺุํ ปุริสวิคฺคหํ. วิฺู นาม ปุริสวิคฺคโห, ปฏิพโล โหติ สุภาสิตทุพฺภาสิตํ ทุฏฺุลฺลาทุฏฺุลฺลํ อาชานิตุํ.
๖๕. มาตุคาเม มาตุคามสฺี อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสติ, อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหน, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม เวมติโก อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสติ, อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหน, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม อมาตุคามสฺี อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสติ, อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหน, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ยกฺขิยา ¶ ¶ วา เปติยา วา ปณฺฑกสฺส วา ¶ ติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคหิตฺถิยา วา อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ¶ ธมฺมํ เทเสติ, อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหน, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม มาตุคามสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม อมาตุคามสฺี, อนาปตฺติ.
๖๖. อนาปตฺติ วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหน, ฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสติ, อูนกฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสติ, อุฏฺหิตฺวา ปุน นิสีทิตฺวา เทเสติ, มาตุคาโม อุฏฺหิตฺวา ปุน นิสีทติ ตสฺมึ เทเสติ, อฺสฺส มาตุคามสฺส เทเสติ, ปฺหํ ปุจฺฉติ, ปฺหํ ปุฏฺโ กเถติ, อฺสฺสตฺถาย ภณนฺตํ มาตุคาโม สุณาติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ธมฺมเทสนาสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. ภูตาโรจนสิกฺขาปทํ
๖๗. [ปารา. ๑๙๓] เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา สนฺทิฏฺา สมฺภตฺตา ภิกฺขู วคฺคุมุทาย นทิยา ตีเร วสฺสํ อุปคจฺฉึสุ. เตน โข ปน สมเยน วชฺชี ทุพฺภิกฺขา โหติ – ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข วชฺชี ทุพฺภิกฺขา – ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. เกน นุ โข มยํ อุปาเยน สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วเสยฺยาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลเมยฺยามา’’ติ? เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘หนฺท มยํ, อาวุโส, คิหีนํ กมฺมนฺตํ อธิฏฺเม. เอวํ เต อมฺหากํ ทาตุํ มฺิสฺสนฺติ. เอวํ มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิสฺสาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิสฺสามา’’ติ. เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘อลํ, อาวุโส, กึ คิหีนํ กมฺมนฺตํ อธิฏฺิเตน? หนฺท มยํ, อาวุโส, คิหีนํ ทูเตยฺยํ หราม. เอวํ เต อมฺหากํ ทาตุํ มฺิสฺสนฺติ. เอวํ มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิสฺสาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิสฺสามา’’ติ. เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘อลํ, อาวุโส; ¶ กึ คิหีนํ กมฺมนฺตํ อธิฏฺิเตน! กึ คิหีนํ ทูเตยฺยํ หเฏน! หนฺท มยํ, อาวุโส, คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสิสฺสาม ¶ – ‘อสุโก ภิกฺขุ ปมสฺส ฌานสฺส ¶ ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ ทุติยสฺส ฌานสฺส ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ ตติยสฺส ฌานสฺส ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ¶ ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ โสตาปนฺโน, อสุโก ภิกฺขุ สกทาคามี, อสุโก ภิกฺขุ อนาคามี, อสุโก ภิกฺขุ อรหา, อสุโก ภิกฺขุ เตวิชฺโช, อสุโก ภิกฺขุ ฉฬภิฺโติ. เอวํ เต อมฺหากํ ทาตุํ มฺิสฺสนฺติ. เอวํ มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิสฺสาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิสฺสามา’’ติ. เอโส เยว โข, อาวุโส, เสยฺโย, โย อมฺหากํ คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺโณ ภาสิโต’’ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสึสุ – ‘‘อสุโก ภิกฺขุ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภี…เป… อสุโก ภิกฺขุ ฉฬภิฺโ’’ติ. อถ โข เต มนุสฺสา – ‘‘ลาภา วต โน, สุลทฺธํ วต โน, เยสํ โน เอวรูปา ภิกฺขู วสฺสํ อุปคตา, น วต โน อิโต ปุพฺเพ เอวรูปา ภิกฺขู วสฺสํ อุปคตา, ยถยิเม ภิกฺขู สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา’’ติ. เต น ตาทิสานิ โภชนานิ อตฺตนา ภฺุชนฺติ, มาตาปิตูนํ เทนฺติ ปุตฺตทารสฺส เทนฺติ ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เทนฺติ มิตฺตามจฺจานํ เทนฺติ าติสาโลหิตานํ เทนฺติ ยาทิสานิ ภิกฺขูนํ เทนฺติ. น ตาทิสานิ ขาทนียานิ สายนียานิ ปานานิ อตฺตนา ขาทนฺติ สายนฺติ ปิวนฺติ [อตฺตนา ปิวนฺติ (สฺยา. ก.)] มาตาปิตูนํ เทนฺติ ปุตฺตทารสฺส เทนฺติ ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เทนฺติ มิตฺตามจฺจานํ เทนฺติ าติสาโลหิตานํ เทนฺติ ¶ , ยาทิสานิ ภิกฺขูนํ เทนฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู วณฺณวา อเหสุํ ปีณินฺทฺริยา ปสนฺนมุขวณฺณา วิปฺปสนฺนฉวิวณฺณา.
๖๘. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ วสฺสํวุฏฺานํ ภิกฺขูนํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. อถ โข เต ภิกฺขู วสฺสํวุฏฺา เตมาสจฺจเยน เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน เวสาลี เตน ปกฺกมึสุ. อนุปุพฺเพน เยน เวสาลี มหาวนํ กูฏาคารสาลา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เตน โข ปน สมเยน ทิสาสุ วสฺสํวุฏฺา ภิกฺขู กิสา โหนฺติ ลูขา ทุพฺพณฺณา ¶ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตา ธมนิสนฺถตคตฺตา. วคฺคุมุทาตีริยา ปน ภิกฺขู วณฺณวา โหนฺติ ปีณินฺทฺริยา ปสนฺนมุขวณฺณา วิปฺปสนฺนฉวิวณฺณา. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู เอตทโวจ ¶ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขเว, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิตฺถ, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถา’’ติ? ‘‘ขมนียํ ภควา, ยาปนียํ ภควา. สมคฺคา จ มยํ, ภนฺเต, สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิมฺหา, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิมฺหา’’ติ. ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, ชานนฺตาปิ น ปุจฺฉนฺติ. กาลํ วิทิตฺวา ปุจฺฉนฺติ ¶ , กาลํ วิทิตฺวา น ปุจฺฉนฺติ. อตฺถสฺหิตํ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, โน อนตฺถสฺหิตํ. อนตฺถสฺหิเต เสตุฆาโต ตถาคตานํ. ทฺวีหากาเรหิ พุทฺธา ¶ ภควนฺโต ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉนฺติ – ธมฺมํ วา เทเสสฺสาม, สาวกานํ วา สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามาติ.
อถ โข ภควา วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ยถา กถํ ปน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิตฺถ, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถา’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘กจฺจิ ปน โว, ภิกฺขเว, ภูต’’นฺติ? ‘‘ภูตํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุทรสฺส การณา คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสิสฺสถ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนุปสมฺปนฺนสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อาโรเจยฺย ภูตสฺมึ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๗๐. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อนุปสมฺปนฺโน นาม ภิกฺขฺุจ ภิกฺขุนิฺจ เปตฺวา, อวเสโส อนุปสมฺปนฺโน นาม.
[ปารา. ๑๙๘]อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม นาม ฌานํ, วิโมกฺโข, สมาธิ, สมาปตฺติ, าณทสฺสนํ, มคฺคภาวนา, ผลสจฺฉิกิริยา, กิเลสปฺปหานํ, วินีวรณตา จิตฺตสฺส, สฺุาคาเร อภิรติ.
[ปารา. ๑๙๙]ฌานนฺติ ¶ ปมํ ฌานํ, ทุติยํ ฌานํ, ตติยํ ฌานํ, จตุตฺถํ ฌานํ.
[ปารา. ๑๙๙]วิโมกฺโขติ สฺุโต วิโมกฺโข, อนิมิตฺโต วิโมกฺโข, อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข.
[ปารา. ๑๙๙]สมาธีติ สฺุโต สมาธิ, อนิมิตฺโต สมาธิ, อปฺปณิหิโต ¶ สมาธิ.
[ปารา. ๑๙๙]สมาปตฺตีติ สฺุตา สมาปตฺติ, อนิมิตฺตา สมาปตฺติ, อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ.
[ปารา. ๑๙๙]าณทสฺสนนฺติ ¶ ¶ ติสฺโส วิชฺชา.
[ปารา. ๑๙๙]มคฺคภาวนาติ จตฺตาโร สติปฏฺานา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา, ปฺจินฺทฺริยานิ, ปฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา, อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค.
[ปารา. ๑๙๙]ผลสจฺฉิกิริยาติ โสตาปตฺติผลสฺส สจฺฉิกิริยา, สกทาคามิผลสฺส สจฺฉิกิริยา, อนาคามิผลสฺส สจฺฉิกิริยา, อรหตฺตสฺส [อรหตฺตผลสฺส (สฺยา.)] สจฺฉิกิริยา.
[ปารา. ๑๙๙]กิเลสปฺปหานนฺติ ราคสฺส ปหานํ, โทสสฺส ปหานํ, โมหสฺส ปหานํ.
[ปารา. ๑๙๙]วินีวรณตา จิตฺตสฺสาติ ราคา จิตฺตํ วินีวรณตา, โทสา จิตฺตํ วินีวรณตา, โมหา จิตฺตํ วินีวรณตา.
[ปารา. ๑๙๙]สฺุาคาเร อภิรตีติ ปเมน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ, ทุติเยน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ, ตติเยน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ, จตุตฺเถน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ.
๗๑. อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปชฺชามี’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปนฺโน’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมสฺส ฌานสฺส ลาภิมฺหี’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมสฺส ฌานสฺส วสิมฺหี’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมํ ¶ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘สฺุตํ วิโมกฺขํ… อนิมิตฺตํ วิโมกฺขํ… อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขํ… สฺุตํ สมาธึ… อนิมิตฺตํ สมาธึ… อปฺปณิหิตํ สมาธึ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; อปฺปณิหิตสฺส สมาธิสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; อปฺปณิหิโต สมาธิ สจฺฉิกโต มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘สฺุตํ สมาปตฺตึ… อนิมิตฺตํ สมาปตฺตึ… อปฺปณิหิตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; อปฺปณิหิตาย สมาปตฺติยา ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ติสฺโส วิชฺชา สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ติสฺสนฺนํ วิชฺชานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘จตฺตาโร ¶ สติปฏฺาเน… จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร อิทฺธิปาเท สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ¶ สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปฺจินฺทฺริยานิ… ปฺจ พลานิ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ ¶ , สมาปนฺโน; ปฺจนฺนํ พลานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปฺจ พลานิ สจฺฉิกตานิ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘สตฺต โพชฺฌงฺเค สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; สตฺต โพชฺฌงฺคา สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; อริยสฺส อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค สจฺฉิกโต มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โสตาปตฺติผลํ… สกทาคามิผลํ… อนาคามิผลํ… อรหตฺตํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; อรหตฺตสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; อรหตฺตํ [อรหตฺตผลํ (สฺยา.)] สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ราโค เม จตฺโต… โทโส เม จตฺโต… โมโห เม จตฺโต, วนฺโต, มุตฺโต, ปหีโน, ปฏินิสฺสฏฺโ, อุกฺเขฏิโต ¶ , สมุกฺเขฏิโต’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ราคา เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา เม จิตฺต วินีวรณํ… โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘สฺุาคาเร ปมํ ฌานํ… ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๗๒. อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส ทุติยสฺส จ ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ… ปมฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส จตุตฺถสฺส จ ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ… อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ… อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ… สฺุตฺจ ¶ สมาธึ… อนิมิตฺตฺจ สมาธึ… อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส อปฺปณิหิตสฺส จ สมาธิสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิโต จ สมาธิ สจฺฉิกโต มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ สฺุตฺจ สมาปตฺตึ… อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ… อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส อปฺปณิหิตาย จ สมาปตฺติยา ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิตา จ สมาปตฺติ สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ ติสฺโส จ วิชฺชา สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส ติสฺสนฺนฺจ วิชฺชานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ ติสฺโส จ วิชฺชา สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ¶ ฌานํ จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน…เป… จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส จตุนฺนฺจ อิทฺธิปาทานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ จตฺตาโร จ อิทฺธิปาทา สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ, ปฺจ จ อินฺทฺริยานิ… ปฺจ จ พลานิ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส ปฺจนฺนฺจ พลานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ ปฺจ จ พลานิ สจฺฉิกตานิ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ สตฺต จ โพชฺฌงฺเค สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส สตฺตนฺนฺจ โพชฺฌงฺคานํ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ สตฺต จ โพชฺฌงฺคา สจฺฉิกตา มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส อริยสฺส จ อฏฺงฺคิกสฺส ¶ มคฺคสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ อริโย จ อฏฺงฺคิโก มคฺโค สจฺฉิกโต มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ โสตาปตฺติผลฺจ… สกทาคามิผลฺจ… อนาคามิผลฺจ… อรหตฺตฺจ [อรหตฺตผลฺจ (สฺยา.)] สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ปมสฺส จ ฌานสฺส อรหตฺตสฺส [อรหตฺตผลสฺส (สฺยา.)] จ ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ปมฺจ ฌานํ อรหตฺตฺจ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน… ราโค จ เม จตฺโต… โทโส จ เม จตฺโต… โมโห จ เม จตฺโต, วนฺโต, มุตฺโต, ปหีโน, ปฏินิสฺสฏฺโ, อุกฺเขฏิโต, สมุกฺเขฏิโต’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน… ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๗๓. อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ… ทุติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ทุติยสฺส จ ฌานสฺส จตุตฺถสฺส จ ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ทุติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ทุติยฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ…เป… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ทุติยฺจ ฌานํ ปมฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; ทุติยสฺส จ ฌานสฺส ปมสฺส จ ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; ทุติยฺจ ฌานํ ปมฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
มูลํ สํขิตฺตํ.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, ปมฺจ ฌานํ ¶ สมาปชฺชึ, สมาปชฺชามิ, สมาปนฺโน; โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, ปมสฺส ¶ จ ฌานสฺส ลาภิมฺหิ, วสิมฺหิ; โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, ปมฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส…เป….
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ สฺุตฺจ สมาธึ อนิมิตฺตฺจ สมาธึ อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ สฺุตฺจ สมาปตฺตึ อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ ติสฺโส จ วิชฺชา จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท ปฺจ จ อินฺทฺริยานิ ปฺจ จ พลานิ สตฺต จ โพชฺฌงฺเค อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ โสตาปตฺติผลฺจ ¶ สกทาคามิผลฺจ อนาคามิผลฺจ อรหตฺตฺจ [อรหตฺตผลฺจ (สฺยา.)] สมาปชฺชึ…เป… ราโค จ เม จตฺโต, โทโส จ เม จตฺโต, โมโห จ เม จตฺโต, วนฺโต, มุตฺโต, ปหีโน, ปฏินิสฺสฏฺโ, อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโต, ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๗๔. อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ ¶ วตฺตุกาโม ‘‘ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ วตฺตุกาโม ‘‘ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ, สฺุตํ วิโมกฺขํ, อนิมิตฺตํ วิโมกฺขํ, อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขํ, สฺุตํ สมาธึ, อนิมิตฺตํ สมาธึ, อปฺปณิหิตํ สมาธึ, สฺุตํ สมาปตฺตึ, อนิมิตฺตํ สมาปตฺตึ, อปฺปณิหิตํ สมาปตฺตึ, ติสฺโส วิชฺชา, จตฺตาโร สติปฏฺาเน, จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน, จตฺตาโร อิทฺธิปาเท, ปฺจินฺทฺริยานิ, ปฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺเค, อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิผลํ, อนาคามิผลํ, อรหตฺตํ [อรหตฺตผลํ (สฺยา.)] สมาปชฺชึ…เป… ราโค เม จตฺโต, โทโส เม จตฺโต, โมโห เม จตฺโต, วนฺโต, มุตฺโต, ปหีโน; ปฏินิสฺสฏฺโ, อุกฺเขฏิโต, สมุกฺเขฏิโต; ราคา เม จิตฺตํ วินีวรณํ, โทสา เม จิตฺตํ วินีวรณํ, โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ วตฺตุกาโม…เป… ‘‘โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ วตฺตุกาโม – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ¶ ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
มูลํ สํขิตฺตํ.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ วตฺตุกาโม – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ วตฺตุกาโม – ‘‘โทสา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ ¶ …เป… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ วตฺตุกาโม – ‘‘โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ…เป… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ วตฺตุกาโม – ‘‘ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส, น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
๗๕. อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; โส ภิกฺขุ ¶ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา ปมํ ฌานํ สจฺฉิกต’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; โส ภิกฺขุ จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกต’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ สฺุตํ วิโมกฺขํ…เป… อนิมิตฺตํ วิโมกฺขํ อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขํ สฺุตํ สมาธึ อนิมิตฺตํ สมาธึ อปฺปณิหิตํ สมาธึ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; โส ภิกฺขุ อปฺปณิหิตสฺส สมาธิสฺส ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา อปฺปณิหิโต สมาธิ สจฺฉิกโต’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ สฺุตํ สมาปตฺตึ…เป… อนิมิตฺตํ สมาปตฺตึ อปฺปณิหิตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; อปฺปณิหิตาย สมาปตฺติยา ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ สจฺฉิกตา’’ติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ ติสฺโส วิชฺชา ¶ …เป… จตฺตาโร สติปฏฺาเน, จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน, จตฺตาโร อิทฺธิปาเท, ปฺจินฺทฺริยานิ, ปฺจ พลานิ, สตฺต โพฌงฺเค, อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิผลํ, อนาคามิผลํ, อรหตฺตํ [อรหตฺตผลํ (สฺยา.)] สมาปชฺชิ…เป… สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน…เป… ตสฺส ภิกฺขุโน ราโค จตฺโต, โทโส จตฺโต, โมโห ¶ จตฺโต, วนฺโต, มุตฺโต, ปหีโน, ปฏินิสฺสฏฺโ, อุกฺเขฏิโต, สมุกฺเขฏิโต; ตสฺส ภิกฺขุโน ราคา จิตฺตํ วินีวรณํ, โทสา จิตฺตํ วินีวรณํ, โมหา จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร ปมํ ฌานํ…เป… ทุติยํ ฌานํ ตติยํ ฌานํ จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกต’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘โย เต จีวรํ ปริภฺุชิ, โย เต ปิณฺฑปาตํ ปริภฺุชิ, โย เต เสนาสนํ ปริภฺุชิ, โย เต คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภฺุชิ โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกต’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๗๖. อาโรเจยฺยาติ ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘เยน เต วิหาโร ปริภุตฺโต…เป… เยน เต จีวรํ ปริภุตฺตํ, เยน เต ปิณฺฑปาโต ปริภุตฺโต, เยน เต เสนาสนํ ปริภุตฺตํ, เยน เต คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร ปริภุตฺโต โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกต’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อาโรเจยฺยาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส – ‘‘ยํ ตฺวํ อาคมฺม วิหารํ อทาสิ…เป… จีวรํ อทาสิ, ปิณฺฑปาตํ อทาสิ, เสนาสนํ อทาสิ, คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ¶ อทาสิ โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ, สมาปชฺชติ, สมาปนฺโน; โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี, วสี; เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกต’’นฺติ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๗๗. อนาปตฺติ ¶ อุปสมฺปนฺนสฺส, ภูตํ อาโรเจติ, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ภูตาโรจนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. ทุฏฺุลฺลาโรจนสิกฺขาปทํ
๗๘. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ฉพฺพคฺคิเยหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภณฺฑนกโต โหติ. โส สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา สงฺฆํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ อทาสิ. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. โส ปริวสนฺโต ภตฺตคฺเค อาสนปริยนฺเต นิสีทิ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เต อุปาสเก เอตทโวจุํ – ‘‘เอโส, อาวุโส, อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตุมฺหากํ สมฺภาวิโต กุลูปโก; เยเนว หตฺเถน สทฺธาเทยฺยํ ภฺุชติ เตเนว หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจสิ. โส สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อาปตฺตึ ¶ อาปชฺชิตฺวา สงฺฆํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ อทาสิ ¶ . โส ปริวสนฺโต อาสนปริยนฺเต นิสินฺโน’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุสฺส ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรเจสฺสนฺตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรเจถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ ¶ , ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุสฺส ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรเจสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๗๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรเจยฺย, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา [ภิกฺขุสมฺมติยา (สฺยา.)], ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๘๐. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
ทุฏฺุลฺลา ¶ นาม อาปตฺติ – จตฺตาริ จ ปาราชิกานิ, เตรส จ สงฺฆาทิเสสา.
อนุปสมฺปนฺโน นาม ภิกฺขฺุจ ภิกฺขุนิฺจ เปตฺวา อวเสโส อนุปสมฺปนฺโน นาม.
อาโรเจยฺยาติ อาโรเจยฺย อิตฺถิยา วา ปุริสสฺส วา คหฏฺสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา.
อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
อตฺถิ ภิกฺขุสมฺมุติ อาปตฺติปริยนฺตา, น กุลปริยนฺตา. อตฺถิ ภิกฺขุสมฺมุติ กุลปริยนฺตา, น อาปตฺติปริยนฺตา, อตฺถิ ภิกฺขุสมฺมุติ อาปตฺติปริยนฺตา จ กุลปริยนฺตา จ, อตฺถิ ภิกฺขุสมฺมุติ เนว อาปตฺติปริยนฺตา น กุลปริยนฺตา.
อาปตฺติปริยนฺตา นาม อาปตฺติโย ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ – ‘‘เอตฺตกาหิ อาปตฺตีหิ อาโรเจตพฺโพ’’ติ.
กุลปริยนฺตา ¶ นาม กุลานิ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ – ‘‘เอตฺตเกสุ กุเลสุ อาโรเจตพฺโพ’’ติ. อาปตฺติปริยนฺตา จ กุลปริยนฺตา จ นาม อาปตฺติโย ¶ จ ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ, กุลานิ จ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ – ‘‘เอตฺตกาหิ อาปตฺตีหิ เอตฺตเกสุ กุเลสุ อาโรเจตพฺโพ’’ติ. เนว อาปตฺติปริยนฺตา น กุลปริยนฺตา นาม อาปตฺติโย จ อปริคฺคหิตาโย โหนฺติ, กุลานิ จ อปริคฺคหิตานิ โหนฺติ – ‘‘เอตฺตกาหิ อาปตฺตีหิ เอตฺตเกสุ กุเลสุ อาโรเจตพฺโพ’’ติ.
๘๑. อาปตฺติปริยนฺเต ยา อาปตฺติโย ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ, ตา อาปตฺติโย เปตฺวา อฺาหิ อาปตฺตีหิ อาโรเจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
กุลปริยนฺเต ยานิ กุลานิ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ, ¶ ตานิ กุลานิ เปตฺวา อฺเสุ กุเลสุ อาโรเจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาปตฺติปริยนฺเต จ กุลปริยนฺเต จ ยา อาปตฺติโย ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ, ตา อาปตฺติโย ¶ เปตฺวา ยานิ กุลานิ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ, ตานิ กุลานิ เปตฺวา อฺาหิ อาปตฺตีหิ อฺเสุ กุเลสุ อาโรเจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เนว อาปตฺติปริยนฺเต น กุลปริยนฺเต, อนาปตฺติ.
๘๒. ทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา ทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรเจติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา เวมติโก อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรเจติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา อทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรเจติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อทุฏฺุลฺลํ ¶ อาปตฺตึ อาโรเจติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺุลฺลํ วา อทุฏฺุลฺลํ วา อชฺฌาจารํ อาโรเจติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อทุฏฺุลฺลาย ¶ อาปตฺติยา ทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา อทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๘๓. อนาปตฺติ วตฺถุํ อาโรเจติ โน อาปตฺตึ, อาปตฺตึ อาโรเจติ โน วตฺถุํ, ภิกฺขุสมฺมุติยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุฏฺุลฺลาโรจนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทํ
๘๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา [อาฬวิกา (สฺยา.)] ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา ปถวึ ขณนฺติปิ ขณาเปนฺติปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ปถวึ ขณิสฺสนฺติปิ ขณาเปสฺสนฺติปิ! เอกินฺทฺริยํ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชีวํ วิเหเนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อาฬวกา ภิกฺขู ปถวึ ขณิสฺสนฺติปิ ขณาเปสฺสนฺติปี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ปถวึ ขณถปิ ขณาเปถปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ปถวึ ขณิสฺสถปิ ขณาเปสฺสถปิ! ชีวสฺิโน หิ, โมฆปุริสา, ¶ มนุสฺสา ปถวิยา. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๘๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ปถวึ ขเณยฺย วา ขณาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๘๖. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ปถวี นาม ทฺเว ปถวิโย ¶ – ชาตา จ ปถวี อชาตา จ ปถวี.
ชาตา ¶ นาม ปถวี – สุทฺธปํสุ สุทฺธมตฺติกา อปฺปปาสาณา อปฺปสกฺขรา อปฺปกลา อปฺปมรุมฺพา อปฺปวาลิกา, เยภุยฺเยนปํสุกา, เยภุยฺเยนมตฺติกา. อทฑฺฒาปิ วุจฺจติ ชาตา ปถวี. โยปิ ปํสุปฺุโช วา มตฺติกาปฺุโช วา อติเรกจาตุมาสํ โอวฏฺโ, อยมฺปิ วุจฺจติ ชาตา ปถวี.
อชาตา นาม ปถวี – สุทฺธปาสาณา สุทฺธสกฺขรา สุทฺธกลา สุทฺธมรุมฺพา สุทฺธวาลิกา อปฺปปํสุกา อปฺปมตฺติกา, เยภุยฺเยนปาสาณา, เยภุยฺเยนสกฺขรา, เยภุยฺเยนกลา, เยภุยฺเยนมรุมฺพา, เยภุยฺเยนวาลิกา. ทฑฺฒาปิ วุจฺจติ อชาตา ปถวี. โยปิ ปํสุปฺุโช วา มตฺติกาปฺุโช วา โอมกจาตุมาสํ โอวฏฺโ, อยมฺปิ วุจฺจติ อชาตา ปถวี.
ขเณยฺยาติ ¶ สยํ ขณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ขณาเปยฺยาติ อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สกึ อาณตฺโต พหุกมฺปิ ขณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๘๗. ปถวิยา ปถวิสฺี ขณติ วา ขณาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ทหติ วา ทหาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปถวิยา เวมติโก ขณติ วา ขณาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ทหติ วา ทหาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปถวิยา อปถวิสฺี ขณติ วา ขณาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ทหติ ¶ วา ทหาเปติ วา, อนาปตฺติ.
อปถวิยา ปถวิสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปถวิยา เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปถวิยา อปถวิสฺี, อนาปตฺติ.
๘๘. อนาปตฺติ – ‘‘อิมํ ชาน, อิมํ เทหิ, อิมํ อาหร, อิมินา อตฺโถ, อิมํ กปฺปิยํ กโรหี’’ติ ภณติ, อสฺจิจฺจ, อสติยา, อชานนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปถวีขณนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
มุสาวาทวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
มุสา ¶ โอมสเปสฺุํ, ปทเสยฺยาย เว ทุเว;
อฺตฺร วิฺุนา ภูตา, ทุฏฺุลฺลาปตฺติ ขณนาติ.
๒. ภูตคามวคฺโค
๑. ภูตคามสิกฺขาปทํ
๘๙. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา รุกฺขํ ฉินฺทนฺติปิ เฉทาเปนฺติปิ. อฺตโรปิ อาฬวโก ภิกฺขุ รุกฺขํ ฉินฺทติ. ตสฺมึ รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มา, ภนฺเต, อตฺตโน ภวนํ กตฺตุกาโม มยฺหํ ภวนํ ฉินฺที’’ติ. โส ภิกฺขุ อนาทิยนฺโต ฉินฺทิ เยว, ตสฺสา จ เทวตาย ทารกสฺส พาหุํ อาโกเฏสิ. อถ โข ตสฺสา เทวตาย เอตทโหสิ – ‘‘ยํนฺนูนาหํ อิมํ ภิกฺขุํ อิเธว ชีวิตา โวโรเปยฺย’’นฺติ. อถ โข ตสฺสา เทวตาย เอตทโหสิ – ‘‘น โข เมตํ ปติรูปํ ยาหํ อิมํ ภิกฺขุํ อิเธว ชีวิตา โวโรเปยฺยํ. ยนฺนูนาหํ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจยฺย’’นฺติ. อถ โข สา เทวตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘สาธุ สาธุ เทวเต! สาธุ โข ตฺวํ, เทวเต, ตํ ภิกฺขุํ ชีวิตา น โวโรเปสิ. สจชฺช ตฺวํ, เทวเต, ตํ ภิกฺขุํ ชีวิตา โวโรเปยฺยาสิ, พหฺุจ ตฺวํ, เทวเต, อปฺุํ ปสเวยฺยาสิ. คจฺฉ ตฺวํ, เทวเต, อมุกสฺมึ โอกาเส รุกฺโข วิวิตฺโต ตสฺมึ อุปคจฺฉา’’ติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา รุกฺขํ ฉินฺทิสฺสนฺติปิ เฉทาเปสฺสนฺติปิ เอกินฺทฺริยํ ¶ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชีวํ วิเหเสฺสนฺตี’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อาฬวกา ภิกฺขู รุกฺขํ ฉินฺทิสฺสนฺติปิ เฉทาเปสฺสนฺติปี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, รุกฺขํ ฉินฺทถาปิ เฉทาเปถาปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, รุกฺขํ ฉินฺทิสฺสถาปิ, เฉทาเปสฺสถาปิ! ชีวสฺิโน หิ, โมฆปุริสา, มนุสฺสา รุกฺขสฺมึ, ¶ เนตํ โมฆปุริสา อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๙๐. ‘‘ภูตคามปาตพฺยตาย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๙๑. ภูตคาโม ¶ นาม ปฺจ พีชชาตานิ – มูลพีชํ, ขนฺธพีชํ, ผฬุพีชํ, อคฺคพีชํ, พีชพีชเมว [พีชพีชฺเจว (อิติปิ)] ปฺจมํ.
มูลพีชํ ¶ นาม – หลิทฺทิ, สิงฺคิเวรํ, วจา, วจตฺตํ, อติวิสา, กฏุกโรหิณี, อุสีรํ, ภทฺทมูตฺตกํ, ยานิ วา ปนฺานิปิ อตฺถิ มูเล ชายนฺติ, มูเล สฺชายนฺติ, เอตํ มูลพีชํ นาม.
ขนฺธพีชํ นาม – อสฺสตฺโถ, นิคฺโรโธ, ปิลกฺโข, อุทุมฺพโร, กจฺฉโก, กปิตฺถโน, ยานิ วา ปนฺานิปิ อตฺถิ ขนฺเธ ชายนฺติ, ขนฺเธ สฺชายนฺติ, เอตํ ขนฺธพีชํ นาม.
ผฬุพีชํ นาม – อุจฺฉุ, เวฬุ, นโฬ, ยานิ วา ปนฺานิปิ อตฺถิ ปพฺเพ ชายนฺติ, ปพฺเพ ¶ สฺชายนฺติ, เอตํ ผฬุพีชํ นาม.
อคฺคพีชํ นาม – อชฺชุกํ, ผณิชฺชกํ, หิริเวรํ, ยานิ วา ปนฺานิปิ อตฺถิ อคฺเค ชายนฺติ, อคฺเค สฺชายนฺติ, เอตํ อคฺคพีชํ นาม.
พีชพีชํ นาม – ปุพฺพณฺณํ, อปรณฺณํ, ยานิ วา ปนฺานิปิ อตฺถิ พีเช ชายนฺติ, พีเช สฺชายนฺติ, เอตํ พีชพีชํ นาม.
๙๒. พีเช พีชสฺี ฉินฺทติ วา เฉทาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ปจติ วา ปจาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. พีเช เวมติโก ฉินฺทติ วา เฉทาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ปจติ วา ปจาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. พีเช อพีชสฺี ฉินฺทติ วา เฉทาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ปจติ วา ปจาเปติ วา, อนาปตฺติ. อพีเช พีชสฺี อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อพีเช เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อพีเช อพีชสฺี, อนาปตฺติ.
๙๓. อนาปตฺติ – ‘‘อิมํ ชาน, อิมํ เทหิ, อิมํ อาหร, อิมินา อตฺโถ, อิมํ กปฺปิยํ กโรหี’’ติ ภณติ, อสฺจิจฺจ, อสฺสติยา, อชานนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ภูตคามสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. อฺวาทกสิกฺขาปทํ
๙๔. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ฉนฺโน อนาจารํ อาจริตฺวา สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน อฺเนฺํ ปฏิจรติ – ‘‘โก อาปนฺโน, กึ อาปนฺโน, กิสฺมึ อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถา’’ติ? เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน อฺเนฺํ ปฏิจริสฺสติ – โก อาปนฺโน, กึ อาปนฺโน, กิสฺมึ อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถา’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ฉนฺน, สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน อฺเนฺํ ปฏิจรสิ – โก อาปนฺโน, กึ อาปนฺโน, กิสฺมึ อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน อฺเนฺํ ปฏิจริสฺสสิ – โก อาปนฺโน, กึ อาปนฺโน, กิสฺมึ อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถาติ! เนตํ, ¶ โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน อฺวาทกํ โรเปตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว ¶ , โรเปตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๙๕. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน อฺเนฺํ ปฏิจรติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน อฺวาทกํ โรเปยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน อฺเนฺํ ปฏิจรติ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน อฺวาทกํ โรเปติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน อฺวาทกสฺส โรปนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘โรปิตํ สงฺเฆน ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน อฺวาทกํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อถ ¶ ¶ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘อฺวาทเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๙๖. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ฉนฺโน สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน ‘‘อฺเนฺํ ปฏิจรนฺโต – ‘‘อาปตฺตึ อาปชฺชิสฺสามี’’ติ ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสสฺสตี’’ติ…เป… ¶ สจฺจํ กิร ตฺวํ, ฉนฺน, สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน วิเหสกํ โรเปตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, โรเปตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๙๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน วิเหสกํ โรเปยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชียมาโน ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสติ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน วิเหสกํ โรเปติ. ยสฺสายสฺมาโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน วิเหสกสฺส โรปนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘โรปิตํ สงฺเฆน ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน วิเหสกํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อถ ¶ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย…เป… ¶ เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๙๘. ‘‘อฺวาทเก ¶ วิเหสเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๙๙. อฺวาทโก ¶ นาม สงฺฆมชฺเฌ วตฺถุสฺมึ วา อาปตฺติยา วา อนุยฺุชียมาโน ตํ น กเถตุกาโม ตํ น อุคฺฆาเฏตุกาโม อฺเนฺํ ปฏิจรติ – ‘‘โก อาปนฺโน, กึ อาปนฺโน, กิสฺมึ อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถา’’ติ. เอโส อฺวาทโก นาม.
วิเหสโก นาม สงฺฆมชฺเฌ วตฺถุสฺมึ วา อาปตฺติยา วา อนุยฺุชียมาโน ตํ น กเถตุกาโม ตํ น อุคฺฆาเฏตุกาโม ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสติ. เอโส วิเหสโก นาม.
๑๐๐. อาโรปิเต อฺวาทเก สงฺฆมชฺเฌ วตฺถุสฺมึ วา อาปตฺติยา วา อนุยฺุชียมาโน ตํ น กเถตุกาโม ตํ น อุคฺฆาเฏตุกาโม อฺเนฺํ ปฏิจรติ – ‘‘โก อาปนฺโน, กึ อาปนฺโน, กิสฺมึ อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อาโรปิเต วิเหสเก สงฺฆมชฺเฌ วตฺถุสฺมึ วา อาปตฺติยา วา อนุยฺุชียมาโน ตํ น กเถตุกาโม ตํ น อุคฺฆาเฏตุกาโม ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โรปิเต อฺวาทเก สงฺฆมชฺเฌ วตฺถุสฺมึ วา อาปตฺติยา วา อนุยฺุชียมาโน ตํ น กเถตุกาโม ตํ น อุคฺฆาเฏตุกาโม อฺเนฺํ ปฏิจรติ – ‘‘โก อาปนฺโน, กึ อาปนฺโน, กิสฺมึ อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถา’’ติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ¶ . โรปิเต วิเหสเก สงฺฆมชฺเฌ วตฺถุสฺมึ วา อาปตฺติยา วา อนุยฺุชียมาโน ตํ น กเถตุกาโม ตํ น อุคฺฆาเฏตุกาโม ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๐๑. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี อฺวาทเก วิเหสเก, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก อฺวาทเก วิเหสเก, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี อฺวาทเก วิเหสเก, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๐๒. อนาปตฺติ ¶ อชานนฺโต ปุจฺฉติ, คิลาโน วา น กเถติ; ‘‘สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ วา ¶ กลโห วา วิคฺคโห วา วิวาโท วา ภวิสฺสตี’’ติ น กเถติ; ‘‘สงฺฆเภโท วา สงฺฆราชิ วา ภวิสฺสตี’’ติ น กเถติ; ‘‘อธมฺเมน วา วคฺเคน วา นกมฺมารหสฺส วา กมฺมํ กริสฺสตี’’ติ น กเถติ; อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อฺวาทกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. อุชฺฌาปนกสิกฺขาปทํ
๑๐๓. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปติ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสติ. เตน โข ปน สมเยน เมตฺติยภูมชกา [เมตฺติยภูมฺมชกา (สี. สฺยา.)] ภิกฺขู นวกา เจว โหนฺติ อปฺปปฺุา จ ¶ . ยานิ สงฺฆสฺส ลามกานิ เสนาสนานิ ตานิ เตสํ ปาปุณนฺติ ลามกานิ จ ภตฺตานิ. เต อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ภิกฺขู อุชฺฌาเปนฺติ – ‘‘ฉนฺทาย ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เสนาสนํ ปฺเปติ, ฉนฺทาย จ ภตฺตานิ อุทฺทิสตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ภิกฺขู อุชฺฌาเปสฺสนฺตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ภิกฺขู อุชฺฌาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ภิกฺขู อุชฺฌาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘อุชฺฌาปนเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๐๔. เตน ¶ โข ปน สมเยน เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อุชฺฌาปนกํ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ, ‘‘เอตฺตาวตา ภิกฺขู โสสฺสนฺตี’’ติ [วิเหสิสฺสนฺตีติ (อิติปิ)] ภิกฺขูนํ สามนฺตา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ขิยฺยนฺติ – ‘‘ฉนฺทาย ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เสนาสนํ ¶ ปฺเปติ, ฉนฺทาย จ ภตฺตานิ อุทฺทิสตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ขิยฺยิสฺสนฺตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ขิยฺยถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ ¶ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ขิยฺยิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๐๕. ‘‘อุชฺฌาปนเก ขิยฺยนเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๐๖. อุชฺฌาปนกํ นาม อุปสมฺปนฺนํ สงฺเฆน สมฺมตํ เสนาสนปฺาปกํ วา ภตฺตุทฺเทสกํ วา ยาคุภาชกํ วา ผลภาชกํ วา ขชฺชภาชกํ วา อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกํ วา อวณฺณํ กตฺตุกาโม, อยสํ กตฺตุกาโม, มงฺกุกตฺตุกาโม, อุปสมฺปนฺนํ อุชฺฌาเปติ วา ขิยฺยติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี อุชฺฌาปนเก ขิยฺยนเก อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก อุชฺฌาปนเก ขิยฺยนเก อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี อุชฺฌาปนเก ขิยฺยนเก อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนุปสมฺปนฺนํ อุชฺฌาเปติ วา ขิยฺยติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุปสมฺปนฺนํ สงฺเฆน อสมฺมตํ เสนาสนปฺาปกํ วา ภตฺตุทฺเทสกํ วา ยาคุภาชกํ วา ผลภาชกํ วา ขชฺชภาชกํ วา อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกํ วา อวณฺณํ กตฺตุกาโม, อยสํ กตฺตุกาโม, มงฺกุกตฺตุกาโม, อุปสมฺปนฺนํ วา อนุปสมฺปนฺนํ วา อุชฺฌาเปติ วา ขิยฺยติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนํ สงฺเฆน สมฺมตํ วา อสมฺมตํ วา เสนาสนปฺาปกํ วา ภตฺตุทฺเทสกํ วา ยาคุภาชกํ วา ผลภาชกํ วา ขชฺชภาชกํ วา อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกํ วา อวณฺณํ กตฺตุกาโม, อยสํ กตฺตุกาโม, มงฺกุกตฺตุกาโม, อุปสมฺปนฺนํ วา อนุปสมฺปนฺนํ วา อุชฺฌาเปติ วา ขิยฺยติ ¶ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๐๗. อนาปตฺติ ปกติยา ฉนฺทา โทสา โมหา ภยา กโรนฺตํ อุชฺฌาเปติ วา ขิยฺยติ วา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุชฺฌาปนกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. ปมเสนาสนสิกฺขาปทํ
๑๐๘. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู เหมนฺติเก กาเล อชฺโฌกาเส เสนาสนํ ปฺเปตฺวา กายํ โอตาเปนฺตา กาเล อาโรจิเต ตํ ปกฺกมนฺตา เนว อุทฺธรึสุ น อุทฺธราเปสุํ, อนาปุจฺฉา ปกฺกมึสุ. เสนาสนํ โอวฏฺํ โหติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถํ หิ นาม ภิกฺขู อชฺโฌกาเส เสนาสนํ ปฺเปตฺวา ตํ ปกฺกมนฺตา เนว อุทฺธริสฺสนฺติ น อุทฺธราเปสฺสนฺติ, อนาปุจฺฉา ปกฺกมิสฺสนฺติ, เสนาสนํ โอวฏฺ’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อชฺโฌกาเส…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๐๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สงฺฆิกํ มฺจํ วา ปีํ วา ภิสึ วา โกจฺฉํ วา อชฺโฌกาเส ¶ สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๑๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อชฺโฌกาเส วสิตฺวา กาลสฺเสว เสนาสนํ อภิหรนฺติ. อทฺทสา โข ภควา เต ภิกฺขู กาลสฺเสว เสนาสนํ อภิหรนฺเต. ทิสฺวาน เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺ มาเส อวสฺสิกสงฺเกเต [วสิตุํ อวสฺสิกสํเกเต (อิติปิ)] มณฺฑเป ¶ วา รุกฺขมูเล วา ยตฺถ กากา วา กุลลา วา น อูหทนฺติ ตตฺถ เสนาสนํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
๑๑๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สงฺฆิกํ นาม สงฺฆสฺส ทินฺนํ โหติ ปริจฺจตฺตํ.
มฺโจ ¶ นาม จตฺตาโร มฺจา – มสารโก, พุนฺทิกาพทฺโธ, กุฬีรปาทโก, อาหจฺจปาทโก.
ปีํ ¶ นาม จตฺตาริ ปีานิ – มสารกํ, พุนฺทิกาพทฺธํ, กุฬีรปาทกํ, อาหจฺจปาทกํ.
ภิสิ นาม ปฺจ ภิสิโย – อุณฺณภิสิ, โจฬภิติ, วากภิสิ, ติณภิสิ, ปณฺณภิสิ.
โกจฺฉํ นาม – วากมยํ วา อุสีรมยํ วา มฺุชมยํ วา ปพฺพชมยํ [พพฺพชมยํ (สี.)] วา อนฺโต สํเวเตฺวา พทฺธํ โหติ.
สนฺถริตฺวาติ สยํ สนฺถริตฺวา.
สนฺถราเปตฺวาติ อฺํ สนฺถราเปตฺวา. อนุปสมฺปนฺนํ สนฺถราเปติ, ตสฺส ¶ ปลิโพโธ. อุปสมฺปนฺนํ สนฺถราเปติ, สนฺถารกสฺส [สนฺถตสฺส (อิติปิ)] ปลิโพโธ.
ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺยาติ น สยํ อุทฺธเรยฺย.
น อุทฺธราเปยฺยาติ น อฺํ อุทฺธราเปยฺย.
อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺยาติ ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา อารามิกํ วา อนาปุจฺฉา มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาตํ อติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๑๒. สงฺฆิเก สงฺฆิกสฺี อชฺโฌกาเส สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก เวมติโก…เป… สงฺฆิเก ปุคฺคลิกสฺี อชฺโฌกาเส สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
จิมิลิกํ วา อุตฺตรตฺถรณํ วา ภูมตฺถรณํ วา ตฏฺฏิกํ วา จมฺมขณฺฑํ วา ปาทปฺุฉนึ วา ¶ ผลกปีํ วา อชฺโฌกาเส สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก สงฺฆิกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก ปุคฺคลิกสฺี อฺสฺส ปุคฺคลิเก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อตฺตโน ปุคฺคลิเก อนาปตฺติ.
๑๑๓. อนาปตฺติ ¶ ¶ อุทฺธริตฺวา คจฺฉติ, อุทฺธราเปตฺวา คจฺฉติ, อาปุจฺฉํ คจฺฉติ, โอตาเปนฺโต คจฺฉติ, เกนจิ ปลิพุทฺธํ โหติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปมเสนาสนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. ทุติยเสนาสนสิกฺขาปทํ
๑๑๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู สหายกา โหนฺติ. เต วสนฺตาปิ เอกโตว วสนฺติ, ปกฺกมนฺตาปิ เอกโตว ปกฺกมนฺติ. เต อฺตรสฺมึ สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวา ตํ ปกฺกมนฺตา เนว อุทฺธรึสุ น อุทฺธราเปสุํ, อนาปุจฺฉา ปกฺกมึสุ. เสนาสนํ อุปจิกาหิ ขายิตํ โหติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวา ตํ ปกฺกมนฺตา เนว อุทฺธริสฺสนฺติ น อุทฺธราเปสฺสนฺติ, อนาปุจฺฉา ปกฺกมิสฺสนฺติ, เสนาสนํ อุปจิกาหิ ขายิต’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวา ตํ ปกฺกมนฺตา เนว อุทฺธรึสุ น อุทฺธราเปสุํ, อนาปุจฺฉา ปกฺกมึสุ, เสนาสนํ อุปจิกาหิ ขายิต’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวา ตํ ปกฺกมนฺตา เนว อุทฺธริสฺสนฺติ น อุทฺธราเปสฺสนฺติ, อนาปุจฺฉา ปกฺกมิสฺสนฺติ, เสนาสนํ อุปจิกาหิ ขายิตํ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน ¶ , ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๑๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๑๖. โย ¶ ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สงฺฆิโก นาม วิหาโร สงฺฆสฺส ทินฺโน โหติ ปริจฺจตฺโต.
เสยฺยํ นาม ภิสิ, จิมิลิกา อุตฺตรตฺถรณํ, ภูมตฺถรณํ, ตฏฺฏิกา, จมฺมขณฺโฑ, นิสีทนํ, ปจฺจตฺถรณํ, ติณสนฺถาโร, ปณฺณสนฺถาโร.
สนฺถริตฺวาติ สยํ สนฺถริตฺวา.
สนฺถราเปตฺวาติ อฺํ สนฺถราเปตฺวา.
ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺยาติ น สยํ อุทฺธเรยฺย.
น อุทฺธราเปยฺยาติ น อฺํ อุทฺธราเปยฺย.
อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺยาติ ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา อารามิกํ ¶ วา อนาปุจฺฉา ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อุปจารํ อติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก สงฺฆิกสฺี เสยฺยํ สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก เวมติโก เสยฺยํ สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก ปุคฺคลิกสฺี เสยฺยํ สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา ¶ วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๑๗. วิหารสฺส อุปจาเร วา อุปฏฺานสาลายํ วา มณฺฑเป วา รุกฺขมูเล วา เสยฺยํ สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มฺจํ วา ปีํ วา วิหาเร วา วิหารสฺสูปจาเร วา อุปฏฺานสาลายํ วา มณฺฑเป วา รุกฺขมูเล วา สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย, อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปุคฺคลิเก ¶ สงฺฆิกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก ปุคฺคลิกสฺี อฺสฺส ปุคฺคลิเก อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อตฺตโน ปุคฺคลิเก อนาปตฺติ.
๑๑๘. อนาปตฺติ ¶ อุทฺธริตฺวา คจฺฉติ, อุทฺธราเปตฺวา คจฺฉติ, อาปุจฺฉํ คจฺฉติ, เกนจิ ปลิพุทฺธํ โหติ, สาเปกฺโข คนฺตฺวา ตตฺถ ิโต อาปุจฺฉติ, เกนจิ ปลิพุทฺโธ โหติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุติยเสนาสนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. อนุปขชฺชสิกฺขาปทํ
๑๑๙. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วรเสยฺยาโย ปลิพุนฺเธนฺติ, เถรา ภิกฺขู วุฏฺาเปนฺติ [เอตฺถ เต อิติ กมฺมปทํ อูนํ วิย ทิสฺสติ]. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข มยํ อุปาเยน อิเธว วสฺสํ วเสยฺยามา’’ติ? อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปนฺติ – ยสฺส สมฺพาโธ ภวิสฺสติ โส ปกฺกมิสฺสตีติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ …เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๒๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สงฺฆิเก วิหาเร ชานํ ปุพฺพุปคตํ ภิกฺขุํ อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปยฺย – ยสฺส สมฺพาโธ ภวิสฺสติ โส ปกฺกมิสฺสตี’ติ, เอตเทว ปจฺจยํ กริตฺวา อนฺํ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๒๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ ๒.๐๒๕๑ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สงฺฆิโก ¶ นาม วิหาโร สงฺฆสฺส ทินฺโน โหติ ปริจฺจตฺโต.
ชานาติ ¶ นาม วุฑฺโฒติ ชานาติ, คิลาโนติ ชานาติ, สงฺเฆน ทินฺโนติ ชานาติ.
อนุปขชฺชาติ อนุปวิสิตฺวา.
เสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ มฺจสฺส วา ปีสฺส วา ปวิสนฺตสฺส วา นิกฺขมนฺตสฺส วา อุปจาเร เสยฺยํ สนฺถรติ วา สนฺถราเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อภินิสีทติ วา อภินิปชฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอตเทว ปจฺจยํ กริตฺวา อนฺนฺติ น อฺโ โกจิ ปจฺจโย โหติ อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปตุํ.
๑๒๒. สงฺฆิเก สงฺฆิกสฺี อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก เวมติโก อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก ปุคฺคลิกสฺี อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
มฺจสฺส วา ปีสฺส วา ปวิสนฺตสฺส วา นิกฺขมนฺตสฺส วา อุปจารํ เปตฺวา เสยฺยํ สนฺถรติ วา สนฺถราเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อภินิสีทติ วา อภินิปชฺชติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วิหารสฺส อุปจาเร วา อุปฏฺานสาลายํ วา มณฺฑเป วา รุกฺขมูเล วา อชฺโฌกาเส วา เสยฺยํ สนฺถรติ วา สนฺถราเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อภินิสีทติ วา อภินิปฺปชฺชติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก สงฺฆิกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก ปุคฺคลิกสฺี อฺสฺส ปุคฺคลิเก อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อตฺตโน ปุคฺคลิเก อนาปตฺติ.
๑๒๓. อนาปตฺติ คิลาโน ปวิสติ, สีเตน วา อุณฺเหน วา ปีฬิโต ปวิสติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อนุปขชฺชสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. นิกฺกฑฺฒนสิกฺขาปทํ
๑๒๔. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู อฺตรํ ปจฺจนฺติมํ มหาวิหารํ ปฏิสงฺขโรนฺติ – ‘‘อิธ มยํ วสฺสํ วสิสฺสามา’’ติ ¶ . อทฺทสํสุ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู วิหารํ ปฏิสงฺขโรนฺเต. ทิสฺวาน เอวมาหํสุ – ‘‘อิเม, อาวุโส, สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู วิหารํ ปฏิสงฺขโรนฺติ. หนฺท เน วุฏฺาเปสฺสามา’’ติ! เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘อาคเมถาวุโส, ยาว ปฏิสงฺขโรนฺติ; ปฏิสงฺขเต วุฏฺาเปสฺสามา’’ติ.
อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อุฏฺเถาวุโส, อมฺหากํ วิหาโร ปาปุณาตี’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, ปฏิกจฺเจว [ปฏิคจฺเจว (สี.)] อาจิกฺขิตพฺพํ, มยฺจฺํ ปฏิสงฺขเรยฺยามา’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, สงฺฆิโก วิหาโร’’ติ? ‘‘อามาวุโส, สงฺฆิโก วิหาโร’’ติ. ‘‘อุฏฺเถาวุโส, อมฺหากํ วิหาโร ปาปุณาตี’’ติ. ‘‘มหลฺลโก, อาวุโส, วิหาโร. ตุมฺเหปิ วสถ, มยมฺปิ วสิสฺสามา’’ติ. ‘‘อุฏฺเถาวุโส, อมฺหากํ วิหาโร ปาปุณาตี’’ติ กุปิตา อนตฺตมนา คีวายํ คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒนฺติ. เต นิกฺกฑฺฒียมานา โรทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, โรทถา’’ติ? ‘‘อิเม, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา อมฺเห สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺฒนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา ภิกฺขู สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺฒิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, กุปิตา อนตฺตมนา ภิกฺขู สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺฒถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, กุปิตา อนตฺตมนา ภิกฺขู สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺฒิสฺสถ? เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๒๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ กุปิโต อนตฺตมโน สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺเฒยฺย วา นิกฺกฑฺฒาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๒๖. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
กุปิโต ¶ อนตฺตมโนติ อนภิรทฺโธ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต.
สงฺฆิโก นาม วิหาโร สงฺฆสฺส ทินฺโน โหติ ปริจฺจตฺโต.
นิกฺกฑฺเฒยฺยาติ คพฺเภ คเหตฺวา ปมุขํ นิกฺกฑฺฒติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปมุเข คเหตฺวา พหิ นิกฺกฑฺฒติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. เอเกน ปโยเคน พหุเกปิ ทฺวาเร อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นิกฺกฑฺฒาเปยฺยาติ อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส [ทุกฺกฏสฺส (กตฺถจิ)]. สกึ อาณตฺโต พหุเกปิ ทฺวาเร อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๒๗. สงฺฆิเก ¶ สงฺฆิกสฺี กุปิโต อนตฺตมโน นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก เวมติโก กุปิโต อนตฺตมโน นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก ปุคฺคลิกสฺี กุปิโต อนตฺตมโน นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ตสฺส ปริกฺขารํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วิหารสฺส อุปจารา วา อุปฏฺานสาลาย วา มณฺฑปา วา รุกฺขมูลา วา อชฺโฌกาสา วา นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตสฺส ปริกฺขารํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนํ วิหารา วา วิหารสฺส อุปจารา วา อุปฏฺานสาลาย วา มณฺฑปา วา รุกฺขมูลา วา อชฺโฌกาสา วา นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตสฺส ปริกฺขารํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปุคฺคลิเก สงฺฆิกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก ปุคฺคลิกสฺี อฺสฺส ปุคฺคลิเก อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อตฺตโน ปุคฺคลิเก อนาปตฺติ.
๑๒๘. อนาปตฺติ อลชฺชึ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, ตสฺส ปริกฺขารํ นิกฺกฑฺฒติ ¶ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อุมฺมตฺตกํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, ตสฺส ปริกฺขารํ นิกฺกฑฺฒติ วา ¶ นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, ภณฺฑนการกํ กลหการกํ วิวาทการกํ ภสฺสการกํ สงฺเฆ อธิกรณการกํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ ¶ วา, ตสฺส ปริกฺขารํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อนฺเตวาสิกํ วา สทฺธิวิหาริกํ วา น สมฺมา วตฺตนฺตํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, ตสฺส ปริกฺขารํ นิกฺกฑฺฒติ วา นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
นิกฺกฑฺฒนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. เวหาสกุฏิสิกฺขาปทํ
๑๒๙. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ¶ ทฺเว ภิกฺขู สงฺฆิเก วิหาเร อุปริเวหาสกุฏิยา วิหรนฺติ?. เอโก เหฏฺา วิหรติ [วิหรนฺติ, เอโก เหฏฺา (?)], เอโก อุปริ. อุปริโม ภิกฺขุ อาหจฺจปาทกํ มฺจํ สหสา อภินิสีทิ. มฺจปาโท นิปฺปติตฺวา [ปติตฺวา (สฺยา.)] เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก อวตฺถาสิ. โส ภิกฺขุ วิสฺสรมกาสิ. ภิกฺขู อุปธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, วิสฺสรมกาสี’’ติ? อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ สงฺฆิเก วิหาเร อุปริเวหาสกุฏิยา อาหจฺจปาทกํ มฺจํ สหสา อภินิสีทิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, สงฺฆิเก วิหาเร อุปริเวหาสกุฏิยา อาหจฺจปาทกํ มฺจํ สหสา อภินิสีทสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สงฺฆิเก วิหาเร อุปริเวหาสกุฏิยา อาหจฺจปาทกํ มฺจํ สหสา อภินิสีทิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๓๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สงฺฆิเก วิหาเร อุปริเวหาสกุฏิยา อาหจฺจปาทกํ มฺจํ วา ปีํ ¶ วา อภินิสีเทยฺย วา อภินิปชฺเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๓๑. โย ¶ ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สงฺฆิโก นาม วิหาโร สงฺฆสฺส ทินฺโน โหติ ปริจฺจตฺโต.
เวหาสกุฏิ นาม มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส อสีสฆฏฺฏา.
อาหจฺจปาทโก นาม มฺโจ องฺเค วิชฺฌิตฺวา ิโต โหติ. อาหจฺจปาทกํ นาม ปีํ องฺเค วิชฺฌิตฺวา ิตํ โหติ.
อภินิสีเทยฺยาติ ตสฺมึ อภินิสีทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อภินิปชฺเชยฺยาติ ตสฺมึ อภินิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๓๒. สงฺฆิเก สงฺฆิกสฺี อุปริเวหาสกุฏิยา อาหจฺจปาทกํ มฺจํ วา ปีํ วา อภินิสีทติ วา อภินิปชฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สงฺฆิเก เวมติโก…เป… สงฺฆิเก ปุคฺคลิกสฺี อุปริเวหาสกุฏิยา อาหจฺจปาทกํ มฺจํ วา ปีํ วา อภินิสีทติ วา อภินิปชฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปุคฺคลิเก สงฺฆิกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลิเก ปุคฺคลิกสฺี อฺสฺส ปุคฺคลิเก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อตฺตโน ปุคฺคลิเก, อนาปตฺติ.
๑๓๓. อนาปตฺติ – อเวหาสกุฏิยา สีสฆฏฺฏาย เหฏฺา อปริโภคํ ¶ โหติ, ปทรสฺจิตํ โหติ, ปฏาณิ ทินฺนา โหติ, ตสฺมึ ิโต คณฺหติ วา ลคฺเคติ วา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เวหาสกุฏิสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทํ
๑๓๔. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต ฉนฺนสฺส อุปฏฺาโก มหามตฺโต อายสฺมโต ฉนฺนสฺส วิหารํ การาเปติ. อถ โข อายสฺมา ฉนฺโน กตปริโยสิตํ วิหารํ ปุนปฺปุนํ ฉาทาเปติ, ปุนปฺปุนํ ¶ เลปาเปติ. อติภาริโต วิหาโร ปริปติ. อถ โข อายสฺมา ฉนฺโน ติณฺจ กฏฺฺจ สํกฑฺฒนฺโต อฺตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ยวเขตฺตํ ทูเสสิ. อถ โข โส พฺราหฺมโณ อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา อมฺหากํ ยวเขตฺตํ ทูเสสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส พฺราหฺมณสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน กตปริโยสิตํ วิหารํ ปุนปฺปุนํ ฉาทาเปสฺสติ, ปุนปฺปุนํ เลปาเปสฺสติ, อติภาริโต วิหาโร ปริปตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ฉนฺน, กตปริโยสิตํ วิหารํ ปุนปฺปุนํ ฉาทาเปสิ, ปุนปฺปุนํ เลปาเปสิ, อติภาริโต วิหาโร ปริปตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, กตปริโยสิตํ วิหารํ ปุนปฺปุนํ ฉาทาเปสฺสสิ, ปุนปฺปุนํ เลปาเปสฺสสิ ¶ , อติภาริโต วิหาโร ปริปติ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๓๕. ‘‘มหลฺลกํ ปน ภิกฺขุนา วิหารํ การยมาเนน ยาวทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺปนาย อาโลกสนฺธิปริกมฺมาย ทฺวตฺติจฺฉทนสฺส ปริยาย อปฺปหริเต ิเตน อธิฏฺาตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตรึ อปฺปหริเตปิ ิโต อธิฏฺเหยฺย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๓๖. มหลฺลโก นาม วิหาโร สสฺสามิโก วุจฺจติ.
วิหาโร นาม อุลฺลิตฺโต วา โหติ อวลิตฺโต วา อุลฺลิตฺตาวลิตฺโต วา.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
ยาว ทฺวารโกสาติ ปิฏฺสงฺฆาฏสฺส [ปีสํฆาฏสฺส (อิติปิ), ปิฏฺิสงฺฆาฏสฺส (สฺยา.)] สมนฺตา หตฺถปาสา.
อคฺคฬฏฺปนายาติ ¶ ทฺวารฏฺปนาย.
อาโลกสนฺธิปริกมฺมายาติ วาตปานปริกมฺมาย เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ.
ทฺวตฺติจฺฉทนสฺส ¶ ¶ ปริยายํ อปฺปหริเต ิเตน อธิฏฺาตพฺพนฺติ – หริตํ นาม ปุพฺพณฺณํ อปรณฺณํ. สเจ หริเต ิโต อธิฏฺาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มคฺเคน ฉาเทนฺตสฺส ทฺเว มคฺเค อธิฏฺหิตฺวา ตติยํ มคฺคํ อาณาเปตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ. ปริยาเยน ฉาเทนฺตสฺส ทฺเว ปริยาเย อธิฏฺหิตฺวา ตติยํ ปริยายํ อาณาเปตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ.
๑๓๗. ตโต เจ อุตฺตริ อปฺปหริเตปิ ิโต อธิฏฺเหยฺยาติ อิฏฺกาย ๒.๐๒๖๒ ฉาเทนฺตสฺส อิฏฺกิฏฺกาย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สิลาย ฉาเทนฺตสฺส สิลาย สิลาย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สุธาย ฉาเทนฺตสฺส ปิณฺเฑ ปิณฺเฑ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ติเณน ฉาเทนฺตสฺส กรเฬ กรเฬ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปณฺเณน ฉาเทนฺตสฺส ปณฺเณ ปณฺเณ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อติเรกทฺวตฺติปริยาเย อติเรกสฺี อธิฏฺาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกทฺวตฺติปริยาเย เวมติโก อธิฏฺาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกทฺวตฺติปริยาเย อูนกสฺี อธิฏฺาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อูนกทฺวตฺติปริยาเย อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺวตฺติปริยาเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺวตฺติปริยาเย อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๑๓๘. อนาปตฺติ ทฺวตฺติปริยาเย, อูนกทฺวตฺติปริยาเย, เลเณ, คุหาย, ติณกุฏิกาย, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, วาสาคารํ เปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. สปฺปาณกสิกฺขาปทํ
๑๓๙. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ติณมฺปิ มตฺติกมฺปิ สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อาฬวกา ¶ ภิกฺขู ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ติณมฺปิ มตฺติกมฺปิ สิฺจิสฺสนฺติปิ สิฺจาเปสฺสนฺติปี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อาฬวเก ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ติณมฺปิ มตฺติกมฺปิ สิฺจถปิ สิฺจาเปถปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ติณมฺปิ มตฺติกมฺปิ สิฺจิสฺสถปิ สิฺจาเปสฺสถปิ! เนตํ, ¶ โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๔๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ติณํ วา มตฺติกํ วา สิฺเจยฺย วา สิฺจาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๔๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม [ชานํ นาม (สฺยา.)] สามํ วา ชานาติ อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ.
สิฺเจยฺยาติ สยํ สิฺจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สิฺจาเปยฺยาติ ¶ อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส [อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส (กตฺถจิ)]. สกึ อาณตฺโต พหุกมฺปิ สิฺจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๔๒. สปฺปาณเก สปฺปาณกสฺี ติณํ วา มตฺติกํ วา สิฺจติ วา สิฺจาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สปฺปาณเก เวมติโก ติณํ วา มตฺติกํ วา สิฺจติ วา สิฺจาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สปฺปาณเก อปฺปาณกสฺี ติณํ วา มตฺติกํ วา สิฺจติ ¶ วา สิฺจาเปติ วา, อนาปตฺติ. อปฺปาณเก สปฺปาณกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปาณเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปาณเก อปฺปาณกสฺี, อนาปตฺติ.
๑๔๓. อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อสฺสติยา, อชานนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สปฺปาณกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
ภูตคามวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
ภูตํ ¶ อฺาย อุชฺฌายํ, ปกฺกมนฺเตน เต ทุเว;
ปุพฺเพ นิกฺกฑฺฒนาหจฺจ, ทฺวารํ สปฺปาณเกน จาติ.
๓. โอวาทวคฺโค
๑. โอวาทสิกฺขาปทํ
๑๔๔. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตา ลาภิโน โหนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข, อาวุโส, เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตา ลาภิโน โหนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. หนฺทาวุโส, มยมฺปิ ภิกฺขุนิโย โอวทามา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘อมฺเหปิ, ¶ ภคินิโย, อุปสงฺกมถ; มยมฺปิ โอวทิสฺสามา’’ติ.
อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย เยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนีนํ ¶ ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชสุํ – ‘‘คจฺฉถ, ภคินิโย’’ติ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ิตา โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควา เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขุนิโย, โอวาโท อิทฺโธ อโหสี’’ติ? ‘‘กุโต, ภนฺเต, โอวาโท อิทฺโธ ภวิสฺสติ! อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชสุ’’นฺติ. อถ โข ภควา ตา ภิกฺขุนิโย ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ ¶ . อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมึสุ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีนํ ¶ ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุนีนํ ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺนิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๔๕. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ภิกฺขุโนวาทกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ¶ ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ภิกฺขุโนวาทกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต ¶ สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ภิกฺขุโนวาทโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อถ โข ภควา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ¶ ทุพฺภรตาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๔๖. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อสมฺมโต ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๔๗. เตน โข ปน สมเยน เถรา ภิกฺขู สมฺมตา ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตา ตเถว ลาภิโน โหนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข, อาวุโส, เถรา ภิกฺขู สมฺมตา ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตา ตเถว ¶ ลาภิโน โหนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. หนฺทาวุโส, มยมฺปิ นิสฺสีมํ คนฺตฺวา อฺมฺํ ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺนิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวทามา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นิสฺสีมํ คนฺตฺวา อฺมฺํ ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺนิตฺวา ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘มยมฺปิ, ภคินิโย, สมฺมตา. อมฺเหปิ อุปสงฺกมถ. มยมฺปิ โอวทิสฺสามา’’ติ.
อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย เยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ¶ ภิกฺขุนีนํ ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชสุํ – ‘‘คจฺฉถ ภคินิโย’’ติ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ิตา โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควา เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขุนิโย, โอวาโท อิทฺโธ อโหสี’’ติ? ‘‘กุโต, ภนฺเต, โอวาโท อิทฺโธ ภวิสฺสติ! อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชสุ’’นฺติ.
อถ โข ภควา ตา ภิกฺขุนิโย ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ…เป… อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ¶ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมึสุ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีนํ ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุนีนํ ปริตฺตฺเว ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทิวสํ ติรจฺฉานกถาย วีตินาเมตฺวา อุยฺโยเชสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺนิตุํ. สีลวา โหติ ¶ , ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ; พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ¶ ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสา อนุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา; อุภยานิ โข ปนสฺส ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตีนิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยฺชนโส; กลฺยาณวาโจ โหติ กลฺยาณวากฺกรโณ; เยภุยฺเยน ภิกฺขุนีนํ ปิโย โหติ มนาโป; ปฏิพโล โหติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ; น โข ปเนตํ [ปน ตํ (?)] ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตาย กาสายวตฺถวสนาย ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺนปุพฺโพ โหติ; วีสติวสฺโส วา โหติ อติเรกวีสติวสฺโส วา – อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ ภิกฺขุโนวาทกํ สมฺมนฺนิตุ’’นฺติ.
๑๔๘. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อสมฺมโต นาม ตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อสมฺมโต.
ภิกฺขุนิโย นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
โอวเทยฺยาติ อฏฺหิ ครุธมฺเมหิ โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อฺเน ธมฺเมน โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกโตอุปสมฺปนฺนํ โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๔๙. เตน ¶ ¶ สมฺมเตน ภิกฺขุนา ปริเวณํ สมฺมชฺชิตฺวา ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺาเปตฺวา อาสนํ ปฺเปตฺวา ทุติยํ คเหตฺวา นิสีทิตพฺพํ. ภิกฺขุนีหิ ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตพฺพํ. เตน ภิกฺขุนา ปุจฺฉิตพฺพา – ‘‘สมคฺคาตฺถ, ภคินิโย’’ติ? สเจ ‘‘สมคฺคามฺหายฺยา’’ติ ภณนฺติ, ‘‘วตฺตนฺติ, ภคินิโย, อฏฺ ครุธมฺมา’’ติ? สเจ ‘‘วตฺตนฺตายฺยา’’ติ ภณนฺติ, ‘‘เอโส, ภคินิโย, โอวาโท’’ติ นิยฺยาเทตพฺโพ [นิยฺยาเตตพฺโพ (อิติปิ)]. สเจ ‘‘น วตฺตนฺตายฺยา’’ติ ภณนฺติ, โอสาเรตพฺพา. ‘‘วสฺสสตูปสมฺปนฺนาย ภิกฺขุนิยา ตทหุปสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ กาตพฺพํ; อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ¶ ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย. น ภิกฺขุนิยา อภิกฺขุเก อาวาเส วสฺสํ วสิตพฺพํ; อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย. อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา [ปจฺจาสึสิตพฺพา (อิติปิ)] อุโปสถปุจฺฉกฺจ โอวาทุปสงฺกมนฺจ, อยมฺปิ ธมฺโม…เป… วสฺสํ วุฏฺาย ภิกฺขุนิยา อุภโตสงฺเฆ ตีหิ าเนหิ ปวาเรตพฺพํ ทิฏฺเน วา สุเตน วา ปริสงฺกาย วา; อยมฺปิ ธมฺโม…เป… ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺนาย ภิกฺขุนิยา อุภโตสงฺเฆ ปกฺขมานตฺตํ จริตพฺพํ; อยมฺปิ ¶ ธมฺโม…เป… ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขิตสิกฺขาย สิกฺขมานาย อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปทา ปริเยสิตพฺพา; อยมฺปิ ธมฺโม…เป… น ภิกฺขุนิยา เกน จิ ปริยาเยน ภิกฺขุ อกฺโกสิตพฺโพ ปริภาสิตพฺโพ; อยมฺปิ ธมฺโม…เป… อชฺชตคฺเค โอวโฏ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูสุ วจนปโถ, อโนวโฏ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีสุ วจนปโถ; อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย’’ติ.
สเจ ‘‘สมคฺคามฺหายฺยา’’ติ ภณนฺตํ อฺํ ธมฺมํ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สเจ ‘‘วคฺคามฺหายฺยา’’ติ ภณนฺตํ อฏฺ ครุธมฺเม ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โอวาทํ อนิยฺยาเทตฺวา อฺํ ธมฺมํ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๕๐. อธมฺมกมฺเม ¶ อธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนีสงฺฆํ เวมติโก โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธมฺมกมฺเม เวมติโก วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ เวมติโก โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ¶ . อธมฺมกมฺเม เวมติโก วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธมฺมกมฺเม ¶ ธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ เวมติโก โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธมฺมกมฺเม ¶ อธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ เวมติโก โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธมฺมกมฺเม เวมติโก สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ…เป… เวมติโก โอวทติ…เป… สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ…เป… เวมติโก โอวทติ…เป… สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๕๑. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ เวมติโก โอวทติ…เป… สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ธมฺมกมฺเม เวมติโก วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ…เป… เวมติโก โอวทติ…เป… สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ธมฺมกมฺเม ¶ ธมฺมกมฺมสฺี วคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ…เป… เวมติโก โอวทติ…เป… สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ธมฺมกมฺเม ¶ อธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ…เป… เวมติโก โอวทติ…เป… สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ธมฺมกมฺเม เวมติโก สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ…เป… เวมติโก โอวทติ…เป… สมคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วคฺคสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ เวมติโก โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี สมคฺคํ ภิกฺขุนิสงฺฆํ สมคฺคสฺี โอวทติ, อนาปตฺติ.
๑๕๒. อนาปตฺติ อุทฺเทสํ เทนฺโต, ปริปุจฺฉํ เทนฺโต, ‘‘โอสาเรหิ อยฺยา’’ติ วุจฺจมาโน, โอสาเรติ, ปฺหํ ปุจฺฉติ, ปฺหํ ปุฏฺโ กเถติ, อฺสฺสตฺถาย ภณนฺตํ ภิกฺขุนิโย สุณนฺติ, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
โอวาทสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทํ
๑๕๓. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺติ ปริยาเยน. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต จูฬปนฺถกสฺส ปริยาโย โหติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ. ภิกฺขุนิโย เอวมาหํสุ – ‘‘น ทานิ อชฺช โอวาโท อิทฺโธ ภวิสฺสติ, ตฺเว ทานิ อุทานํ อยฺโย จูฬปนฺถโก ปุนปฺปุนํ ภณิสฺสตี’’ติ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย เยนายสฺมา จูฬปนฺถโก เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ จูฬปนฺถกํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมา จูฬปนฺถโก เอตทโวจ – ‘‘สมคฺคาตฺถ, ภคินิโย’’ติ? ‘‘สมคฺคามฺหายฺยา’’ติ. ‘‘วตฺตนฺติ, ภคินิโย, อฏฺ ครุธมฺมา’’ติ? ‘‘วตฺตนฺตายฺยา’’ติ. ‘‘เอโส, ภคินิโย, โอวาโท’’ติ นิยฺยาเทตฺวา อิมํ อุทานํ ปุนปฺปุนํ อภาสิ –
[อุทา. ๓๗] ‘‘อธิเจตโส ¶ อปฺปมชฺชโต, มุนิโน โมนปเถสุ สิกฺขโต;
โสกา น ภวนฺติ ตาทิโน, อุปสนฺตสฺส สทา สตีมโต’’ติ.
ภิกฺขุนิโย เอวมาหํสุ – ‘‘นนุ อโวจุมฺหา – น ทานิ อชฺช โอวาโท อิทฺโธ ภวิสฺสติ, ตฺเว ทานิ อุทานํ อยฺโย จูฬปนฺถโก ปุนปฺปุนํ ¶ ภณิสฺสตี’’ติ! อสฺโสสิ โข อายสฺมา จูฬปนฺถโก ตาสํ ภิกฺขุนีนํ อิมํ กถาสลฺลาปํ. อถ โข อายสฺมา จูฬปนฺถโก เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อากาเส อนฺตลิกฺเข จงฺกมติปิ ติฏฺติปิ นิสีทติปิ เสยฺยมฺปิ กปฺเปติ ธูมายติปิ ปชฺชลติปิ อนฺตรธายติปิ, ตฺเจว [ตฺเว (อิติปิ)] อุทานํ ภณติ อฺฺจ พหุํ พุทฺธวจนํ. ภิกฺขุนิโย เอวมาหํสุ – ‘‘อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ, น วต โน อิโต ปุพฺเพ โอวาโท เอวํ อิทฺโธ ภูตปุพฺโพ ยถา อยฺยสฺส จูฬปนฺถกสฺสา’’ติ. อถ โข อายสฺมา จูฬปนฺถโก ตา ภิกฺขุนิโย ยาว สมนฺธการา โอวทิตฺวา อุยฺโยเชสิ – คจฺฉถ ภคินิโยติ.
อถ ¶ โข ตา ภิกฺขุนิโย นครทฺวาเร ถกิเต พหินคเร วสิตฺวา กาลสฺเสว นครํ ปวิสนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อพฺรหฺมจารินิโย อิมา ภิกฺขุนิโย; อาราเม ภิกฺขูหิ สทฺธึ วสิตฺวา อิทานิ นครํ ปวิสนฺตี’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ ¶ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา จูฬปนฺถโก อตฺถงฺคเต สูริเย ภิกฺขุนิโย โอวทิสฺสตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, จูฬปนฺถก, อตฺถงฺคเต สูริเย ภิกฺขุนิโย โอวทสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, จูฬปนฺถก, อตฺถงฺคเต สูริเย ภิกฺขุนิโย โอวทิสฺสสิ! เนตํ, จูฬปนฺถก, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๕๔. ‘‘สมฺมโตปิ ¶ เจ ภิกฺขุ อตฺถงฺคเต สูริเย ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๕๕. สมฺมโต นาม ตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน สมฺมโต.
อตฺถงฺคเต สูริเยติ โอคฺคเต สูริเย.
ภิกฺขุนี ¶ นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
โอวเทยฺยาติ อฏฺหิ วา ครุธมฺเมหิ อฺเน วา ธมฺเมน โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๕๖. อตฺถงฺคเต อตฺถงฺคตสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺถงฺคเต เวมติโก โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺถงฺคเต อนตฺถงฺคตสฺี โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอกโตอุปสมฺปนฺนาย โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนตฺถงฺคเต อตฺถงฺคตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนตฺถงฺคเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนตฺถงฺคเต อนตฺถงฺคตสฺี, อนาปตฺติ.
๑๕๗. อนาปตฺติ อุทฺเทสํ เทนฺโต, ปริปุจฺฉํ เทนฺโต, ‘‘โอสาเรหิ อยฺยา’’ติ วุจฺจมาโน, โอสาเรติ, ปฺหํ ปุจฺฉติ, ปฺหํ ปุฏฺโ กเถติ, อฺสฺสตฺถาย ภณนฺตํ ภิกฺขุนิโย สุณนฺติ, สิกฺขมานาย สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อตฺถงฺคตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ภิกฺขุนุปสฺสยสิกฺขาปทํ
๑๕๘. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย โอวทนฺติ. ภิกฺขุนิโย ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย เอตทโวจุํ – ‘‘เอถายฺเย, โอวาทํ ¶ คมิสฺสามา’’ติ. ‘‘ยมฺปิ [ยํ หิ (ก.)] มยํ, อยฺเย, คจฺเฉยฺยาม โอวาทสฺส การณา, อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา อิเธว อาคนฺตฺวา อมฺเห โอวทนฺตี’’ติ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวทิสฺสนฺตี’’ติ [ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย โอวาทํ น คจฺฉิสฺสนฺตีติ (สี.)]! อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวทิสฺสนฺตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวทถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวทิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ¶ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๕๙. เตน โข ปน สมเยน มหาปชาปติ โคตมี คิลานา โหติ. เถรา ภิกฺขู เยน มหาปชาปติ โคตมี เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา มหาปชาปตึ โคตมึ เอตทโวจุํ – ‘‘กจฺจิ เต, โคตมิ, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนีย’’นฺติ? ‘‘น เม, อยฺยา, ขมนียํ น ยาปนียํ’’. ‘‘อิงฺฆยฺยา, ธมฺมํ เทเสถา’’ติ. ‘‘น, ภคินิ, กปฺปติ ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย ธมฺมํ เทเสตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺตา น เทเสสุํ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน มหาปชาปติ โคตมี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข ภควา มหาปชาปตึ โคตมึ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, โคตมิ, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนีย’’นฺติ ¶ ? ‘‘ปุพฺเพ เม, ภนฺเต, เถรา ภิกฺขู อาคนฺตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺติ. เตน เม ผาสุ โหติ. อิทานิ ปน – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ, กุกฺกุจฺจายนฺตา น เทเสนฺติ. เตน เม น ผาสุ โหตี’’ติ. อถ โข ภควา มหาปชาปตึ โคตมึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา คิลานํ ภิกฺขุนึ โอวทิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๖๐. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ ¶ . ตตฺถายํ สมโย. คิลานา โหติ ภิกฺขุนี – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
๑๖๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนุปสฺสโย ¶ นาม ยตฺถ ภิกฺขุนิโย เอกรตฺตมฺปิ วสนฺติ.
อุปสงฺกมิตฺวาติ ตตฺถ คนฺตฺวา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
โอวเทยฺยาติ อฏฺหิ ครุธมฺเมหิ โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
คิลานา นาม ภิกฺขุนี น สกฺโกติ โอวาทาย วา สํวาสาย วา คนฺตุํ.
๑๖๒. อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺี ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา อฺตฺร สมยา โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺนาย เวมติโก ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา อฺตฺร สมยา โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺนาย อนุปสมฺปนฺนสฺี ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา อฺตฺร สมยา โอวทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺเน ธมฺเมน โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกโตอุปสมฺปนฺนาย โอวทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อนุปสมฺปนฺนาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนาย อนุปสมฺปนฺนสฺี, อนาปตฺติ.
๑๖๓. อนาปตฺติ สมเย, อุทฺเทสํ เทนฺโต, ปริปุจฺฉํ เทนฺโต, ‘‘โอสาเรหิ ¶ อยฺยา’’ติ วุจฺจมาโน โอสาเรติ, ปฺหํ ปุจฺฉติ, ปฺหํ ปุฏฺโ กเถติ, อฺสฺสตฺถาย ภณนฺตํ ภิกฺขุนิโย สุณนฺติ, สิกฺขมานาย สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ภิกฺขุนุปสฺสยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. อามิสสิกฺขาปทํ
๑๖๔. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ¶ . เตน โข ปน สมเยน เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตา ลาภิโน โหนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวํ วทนฺติ – ‘‘น พหุกตา เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ; อามิสเหตุ เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย ¶ โอวทนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวํ วกฺขนฺติ – ‘น พหุกตา เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ; อามิสเหตุ เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตี’’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ วเทถ – ‘น พหุกตา เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ; อามิสเหตุ เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตี’’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, เอวํ วกฺขถ – น พหุกตา เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ; อามิสเหตุ เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตีติ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๖๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย – ‘อามิสเหตุ เถรา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวนฺทตี’ติ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๖๖. โย ¶ ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อามิสเหตูติ จีวรเหตุ ปิณฺฑปาตเหตุ เสนาสนเหตุ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ สกฺการเหตุ ครุการเหตุ มานนเหตุ วนฺทนเหตุ ปูชนเหตุ.
เอวํ วเทยฺยาติ อุปสมฺปนฺนํ สงฺเฆน สมฺมตํ ภิกฺขุโนวาทกํ อวณฺณํ กตฺตุกาโม อยสํ กตฺตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ – ‘‘จีวรเหตุ ปิณฺฑปาตเหตุ เสนาสนเหตุ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ สกฺการเหตุ ครุการเหตุ มานนเหตุ วนฺทนเหตุ ปูชนเหตุ โอวทตี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๖๗. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี เอวํ วเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก เอวํ วเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี เอวํ วเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุปสมฺปนฺนํ ¶ สงฺเฆน อสมฺมตํ ภิกฺขุโนวาทกํ อวณฺณํ กตฺตุกาโม อยสํ กตฺตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ – ‘‘จีวรเหตุ…เป… ปูชนเหตุ โอวทตี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนํ สงฺเฆน สมฺมตํ วา อสมฺมตํ วา ภิกฺขุโนวาทกํ อวณฺณํ กตฺตุกาโม อยสํ กตฺตุกาโม มงฺกุกตฺตุกาโม เอวํ วเทติ ¶ – ‘‘จีวรเหตุ ปิณฺฑปาตเหตุ เสนาสนเหตุ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ สกฺการเหตุ ครุการเหตุ มานนเหตุ วนฺทนเหตุ ปูชนเหตุ โอวทตี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๖๘. อนาปตฺติ ปกติยา จีวรเหตุ ปิณฺฑปาตเหตุ เสนาสนเหตุ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ สกฺการเหตุ ครุการเหตุ มานนเหตุ วนฺทนเหตุ ปูชนเหตุ โอวทนฺตํ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อามิสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. จีวรทานสิกฺขาปทํ
๑๖๙. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สาวตฺถิยํ อฺตริสฺสา วิสิขาย ปิณฺฑาย จรติ. อฺตราปิ ภิกฺขุนี ตสฺสา วิสิขาย ปิณฺฑาย จรติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ, ภคินิ, อมุกสฺมึ โอกาเส ภิกฺขา ทิยฺยตี’’ติ. สาปิ โข เอวมาห – ‘‘คจฺฉายฺย, อมุกสฺมึ โอกาเส ภิกฺขา ทิยฺยตี’’ติ. เต อภิณฺหทสฺสเนน สนฺทิฏฺา อเหสุํ. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส จีวรํ ภาชียติ. อถ โข สา ภิกฺขุนี โอวาทํ คนฺตฺวา เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตํ โข ตํ ภิกฺขุนึ โส ภิกฺขุ เอตทโวจ – ‘‘อยํ เม, ภคินิ, จีวรปฏิวีโส [ปฏิวึโส (สี.), ปฏิวิโส (อิติปิ)]; สาทิยิสฺสสี’’ติ? ‘‘อามายฺย, ทุพฺพลจีวรามฺหี’’ติ.
อถ โข โส ภิกฺขุ ตสฺสา ภิกฺขุนิยา จีวรํ อทาสิ. โสปิ โข ภิกฺขุ ทุพฺพลจีวโร โหติ. ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กโรหิ ทานิ เต, อาวุโส, จีวร’’นฺติ ¶ . อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทสฺสตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุนิยา จีวรํ อทาสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าติกา เต ¶ , ภิกฺขุ, อฺาติกา’’ติ? ‘‘อฺาติกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาติกาย น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทเทยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๗๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา ภิกฺขุนีนํ ปาริวตฺตกํ [ปาริวฏฺฏกํ (อิติปิ)] จีวรํ น เทนฺติ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺยา อมฺหากํ ปาริวตฺตกํ จีวรํ ¶ น ทสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ¶ ตาสํ ภิกฺขุนีนํ อุชฺฌายนฺตีนํ ขิยฺยนฺตีนํ วิปาเจนฺตีนํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ ปาริวตฺตกํ ทาตุํ. ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขุนิยา, สิกฺขมานาย, สามเณรสฺส, สามเณริยา – อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ปฺจนฺนํ ปาริวตฺตกํ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๗๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทเทยฺย, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๗๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ¶ ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี ¶ นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ [วิกปฺปนุปคปจฺฉิมํ (สี.)].
อฺตฺร ปาริวตฺตกาติ เปตฺวา ปาริวตฺตกํ เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๗๓. อฺาติกาย อฺาติกสฺี จีวรํ เทติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อฺาติกาย เวมติโก จีวรํ เทติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อฺาติกาย าติกสฺี จีวรํ เทติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอกโต อุปสมฺปนฺนาย จีวรํ เทติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๑๗๔. อนาปตฺติ าติกาย, ปาริวตฺตกํ ปริตฺเตน วา วิปุลํ, วิปุเลน วา ปริตฺตํ, ภิกฺขุนี วิสฺสาสํ คณฺหาติ, ตาวกาลิกํ คณฺหาติ, จีวรํ เปตฺวา อฺํ ปริกฺขารํ เทติ, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จีวรทานสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. จีวรสิพฺพนสิกฺขาปทํ
๑๗๕. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี ปฏฺโฏ [ปฏฺโ (สี. สฺยา.)] โหติ จีวรกมฺมํ กาตุํ. อฺตรา ¶ ภิกฺขุนี เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, อยฺโย จีวรํ สิพฺพตู’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ตสฺสา ภิกฺขุนิยา จีวรํ สิพฺพิตฺวา สุรตฺตํ สุปริกมฺมกตํ กตฺวา มชฺเฌ ปฏิภานจิตฺตํ วุฏฺาเปตฺวา สํหริตฺวา นิกฺขิปิ. อถ โข สา ภิกฺขุนี เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘กหํ ตํ, ภนฺเต, จีวร’’นฺติ? ‘‘หนฺท, ภคินิ ¶ , อิมํ จีวรํ ยถาสํหฏํ หริตฺวา นิกฺขิปิตฺวา ยทา ภิกฺขุนิสงฺโฆ โอวาทํ อาคจฺฉติ ตทา อิมํ จีวรํ ปารุปิตฺวา ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อาคจฺฉา’’ติ. อถ โข สา ภิกฺขุนี ตํ จีวรํ ยถาสํหฏํ หริตฺวา นิกฺขิปิตฺวา ยทา ภิกฺขุนิสงฺโฆ โอวาทํ อาคจฺฉติ ตทา ตํ จีวรํ ปารุปิตฺวา ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อาคจฺฉติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยาว ฉินฺนิกา อิมา ภิกฺขุนิโย ธุตฺติกา อหิริกาโย, ยตฺร หิ นาม จีวเร ปฏิภานจิตฺตํ วุฏฺาเปสฺสนฺตี’’ติ!
ภิกฺขุนิโย เอวมาหํสุ – ‘‘กสฺสิทํ กมฺม’’นฺติ? ‘‘อยฺยสฺส อุทายิสฺสา’’ติ. ‘‘เยปิ เต ฉินฺนกา ธุตฺตกา อหิริกา เตสมฺปิ เอวรูปํ ¶ น โสเภยฺย, กึ ปน อยฺยสฺส อุทายิสฺสา’’ติ! อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี ภิกฺขุนิยา จีวรํ สิพฺพิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, ภิกฺขุนิยา จีวรํ สิพฺพสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าติกา เต, อุทายิ, อฺาติกา’’ติ? ‘‘อฺาติกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาติกาย น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา ปาสาทิกํ วา อปาสาทิกํ วา. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ สิพฺพิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๗๖. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ สิพฺเพยฺย วา สิพฺพาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๗๗. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ.
สิพฺเพยฺยาติ ¶ ¶ สยํ สิพฺพติ อาราปเถ อาราปเถ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สิพฺพาเปยฺยาติ อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สกึ อาณตฺโต พหุกมฺปิ สิพฺพติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๗๘. อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี จีวรํ สิพฺพติ วา สิพฺพาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อฺาติกาย เวมติโก จีวรํ สิพฺพติ วา สิพฺพาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อฺาติกาย าติกสฺี จีวรํ สิพฺพติ วา สิพฺพาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอกโตอุปสมฺปนฺนาย จีวรํ สิพฺพติ วา สิพฺพาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๑๗๙. อนาปตฺติ าติกาย, จีวรํ เปตฺวา อฺํ ปริกฺขารํ สิพฺพติ วา สิพฺพาเปติ วา, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จีวรสิพฺพนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. สํวิธานสิกฺขาปทํ
๑๘๐. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนีหิ ¶ สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยเถว มยํ สปชาปติกา อาหิณฺฑาม, เอวเมวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย อาหิณฺฑนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสนฺตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ ¶ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ.
‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺย, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๘๑. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย ¶ จ สาเกตา ¶ สาวตฺถึ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘มยมฺปิ อยฺเยหิ สทฺธึ คมิสฺสามา’’ติ. ‘‘น, ภคินี, กปฺปติ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิตุํ. ตุมฺเห วา ปมํ คจฺฉถ มยํ วา คมิสฺสามา’’ติ. ‘‘อยฺยา, ภนฺเต, อคฺคปุริสา. อยฺยาว ปมํ คจฺฉนฺตู’’ติ. อถ โข ตาสํ ภิกฺขุนีนํ ปจฺฉา คจฺฉนฺตีนํ อนฺตรามคฺเค โจรา อจฺฉินฺทึสุ จ ทูเสสฺุจ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สตฺถคมนีเย มคฺเค สาสงฺกสมฺมเต สปฺปฏิภเย ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๘๒. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺย, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย ¶ . สตฺถคมนีโย โหติ มคฺโค สาสงฺกสมฺมโต สปฺปฏิภโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
๑๘๓. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
สทฺธินฺติ ¶ เอกโต.
สํวิธายาติ – ‘‘คจฺฉาม, ภคินิ, คจฺฉามายฺย; คจฺฉามายฺย, คจฺฉาม, ภคินิ; อชฺช วา หิยฺโย ¶ วา ปเร วา คจฺฉามา’’ติ สํวิทหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อนฺตมโส คามนฺตรมฺปีติ กุกฺกุฏสมฺปาเต คาเม, คามนฺตเร คามนฺตเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคามเก อรฺเ, อทฺธโยชเน อทฺธโยชเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
สตฺถคมนีโย นาม มคฺโค น สกฺกา โหติ วินา สตฺเถน คนฺตุํ.
สาสงฺกํ นาม ตสฺมึ มคฺเค [ยสฺมึ มคฺเค (?)] โจรานํ นิวิฏฺโกาโส ทิสฺสติ, ภุตฺโตกาโส ทิสฺสติ, ิโตกาโส ทิสฺสติ, นิสินฺโนกาโส ทิสฺสติ, นิปนฺโนกาโส ทิสฺสติ.
สปฺปฏิภยํ นาม ตสฺมึ มคฺเค โจเรหิ มนุสฺสา หตา ทิสฺสนฺติ, วิลุตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโกฏิตา ทิสฺสนฺติ, สปฺปฏิภยํ ¶ คนฺตฺวา อปฺปฏิภยํ ทสฺเสตฺวา อุยฺโยเชตพฺพา – ‘‘คจฺฉถ ภคินิโย’’ติ.
๑๘๔. สํวิทหิเต สํวิทหิตสฺี เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อฺตฺร สมยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สํวิทหิเต เวมติโก เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อฺตฺร สมยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สํวิทหิเต, อสํวิทหิตสฺี เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อฺตฺร สมยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ภิกฺขุ สํวิทหติ ภิกฺขุนี น สํวิทหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสํวิทหิเต สํวิทหิตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสํวิทหิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสํวิทหิเต อสํวิทหิตสฺี, อนาปตฺติ.
๑๘๕. อนาปตฺติ ¶ ¶ สมเย, อสํวิทหิตฺวา คจฺฉติ, ภิกฺขุนี สํวิทหติ ¶ , ภิกฺขุ น สํวิทหติ, วิสงฺเกเตน คจฺฉนฺติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สํวิธานสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. นาวาภิรุหนสิกฺขาปทํ
๑๘๖. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ [เอกนาวํ (สฺยา.)] อภิรุหนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยเถว มยํ สปชาปติกา นาวาย [เอกนาวาย (สฺยา.)] กีฬาม, เอวเมวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย นาวาย กีฬนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ อภิรุหิสฺสนฺตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ อภิรุหถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ อภิรุหิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ[เอกนาวํ (สฺยา.)]อภิรุเหยฺย, อุทฺธํคามินึ วา อโธคามินึ ¶ วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๘๗. เตน ¶ โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ สาเกตา สาวตฺถึ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. อนฺตรามคฺเค นที ตริตพฺพา [อุตฺตริตพฺพา (สฺยา.)] โหติ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘มยมฺปิ อยฺเยหิ สทฺธึ อุตฺตริสฺสามา’’ติ. ‘‘น, ภคินี, กปฺปติ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ อภิรุหิตุํ; ตุมฺเห วา ปมํ อุตฺตรถ มยํ วา อุตฺตริสฺสามา’’ติ ¶ . ‘‘อยฺยา, ภนฺเต, อคฺคปุริสา. อยฺยาว ปมํ อุตฺตรนฺตู’’ติ. อถ โข ตาสํ ภิกฺขุนีนํ ปจฺฉา อุตฺตรนฺตีนํ โจรา อจฺฉินฺทึสุ จ ทูเสสฺุจ ¶ . อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติริยํ ตรณาย ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ อภิรุหิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๘๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกํ นาวํ อภิรุเหยฺย อุทฺธํคามินึ วา อโธคามินึ วา, อฺตฺร ติริยํ ตรณาย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๘๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา ¶ .
สทฺธินฺติ เอกโต.
สํวิธายาติ ‘‘อภิรุหาม, ภคินิ, อภิรุหามายฺย; อภิรุหามายฺย, อภิรุหาม, ภคินิ; อชฺช วา หิยฺโย วา ปเร วา อภิรุหามา’’ติ สํวิทหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุนิยา อภิรุฬฺเห ภิกฺขุ อภิรุหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุมฺหิ อภิรุฬฺเห ภิกฺขุนี อภิรุหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา อภิรุหนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุทฺธํคามินินฺติ อุชฺชวนิกาย.
อโธคามินินฺติ โอชวนิกาย.
อฺตฺร ติริยํ ตรณายาติ เปตฺวา ติริยํ ตรณํ.
กุกฺกุฏสมฺปาเต คาเม, คามนฺตเร คามนฺตเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคามเก อรฺเ, อฑฺฒโยชเน อฑฺฒโยชเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๙๐. สํวิทหิเต ¶ สํวิทหิตสฺี เอกํ นาวํ อภิรุหติ อุทฺธํคามินึ วา อโธคามินึ วา, อฺตฺร ติริยํ ตรณาย ¶ , อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สํวิทหิเต ¶ เวมติโก เอกํ นาวํ อภิรุหติ อุทฺธํคามินึ วา อโธคามินึ วา, อฺตฺร ติริยํ ตรณาย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สํวิทหิเต อสํวิทหิตสฺี เอกํ นาวํ อภิรุหติ อุทฺธํคามินึ วา อโธคามินึ วา, อฺตฺร ติริยํ ตรณาย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ภิกฺขุ สํวิทหติ, ภิกฺขุนี น สํวิทหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสํวิทหิเต สํวิทหิตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสํวิทหิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสํวิทหิเต, อสํวิทหิตสฺี, อนาปตฺติ.
๑๙๑. อนาปตฺติ ติริยํ ตรณาย, อสํวิทหิตฺวา อภิรุหนฺติ, ภิกฺขุนี ¶ สํวิทหติ, ภิกฺขุ น สํวิทหติ, วิสงฺเกเตน อภิรุหนฺติ, อาปทาสุ อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิสฺสาติ.
นาวาภิรุหนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. ปริปาจิตสิกฺขาปทํ
๑๙๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ถุลฺลนนฺทา ภิกฺขุนี อฺตรสฺส กุลสฺส กุลูปิกา โหติ นิจฺจภตฺติกา. เตน จ คหปตินา เถรา ภิกฺขู นิมนฺติตา โหนฺติ. อถ โข ถุลฺลนนฺทา ภิกฺขุนี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘กิมิทํ, คหปติ, ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยตฺต’’นฺติ? ‘‘เถรา มยา, อยฺเย, นิมนฺติตา’’ติ. ‘‘เก ปน เต, คหปติ, เถรา’’ติ? ‘‘อยฺโย สาริปุตฺโต อยฺโย มหาโมคฺคลฺลาโน อยฺโย มหากจฺจาโน อยฺโย มหาโกฏฺิโก อยฺโย มหากปฺปิโน อยฺโย มหาจุนฺโท อยฺโย อนุรุทฺโธ อยฺโย เรวโต อยฺโย อุปาลิ อยฺโย อานนฺโท อยฺโย ราหุโล’’ติ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, คหปติ, มหานาเค ติฏฺมาเน เจฏเก นิมนฺเตสี’’ติ?
‘‘เก ปน เต, อยฺเย, มหานาคา’’ติ? ‘‘อยฺโย เทวทตฺโต อยฺโย โกกาลิโก อยฺโย กฏโมทกติสฺสโก [กฏโมรกติสฺสโก (สี.) กตโมรกติสฺสโก (สฺยา.)] อยฺโย ขณฺฑเทวิยา ปุตฺโต ¶ อยฺโย สมุทฺททตฺโต’’ติ. อยํ จรหิ ถุลฺลนนฺทาย ¶ ภิกฺขุนิยา อนฺตรา กถา วิปฺปกตา, อถ เต เถรา ภิกฺขู ปวิสึสุ. ‘‘สจฺจํ มหานาคา โข ตยา, คหปติ, นิมนฺติตา’’ติ. ‘‘อิทาเนว โข ตฺวํ, อยฺเย, เจฏเก อกาสิ; อิทานิ ¶ มหานาเค’’ติ. ฆรโต จ นิกฺกฑฺฒิ, นิจฺจภตฺตฺจ ปจฺฉินฺทิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เทวทตฺโต ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุชิสฺสตี’’ติ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, เทวทตฺต, ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุชิสฺสสิ. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๙๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ราชคหา ปพฺพชิโต าติกุลํ อคมาสิ. มนุสฺสา – ‘‘จิรสฺสมฺปิ ภทนฺโต อาคโต’’ติ สกฺกจฺจํ ภตฺตํ อกํสุ. ตสฺส กุลสฺส กุลูปิกา ภิกฺขุนี เต มนุสฺเส เอตทโวจ – ‘‘เทถยฺยสฺส, อาวุโส, ภตฺต’’นฺติ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุชิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปฏิคฺคเหสิ. นาสกฺขิ ปิณฺฑาย จริตุํ, ฉินฺนภตฺโต อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ ¶ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ คิหิสมารมฺเภ ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๙๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุเชยฺย, อฺตฺร ปุพฺเพ คิหิสมารมฺภา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๑๙๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ ¶ ¶ นาม สามํ วา ชานาติ อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ สา วา อาโรเจติ.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
ปริปาเจติ นาม ปุพฺเพ อทาตุกามานํ อกตฺตุกามานํ – ‘‘อยฺโย ภาณโก, อยฺโย พหุสฺสุโต, อยฺโย สุตฺตนฺติโก, อยฺโย วินยธโร, อยฺโย ธมฺมกถิโก, เทถ อยฺยสฺส, กโรถ อยฺยสฺสา’’ติ เอสา ปริปาเจติ นาม.
ปิณฺฑปาโต นาม ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตรํ โภชนํ.
อฺตฺร ปุพฺเพ คิหิสมารมฺภาติ เปตฺวา คิหิสมารมฺภํ.
คิหิสมารมฺโภ นาม าตกา วา โหนฺติ ปวาริตา วา ปกติปฏิยตฺตํ วา.
อฺตฺร ปุพฺเพ คิหิสมารมฺภา ภฺุชิสฺสามีติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๙๖. ปริปาจิเต ¶ ปริปาจิตสฺี ภฺุชติ, อฺตฺร ปุพฺเพ คิหิสมารมฺภา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปริปาจิเต เวมติโก ภฺุชติ, อฺตฺร ปุพฺเพ คิหิสมารมฺภา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปริปาจิเต ¶ อปริปาจิตสฺี ภฺุชติ, อฺตฺร ปุพฺเพ คิหิสมารมฺภา, อนาปตฺติ. เอกโตอุปสมฺปนฺนาย ปริปาจิตํ ภฺุชติ, อฺตฺร ปุพฺเพ คิหิสมารมฺภา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริปาจิเต ปริปาจิตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริปาจิตฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริปาจิเต อปริปาจิตสฺี, อนาปตฺติ.
๑๙๗. อนาปตฺติ ปุพฺเพ คิหิสมารมฺเภ, สิกฺขมานา ปริปาเจติ, สามเณรี ปริปาเจติ, ปฺจ โภชนานิ เปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปริปาจิตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ
๑๙๘. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุทายิสฺส ¶ ปุราณทุติยิกา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา โหติ. สา อายสฺมโต อุทายิสฺส สนฺติเก อภิกฺขณํ อาคจฺฉติ, อายสฺมาปิ อุทายี ตสฺสา ภิกฺขุนิยา สนฺติเก อภิกฺขณํ คจฺฉติ. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี ตสฺสา ภิกฺขุนิยา สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี ภิกฺขุนิยา สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, ภิกฺขุนิยา สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขุนิยา สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๙๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๐๐. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา ¶ .
สทฺธินฺติ เอกโต.
เอโก เอกายาติ ภิกฺขุ เจว โหติ ภิกฺขุนี จ.
[ปาจิ. ๒๘๖, ๒๙๑; ปารา. ๔๔๕,๔๕๔]รโห ¶ นาม จกฺขุสฺส รโห โสตสฺส รโห. จกฺขุสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ อกฺขึ วา นิขณียมาเน ภมุกํ วา อุกฺขิปียมาเน สีสํ วา อุกฺขิปียมาเน ปสฺสิตุํ. โสตสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ ปกติกถา โสตุํ.
นิสชฺชํ ¶ กปฺเปยฺยาติ ภิกฺขุนิยา นิสินฺนาย ภิกฺขุ อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ภิกฺขุ นิสินฺเน ภิกฺขุนี อุปนิสินฺนา วา โหติ อุปนิปนฺนา วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิสินฺนา โหนฺติ อุโภ วา นิปนฺนา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๐๑. รโห ¶ รโหสฺี เอโก เอกาย นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. รโห เวมติโก เอโก เอกาย นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. รโห อรโหสฺี เอโก เอกาย นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อรโห รโหสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรโห เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรโห อรโหสฺี, อนาปตฺติ.
๒๐๒. อนาปตฺติ โย โกจิ วิฺู ทุติโย โหติ, ติฏฺติ น นิสีทติ, อรโหเปกฺโข, อฺวิหิโต นิสีทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
โอวาทวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อสมฺมตอตฺถงฺคตู ¶ , ปสฺสยามิสทาเนน;
สิพฺพติ อทฺธานํ นาวํ ภฺุเชยฺย, เอโก เอกาย เต ทสาติ.
๔. โภชนวคฺโค
๑. อาวสถปิณฺฑสิกฺขาปทํ
๒๐๓. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา อวิทูเร อฺตรสฺส ปูคสฺส อาวสถปิณฺโฑ ปฺตฺโต โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ปิณฺฑํ อลภมานา อาวสถํ อคมํสุ. มนุสฺสา – ‘‘จิรสฺสมฺปิ ภทนฺตา อาคตา’’ติ เต สกฺกจฺจํ ปริวิสึสุ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทุติยมฺปิ ทิวสํ…เป… ตติยมฺปิ ทิวสํ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ปิณฺฑํ อลภมานา อาวสถํ คนฺตฺวา ภฺุชึสุ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ มยํ กริสฺสาม อารามํ คนฺตฺวา! หิยฺโยปิ อิเธว อาคนฺตพฺพํ ภวิสฺสตี’’ติ, ตตฺเถว อนุวสิตฺวา อนุวสิตฺวา ¶ อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชนฺติ. ติตฺถิยา อปสกฺกนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ¶ สมณา สกฺยปุตฺติยา อนุวสิตฺวา อนุวสิตฺวา อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชิสฺสนฺติ! นยิเมสฺเว อาวสถปิณฺโฑ ปฺตฺโต; สพฺเพสฺเว อาวสถปิณฺโฑ ปฺตฺโต’’ติ.
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อนุวสิตฺวา อนุวสิตฺวา อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชิสฺสนฺตีติ…เป… ¶ สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อนุวสิตฺวา อนุวสิตฺวา อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อนุวสิตฺวา อนุวสิตฺวา อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘เอโก อาวสถปิณฺโฑ ภฺุชิตพฺโพ. ตโต เจ อุตฺตรึ ภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๐๔. เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมา สาริปุตฺโต โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺโต เยน อฺตโร อาวสโถ เตนุปสงฺกมิ. มนุสฺสา – ‘‘จิรสฺสมฺปิ เถโร อาคโต’’ติ สกฺกจฺจํ ปริวิสึสุ. อถ โข อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภุตฺตาวิสฺส ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิ, นาสกฺขิ ตมฺหา อาวสถา ปกฺกมิตุํ. อถ โข เต มนุสฺสา ทุติยมฺปิ ทิวสํ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ภฺุชถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ อนุวสิตฺวา อนุวสิตฺวา อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปฏิคฺคเหสิ; ฉินฺนภตฺโต อโหสิ. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ¶ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา อนุวสิตฺวา อนุวสิตฺวา อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๐๕. ‘‘อคิลาเนน ภิกฺขุนา เอโก อาวสถปิณฺโฑ ภฺุชิตพฺโพ. ตโต เจ อุตฺตริ ภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๐๖. อคิลาโน ¶ นาม สกฺโกติ ตมฺหา อาวสถา ปกฺกมิตุํ.
คิลาโน นาม น สกฺโกติ ตมฺหา อาวสถา ปกฺกมิตุํ.
อาวสถปิณฺโฑ ¶ นาม ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตรํ โภชนํ – สาลาย วา มณฺฑเป วา รุกฺขมูเล วา อชฺโฌกาเส วา อโนทิสฺส ยาวทตฺโถ ปฺตฺโต โหติ. อคิลาเนน ภิกฺขุนา สกึ ภฺุชิตพฺโพ. ตโต เจ อุตฺตริ ‘ภฺุชิสฺสามี’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๐๗. อคิลาโน อคิลานสฺี ตตุตฺตริ อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคิลาโน เวมติโก ตตุตฺตริ อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคิลาโน คิลานสฺี ตตุตฺตรึ อาวสถปิณฺฑํ ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
คิลาโน ¶ อคิลานสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. คิลาโน เวมติโก อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. คิลาโน คิลานสฺี, อนาปตฺติ.
๒๐๘. อนาปตฺติ คิลานสฺส, อคิลาโน สกึ ภฺุชติ, คจฺฉนฺโต, วา อาคจฺฉนฺโต วา ภฺุชติ, สามิกา นิมนฺเตตฺวา โภเชนฺติ, โอทิสฺส ¶ ปฺตฺโต โหติ, น ยาวทตฺโถ ปฺตฺโต โหติ, ปฺจ โภชนานิ เปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อาวสถปิณฺฑสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. คณโภชนสิกฺขาปทํ
๒๐๙. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน เทวทตฺโต ปริหีนลาภสกฺกาโร สปริโส กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสนฺติ! กสฺส สมฺปนฺนํ น มนาปํ, กสฺส สาทุํ น รุจฺจตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เทวทตฺโต สปริโส กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, เทวทตฺต, สปริโส กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สปริโส กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘คณโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๑๐. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน มนุสฺสา คิลาเน ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ¶ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา คณโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘คณโภชเน, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๑๑. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรทานสมเย สจีวรภตฺตํ ปฏิยาเทตฺวา ภิกฺขู นิมนฺเตนฺติ – ‘‘โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติ. จีวรํ ปริตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรทานสมเย คณโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘คณโภชเน, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๑๒. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรการเก ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา ¶ คณโภชน’’นฺติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรการสมเย คณโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘คณโภชเน, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๑๓. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มนุสฺเสหิ สทฺธึ อทฺธานํ ¶ คจฺฉนฺติ. อถ โข ¶ เต ภิกฺขู เต มนุสฺเส เอตทโวจุํ – ‘‘มุหุตฺตํ, อาวุโส, อาคเมถ; ปิณฺฑาย จริสฺสามา’’ติ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘อิเธว, ภนฺเต, ภฺุชถา’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อทฺธานคมนสมเย คณโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘คณโภชเน, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๑๔. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มนุสฺเสหิ สทฺธึ นาวาย คจฺฉนฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู เต มนุสฺเส เอตทโวจุํ – ‘‘มุหุตฺตํ, อาวุโส, ตีรํ อุปเนถ; ปิณฺฑาย จริสฺสามา’’ติ. เต เอวมาหํสุ ¶ – ‘‘อิเธว, ภนฺเต, ภฺุชถา’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นาวาภิรุหนสมเย คณโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘คณโภชเน, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๑๕. เตน ¶ ๐ โข ปน สมเยน ทิสาสุ วสฺสํวุฏฺา ภิกฺขู ราชคหํ อาคจฺฉนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย. มนุสฺสา นานาเวรชฺชเก ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มหาสมเย คณโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘คณโภชเน ¶ , อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย, มหาสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๑๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส าติสาโลหิโต อาชีวเกสุ ปพฺพชิโต โหติ. อถ โข โส ¶ อาชีวโก เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, มหาราช, สพฺพปาสณฺฑิกภตฺตํ กาตุ’’นฺติ. ‘‘สเจ ตฺวํ, ภนฺเต, พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปมํ โภเชยฺยาสิ’’. ‘‘เอวํ กเรยฺยามี’’ติ. อถ โข โส อาชีวโก ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อธิวาเสนฺตุ เม ภิกฺขู สฺวาตนาย ภตฺต’’นฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติ. อถ โข โส อาชีวโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิโต โข โส อาชีวโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ภวมฺปิ โคตโม ปพฺพชิโต, อหมฺปิ ปพฺพชิโต; อรหติ ปพฺพชิโต ปพฺพชิตสฺส ปิณฺฑํ ปฏิคฺคเหตุํ. อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ โข โส อาชีวโก ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมณภตฺตสมเย คณโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๑๗. คณโภชเน ¶ , อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย, มหาสมโย, สมณภตฺตสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
๒๑๘. คณโภชนํ ¶ นาม ยตฺถ จตฺตาโร ภิกฺขู ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตเรน โภชเนน นิมนฺติตา ภฺุชนฺติ. เอตํ คณโภชนํ นาม.
อฺตฺร สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
คิลานสมโย ¶ นาม อนฺตมโส ปาทาปิ ผลิตา [ผาลิตา (สฺยา. ก.)] โหนฺติ. ‘‘คิลานสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
จีวรทานสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปฺจมาสา. ‘‘จีวรทานสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
จีวรการสมโย นาม จีวเร กยิรมาเน. ‘‘จีวรการสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
อทฺธานคมนสมโย ¶ นาม ‘‘อทฺธโยชนํ คจฺฉิสฺสามี’’ติ ภฺุชิตพฺพํ, คจฺฉนฺเตน ภฺุชิตพฺพํ, คเตน ภฺุชิตพฺพํ.
นาวาภิรุหนสมโย นาม ‘‘นาวํ อภิรุหิสฺสามี’’ติ ภฺุชิตพฺพํ, อารุฬฺเหน ภฺุชิตพฺพํ, โอรุฬฺเหน ภฺุชิตพฺพํ.
มหาสมโย นาม ยตฺถ ทฺเว ตโย ภิกฺขู ปิณฺฑาย จริตฺวา ยาเปนฺติ, จตุตฺเถ อาคเต น ยาเปนฺติ. ‘‘มหาสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
สมณภตฺตสมโย นาม โย โกจิ ปริพฺพาชกสมาปนฺโน ภตฺตํ กโรติ. ‘‘สมณภตฺตสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
‘‘อฺตฺร สมยา ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๑๙. คณโภชเน คณโภชนสฺี, อฺตฺร สมยา, ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. คณโภชเน เวมติโก, อฺตฺร สมยา, ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. คณโภชเน นคณโภชนสฺี, อฺตฺร สมยา, ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นคณโภชเน ¶ คณโภชนสฺี ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นคณโภชเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นคณโภชเน นคณโภชนสฺี, อนาปตฺติ.
๒๒๐. อนาปตฺติ ¶ สมเย, ทฺเว ตโย เอกโต ภฺุชนฺติ, ปิณฺฑาย จริตฺวา เอกโต สนฺนิปติตฺวา ภฺุชนฺติ, นิจฺจภตฺตํ, สลากภตฺตํ, ปกฺขิกํ, อุโปสถิกํ, ปาฏิปทิกํ, ปฺจ โภชนานิ เปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
คณโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทํ
๒๒๑. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ปณีตานํ ภตฺตานํ ภตฺตปฏิปาฏิ อธิฏฺิตา โหติ. อถ โข อฺตรสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส [กมฺมกรสฺส (สี.)] เอตทโหสิ – ‘‘น โข อิทํ โอรกํ ภวิสฺสติ ยถยิเม มนุสฺสา สกฺกจฺจํ ภตฺตํ กโรนฺติ; ยํนูนาหมฺปิ ภตฺตํ กเรยฺย’’นฺติ. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร เยน กิรปติโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ กิรปติกํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, อยฺยปุตฺต, พุทฺธปฺปมุขสฺส ¶ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภตฺตํ กาตุํ. เทหิ เม เวตน’’นฺติ. โสปิ โข กิรปติโก สทฺโธ โหติ ปสนฺโน. อถ โข โส กิรปติโก ตสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส อพฺภาติเรกํ [อติเรกํ (สฺยา.)] เวตนํ อทาสิ. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. ‘‘มหา โข, อาวุโส, ภิกฺขุสงฺโฆ. ชานาหี’’ติ. ‘‘โหตุ [โหตุ เม (ก.)] ภนฺเต, มหา ภิกฺขุสงฺโฆ. พหู เม พทรา ปฏิยตฺตา พทรมิสฺเสน เปยฺยา ปริปูริสฺสนฺตี’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน.
อถ ¶ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ภควโต ¶ อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู – ‘‘ทลิทฺเทน กิร กมฺมกาเรน สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข ภิกฺขุสงฺโฆ นิมนฺติโต, พทรมิสฺเสน เปยฺยา ปริปูริสฺสนฺตี’’ติ. เต กาลสฺเสว ปิณฺฑาย จริตฺวา ภฺุชึสุ. อสฺโสสุํ โข มนุสฺสา – ‘‘ทลิทฺเทน กิร กมฺมกาเรน พุทฺธปฺปมุโข ภิกฺขุสงฺโฆ นิมนฺติโต’’ติ. เต ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ อภิหรึสุ. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, ภนฺเต, นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ.
อถ ¶ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ตสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ภตฺตคฺเค ภิกฺขู ปริวิสติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โถกํ, อาวุโส, เทหิ. โถกํ, อาวุโส, เทหี’’ติ. ‘‘มา โข ตุมฺเห, ภนฺเต, ‘อยํ ทลิทฺโท กมฺมกาโร’ติ โถกํ โถกํ ปฏิคฺคณฺหิตฺถ. ปหูตํ เม ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยตฺตํ.
ปฏิคฺคณฺหถ, ภนฺเต, ยาวทตฺถ’’นฺติ. ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, เอตํการณา โถกํ โถกํ ปฏิคฺคณฺหาม. อปิจ, มยํ กาลสฺเสว ปิณฺฑาย จริตฺวา ภฺุชิมฺหา; เตน มยํ โถกํ โถกํ ปฏิคฺคณฺหามา’’ติ.
อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ¶ ภทนฺตา มยา นิมนฺติตา อฺตฺร ภฺุชิสฺสนฺติ! น จาหํ ปฏิพโล ยาวทตฺถํ ทาตุ’’นฺติ? อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส ¶ อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อฺตฺร นิมนฺติตา อฺตฺร ภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อฺตฺร นิมนฺติตา อฺตฺร ภฺุชนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อฺตฺร นิมนฺติตา อฺตฺร ภฺุชิสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘ปรมฺปรโภชเน ¶ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๒๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตํ อาทาย เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘ภฺุชาหิ, อาวุโส’’ติ. ‘‘อลํ, อาวุโส, อตฺถิ เม ภตฺตปจฺจาสา’’ติ. ตสฺส ภิกฺขุโน ปิณฺฑปาโต อุสฺสูเร [อุสฺสูเรน (ก.)] อาหรียิตฺถ. โส ภิกฺขุ น จิตฺตรูปํ ภฺุชิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา ปรมฺปรโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน ¶ , ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘ปรมฺปรโภชเน, ¶ อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๒๓. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรทานสมเย สจีวรภตฺตํ ปฏิยาเทตฺวา [ปฏิยาทาเปตฺวา (อิติปิ)] ภิกฺขู นิมนฺเตนฺติ – ‘‘โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา ปรมฺปรโภชน’’นฺติ. จีวรํ ปริตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรทานสมเย ปรมฺปรโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘ปรมฺปรโภชเน, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๒๔. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรการเก ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา ปรมฺปรโภชน’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรการสมเย ปรมฺปรโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๒๕. ‘‘ปรมฺปรโภชเน, ¶ อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๒๖. อถ ¶ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ¶ อายสฺมตา อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน เยน อฺตรํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข เต มนุสฺสา ภควโต จ อายสฺมโต จ อานนฺทสฺส โภชนํ อทํสุ. อายสฺมา อานนฺโท กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปฏิคฺคณฺหาติ. ‘‘คณฺหาหิ [ปติคณฺหาหิ (สี.)], อานนฺทา’’ติ. ‘‘อลํ, ภควา ¶ , อตฺถิ เม ภตฺตปจฺจาสา’’ติ. ‘‘เตนหานนฺท, วิกปฺเปตฺวา คณฺหาหี’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิกปฺเปตฺวา [ภตฺตปจฺจาสํ วิกปฺเปตฺวา (สฺยา.)] ปรมฺปรโภชนํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, วิกปฺเปตพฺพํ – ‘มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสํ อิตฺถนฺนามสฺส ทมฺมี’’’ติ.
๒๒๗. ปรมฺปรโภชนํ นาม ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตเรน โภชเนน นิมนฺติโต, ตํ เปตฺวา อฺํ ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตรํ โภชนํ ภฺุชติ, เอตํ ปรมฺปรโภชนํ นาม.
อฺตฺร สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
คิลานสมโย นาม น สกฺโกติ เอกาสเน นิสินฺโน ยาวทตฺถํ ภฺุชิตุํ. ‘‘คิลานสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
จีวรทานสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปฺจ มาสา. ‘‘จีวรทานสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
จีวรการสมโย นาม จีวเร กยิรมาเน. ‘‘จีวรการสมโย’’ติ ภฺุชิตพฺพํ.
‘‘อฺตฺร สมยา ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร ¶ อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๒๘. ปรมฺปรโภชเน ¶ ปรมฺปรโภชนสฺี, อฺตฺร สมยา, ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปรมฺปรโภชเน เวมติโก, อฺตฺร สมยา, ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปรมฺปรโภชเน นปรมฺปรโภชนสฺี, อฺตฺร สมยา, ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นปรมฺปรโภชเน ปรมฺปรโภชนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นปรมฺปรโภชเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นปรมฺปรโภชเน นปรมฺปรโภชนสฺี, อนาปตฺติ.
๒๒๙. อนาปตฺติ สมเย, วิกปฺเปตฺวา ภฺุชติ, ทฺเว ตโย นิมนฺตเน เอกโต ภฺุชติ, นิมนฺตนปฏิปาฏิยา ภฺุชติ, สกเลน คาเมน นิมนฺติโต ตสฺมึ คาเม ยตฺถ กตฺถจิ ภฺุชติ ¶ , สกเลน ปูเคน นิมนฺติโต ตสฺมึ ปูเค ยตฺถ กตฺถจิ ภฺุชติ, นิมนฺติยมาโน ภิกฺขํ คเหสฺสามีติ ภณติ, นิจฺจภตฺเต, สลากภตฺเต, ปกฺขิเก, อุโปสถิเก, ปาฏิปทิเก, ปฺจ โภชนานิ เปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. กาณมาตุสิกฺขาปทํ
๒๓๐. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ¶ กาณมาตา อุปาสิกา สทฺธา โหติ ปสนฺนา. กาณา คามเก อฺตรสฺส ปุริสสฺส ทินฺนา โหติ. อถ โข กาณา มาตุฆรํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. อถ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคต’’นฺติ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ‘‘กิสฺมึ วิย ริตฺตหตฺถํ คนฺตุ’’นฺติ ปูวํ [ปูปํ (ณฺวาทิ)] ปจิ. ปกฺเก ปูเว อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. โสปิ นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ¶ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิ. ทุติยมฺปิ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคต’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข กาณมาตา อุปาสิกา ‘‘กิสฺมึ วิย ริตฺตหตฺตํ คนฺตุ’’นฺติ ปูวํ ปจิ. ปกฺเก ปูเว อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ¶ ทาเปสิ. โสปิ นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิ. ตติยมฺปิ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคตํ. สเจ กาณา นาคจฺฉิสฺสติ, อหํ อฺํ ปชาปตึ อาเนสฺสามี’’ติ. ตติยมฺปิ โข กาณมาตา อุปาสิกา กิสฺมึ วิย ริตฺตหตฺถํ คนฺตุนฺติ ปูวํ ปจิ. ปกฺเก ปูเว อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. โสปิ นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ¶ ปูวํ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิ. อถ โข กาณาย สามิโก อฺํ ปชาปตึ อาเนสิ.
อสฺโสสิ โข กาณา – ‘‘เตน กิร ปุริเสน อฺา ปชาปติ อานีตา’’ติ. สา โรทนฺตี อฏฺาสิ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข กาณมาตรํ อุปาสิกํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘กิสฺสายํ กาณา โรทตี’’ติ? อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา กาณมาตรํ อุปาสิกํ ธมฺมิยา กถาย ¶ สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
๒๓๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร สตฺโถ ราชคหา ปฏิยาโลกํ คนฺตุกาโม โหติ. อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ตํ สตฺถํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อฺตโร อุปาสโก ตสฺส ภิกฺขุโน สตฺตุํ ¶ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ สตฺตุํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อฺสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ สตฺตุํ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปาเถยฺยํ ปริกฺขยํ อคมาสิ ¶ . อถ โข โส อุปาสโก เต มนุสฺเส เอตทโวจ – ‘‘อชฺชณฺโห, อยฺยา, อาคเมถ, ยถาปฏิยตฺตํ ปาเถยฺยํ อยฺยานํ ทินฺนํ. ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทสฺสามี’’ติ. ‘‘นายฺโย [นายฺย (สฺยา.)] สกฺกา อาคเมตุํ, ปยาโต สตฺโถ’’ติ อคมํสุ. อถ โข ตสฺส อุปาสกสฺส ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทตฺวา ปจฺฉา คจฺฉนฺตสฺส โจรา อจฺฉินฺทึสุ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา ปฏิคฺคเหสฺสนฺติ! อยํ อิเมสํ ทตฺวา ปจฺฉา คจฺฉนฺโต โจเรหิ อจฺฉินฺโน’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามิ ¶ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ – สงฺฆสุฏฺุตาย, สงฺฆผาสุตาย…เป… วินยานุคฺคหาย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๓๒. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว กุลํ อุปคตํ ปูเวหิ วา มนฺเถหิ วา อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺย, อากงฺขมาเนน ภิกฺขุนา ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา ตโต เจ อุตฺตริ ปฏิคฺคณฺเหยฺย ปาจิตฺติยํ. ทฺวตฺติปตฺตปูเร ¶ ปฏิคฺคเหตฺวา ตโต นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธึ สํวิภชิตพฺพํ. อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ.
๒๓๓. ภิกฺขุํ ปเนว กุลํ อุปคตนฺติ กุลํ นาม จตฺตาริ กุลานิ – ขตฺติยกุลํ, พฺราหฺมณกุลํ, เวสฺสกุลํ, สุทฺทกุลํ.
อุปคตนฺติ ตตฺถ คตํ.
ปูวํ นาม ยํกิฺจิ ปเหณกตฺถาย ปฏิยตฺตํ.
มนฺถํ นาม ยํกิฺจิ ปาเถยฺยตฺถาย ปฏิยตฺตํ.
อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺยาติ ยาวตกํ อิจฺฉสิ ตาวตกํ คณฺหาหีติ.
อากงฺขมาเนนาติ อิจฺฉมาเนน.
ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพาติ ทฺเวตโย ปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา.
ตโต ¶ เจ อุตฺตริ ปฏิคณฺเหยฺยาติ ตตุตฺตริ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคเหตฺวา ตโต นิกฺขมนฺเตน ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘‘อมุตฺร มยา ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคหิตา, มา โข ตตฺถ ปฏิคฺคณฺหี’’ติ. สเจ ปสฺสิตฺวา น อาจิกฺขติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สเจ อาจิกฺขิเต ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ตโต ¶ ¶ นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธึ สํวิภชิตพฺพนฺติ ปฏิกฺกมนํ นีหริตฺวา สํวิภชิตพฺพํ.
อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
๒๓๔. อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร อติเรกสฺี ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร ¶ เวมติโก ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร อูนกสฺี ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๒๓๕. อนาปตฺติ ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาติ, อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาติ, น ปเหณกตฺถาย น ปาเถยฺยตฺถาย ปฏิยตฺตํ เทนฺติ, ปเหณกตฺถาย วา ปาเถยฺยตฺถาย วา ปฏิยตฺตเสสกํ เทนฺติ, คมเน ปฏิปฺปสฺสทฺเธ เทนฺติ, าตกานํ ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กาณมาตุสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. ปมปวารณาสิกฺขาปทํ
๒๓๖. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร พฺราหฺมโณ ภิกฺขู นิมนฺเตตฺวา โภเชสิ. ภิกฺขู ภุตฺตาวี ปวาริตา าติกุลานิ ¶ คนฺตฺวา เอกจฺเจ ภฺุชึสุ เอกจฺเจ ปิณฺฑปาตํ อาทาย อคมํสุ. อถ โข โส พฺราหฺมโณ ปฏิวิสฺสเก [ปฏิวิสเก (โยชนา)] เอตทโวจ – ‘‘ภิกฺขู มยา อยฺยา สนฺตปฺปิตา. เอถ, ตุมฺเหปิ สนฺตปฺเปสฺสามี’’ติ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘กึ ตฺวํ, อยฺโย [อยฺย (สฺยา.)], อมฺเห สนฺตปฺเปสฺสสิ? เยปิ ตยา นิมนฺติตา เตปิ อมฺหากํ ฆรานิ อาคนฺตฺวา เอกจฺเจ ภฺุชึสุ เอกจฺเจ ปิณฺฑปาตํ อาทาย อคมํสู’’ติ!
อถ โข โส พฺราหฺมโณ อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา อมฺหากํ ฆเร ภฺุชิตฺวา อฺตฺร ภฺุชิสฺสนฺติ! น จาหํ ปฏิพโล ยาวทตฺถํ ทาตุ’’นฺติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส พฺราหฺมณสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู ภุตฺตาวี ปวาริตา อฺตฺร ภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภุตฺตาวี ปวาริตา อฺตฺร ภฺุชนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ภุตฺตาวี ¶ ปวาริตา อฺตฺร ภฺุชิสฺสนฺติ ¶ ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ ¶ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภุตฺตาวี ปวาริโต ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๓๗. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คิลานานํ ภิกฺขูนํ ปณีเต ปิณฺฑปาเต นีหรนฺติ. คิลานา น จิตฺตรูปํ ภฺุชนฺติ. ตานิ ภิกฺขู ฉฏฺเฏนฺติ. อสฺโสสิ โข ภควา อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ กาโกรวสทฺทํ. สุตฺวาน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, อานนฺท, อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท กาโกรวสทฺโท’’ติ? อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘ภฺุเชยฺยุํ ปนานนฺท, ภิกฺขู คิลานาติริตฺต’’นฺติ. ‘‘น ภฺุเชยฺยุํ, ภควา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว, คิลานสฺส จ อคิลานสฺส จ อติริตฺตํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อติริตฺตํ กาตพฺพํ – ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๓๘. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ภุตฺตาวี ปวาริโต อนติริตฺตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๓๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภุตฺตาวี นาม ปฺจนฺนํ โภชนานํ ¶ อฺตรํ โภชนํ อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ ภุตฺตํ โหติ.
ปวาริโต นาม อสนํ ปฺายติ, โภชนํ ปฺายติ, หตฺถปาเส ิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปฺายติ.
อนติริตฺตํ นาม อกปฺปิยกตํ โหติ, อปฺปฏิคฺคหิตกตํ โหติ, อนุจฺจาริตกตํ โหติ ¶ , อหตฺถปาเส กตํ โหติ, อภุตฺตาวินา กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อาสนา วุฏฺิเตน กตํ โหติ, ‘‘อลเมตํ สพฺพนฺติ อวุตฺตํ โหติ, น คิลานาติริตฺตํ โหติ’’ – เอตํ อนติริตฺตํ นาม.
อติริตฺตํ นาม กปฺปิยกตํ โหติ, ปฏิคฺคหิตกตํ โหติ, อุจฺจาริตกตํ โหติ, หตฺถปาเส กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อาสนา อวุฏฺิเตน กตํ โหติ, ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ โหติ, คิลานาติริตฺตํ โหติ – เอตํ อติริตฺตํ นาม.
ขาทนียํ ¶ นาม ปฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๔๐. อนติริตฺเต อนติริตฺตสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนติริตฺเต เวมติโก ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนติริตฺเต อติริตฺตสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ยามกาลิกํ ¶ ¶ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติริตฺเต อนติริตฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติริตฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติริตฺเต อติริตฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๒๔๑. อนาปตฺติ อติริตฺตํ การาเปตฺวา ภฺุชติ, ‘‘อติริตฺตํ การาเปตฺวา ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺสฺสตฺถาย หรนฺโต คจฺฉติ, คิลานสฺส เสสกํ ภฺุชติ, ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปมปวารณาสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. ทุติยปวารณาสิกฺขาปทํ
๒๔๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ทฺเว ภิกฺขู โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. เอโก ภิกฺขุ อนาจารํ อาจรติ. ทุติโย ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มาวุโส, เอวรูปมกาสิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. โส ตสฺมึ อุปนนฺธิ. อถ โข เต ภิกฺขู สาวตฺถึ อคมํสุ. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. ทุติโย ภิกฺขุ ภุตฺตาวี ปวาริโต โหติ. อุปนทฺโธ [อุปนนฺโธ (ก.)] ภิกฺขุ าติกุลํ คนฺตฺวา ปิณฺฑปาตํ อาทาย เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘ภฺุชาหิ, อาวุโส’’ติ. ‘‘อลํ, อาวุโส, ปริปุณฺโณมฺหี’’ติ. ‘‘สุนฺทโร, อาวุโส, ปิณฺฑปาโต, ภฺุชาหี’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ เตน ภิกฺขุนา นิปฺปีฬิยมาโน ตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุชิ. อุปนทฺโธ ภิกฺขุ ¶ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘ตฺวมฺปิ [ตฺวํ หิ (สฺยา.)] นาม, อาวุโส, มํ วตฺตพฺพํ มฺสิ ยํ ตฺวํ ภุตฺตาวี ปวาริโต อนติริตฺตํ โภชนํ ภฺุชสี’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, อาจิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, ปุจฺฉิตพฺพ’’นฺติ.
อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุํ ภุตฺตาวึ ปวาริตํ อนติริตฺเตน โภชเนน อภิหฏฺุํ ¶ ปวาเรสฺสตี’’ ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุํ ภุตฺตาวึ ปวาริตํ อนติริตฺเตน โภชเนน อภิหฏฺุํ ปวาเรสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขุํ ภุตฺตาวึ ปวาริตํ อนติริตฺเตน โภชเนน อภิหฏฺุํ ปวาเรสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน ภิกฺขเว อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๔๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ภุตฺตาวึ ปวาริตํ อนติริตฺเตน ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺย – ‘หนฺท, ภิกฺขุ, ขาท วา ภฺุช วา’ติ, ชานํ อาสาทนาเปกฺโข, ภุตฺตสฺมึ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๔๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนฺติ ¶ อฺํ ภิกฺขุํ.
ภุตฺตาวี นาม ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตรํ โภชนํ, อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ ภุตฺตํ โหติ.
ปวาริโต นาม อสนํ ปฺายติ, โภชนํ ปฺายติ, หตฺถปาเส ิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปฺายติ.
อนติริตฺตํ นาม อกปฺปิยกตํ โหติ, อปฺปฏิคฺคหิตกตํ โหติ, อนุจฺจาริตกตํ โหติ, อหตฺถปาเส กตํ โหติ, อภุตฺตาวินา กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อาสนา วุฏฺิเตน กตํ โหติ, ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติ อวุตฺตํ โหติ, น คิลานาติริตฺตํ โหติ – เอตํ อนติริตฺตํ นาม.
ขาทนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ¶ ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺยาติ ยาวตกํ อิจฺฉสิ ตาวตกํ คณฺหาหีติ.
ชานาติ ¶ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
อาสาทนาเปกฺโขติ ‘‘อิมินา อิมํ โจเทสฺสามิ สาเรสฺสามิ ปฏิโจเทสฺสามิ ปฏิสาเรสฺสามิ มงฺกุ กริสฺสามี’’ติ อภิหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตสฺส วจเนน ‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โภชนปริโยสาเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๔๕. ปวาริเต ปวาริตสฺี อนติริตฺเตน ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺุํ ปวาเรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปวาริเต เวมติโก อนติริตฺเตน ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺุํ ปวาเรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปวาริเต อปฺปวาริตสฺี อนติริตฺเตน ¶ ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺุํ ปวาเรติ, อนาปตฺติ. ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย อภิหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตสฺส วจเนน ‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปวาริเต ปวาริตสฺี ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปวาริเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปวาริเต อปฺปวาริตสฺี, อนาปตฺติ.
๒๔๖. อนาปตฺติ อติริตฺตํ การาเปตฺวา เทติ, ‘‘อติริตฺตํ การาเปตฺวา ¶ ภฺุชาหี’’ติ เทติ, อฺสฺสตฺถาย หรนฺโต คจฺฉาหีติ เทติ, คิลานสฺส เสสกํ เทติ, ‘‘ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภฺุชา’’ติ เทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุติยปวารณาสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. วิกาลโภชนสิกฺขาปทํ
๒๔๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ราชคเห คิรคฺคสมชฺโช โหติ. สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู คิรคฺคสมชฺชํ ทสฺสนาย อคมํสุ. มนุสฺสา สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา นหาเปตฺวา วิลิมฺเปตฺวา โภเชตฺวา ขาทนียํ ¶ อทํสุ. สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู ขาทนียํ อาทาย อารามํ คนฺตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘คณฺหาถาวุโส, ขาทนียํ ขาทถา’’ติ. ‘‘กุโต ตุมฺเหหิ, อาวุโส, ขาทนียํ ลทฺธ’’นฺติ? สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘กึ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, วิกาเล โภชนํ ภฺุชถา’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู วิกาเล โภชนํ ภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู วิกาเล โภชนํ ภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วิกาเล โภชนํ ภฺุชถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, วิกาเล โภชนํ ภฺุชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๔๘. โย ¶ ปน ภิกฺขุ วิกาเล ขาทนียํ ¶ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๔๙. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
วิกาโล นาม มชฺฌนฺหิเก วีติวตฺเต ยาว อรุณุคฺคมนา.
ขาทนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๕๐. วิกาเล วิกาลสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. วิกาเล เวมติโก ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. วิกาเล ¶ กาลสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กาเล วิกาลสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กาเล เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กาเล กาลสฺี, อนาปตฺติ.
๒๕๑. อนาปตฺติ ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วิกาลโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. สนฺนิธิการกสิกฺขาปทํ
๒๕๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อานนฺทสฺส อุปชฺฌาโย อายสฺมา เพลฏฺสีโส [เพลฏฺิสีโส (สี.) เวฬฏฺสีโส (สฺยา.)] อรฺเ วิหรติ. โส ปิณฺฑาย จริตฺวา สุกฺขกุรํ อารามํ หริตฺวา สุกฺขาเปตฺวา นิกฺขิปติ. ยทา อาหาเรน อตฺโถ โหติ, ตทา อุทเกน เตเมตฺวา เตเมตฺวา ภฺุชติ, จิเรน คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ. ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ เพลฏฺสีสํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, จิเรน คามํ ปิณฺฑาย ปวิสสี’’ติ? อถ โข อายสฺมา เพลฏฺสีโส ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, สนฺนิธิการกํ โภชนํ ภฺุชสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา เพลฏฺสีโส สนฺนิธิการกํ โภชนํ ภฺุชิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, เพลฏฺสีส, สนฺนิธิการกํ โภชนํ ภฺุชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, เพลฏฺสีส, สนฺนิธิการกํ โภชนํ ภฺุชิสฺสสิ! เนตํ, เพลฏฺสีส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๕๓. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ สนฺนิธิการกํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ¶ ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๕๔. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สนฺนิธิการกํ นาม อชฺช ปฏิคฺคหิตํ อปรชฺชุ ขาทิตํ โหติ.
ขาทนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
‘‘ขาทิสฺสามิ ¶ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๕๕. สนฺนิธิการเก สนฺนิธิการกสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สนฺนิธิการเก เวมติโก ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สนฺนิธิการเก อสนฺนิธิการกสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสนฺนิธิการเก สนฺนิธิการกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสนฺนิธิการเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อสนฺนิธิการเก อสนฺนิธิการกสฺี, อนาปตฺติ.
๒๕๖. อนาปตฺติ ยาวกาลิกํ ยาวกาเล นิทหิตฺวา ภฺุชติ, ยามกาลิกํ ยาเม นิทหิตฺวา ภฺุชติ, สตฺตาหกาลิกํ สตฺตาหํ นิทหิตฺวา ¶ ภฺุชติ, ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สนฺนิธิการกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. ปณีตโภชนสิกฺขาปทํ
๒๕๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสนฺติ! กสฺส สมฺปนฺนํ น มนาปํ, กสฺส สาทุํ น รุจฺจตี’’ติ!! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ ¶ …เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา ¶ …เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘ยานิ โข ปน ตานิ ปณีตโภชนานิ, เสยฺยถิทํ – สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ. โย ปน ภิกฺขุ เอวรูปานิ ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ¶ ภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๕๘. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คิลานา โหนฺติ. คิลานปุจฺฉกา ภิกฺขู คิลาเน ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘กจฺจาวุโส ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนีย’’นฺติ? ‘‘ปุพฺเพ มยํ, อาวุโส, ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชาม, เตน โน ผาสุ โหติ; อิทานิ ปน ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺตา น วิฺาเปม, เตน โน น ผาสุ โหตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๕๙. ‘‘ยานิ ¶ โข ปน ตานิ ปณีตโภชนานิ, เสยฺยถิทํ – สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ. โย ปน ภิกฺขุ เอวรูปานิ ปณีตโภชนานิ อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๖๐. ยานิ โข ปน ตานิ ปณีตโภชนานีติ สปฺปิ นาม โคสปฺปิ วา อชิกาสปฺปิ วา มหึสสปฺปิ วา, เยสํ มํสํ กปฺปติ เตสํ สปฺปิ.
นวนีตํ นาม เตสฺเว นวนีตํ.
เตลํ นาม ติลเตลํ สาสปเตลํ มธุกเตลํ เอรณฺฑเตลํ วสาเตลํ.
ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตํ.
มจฺโฉ นาม อุทโก [อุทกจโร (สฺยา. ก.)] วุจฺจติ.
มํสํ นาม เยสํ มํสํ กปฺปติ, เตสํ มํสํ.
ขีรํ นาม โคขีรํ วา อชิกาขีรํ วา มหึสขีรํ วา, เยสํ มํสํ กปฺปติ, เตสํ ขีรํ.
ทธิ นาม เตสฺเว ทธิ.
โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
เอวรูปานิ ปณีตโภชนานีติ ตถารูปานิ ปณีตโภชนานิ.
อคิลาโน นาม ยสฺส วินา ปณีตโภชนานิ ผาสุ โหติ.
คิลาโน นาม ยสฺส วินา ปณีตโภชนานิ น ผาสุ โหติ.
อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปติ, ปโยเค [ปโยเค ปโยเค (ก.)] ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน ‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๖๑. อคิลาโน อคิลานสฺี ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคิลาโน เวมติโก ¶ ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคิลาโน คิลานสฺี ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
คิลาโน ¶ อคิลานสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. คิลาโน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. คิลาโน คิลานสฺี อนาปตฺติ.
๒๖๒. อนาปตฺติ ¶ คิลานสฺส, คิลาโน หุตฺวา วิฺาเปตฺวา อคิลาโน ภฺุชติ, คิลานสฺส เสสกํ ภฺุชติ, าตกานํ ปวาริตานํ อฺสฺสตฺถาย อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปณีตโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทํ
๒๖๓. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สพฺพปํสุกูลิโก สุสาเน วิหรติ. โส มนุสฺเสหิ ทิยฺยมานํ น อิจฺฉติ ปฏิคฺคเหตุํ, สุสาเนปิ รุกฺขมูเลปิ อุมฺมาเรปิ อยฺยโวสาฏิตกานิ สามํ คเหตฺวา ปริภฺุชติ [ภฺุชติ (สฺยา.)]. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยํ ภิกฺขุ อมฺหากํ อยฺยโวสาฏิตกานิ สามํ คเหตฺวา ปริภฺุชิสฺสติ! เถโรยํ ภิกฺขุ วโร มนุสฺสมํสํ มฺเ ขาทตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหริสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหรสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหริสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหเรยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๖๔. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู อุทกทนฺตโปเน [อุทกทนฺตโปเณ (สฺยา. ก.)] กุกฺกุจฺจายนฺติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกทนฺตโปนํ สามํ คเหตฺวา ปริภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๖๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหเรยฺย, อฺตฺร อุทกทนฺตโปนา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๖๖. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อทินฺนํ นาม อปฺปฏิคฺคหิตกํ วุจฺจติ.
ทินฺนํ นาม กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา เทนฺเต หตฺถปาเส ิโต กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา ปฏิคฺคณฺหาติ, เอตํ ทินฺนํ นาม.
อาหาโร นาม อุทกทนฺตโปนํ เปตฺวา ยํกิฺจิ อชฺโฌหรณียํ, เอโส อาหาโร นาม.
อฺตฺร อุทกทนฺตโปนาติ เปตฺวา อุทกทนฺตโปนํ.
‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ คณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๖๗. อปฺปฏิคฺคหิตเก อปฺปฏิคฺคหิตกสฺี อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหาเรติ, อฺตฺร อุทกทนฺตโปนา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปฏิคฺคหิตเก เวมติโก อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหาเรติ, อฺตฺร อุทกทนฺตโปนา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปฏิคฺคหิตเก ปฏิคฺคหิตกสฺี อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหาเรติ, อฺตฺร อุทกทนฺตโปนา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปฏิคฺคหิตเก อปฺปฏิคฺคหิตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิคฺคหิตเก เวมติโก, อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิคฺคหิตเก ปฏิคฺคหิตกสฺี, อนาปตฺติ.
๒๖๘. อนาปตฺติ ¶ ¶ อุทกทนฺตโปเน, จตฺตาริ มหาวิกตานิ สติ ปจฺจเย อสติ กปฺปิยการเก สามํ คเหตฺวา ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทนฺตโปนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
โภชนวคฺโค จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปิณฺโฑ คณํ ปรํ ปูวํ, ทฺเว จ วุตฺตา ปวารณา;
วิกาเล สนฺนิธี ขีรํ, ทนฺตโปเนน เต ทสาติ.
๕. อเจลกวคฺโค
๑. อเจลกสิกฺขาปทํ
๒๖๙. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส ขาทนียํ อุสฺสนฺนํ โหติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘เตนหานนฺท, วิฆาสาทานํ ปูวํ เทหี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา วิฆาสาเท ปฏิปาฏิยา นิสีทาเปตฺวา เอเกกํ ปูวํ เทนฺโต อฺตริสฺสา ปริพฺพาชิกาย เอกํ มฺมาโน ทฺเว ปูเว อทาสิ. สามนฺตา ปริพฺพาชิกาโย ตํ ปริพฺพาชิกํ เอตทโวจุํ – ‘‘ชาโร เต เอโส สมโณ’’ติ. ‘‘น เม โส สมโณ ชาโร, เอกํ มฺมาโน ทฺเว ปูเว อทาสี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท เอเกกํ ปูวํ เทนฺโต ตสฺสาเยว ปริพฺพาชิกาย เอกํ มฺมาโน ทฺเว ปูเว อทาสิ. สามนฺตา ปริพฺพาชิกาโย ตํ ปริพฺพาชิกํ เอตทโวจุํ – ‘‘ชาโร เต เอโส สมโณ’’ติ. ‘‘น เม โส สมโณ ชาโร, เอกํ มฺมาโน ทฺเว ปูเว อทาสี’’ติ. ‘‘ชาโร น ชาโร’’ติ ภณฺฑึสุ. อฺตโรปิ อาชีวโก ปริเวสนํ อคมาสิ. อฺตโร ภิกฺขุ ปหูเตน สปฺปินา โอทนํ มทฺทิตฺวา ตสฺส อาชีวกสฺส ¶ มหนฺตํ ปิณฺฑํ อทาสิ. อถ โข โส อาชีวโก ตํ ปิณฺฑํ อาทาย อคมาสิ. อฺตโร อาชีวโก ตํ อาชีวกํ เอตทโวจ – ‘‘กุโต ¶ ตยา, อาวุโส, ปิณฺโฑ ลทฺโธ’’ติ? ‘‘ตสฺสาวุโส, ¶ สมณสฺส โคตมสฺส มุณฺฑคหปติกสฺส ปริเวสนาย ลทฺโธ’’ติ.
อสฺโสสุํ โข อุปาสกา เตสํ อาชีวกานํ อิมํ กถาสลฺลาปํ. อถ โข เต อุปาสกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต อุปาสกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อิเม, ภนฺเต, ติตฺถิยา อวณฺณกามา พุทฺธสฺส อวณฺณกามา ธมฺมสฺส อวณฺณกามา สงฺฆสฺส. สาธุ, ภนฺเต, อยฺยา ติตฺถิยานํ สหตฺถา น ทเทยฺยุ’’นฺติ. อถ โข ภควา เต อุปาสเก ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข เต อุปาสกา ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมึสุ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ – สงฺฆสุฏฺุตาย, สงฺฆผาสุตาย ¶ …เป… สทฺธมฺมฏฺิติยา, วินยานุคฺคหาย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๗๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อเจลกสฺส วา ปริพฺพาชกสฺส วา ปริพฺพาชิกาย วา ¶ สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ทเทยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๗๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อเจลโก นาม โย โกจิ ปริพฺพาชกสมาปนฺโน นคฺโค.
ปริพฺพาชโก นาม ภิกฺขฺุจ สามเณรฺจ เปตฺวา โย โกจิ ปริพฺพาชกสมาปนฺโน.
ปริพฺพาชิกา นาม ภิกฺขุนิฺจ สิกฺขมานฺจ สามเณริฺจ เปตฺวา ยา กาจิ ปริพฺพาชิกสมาปนฺนา.
ขาทนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – อุทกทนฺตโปนํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ ¶ ¶ นาม ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
ทเทยฺยาติ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๗๒. ติตฺถิเย ติตฺถิยสฺี สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ติตฺถิเย เวมติโก สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ติตฺถิเย อติตฺถิยสฺี สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุทกทนฺตโปนํ เทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติตฺถิเย ติตฺถิยสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติตฺถิเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติตฺถิเย อติตฺถิยสฺี, อนาปตฺติ.
๒๗๓. อนาปตฺติ ทาเปติ น เทติ, อุปนิกฺขิปิตฺวา เทติ, พาหิราเลปํ เทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อเจลกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. อุยฺโยชนสิกฺขาปทํ
๒๗๔. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภาตุโน สทฺธิวิหาริกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอหาวุโส, คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามา’’ติ. ตสฺส อทาเปตฺวา อุยฺโยเชสิ – ‘‘คจฺฉาวุโส, น เม ตยา สทฺธึ กถา วา นิสชฺชา วา ผาสุ โหติ, เอกกสฺส เม กถา ¶ วา นิสชฺชา วา ผาสุ โหตี’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ อุปกฏฺเ กาเล นาสกฺขิ ปิณฺฑาย จริตุํ, ปฏิกฺกมเนปิ ภตฺตวิสฺสคฺคํ น สมฺภาเวสิ, ฉินฺนภตฺโต อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภิกฺขุํ – ‘เอหาวุโส, คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามา’ติ ตสฺส อทาเปตฺวา ¶ อุยฺโยเชสฺสตี’’ติ ¶ …เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ภิกฺขุํ – ‘‘เอหาวุโส, คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามา’’ติ ตสฺส อทาเปตฺวา อุยฺโยเชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขุํ – ‘‘เอหาวุโส, คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามา’’ติ ตสฺส อทาเปตฺวา อุยฺโยเชสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว ¶ , อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๗๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ – ‘‘เอหาวุโส, คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามา’ติ ตสฺส ทาเปตฺวา วา อทาเปตฺวา วา อุยฺโยเชยฺย – ‘คจฺฉาวุโส, น เม ตยา สทฺธึ กถา วา นิสชฺชา วา ผาสุ โหติ, เอกกสฺส เม กถา วา นิสชฺชา วา ผาสุ โหตี’ติ, เอตเทว ปจฺจยํ กริตฺวา อนฺํ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๗๖. โย ปนาติ โย, ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนฺติ อฺํ ภิกฺขุํ.
เอหาวุโส, คามํ วา นิคมํ วาติ คาโมปิ นิคโมปิ นครมฺปิ, คาโม เจว นิคโม จ.
ตสฺส ทาเปตฺวาติ ยาคุํ วา ภตฺตํ วา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ทาเปตฺวา.
อทาเปตฺวาติ น กิฺจิ ทาเปตฺวา.
อุยฺโยเชยฺยาติ มาตุคาเมน สทฺธึ หสิตุกาโม กีฬิตุกาโม รโห นิสีทิตุกาโม อนาจารํ อาจริตุกาโม เอวํ วเทติ – ‘‘คจฺฉาวุโส, น เม ตยา สทฺธึ กถา วา นิสชฺชา วา ผาสุ โหติ, เอกกสฺส เม กถา วา นิสชฺชา วา ผาสุ โหตี’’ติ อุยฺโยเชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วา วิชหนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วิชหิเต, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอตเทว ปจฺจยํ กริตฺวา อนฺนฺติ น อฺโ โกจิ ปจฺจโย โหติ อุยฺโยเชตุํ.
๒๗๗. อุปสมฺปนฺเน ¶ ¶ อุปสมฺปนฺนสฺี อุยฺโยเชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ¶ . อุปสมฺปนฺเน เวมติโก อุยฺโยเชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี อุยฺโยเชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
กลิสาสนํ อาโรเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนํ อุยฺโยเชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กลิสาสนํ อาโรเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๒๗๘. อนาปตฺติ ‘‘อุโภ เอกโต น ยาเปสฺสามา’’ติ อุยฺโยเชติ, ‘‘มหคฺฆํ ภณฺฑํ ปสฺสิตฺวา โลภธมฺมํ อุปฺปาเทสฺสตี’’ติ อุยฺโยเชติ, ‘‘มาตุคามํ ปสฺสิตฺวา อนภิรตึ อุปฺปาเทสฺสตี’’ติ อุยฺโยเชติ, ‘‘คิลานสฺส วา โอหิยฺยกสฺส วา วิหารปาลสฺส วา ยาคุํ วา ภตฺตํ วา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา นีหรา’’ติ อุยฺโยเชติ, น อนาจารํ อาจริตุกาโม, สติ กรณีเย อุยฺโยเชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุยฺโยชนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. สโภชนสิกฺขาปทํ
๒๗๙. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สหายกสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ตสฺส ปชาปติยา สทฺธึ สยนิฆเร [สยนีฆเร (สฺยา.)] นิสชฺชํ กปฺเปสิ. อถ โข โส ปุริโส เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘ทเทหายฺยสฺส ภิกฺข’’นฺติ. อถ โข สา อิตฺถี อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ภิกฺขํ อทาสิ. อถ โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉถ, ภนฺเต, ยโต อยฺยสฺส ภิกฺขา ทินฺนา’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี สลฺลกฺเขตฺวา – ‘‘ปริยุฏฺิโต อยํ ปุริโส’’ติ, อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ ¶ – ‘‘นิสีทถ, ภนฺเต, มา อคมิตฺถา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข โส ปุริโส…เป… ตติยมฺปิ โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ ¶ – ‘‘คจฺฉถ, ภนฺเต, ยโต อยฺยสฺส ภิกฺขา ทินฺนา’’ติ. ตติยมฺปิ โข สา อิตฺถี อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นิสีทถ, ภนฺเต, มา อคมิตฺถา’’ติ.
อถ โข โส ปุริโส นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขู อุชฺฌาเปสิ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, อยฺโย อุปนนฺโท มยฺหํ ปชาปติยา สทฺธึ สยนิฆเร นิสินฺโน. โส มยา ¶ อุยฺโยชียมาโน น อิจฺฉติ คนฺตุํ. พหุกิจฺจา มยํ พหุกรณียา’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สโภชเน กุเล อนุปขชฺช ¶ นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, สโภชเน กุเล อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สโภชเน กุเล อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๘๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สโภชเน กุเล อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๘๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สโภชนํ นาม กุลํ อิตฺถี เจว โหติ ปุริโส จ, อิตฺถี จ ปุริโส จ อุโภ อนิกฺขนฺตา โหนฺติ, อุโภ อวีตราคา.
อนุปขชฺชาติ อนุปวิสิตฺวา.
นิสชฺชํ กปฺเปยฺยาติ มหลฺลเก ฆเร ปิฏฺสงฺฆาฏสฺส [ปิฏฺิสงฺฆาฏสฺส (สฺยา.)] หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา นิสีทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ขุทฺทเก ฆเร ปิฏฺิวํสํ อติกฺกมิตฺวา นิสีทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๘๒. สยนิฆเร สยนิฆรสฺี สโภชเน กุเล อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สยนิฆเร เวมติโก สโภชเน กุเล ¶ อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส. สยนิฆเร นสยนิฆรสฺี ¶ สโภชเน กุเล อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นสยนิฆเร สยนิฆรสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นสยนิฆเร เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นสยนิฆเร นสยนิฆรสฺี, อนาปตฺติ.
๒๘๓. อนาปตฺติ มหลฺลเก ฆเร ปิฏฺสงฺฆาฏสฺส หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา นิสีทติ, ขุทฺทเก ฆเร ปิฏฺิวํสํ อนติกฺกมิตฺวา นิสีทติ, ภิกฺขุ ทุติโย โหติ, อุโภ นิกฺขนฺตา โหนฺติ, อุโภ วีตราคา, นสยนิฆเร, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. รโหปฏิจฺฉนฺนสิกฺขาปทํ
๒๘๔. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สหายกสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ตสฺส ปชาปติยา สทฺธึ รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน ¶ นิสชฺชํ กปฺเปสิ. อถ โข โส ปุริโส อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุปนนฺโท มยฺหํ ปชาปติยา สทฺธึ รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต มาตุคาเมน สทฺธึ รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตีติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, มาตุคาเมน สทฺธึ รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคาเมน สทฺธึ รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๘๕. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สทฺธึ รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๘๖. โย ¶ ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา, อนฺตมโส ตทหุชาตาปิ ทาริกา, ปเคว มหตฺตรี.
สทฺธินฺติ เอกโต.
[ปาจิ. ๒๐๐,๒๙๑; ปารา. ๔๔๕,๔๕๔]รโห นาม จกฺขุสฺส รโห โสตสฺส รโห. จกฺขุสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ อกฺขึ วา นิขณียมาเน ภมุกํ วา อุกฺขิปียมาเน สีสํ วา อุกฺขิปียมาเน ปสฺสิตุํ. โสตสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ ปกติกถา โสตุํ.
[ปารา. ๔๔๕]ปฏิจฺฉนฺนํ นาม อาสนํ กุฏฺเฏน [กุฑฺเฑน (สี. สฺยา.)] วา กวาเฏน วา กิลฺเชน วา สาณิปากาเรน วา รุกฺเขน วา ถมฺเภน วา โกตฺถฬิยา [โกฏฺฬิยา (สี. สฺยา.) โกตฺถฬิกาย (ก.)] วา, เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺนํ โหติ.
นิสชฺชํ กปฺเปยฺยาติ มาตุคาเม นิสินฺเน ภิกฺขุ อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุ นิสินฺเน มาตุคาโม อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิสินฺนา โหนฺติ อุโภ วา นิปนฺนา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๘๗. มาตุคาเม มาตุคามสฺี รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม เวมติโก รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม อมาตุคามสฺี รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ยกฺขิยา วา เปติยา วา ปณฺฑเกน วา ¶ ติรจฺฉานคตาย วา มนุสฺสวิคฺคหิตฺถิยา วา สทฺธึ รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม มาตุคามสฺี, อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม อมาตุคามสฺี, อนาปตฺติ.
๒๘๘. อนาปตฺติ ¶ ¶ โย โกจิ วิฺู ปุริโส ทุติโย โหติ, ติฏฺติ น นิสีทติ, อรโหเปกฺโข, อฺวิหิโต นิสีทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รโหปฏิจฺฉนฺนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ
๒๘๙. เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สหายกสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ตสฺส ปชาปติยา สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสิ. อถ โข โส ปุริโส อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุปนนฺโท มยฺหํ ปชาปติยา สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปาสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๙๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๒๙๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ ¶ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา, วิฺู ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตํ ทุฏฺุลฺลาทุฏฺุลฺลํ อาชานิตุํ.
สทฺธินฺติ เอกโต.
เอโก ¶ เอกายาติ ภิกฺขุ เจว โหติ มาตุคาโม จ.
[ปาจิ. ๒๐๐,๒๘๖; ปารา. ๔๔๕,๔๕๔]รโห ¶ นาม จกฺขุสฺส รโห, โสตสฺส รโห. จกฺขุสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ อกฺขึ วา นิขณียมาเน ภมุกํ วา อุกฺขิปียมาเน สีสํ วา อุกฺขิปียมาเน ปสฺสิตุํ. โสตสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ ปกติกถา โสตุํ.
นิสชฺชํ กปฺเปยฺยาติ มาตุคาเม นิสินฺเน ภิกฺขุ อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุ นิสินฺเน มาตุคาโม อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิสินฺนา โหนฺติ อุโภ วา นิปนฺนา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๒๙๒. มาตุคาเม มาตุคามสฺี เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม เวมติโก เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม อมาตุคามสฺี เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ยกฺขิยา วา เปติยา วา ปณฺฑเกน วา ติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคหิตฺถิยา วา [ติรจฺฉานคตาย วา มนุสฺสวิคฺคหิตฺถิยา วา (ก.)] สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม มาตุคามสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม ¶ อมาตุคามสฺี, อนาปตฺติ.
๒๙๓. อนาปตฺติ โย โกจิ วิฺู ปุริโส ทุติโย โหติ, ติฏฺติ น นิสีทติ, อรโหเปกฺโข อฺวิหิโต นิสีทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. จาริตฺตสิกฺขาปทํ
๒๙๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ¶ อุปฏฺากกุลํ อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ ภตฺเตน นิมนฺเตสิ. อฺเปิ ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตสิ. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท ¶ สกฺยปุตฺโต ปุเรภตฺตํ, กุลานิ ปยิรุปาสติ. อถ โข เต ภิกฺขู เต มนุสฺเส เอตทโวจุํ – ‘‘เทถาวุโส ภตฺต’’นฺติ. ‘‘อาคเมถ, ภนฺเต, ยาวายฺโย อุปนนฺโท อาคจฺฉตี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู…เป… ตติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู เต มนุสฺเส เอตทโวจุํ – ‘‘เทถาวุโส, ภตฺตํ; ปุเร กาโล อติกฺกมตี’’ติ. ‘‘ยมฺปิ มยํ, ภนฺเต, ภตฺตํ กริมฺหา อยฺยสฺส อุปนนฺทสฺส การณา. อาคเมถ, ภนฺเต, ยาวายฺโย อุปนนฺโท อาคจฺฉตี’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุเรภตฺตํ กุลานิ ปยิรุปาสิตฺวา ทิวา อาคจฺฉติ. ภิกฺขู น จิตฺตรูปํ ภฺุชึสุ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน ปุเรภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน ปุเรภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ ¶ อาปชฺชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน ปุเรภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน ปุเรภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๙๕. [มหาว. ๒๗๗] เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส อุปฏฺากกุลํ สงฺฆสฺสตฺถาย ขาทนียํ ปาเหสิ – ‘‘อยฺยสฺส อุปนนฺทสฺส ทสฺเสตฺวา สงฺฆสฺส ทาตพฺพ’’นฺติ. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโ โหติ. อถ โข เต มนุสฺสา อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขู ปุจฺฉึสุ – ‘‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย อุปนนฺโท’’ติ ¶ ? ‘‘เอสาวุโส, อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโ’’ติ. ‘‘อิทํ, ภนฺเต, ขาทนียํ อยฺยสฺส อุปนนฺทสฺส ทสฺเสตฺวา สงฺฆสฺส ทาตพฺพ’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ¶ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคเหตฺวา นิกฺขิปถ ยาว อุปนนฺโท อาคจฺฉตี’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ ปุเรภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ ¶ อาปชฺชิตุ’’นฺติ ปจฺฉาภตฺตํ กุลานิ ¶ ปยิรุปาสิตฺวา ทิวา ปฏิกฺกมิ, ขาทนียํ อุสฺสาริยิตฺถ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปจฺฉาภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปจฺฉาภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปจฺฉาภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน ภิกฺขเว อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๙๖. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู จีวรทานสมเย กุกฺกุจฺจายนฺตา กุลานิ น ปยิรุปาสนฺติ. จีวรํ ปริตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรทานสมเย กุลานิ ปยิรุปาสิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. จีวรทานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๙๗. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู จีวรกมฺมํ กโรนฺติ, อตฺโถ จ โหติ สูจิยาปิ สุตฺเตนปิ สตฺถเกนปิ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา กุลานิ น ปยิรุปาสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรการสมเย กุลานิ ปยิรุปาสิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺย ¶ , อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ ¶ . ตตฺถายํ สมโย. จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๙๘. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คิลานา โหนฺติ, อตฺโถ จ โหติ เภสชฺเชหิ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา กุลานิ น ปยิรุปาสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺตํ ภิกฺขุํ อาปุจฺฉา กุลานิ ปยิรุปาสิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๙๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
๓๐๐. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
นิมนฺติโต นาม ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตเรน โภชเนน นิมนฺติโต.
สภตฺโต นาม เยน นิมนฺติโต ¶ เตน สภตฺโต.
สนฺตํ นาม ภิกฺขุํ สกฺกา โหติ อาปุจฺฉา ปวิสิตุํ.
อสนฺตํ นาม ภิกฺขุํ น สกฺกา โหติ อาปุจฺฉา ปวิสิตุํ.
ปุเรภตฺตํ นาม เยน นิมนฺติโต ตํ อภุตฺตาวี.
ปจฺฉาภตฺตํ นาม เยน นิมนฺติโต ตํ อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ [อรุณุคฺคมเนปิ (สี.)] ภุตฺตํ โหติ.
กุลํ นาม จตฺตาริ กุลานิ – ขตฺติยกุลํ, พฺราหฺมณกุลํ, เวสฺสกุลํ, สุทฺทกุลํ.
กุเลสุ ¶ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺยาติ อฺสฺส ฆรูปจารํ โอกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปมํ ปาทํ อุมฺมารํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร ¶ สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
จีวรทานสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปฺจ มาสา.
จีวรการสมโย นาม จีวเร กยิรมาเน.
๓๐๑. นิมนฺติเต นิมนฺติตสฺี สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชติ, อฺตฺร สมยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. นิมนฺติเต เวมติโก สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชติ, อฺตฺร สมยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. นิมนฺติเต อนิมนฺติตสฺี สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชติ, อฺตฺร สมยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนิมนฺติเต นิมนฺติตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนิมนฺติเต เวมติโก ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนิมนฺติเต อนิมนฺติตสฺี, อนาปตฺติ.
๓๐๒. อนาปตฺติ ¶ สมเย, สนฺตํ ภิกฺขุํ อาปุจฺฉา ปวิสติ, อสนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา ปวิสติ, อฺสฺส ฆเรน มคฺโค โหติ, ฆรูปจาเรน มคฺโค โหติ, อนฺตรารามํ คจฺฉติ, ภิกฺขุนุปสฺสยํ คจฺฉติ, ติตฺถิยเสยฺยํ คจฺฉติ, ปฏิกฺกมนํ คจฺฉติ, ภตฺติยฆรํ คจฺฉติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จาริตฺตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. มหานามสิกฺขาปทํ
๓๐๓. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน มหานามสฺส สกฺกสฺส เภสชฺชํ อุสฺสนฺนํ โหติ. อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ จตุมาสํ [จตุมฺมาสํ (สี.) จาตุมาสํ (สฺยา.)] เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติ. ‘‘สาธุ สาธุ ¶ , มหานาม! เตน หิ ตฺวํ, มหานาม, สงฺฆํ จตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรหี’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จตุมาสํ เภสชฺชปฺปจฺจยปวารณํ สาทิตุนฺติ.
๓๐๔. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มหานามํ สกฺกํ ปริตฺตํ เภสชฺชํ วิฺาเปนฺติ. ตเถว มหานามสฺส สกฺกสฺส เภสชฺชํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ทุติยมฺปิ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อปรมฺปิ จตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติ. ‘‘สาธุ สาธุ, มหานาม! เตน หิ ตฺวํ, มหานาม, สงฺฆํ อปรมฺปิ จตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรหี’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุน ปวารณมฺปิ สาทิตุนฺติ.
๓๐๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู มหานามํ สกฺกํ ปริตฺตํเยว เภสชฺชํ วิฺาเปนฺติ. ตเถว มหานามสฺส สกฺกสฺส เภสชฺชํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ตติยมฺปิ โข มหานาโม ¶ สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ยาวชีวํ เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติ. ‘‘สาธุ สาธุ, มหานาม! เตน หิ ตฺวํ, มหานาม, สงฺฆํ ยาวชีวํ เภสชฺเชน ปวาเรหี’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นิจฺจปวารณมฺปิ สาทิตุนฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทุนฺนิวตฺถา โหนฺติ ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา. มหานาโม สกฺโก วตฺตา โหติ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, ภนฺเต, ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา? นนุ นาม ปพฺพชิเตน สุนิวตฺเถน ภวิตพฺพํ สุปารุเตน อากปฺปสมฺปนฺเนนา’’ติ? ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มหานาเม สกฺเก อุปนนฺธึสุ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ¶ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข มยํ อุปาเยน มหานามํ สกฺกํ มงฺกุ กเรยฺยามา’’ติ? อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘มหานาเมน โข, อาวุโส, สกฺเกน สงฺโฆ เภสชฺเชน ปวาริโต. หนฺท มยํ, อาวุโส, มหานามํ สกฺกํ ¶ สปฺปึ ¶ วิฺาเปมา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เยน มหานาโม สกฺโก เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา มหานามํ สกฺกํ เอตทโวจุํ – ‘‘โทเณน, อาวุโส, สปฺปินา อตฺโถ’’ติ. ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถ. มนุสฺสา วชํ คตา สปฺปึ อาหริตุํ. กาลํ อาหริสฺสถา’’ติ [กาเล หริสฺสถาติ (สฺยา.)].
ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มหานามํ สกฺกํ เอตทโวจุํ – ‘‘โทเณน, อาวุโส, สปฺปินา อตฺโถ’’ติ. ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถ. มนุสฺสา วชํ คตา สปฺปึ อาหริตุํ. กาลํ อาหริสฺสถา’’ติ. ‘‘กึ ปน ตยา, อาวุโส, อทาตุกาเมน ปวาริเตน, ยํ ตฺวํ ปวาเรตฺวา น เทสี’’ติ! อถ โข มหานาโม สกฺโก อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถา’ติ วุจฺจมานา นาคเมสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู มหานามสฺส สกฺกสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มหานาเมน สกฺเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถา’ติ วุจฺจมานา นาคเมสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, มหานาเมน สกฺเกน – ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมถา’’ติ วุจฺจมานา นาคเมถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, มหานาเมน สกฺเกน – ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต อาคเมถา’’ติ วุจฺจมานา นาคเมสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว อิมํ สิกฺขาปทํ ¶ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๐๖. ‘‘อคิลาเนน ภิกฺขุนา จตุมาสปฺปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพา ¶ , อฺตฺร ปุนปวารณาย, อฺตฺร นิจฺจปวารณาย; ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๐๗. อคิลาเนน ภิกฺขุนา จตุมาสปฺปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพาติ คิลานปฺปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพา.
ปุนปวารณาปิ สาทิตพฺพาติ ยทา คิลาโน ภวิสฺสามิ ตทา วิฺาเปสฺสามีติ.
นิจฺจปวารณาปิ สาทิตพฺพาติ ยทา คิลาโน ภวิสฺสามิ ตทา วิฺาเปสฺสามีติ.
ตโต ¶ ¶ เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺยาติ อตฺถิ ปวารณา เภสชฺชปริยนฺตา น รตฺติปริยนฺตา, อตฺถิ ปวารณา รตฺติปริยนฺตา น เภสชฺชปริยนฺตา, อตฺถิ ปวารณา เภสชฺชปริยนฺตา จ รตฺติปริยนฺตา จ, อตฺถิ ปวารณา เนว เภสชฺชปริยนฺตา น รตฺติปริยนฺตา.
เภสชฺชปริยนฺตา นาม เภสชฺชานิ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ – ‘‘เอตฺตเกหิ เภสชฺเชหิ ปวาเรมี’’ติ. รตฺติปริยนฺตา นาม รตฺติโย ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ – ‘‘เอตฺตกาสุ รตฺตีสุ ปวาเรมี’’ติ. เภสชฺชปริยนฺตา จ รตฺติปริยนฺตา จ นาม เภสชฺชานิ จ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ รตฺติโย จ ปริคฺคหิตาโย โหนฺติ – ‘‘เอตฺตเกหิ เภสชฺเชหิ เอตฺตกาสุ รตฺตีสุ ปวาเรมี’’ติ. เนว เภสชฺชปริยนฺตา น รตฺติปริยนฺตา นาม เภสชฺชานิ จ อปริคฺคหิตานิ โหนฺติ รตฺติโย จ อปริคฺคหิตาโย โหนฺติ.
๓๐๘. เภสชฺชปริยนฺเต ¶ – เยหิ เภสชฺเชหิ ปวาริโต โหติ ตานิ เภสชฺชานิ เปตฺวา อฺานิ เภสชฺชานิ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. รตฺติปริยนฺเต – ยาสุ รตฺตีสุ ปวาริโต โหติ, ตา รตฺติโย เปตฺวา อฺาสุ รตฺตีสุ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. เภสชฺชปริยนฺเต จ รตฺติปริยนฺเต จ – เยหิ เภสชฺเชหิ ปวาริโต โหติ, ตานิ เภสชฺชานิ เปตฺวา ยาสุ รตฺตีสุ ปวาริโต โหติ, ตา รตฺติโย เปตฺวา อฺานิ เภสชฺชานิ อฺาสุ รตฺตีสุ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. เนว เภสชฺชปริยนฺเต น รตฺติปริยนฺเต, อนาปตฺติ.
๓๐๙. น เภสชฺเชน กรณีเยน [กรณีเย (สี. สฺยา.)] เภสชฺชํ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อฺเน เภสชฺเชน กรณีเยน อฺํ เภสชฺชํ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ตตุตฺตริ ตตุตฺตริสฺี เภสชฺชํ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ตตุตฺตริ เวมติโก เภสชฺชํ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ตตุตฺตริ นตตุตฺตริสฺี เภสชฺชํ วิฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นตตุตฺตริ ตตุตฺตริสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นตตุตฺตริ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นตตุตฺตริ นตตุตฺตริสฺี, อนาปตฺติ.
๓๑๐. อนาปตฺติ ¶ เยหิ เภสชฺเชหิ ปวาริโต โหติ ตานิ เภสชฺชานิ วิฺาเปติ, ยาสุ รตฺตีสุ ปวาริโต โหติ ตาสุ รตฺตีสุ วิฺาเปติ ¶ , ‘‘อิเมหิ ตยา ¶ เภสชฺเชหิ ปวาริตามฺห ¶ , อมฺหากฺจ อิมินา จ อิมินา จ เภสชฺเชน อตฺโถ’’ติ อาจิกฺขิตฺวา วิฺาเปติ, ‘‘ยาสุ ตยา รตฺตีสุ ปวาริตามฺห ตาโย จ รตฺติโย วีติวตฺตา อมฺหากฺจ เภสชฺเชน อตฺโถ’’ติ อาจิกฺขิตฺวา วิฺาเปติ, าตกานํ ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
มหานามสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. อุยฺยุตฺตเสนาสิกฺขาปทํ
๓๑๑. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล เสนาย อพฺภุยฺยาโต โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย อคมํสุ. อทฺทสา โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน ปกฺโกสาเปตฺวา เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, ภนฺเต, อาคตตฺถา’’ติ? ‘‘มหาราชานํ มยํ ทฏฺุกามา’’ [มหาราช มหาราชานํ มยํ ทฏฺุกามา (ก.)] ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, มํ ทิฏฺเน ยุทฺธาภินนฺทินํ [ยุทฺธาภินนฺทินา (ก.)]; นนุ ภควา ปสฺสิตพฺโพ’’ติ? มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย อาคจฺฉิสฺสนฺติ! อมฺหากมฺปิ อลาภา, อมฺหากมฺปิ ทุลฺลทฺธํ, เย มยํ อาชีวสฺส เหตุ ปุตฺตทารสฺส การณา เสนาย อาคจฺฉามา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺฉถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… ¶ เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺเฉยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๑๒. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน มาตุโล เสนาย คิลาโน โหติ ¶ . โส ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อหฺหิ เสนาย คิลาโน. อาคจฺฉตุ ภทนฺโต. อิจฺฉามิ ภทนฺตสฺส อาคต’’นฺติ. อถ โข ตสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คนฺตพฺพ’นฺติ. อยฺจ เม มาตุโล เสนาย คิลาโน. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตถารูปปฺปจฺจยา เสนาย คนฺตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๑๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺเฉยฺย, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๑๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อุยฺยุตฺตา นาม เสนา คามโต นิกฺขมิตฺวา นิวิฏฺา วา โหติ ปยาตา วา.
เสนา นาม หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี. ทฺวาทสปุริโส หตฺถี, ติปุริโส อสฺโส, จตุปุริโส รโถ, จตฺตาโร ปุริสา สรหตฺถา ปตฺติ. ทสฺสนาย คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ิโต ปสฺสติ, อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส. ทสฺสนูปจารํ วิชหิตฺวา ปุนปฺปุนํ ปสฺสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยาติ เปตฺวา ตถารูปปฺปจฺจยํ.
๓๑๕. อุยฺยุตฺเต อุยฺยุตฺตสฺี ทสฺสนาย คจฺฉติ, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุยฺยุตฺเต เวมติโก ทสฺสนาย คจฺฉติ, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุยฺยุตฺเต อนุยฺยุตฺตสฺี ทสฺสนาย คจฺฉติ, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอกเมกํ ¶ ทสฺสนาย คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ิโต ปสฺสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสฺสนูปจารํ วิชหิตฺวา ปุนปฺปุนํ ปสฺสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุยฺยุตฺเต อุยฺยุตฺตสฺี ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุยฺยุตฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุยฺยุตฺเต อนุยฺยุตฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๓๑๖. อนาปตฺติ อาราเม ิโต ปสฺสติ, ภิกฺขุสฺส ิโตกาสํ วา นิสินฺโนกาสํ วา นิปนฺโนกาสํ วา อาคจฺฉติ, ปฏิปถํ คจฺฉนฺโต ปสฺสติ, ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุยฺยุตฺตเสนาสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. เสนาวาสสิกฺขาปทํ
๓๑๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สติ กรณีเย เสนํ คนฺตฺวา อติเรกติรตฺตํ เสนาย วสนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา เสนาย วสิสฺสนฺติ! อมฺหากมฺปิ อลาภา, อมฺหากมฺปิ ทุลฺลทฺธํ, เย มยํ อาชีวสฺส เหตุ ปุตฺตทารสฺส การณา เสนาย ปฏิวสามา’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติเรกติรตฺตํ เสนาย วสิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อติเรกติรตฺตํ เสนาย วสถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อติเรกติรตฺตํ เสนาย วสิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๑๘. ‘‘สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เสนํ คมนาย, ทิรตฺตติรตฺตํ เตน ภิกฺขุนา เสนาย วสิตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตรึ วเสยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๑๙. สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เสนํ คมนายาติ ¶ สิยา ปจฺจโย สิยา กรณียํ.
ทิรตฺตติรตฺตํ ¶ ¶ เตน ภิกฺขุนา เสนาย วสิตพฺพนฺติ ทฺเวติสฺโส รตฺติโย วสิตพฺพํ.
ตโต เจ อุตฺตริ วเสยฺยาติ จตุตฺเถ ทิวเส อตฺถงฺคเต สูริเย เสนาย วสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๒๐. อติเรกติรตฺเต อติเรกสฺี เสนาย วสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกติรตฺเต เวมติโก เสนาย วสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกติรตฺเต อูนกสฺี เสนาย วสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อูนกติรตฺเต อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติรตฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติรตฺเต อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๓๒๑. อนาปตฺติ ทฺเวติสฺโส รตฺติโย วสติ, อูนกทฺเวติสฺโส รตฺติโย วสติ, ทฺเว รตฺติโย วสิตฺวา ตติยาย รตฺติยา ปุรารุณา นิกฺขมิตฺวา ปุน วสติ, คิลาโน วสติ, คิลานสฺส กรณีเยน วสติ, เสนา ¶ วา ปฏิเสนาย รุทฺธา โหติ, เกนจิ ปลิพุทฺโธ โหติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เสนาวาสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. อุยฺโยธิกสิกฺขาปทํ
๓๒๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทิรตฺตติรตฺตํ เสนาย วสมานา อุยฺโยธิกมฺปิ พลคฺคมฺปิ เสนาพฺยูหมฺปิ อนีกทสฺสนมฺปิ คจฺฉนฺติ. อฺตโรปิ ฉพฺพคฺคิโย ภิกฺขุ อุยฺโยธิกํ คนฺตฺวา กณฺเฑน ปฏิวิทฺโธ โหติ. มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ อุปฺปณฺเฑสุํ – ‘‘กจฺจิ, ภนฺเต, สุยุทฺธํ อโหสิ, กติ เต ลกฺขานิ ลทฺธานี’’ติ? โส ภิกฺขุ เตหิ มนุสฺเสหิ อุปฺปณฺฑียมาโน มงฺกุ อโหสิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อุยฺโยธิกํ ทสฺสนาย อาคจฺฉิสฺสนฺติ! อมฺหากมฺปิ อลาภา, อมฺหากมฺปิ ทุลฺลทฺธํ, เย มยํ อาชีวสฺส เหตุ ¶ ปุตฺตทารสฺส การณา อุยฺโยธิกํ อาคจฺฉามา’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ ¶ . เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุยฺโยธิกํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุยฺโยธิกํ ทสฺสนาย คจฺฉถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุยฺโยธิกํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว ¶ , อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๒๓. ‘‘ทิรตฺตติรตฺตํ เจ ภิกฺขุ เสนาย วสมาโน อุยฺโยธิกํ วา พลคฺคํ วา เสนาพฺยูหํ วา อนีกทสฺสนํ วา คจฺเฉยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๒๔. ทิรตฺตติรตฺตํ เจ ภิกฺขุ เสนาย วสมาโนติ ทฺเวติสฺโส รตฺติโย วสมาโน.
อุยฺโยธิกํ นาม ยตฺถ สมฺปหาโร ทิสฺสติ.
พลคฺคํ นาม เอตฺตกา หตฺถี, เอตฺตกา อสฺสา, เอตฺตกา รถา, เอตฺตกา ปตฺตี.
เสนาพฺยูหํ นาม อิโต หตฺถี โหนฺตุ, อิโต อสฺสา โหนฺตุ, อิโต รถา โหนฺตุ, อิโต ปตฺติกา โหนฺตุ.
อนีกํ นาม หตฺถานีกํ, อสฺสานีกํ ¶ , รถานีกํ, ปตฺตานีกํ. ตโย หตฺถี ปจฺฉิมํ หตฺถานีกํ, ตโย อสฺสา ปจฺฉิมํ อสฺสานีกํ, ตโย รถา ปจฺฉิมํ รถานีกํ, จตฺตาโร ปุริสา สรหตฺถา ปตฺตี ปจฺฉิมํ ปตฺตานีกํ. ทสฺสนาย คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ิโต ปสฺสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ทสฺสนูปจารํ วิชหิตฺวา ปุนปฺปุนํ ปสฺสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอกเมกํ ทสฺสนาย คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ิโต ปสฺสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสฺสนูปจารํ วิชหิตฺวา ปุนปฺปุนํ ปสฺสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๓๒๕. อนาปตฺติ ¶ อาราเม ิโต ปสฺสติ, ภิกฺขุสฺส ิโตกาสํ วา นิสินฺโนกาสํ วา ¶ นิปนฺโนกาสํ วา อาคนฺตฺวา สมฺปหาโร ทิสฺสติ, ปฏิปถํ คจฺฉนฺโต ปสฺสติ, สติ กรณีเย คนฺตฺวา ปสฺสติ ¶ , อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุยฺโยธิกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
อเจลกวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปูวํ กโถปนนฺทสฺส, ตยํปฏฺากเมว จ;
มหานาโม ปเสนทิ, เสนาวิทฺโธ อิเม ทสาติ [อเจลกํ อุยฺโยชฺจ, สโภชนํ ทุเว รโห; สภตฺตกฺจ เภสชฺชํ, อุยฺยุตฺตํ เสนุยฺโยธิกํ].
๖. สุราปานวคฺโค
๑. สุราปานสิกฺขาปทํ
๓๒๖. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เจติเยสุ จาริกํ จรมาโน เยน ภทฺทวติกา เตน ปายาสิ. อทฺทสํสุ โข โคปาลกา ปสุปาลกา กสฺสกา ปถาวิโน ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘มา โข, ภนฺเต, ภควา อมฺพติตฺถํ อคมาสิ. อมฺพติตฺเถ, ภนฺเต, ชฏิลสฺส อสฺสเม นาโค ปฏิวสติ อิทฺธิมา อาสิวิโส [อาสีวิโส (สี. สฺยา.)] โฆรวิโส. โส ภควนฺตํ มา วิเหเสี’’ติ. เอวํ วุตฺเต ภควา ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข โคปาลกา ปสุปาลกา กสฺสกา ปถาวิโน ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘มา โข, ภนฺเต, ภควา อมฺพติตฺถํ อคมาสิ. อมฺพติตฺเถ, ภนฺเต, ชฏิลสฺส อสฺสเม นาโค ปฏิวสติ อิทฺธิมา อาสิวิโส โฆรวิโส. โส ภควนฺตํ มา วิเหเสี’’ติ. ตติยมฺปิ โข ภควา ตุณฺหี อโหสิ.
อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ภทฺทวติกา ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา ภทฺทวติกายํ วิหรติ ¶ . อถ โข อายสฺมา สาคโต เยน อมฺพติตฺถสฺส [อมฺพติตฺถกสฺส (สี.), อมฺพติตฺถํ (สฺยา.)] ชฏิลสฺส อสฺสโม เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา อคฺยาคารํ ปวิสิตฺวา ติณสนฺถารกํ ปฺเปตฺวา นิสีทิ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวา. อทฺทสา โข โส นาโค อายสฺมนฺตํ สาคตํ ปวิฏฺํ ¶ . ทิสฺวาน ทุมฺมโน [ทุกฺขี ทุมฺมโน (สี. สฺยา.)] ปธูปายิ [ปธูปาสิ (สฺยา. ก.)]. อายสฺมาปิ สาคโต ปธูปายิ [ปธูปาสิ (สฺยา. ก.)]. อถ โข โส นาโค มกฺขํ อสหมาโน ปชฺชลิ. อายสฺมาปิ สาคโต เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา ปชฺชลิ. อถ โข อายสฺมา สาคโต ตสฺส นาคสฺส เตชสา เตชํ ปริยาทิยิตฺวา เยน ภทฺทวติกา เตนุปสงฺกมิ. อถ โข ภควา ภทฺทวติกายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน โกสมฺพี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อสฺโสสุํ โข โกสมฺพิกา อุปาสกา – ‘‘อยฺโย กิร สาคโต อมฺพติตฺถิเกน นาเคน สทฺธึ สงฺคาเมสี’’ติ.
อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน โกสมฺพี ตทวสริ. อถ โข โกสมฺพิกา อุปาสกา ภควโต ปจฺจุคฺคมนํ กริตฺวา เยนายสฺมา สาคโต เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาคตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ิตา โข โกสมฺพิกา ¶ อุปาสกา อายสฺมนฺตํ สาคตํ เอตทโวจุํ – ‘‘กึ, ภนฺเต, อยฺยานํ ทุลฺลภฺจ มนาปฺจ, กึ ปฏิยาเทมา’’ติ? เอวํ วุตฺเต ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โกสมฺพิเก อุปาสเก เอตทโวจุํ – ‘‘อตฺถาวุโส, กาโปติกา นาม ปสนฺนา ภิกฺขูนํ ทุลฺลภา จ มนาปา จ, ตํ ปฏิยาเทถา’’ติ. อถ โข โกสมฺพิกา อุปาสกา ฆเร ฆเร กาโปติกํ ปสนฺนํ ปฏิยาเทตฺวา อายสฺมนฺตํ สาคตํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺํ ทิสฺวาน อายสฺมนฺตํ สาคตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปิวตุ, ภนฺเต, อยฺโย สาคโต กาโปติกํ ปสนฺนํ, ปิวตุ ¶ , ภนฺเต, อยฺโย สาคโต กาโปติกํ ปสนฺน’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา สาคโต ฆเร ฆเร กาโปติกํ ปสนฺนํ ปิวิตฺวา นครมฺหา นิกฺขมนฺโต นครทฺวาเร ปริปติ.
อถ โข ภควา สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ นครมฺหา นิกฺขมนฺโต อทฺทส อายสฺมนฺตํ สาคตํ นครทฺวาเร ปริปตนฺตํ. ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘คณฺหถ, ภิกฺขเว, สาคต’’นฺติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาคตํ อารามํ เนตฺวา เยน ภควา เตน สีสํ กตฺวา นิปาเตสุํ. อถ โข อายสฺมา สาคโต ปริวตฺติตฺวา เยน ภควา เตน ปาเท กริตฺวา เสยฺยํ กปฺเปสิ ¶ . อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘นนุ, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ สาคโต ตถาคเต สคารโว อโหสิ สปฺปติสฺโส’’ติ ¶ ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว, สาคโต เอตรหิ ตถาคเต สคารโว สปฺปติสฺโส’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘นนุ, ภิกฺขเว, สาคโต อมฺพติตฺถิเกน นาเคน [เฑฑฺฑุเภนาปิ (สี. สฺยา.)] สทฺธึ สงฺคาเมสี’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว, สาคโต เอตรหิ ปโหติ นาเคน สทฺธึ สงฺคาเมตุ’’นฺติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว, ตํ ปาตพฺพํ ยํ ปิวิตฺวา วิสฺี อสฺสา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, สาคตสฺส อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, สาคโต มชฺชํ ปิวิสฺสติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๒๗. ‘‘สุราเมรยปาเน ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๒๘. สุรา นาม ปิฏฺสุรา ปูวสุรา โอทนสุรา กิณฺณปกฺขิตฺตา สมฺภารสํยุตฺตา.
เมรโย นาม ปุปฺผาสโว ผลาสโว มธฺวาสโว คุฬาสโว สมฺภารสํยุตฺโต.
ปิเวยฺยาติ ¶ อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ ปิวติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
มชฺเช มชฺชสฺี ปิวติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มชฺเช เวมติโก ปิวติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มชฺเช อมชฺชสฺี ปิวติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อมชฺเช มชฺชสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมชฺเช เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมชฺเช อมชฺชสฺี, อนาปตฺติ.
๓๒๙. อนาปตฺติ อมชฺชฺจ โหติ มชฺชวณฺณํ มชฺชคนฺธํ มชฺชรสํ ตํ ปิวติ, สูปสมฺปาเก, มํสสมฺปาเก, เตลสมฺปาเก, อามลกผาณิเต, อมชฺชํ อริฏฺํ ปิวติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สุราปานสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. องฺคุลิปโตทกสิกฺขาปทํ
๓๓๐. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิยํ ภิกฺขุํ องฺคุลิปโตทเกน หาเสสุํ. โส ภิกฺขุ อุตฺตนฺโต อนสฺสาสโก กาลมกาสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุํ องฺคุลิปโตทเกน ¶ หาเสสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ องฺคุลิปโตทเกน หาเสถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุํ องฺคุลิปโตทเกน หาเสสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๓๑. ‘‘องฺคุลิปโตทเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๓๒. องฺคุลิปโตทโก นาม [องฺคุลิปโตทโก นาม องฺคุลิยาปิ ตุทนฺติ (สฺยา.)] อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ หสาธิปฺปาโย [หสฺสาธิปฺปาโย (สี. สฺยา.)] กาเยน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี องฺคุลิปโตทเกน หาเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก องฺคุลิปโตทเกน หาเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ¶ . อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี องฺคุลิปโตทเกน ¶ หาเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิสฺสคฺคิเยน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๓๓๓. อนุปสมฺปนฺนํ กาเยน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิสฺสคฺคิเยน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๓๓๔. อนาปตฺติ น หสาธิปฺปาโย, สติ กรณีเย อามสติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
องฺคุลิปโตทกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. หสธมฺมสิกฺขาปทํ
๓๓๕. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู อจิรวติยา นทิยา ¶ อุทเก กีฬนฺติ. เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล มลฺลิกาย เทวิยา สทฺธึ อุปริปาสาทวรคโต โหติ. อทฺทสา โข ราชา ปเสนทิ โกสโล สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู อจิรวติยา นทิยา อุทเก กีฬนฺเต. ทิสฺวาน มลฺลิกํ เทวึ เอตทโวจ – ‘‘เอเต เต, มลฺลิเก, อรหนฺโต อุทเก กีฬนฺตี’’ติ. ‘‘นิสฺสํสยํ โข, มหาราช, ภควตา สิกฺขาปทํ อปฺตฺตํ. เต วา ภิกฺขู อปฺปกตฺุโน’’ติ. อถ โข รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข อหํ อุปาเยน ภควโต จ น อาโรเจยฺยํ, ภควา จ ชาเนยฺย อิเม ¶ ภิกฺขู อุทเก กีฬิตา’’ติ? อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู ปกฺโกสาเปตฺวา มหนฺตํ คุฬปิณฺฑํ อทาสิ – ‘‘อิมํ, ภนฺเต, คุฬปิณฺฑํ ภควโต เทถา’’ติ. สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู ตํ คุฬปิณฺฑํ อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อิมํ, ภนฺเต, คุฬปิณฺฑํ ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควโต เทตี’’ติ. ‘‘กหํ ปน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ราชา อทฺทสา’’ติ. ‘‘อจิรวติยา นทิยา, ภควา, อุทเก กีฬนฺเต’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุทเก กีฬิสฺสถ! เนตํ ¶ , โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๓๖. ‘‘อุทเก ¶ หสธมฺเม[หสฺสธมฺเม (สี. สฺยา.)]ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๓๗. อุทเก หสธมฺโม นาม อุปริโคปฺผเก อุทเก หสาธิปฺปาโย นิมุชฺชติ วา อุมฺมุชฺชติ วา ปลวติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๓๘. อุทเก หสธมฺเม หสธมฺมสฺี, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุทเก หสธมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุทเก หสธมฺเม อหสธมฺมสฺี, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เหฏฺาโคปฺผเก อุทเก กีฬติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุทเก นาวาย กีฬติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. หตฺเถน วา ปาเทน วา กฏฺเน วา กลาย วา อุทกํ ปหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภาชนคตํ อุทกํ วา กฺชิกํ วา ขีรํ วา ตกฺกํ วา รชนํ วา ปสฺสาวํ วา จิกฺขลฺลํ วา กีฬติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อุทเก อหสธมฺเม หสธมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุทเก อหสธมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุทเก อหสธมฺเม อหสธมฺมสฺี, อนาปตฺติ.
๓๓๙. อนาปตฺติ น หสาธิปฺปาโย, สติ กรณีเย อุทกํ โอตริตฺวา นิมุชฺชติ ¶ วา อุมฺมุชฺชติ วา ปลวติ วา, ปารํ คจฺฉนฺโต นิมุชฺชติ ¶ วา อุมฺมุชฺชติ วา ปลวติ วา, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
หสธมฺมสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. อนาทริยสิกฺขาปทํ
๓๔๐. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ฉนฺโน อนาจารํ อาจรติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘มาวุโส ฉนฺน, เอวรูปํ อกาสิ. เนตํ กปฺปตี’’ติ. โส อนาทริยํ ปฏิจฺจ กโรติเยว. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน อนาทริยํ กริสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ฉนฺน, อนาทริยํ กโรสีติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อนาทริยํ กริสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๔๑. ‘‘อนาทริเย ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๔๒. อนาทริยํ นาม ทฺเว อนาทริยานิ – ปุคฺคลานาทริยฺจ ธมฺมานาทริยฺจ.
ปุคฺคลานาทริยํ นาม อุปสมฺปนฺเนน ปฺตฺเตน วุจฺจมาโน – ‘‘อยํ อุกฺขิตฺตโก วา วมฺภิโต วา ครหิโต วา, อิมสฺส วจนํ อกตํ ภวิสฺสตี’’ติ อนาทริยํ กโรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ธมฺมานาทริยํ นาม อุปสมฺปนฺเนน ปฺตฺเตน วุจฺจมาโน ‘‘กถายํ นสฺเสยฺย วา วินสฺเสยฺย วา อนฺตรธาเยยฺย วา’’, ตํ วา น สิกฺขิตุกาโม อนาทริยํ กโรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๔๓. อุปสมฺปนฺเน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺี อนาทริยํ กโรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก อนาทริยํ กโรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี อนาทริยํ กโรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อปฺตฺเตน วุจฺจมาโน – ‘‘อิทํ น สลฺเลขาย น ธุตตฺถาย น ปาสาทิกตาย น อปจยาย น วีริยารมฺภาย สํวตฺตตี’’ติ อนาทริยํ กโรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเนน ปฺตฺเตน วา อปฺตฺเตน วา วุจฺจมาโน – ‘‘อิทํ น สลฺเลขาย น ธุตตฺถาย น ¶ ปาสาทิกตาย น อปจยาย น วีริยารมฺภาย สํวตฺตตี’’ติ อนาทริยํ กโรติ, อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส.
อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๓๔๔. อนาปตฺติ – ‘‘เอวํ อมฺหากํ อาจริยานํ อุคฺคโห ปริปุจฺฉา’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อนาทริยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. ภึสาปนสิกฺขาปทํ
๓๔๕. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู ภึสาเปนฺติ. เต ภึสาปียมานา โรทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, โรทถา’’ติ? ‘‘อิเม, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อมฺเห ภึสาเปนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุํ ภึสาเปสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ ภึสาเปถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุํ ภึสาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๔๖. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ภึสาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๔๗. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนฺติ อฺํ ภิกฺขุํ.
ภึสาเปยฺยาติ ¶ อุปสมฺปนฺโน อุปสมฺปนฺนํ ภึสาเปตุกาโม รูปํ วา สทฺทํ วา คนฺธํ วา รสํ วา โผฏฺพฺพํ วา อุปสํหรติ. ภาเยยฺย วา โส น วา ภาเยยฺย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. โจรกนฺตารํ วา วาฬกนฺตารํ วา ปิสาจกนฺตารํ วา อาจิกฺขติ. ภาเยยฺย วา โส ¶ น วา ภาเยยฺย, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๔๘. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี ภึสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก ภึสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ‘อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี ภึสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนุปสมฺปนฺนํ ภึสาเปตุกาโม รูปํ วา สทฺทํ วา คนฺธํ วา รสํ วา โผฏฺพฺพํ วา อุปสํหรติ. ภาเยยฺย วา โส น วา ภาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โจรกนฺตารํ วา วาฬกนฺตารํ วา ปิสาจกนฺตารํ วา อาจิกฺขติ. ภาเยยฺย วา โส น วา ภาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน ¶ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๓๔๙. อนาปตฺติ น ภึสาเปตุกาโม รูปํ วา สทฺทํ วา คนฺธํ วา รสํ วา โผฏฺพฺพํ วา อุปสํหรติ, โจรกนฺตารํ วา วาฬกนฺตารํ วา ปิสาจกนฺตารํ วา อาจิกฺขติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ภึสาปนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. โชติกสิกฺขาปทํ
๓๕๐. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ภคฺเคสุ วิหรติ สุํสุมารคิเร [สุํสุมารคิเร (สี. สฺยา.) สํสุมารคิเร (ก.)] เภสกฬาวเน มิคทาเย. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู เหมนฺติเก กาเล อฺตรํ มหนฺตํ สุสิรกฏฺํ โชตึ สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพสุํ. ตสฺมิฺจ สุสิเร กณฺหสปฺโป อคฺคินา สนฺตตฺโต นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขู ปริปาเตสิ. ภิกฺขู ตหํ ตหํ อุปธาวึสุ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู โชตึ สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู โชตึ สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว ¶ , โมฆปุริสา โชตึ สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ วิสิพฺพนาเปกฺโข โชตึ สมาทเหยฺย วา สมาทหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๕๑. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คิลานา โหนฺติ. คิลานปุจฺฉกา ภิกฺขู คิลาเน ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘กจฺจาวุโส, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนีย’’นฺติ? ‘‘ปุพฺเพ มยํ, อาวุโส, โชตึ สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพม; เตน ¶ โน ผาสุ โหติ. อิทานิ ปน ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺตา ¶ น วิสิพฺเพม, เตน โน น ผาสุ โหตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา โชตึ สมาทหิตฺวา วา สมาทหาเปตฺวา วา วิสิพฺเพตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ อคิลาโน วิสิพฺพนาเปกฺโข โชตึ สมาทเหยฺย ¶ วา สมาทหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๕๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปทีเปปิ โชติเกปิ ชนฺตาฆเรปิ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตถารูปปฺปจฺจยา โชตึ สมาทหิตุํ สมาทหาเปตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๕๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อคิลาโน วิสิพฺพนาเปกฺโข โชตึ สมาทเหยฺย วา สมาทหาเปยฺย วา, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๕๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อคิลาโน ¶ นาม ยสฺส วินา อคฺคินา ผาสุ โหติ.
คิลาโน นาม ยสฺส วินา อคฺคินา น ผาสุ โหติ.
วิสิพฺพนาเปกฺโขติ ตปฺปิตุกาโม.
โชติ นาม อคฺคิ วุจฺจติ.
สมาทเหยฺยาติ สยํ สมาทหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สมาทหาเปยฺยาติ ¶ อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สกึ อาณตฺโต พหุกมฺปิ สมาทหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร ตถา รูปปฺปจฺจยาติ เปตฺวา ตถารูปปฺปจฺจยํ.
๓๕๕. อคิลาโน อคิลานสฺี วิสิพฺพนาเปกฺโข โชตึ สมาทหติ วา สมาทหาเปติ วา, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคิลาโน เวมติโก วิสิพฺพนาเปกฺโข โชตึ สมาทหติ ¶ วา สมาทหาเปติ วา, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคิลาโน คิลานสฺี วิสิพฺพนาเปกฺโข โชตึ สมาทหติ วา สมาทหาเปติ วา, อฺตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปฏิลาตํ อุกฺขิปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. คิลาโน อคิลานสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. คิลาโน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. คิลาโน คิลานสฺี, อนาปตฺติ.
๓๕๖. อนาปตฺติ คิลานสฺส, อฺเน กตํ วิสิพฺเพติ, วีตจฺจิตงฺคารํ วิสิพฺเพติ, ปทีเป โชติเก ชนฺตาฆเร ตถารูปปฺปจฺจยา, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
โชติกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. นหานสิกฺขาปทํ
๓๕๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ตโปเท นหายนฺติ. เตน โข ปน สมเยน [อถ โข (สี. สฺยา.)] ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ‘‘สีสํ นหายิสฺสามี’’ติ ตโปทํ ¶ คนฺตฺวา – ‘‘ยาวายฺยา นหายนฺตี’’ติ เอกมนฺตํ ปฏิมาเนสิ. ภิกฺขู ยาว สมนฺธการา นหายึสุ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร วิกาเล สีสํ นหายิตฺวา, นครทฺวาเร ถกิเต พหินคเร วสิตฺวา, กาลสฺเสว อสมฺภินฺเนน วิเลปเนน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, มหาราช, กาลสฺเสว อาคโต อสมฺภินฺเนน วิเลปเนนา’’ติ? อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺายาสนา ¶ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ราชานมฺปิ ปสฺสิตฺวา น มตฺตํ ¶ ชานิตฺวา นหายนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ราชานมฺปิ ปสฺสิตฺวา น มตฺตํ ชานิตฺวา นหายิสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอเรนทฺธมาสํ นหาเยยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๕๘. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อุณฺหสมเย ปริฬาหสมเย กุกฺกุจฺจายนฺตา น นหายนฺติ, เสทคเตน คตฺเตน สยนฺติ. จีวรมฺปิ เสนาสนมฺปิ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุณฺหสมเย ปริฬาหสมเย โอเรนทฺธมาสํ นหายิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ โอเรนทฺธมาสํ นหาเยยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ[คิมฺหานํ (อิติปิ)]วสฺสานสฺส ปโม มาโส อิจฺเจเต อฑฺฒเตยฺยมาสา อุณฺหสมโย ปริฬาหสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ¶ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๕๙. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คิลานา โหนฺติ. คิลานปุจฺฉกา ภิกฺขู คิลาเน ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘กจฺจาวุโส, ขมนียํ, กจฺจิ ¶ ยาปนีย’’นฺติ? ‘‘ปุพฺเพ มยํ, อาวุโส, โอเรนทฺธมาสํ นหายาม, เตน โน ผาสุ โหติ; อิทานิ ปน ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺตา น นหายาม, เตน โน น ผาสุ โหตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา โอเรนทฺธมาสํ นหายิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอเรนทฺธมาสํ นหาเยยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ[คิมฺหานํ (อิติปิ)]วสฺสานสฺส ¶ ปโม มาโส อิจฺเจเต อฑฺฒเตยฺยมาสา อุณฺหสมโย, ปริฬาหสมโย, คิลานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๖๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นวกมฺมํ กตฺวา กุกฺกุจฺจายนฺตา น นหายนฺติ. เต เสทคเตน คตฺเตน สยนฺติ. จีวรมฺปิ เสนาสนมฺปิ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กมฺมสมเย โอเรนทฺธมาสํ นหายิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอเรนทฺธมาสํ นหาเยยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ วสฺสานสฺส ปโม มาโส อิจฺเจเต อฑฺฒเตยฺยมาสา อุณฺหสมโย, ปริฬาหสมโย, คิลานสมโย, กมฺมสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๖๑. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู อทฺธานํ คนฺตฺวา กุกฺกุจฺจายนฺตา น นหายนฺติ. เต เสทคเตน คตฺเตน สยนฺติ. จีวรมฺปิ เสนาสนมฺปิ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อทฺธานคมนสมเย โอเรนทฺธมาสํ นหายิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอเรนทฺธมาสํ นหาเยยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ วสฺสานสฺส ปโม มาโส อิจฺเจเต อฑฺฒเตยฺยมาสา อุณฺหสมโย, ปริฬาหสมโย, คิลานสมโย, กมฺมสมโย, อทฺธานคมนสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๖๒. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู อชฺโฌกาเส จีวรกมฺมํ กโรนฺตา สรเชน วาเตน โอกิณฺณา โหนฺติ. เทโว จ โถกํ โถกํ ผุสายติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น นหายนฺติ, กิลินฺเนน ¶ คตฺเตน สยนฺติ. จีวรมฺปิ เสนาสนมฺปิ ¶ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วาตวุฏฺิสมเย โอเรนทฺธมาสํ นหายิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๖๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอเรนทฺธมาสํ นหาเยยฺย, อฺตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ วสฺสานสฺส ปโม มาโส อิจฺเจเต อฑฺฒเตยฺยมาสา อุณฺหสมโย, ปริฬาหสมโย, คิลานสมโย, กมฺมสมโย, อทฺธานคมนสมโย, วาตวุฏฺิสมโย ¶ – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
๓๖๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
โอเรนทฺธมาสนฺติ อูนกทฺธมาสํ.
นหาเยยฺยาติ จุณฺเณน วา มตฺติกาย วา นหายติ, ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ. นหานปริโยสาเน, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร ¶ สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
อุณฺหสมโย นาม ทิยฑฺโฒ มาโส เสโส คิมฺหานํ. ปริฬาหสมโย นาม วสฺสานสฺส ปโม มาโส ‘‘อิจฺเจเต อฑฺฒเตยฺยมาสา อุณฺหสมโย ปริฬาหสมโย’’ติ นหายิตพฺพํ.
คิลานสมโย นาม ยสฺส วินา นหาเนน น ผาสุ โหติ. คิลานสมโยติ นหายิตพฺพํ.
กมฺมสมโย นาม อนฺตมโส ปริเวณมฺปิ สมฺมฏฺํ โหติ. ‘‘กมฺมสมโย’’ติ นหายิตพฺพํ.
อทฺธานคมนสมโย นาม ‘‘อทฺธโยชนํ คจฺฉิสฺสามี’’ติ นหายิตพฺพํ, คจฺฉนฺเตน นหายิตพฺพํ, คเตน นหายิตพฺพํ.
วาตวุฏฺิสมโย นาม ภิกฺขู สรเชน วาเตน โอกิณฺณา โหนฺติ, ทฺเว วา ตีณิ วา อุทกผุสิตานิ กาเย ปติตานิ โหนฺติ. ‘‘วาตวุฏฺิสมโย’’ติ นหายิตพฺพํ.
๓๖๕. อูนกทฺธมาเส อูนกสฺี, อฺตฺร สมยา, นหายติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อูนกทฺธมาเส เวมติโก, อฺตฺร สมยา, นหายติ, อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส. อูนกทฺธมาเส อติเรกสฺี, อฺตฺร สมยา, นหายติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อติเรกทฺธมาเส อูนกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติเรกทฺธมาเส เวมติโก ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อติเรกทฺธมาเส อติเรกสฺี, อนาปตฺติ.
๓๖๖. อนาปตฺติ สมเย, อทฺธมาสํ นหายติ, อติเรกทฺธมาสํ นหายติ, ปารํ คจฺฉนฺโต นหายติ, สพฺพปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
นหานสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. ทุพฺพณฺณกรณสิกฺขาปทํ
๓๖๗. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู จ ปริพฺพาชกา จ สาเกตา สาวตฺถึ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. อนฺตรามคฺเค โจรา นิกฺขมิตฺวา เต อจฺฉินฺทึสุ. สาวตฺถิยา ราชภฏา นิกฺขมิตฺวา เต โจเร สภณฺเฑ คเหตฺวา ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสุํ – ‘‘อาคจฺฉนฺตุ, ภทนฺตา, สกํ สกํ จีวรํ สฺชานิตฺวา คณฺหนฺตู’’ติ. ภิกฺขู น สฺชานนฺติ. เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา อตฺตโน อตฺตโน จีวรํ น สฺชานิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขูนํ ตทนุจฺฉวิกํ ตทนุโลมิกํ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ – สงฺฆสุฏฺุตาย, สงฺฆผาสุตาย…เป… สทฺธมฺมฏฺิติยา, วินยานุคฺคหาย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๖๘. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา จีวรลาเภน ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณานํ อฺตรํ ทุพฺพณฺณกรณํ อาทาตพฺพํ – นีลํ วา กทฺทมํ วา กาฬสามํ วา. อนาทา ¶ เจ ภิกฺขุ ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณานํ อฺตรํ ทุพฺพณฺณกรณํ ¶ นวํ จีวรํ ปริภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๖๙. นวํ นาม อกตกปฺปํ วุจฺจติ.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ.
ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณานํ อฺตรํ ทุพฺพณฺณกรณํ อาทาตพฺพนฺติ อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ อาทาตพฺพํ.
นีลํ นาม ทฺเว นีลานิ – กํสนีลํ, ปลาสนีลํ.
กทฺทโม นาม โอทโก วุจฺจติ.
กาฬสามํ ¶ นาม ยํกิฺจิ กาฬสามกํ [กาฬกํ (สี. สฺยา.)].
อนาทา เจ ภิกฺขุ ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณานํ อฺตรํ ทุพฺพณฺณกรณนฺติ อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ อนาทิยิตฺวา ติณฺณํ ¶ ทุพฺพณฺณกรณานํ อฺตรํ ทุพฺพณฺณกรณํ นวํ จีวรํ ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๗๐. อนาทินฺเน อนาทินฺนสฺี ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนาทินฺเน เวมติโก ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อนาทินฺเน อาทินฺนสฺี ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาทินฺเน อนาทินฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อาทินฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อาทินฺเน อาทินฺนสฺี, อนาปตฺติ.
๓๗๑. อนาปตฺติอาทิยิตฺวา ปริภฺุชติ, กปฺโป นฏฺโ โหติ, กปฺปกโตกาโส ชิณฺโณ โหติ, กปฺปกเตน อกปฺปกตํ สํสิพฺพิตํ โหติ, อคฺคเฬ อนุวาเต ปริภณฺเฑ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุพฺพณฺณกรณสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. วิกปฺปนสิกฺขาปทํ
๓๗๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท ¶ สกฺยปุตฺโต ภาตุโน สทฺธิวิหาริกสฺส ภิกฺขุโน สามํ จีวรํ วิกปฺเปตฺวา อปฺปจฺจุทฺธารณํ [อปจฺจุทฺธารกํ (สี. สฺยา.)] ปริภฺุชติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ – ‘‘อยํ, อาวุโส, อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต มยฺหํ จีวรํ สามํ วิกปฺเปตฺวา อปฺปจฺจุทฺธารณํ ปริภฺุชตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ วิกปฺเปตฺวา อปฺปจฺจุทฺธารณํ ปริภฺุชิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ วิกปฺเปตฺวา อปฺปจฺจุทฺธารณํ ปริภฺุชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ¶ วิกปฺเปตฺวา อปฺปจฺจุทฺธารณํ ปริภฺุชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๗๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา สิกฺขมานาย วา สามเณรสฺส วา สามเณริยา วา สามํ จีวรํ วิกปฺเปตฺวา อปฺปจฺจุทฺธารณํ[อปจฺจุทฺธารกํ (สี. สฺยา.)]ปริภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๗๔. โย ปนาติ ¶ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ ¶ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
สิกฺขมานา นาม ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขิตสิกฺขา.
สามเณโร นาม ทสสิกฺขาปทิโก.
สามเณรี นาม ทสสิกฺขาปทิกา.
สามนฺติ สยํ วิกปฺเปตฺวา.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
วิกปฺปนา นาม ทฺเว วิกปฺปนา – สมฺมุขาวิกปฺปนา จ ปรมฺมุขาวิกปฺปนา จ.
สมฺมุขาวิกปฺปนา นาม ‘‘อิมํ จีวรํ ตุยฺหํ วิกปฺเปมิ อิตฺถนฺนามสฺส วา’’ติ.
ปรมฺมุขาวิกปฺปนา ¶ นาม ‘‘อิมํ จีวรํ วิกปฺปนตฺถาย ตุยฺหํ ทมฺมี’’ติ. เตน วตฺตพฺโพ – ‘‘โก เต มิตฺโต วา สนฺทิฏฺโ วา’’ติ? ‘‘อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จา’’ติ. เตน วตฺตพฺโพ – ‘‘อหํ เตสํ ทมฺมิ, เตสํ สนฺตกํ ปริภฺุช วา วิสฺสชฺเชหิ วา ยถาปจฺจยํ วา กโรหี’’ติ.
อปฺปจฺจุทฺธารณํ ¶ นาม ตสฺส วา อทินฺนํ, ตสฺส วา อวิสฺสสนฺโต ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๗๕. อปฺปจฺจุทฺธารเณ อปฺปจฺจุทฺธารณสฺี ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปจฺจุทฺธารเณ เวมติโก ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปจฺจุทฺธารเณ อปฺปจฺจุทฺธารณสฺี ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธิฏฺเติ วา วิสฺสชฺเชติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปจฺจุทฺธารเณ อปฺปจฺจุทฺธารณสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . ปจฺจุทฺธารเณ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปจฺจุทฺธารเณ ปจฺจุทฺธารณสฺี, อนาปตฺติ.
๓๗๖. อนาปตฺติ โส วา เทติ, ตสฺส วา วิสฺสสนฺโต ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วิกปฺปนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. จีวรอปนิธานสิกฺขาปทํ
๓๗๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู อสนฺนิหิตปริกฺขารา โหนฺติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ปตฺตมฺปิ จีวรมฺปิ อปนิเธนฺติ. สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘เทถาวุโส, อมฺหากํ ¶ ปตฺตมฺปิ จีวรมฺปี’’ติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู หสนฺติ, เต โรทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, โรทถา’’ติ? ‘‘อิเม, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อมฺหากํ ปตฺตมฺปิ จีวรมฺปิ อปนิเธนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขูนํ ปตฺตมฺปิ ¶ จีวรมฺปิ อปนิเธสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ปตฺตมฺปิ จีวรมฺปิ อปนิเธถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขูนํ ปตฺตมฺปิ จีวรมฺปิ อปนิเธสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๗๘. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส ปตฺตํ วา จีวรํ วา นิสีทนํ วา สูจิฆรํ วา กายพนฺธนํ วา อปนิเธยฺย วา อปนิธาเปยฺย วา, อนฺตมโส หสาเปกฺโขปิ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๗๙. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
ปตฺโต นาม ทฺเว ปตฺตา – อโยปตฺโต, มตฺติกาปตฺโต.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ, วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจติ.
สูจิฆรํ นาม สสูจิกํ วา อสูจิกํ วา.
กายพนฺธนํ นาม ทฺเว กายพนฺธนานิ – ปฏฺฏิกา, สูกรนฺตกํ.
อปนิเธยฺย วาติ สยํ อปนิเธติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อปนิธาเปยฺย วาติ อฺํ อาณาเปสิ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปนิธาเปยฺย วา ติ อยฺยํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สกึ อาณตฺโต พหุกมฺปิ อปนิเธติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนฺตมโส หสาเปกฺโขปีติ กีฬาธิปฺปาโย.
๓๘๐. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี ปตฺตํ วา จีวรํ วา นิสีทนํ วา สูจิฆรํ วา กายพนฺธนํ วา อปนิเธติ วา อปนิธาเปติ วา, อนฺตมโส หสาเปกฺโขปิ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก…เป… อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี ปตฺตํ วา จีวรํ วา นิสีทนํ วา สูจิฆรํ วา กายพนฺธนํ วา อปนิเธติ วา อปนิธาเปติ วา, อนฺตมโส หสาเปกฺโขปิ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺํ ¶ ¶ ปริกฺขารํ อปนิเธติ วา อปนิธาเปติ วา, อนฺตมโส หสาเปกฺโขปิ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนสฺส ปตฺตํ วา จีวรํ ¶ วา อฺํ วา ปริกฺขารํ อปนิเธติ วา อปนิธาเปติ วา, อนฺตมโส หสาเปกฺโขปิ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๓๘๑. อนาปตฺติ นหสาธิปฺปาโย, ทุนฺนิกฺขิตฺตํ ปฏิสาเมติ, ‘‘ธมฺมึ กถํ กตฺวา ทสฺสามี’’ติ ปฏิสาเมติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จีวรอปนิธานสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
สุราปานวคฺโค ฉฏฺโ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สุรา องฺคุลิ หาโส จ [โตยฺจ (อิติปิ)], อนาทริยฺจ ภึสนํ;
โชตินหานทุพฺพณฺณํ, สามํ อปนิเธน จาติ.
๗. สปฺปาณกวคฺโค
๑. สฺจิจฺจสิกฺขาปทํ
๓๘๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี อิสฺสาโส โหติ, กากา จสฺส อมนาปา โหนฺติ. โส กาเก วิชฺฌิตฺวา วิชฺฌิตฺวา สีสํ ฉินฺทิตฺวา สูเล ปฏิปาฏิยา เปสิ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘เกนิเม, อาวุโส, กากา ชีวิตา โวโรปิตา’’ติ? ‘‘มยา, อาวุโส. อมนาปา เม กากา’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี สฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, สฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปสีติ? ‘‘สจฺจํ ¶ , ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๘๓. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ สฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๘๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สฺจิจฺจาติ ชานนฺโต สฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม.
ปาโณ นาม ติรจฺฉานคตปาโณ วุจฺจติ.
ชีวิตา โวโรเปยฺยาติ ชีวิตินฺทฺริยํ อุปจฺฉินฺทติ อุปโรเธติ ¶ สนฺตตึ วิโกเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๘๕. ปาเณ ¶ ปาณสฺี ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปาเณ เวมติโก ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปาเณ อปฺปาณสฺี ชีวิตา โวโรเปติ, อนาปตฺติ. อปฺปาเณ ปาณสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปาเณ เวมิตโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปาเณ อปฺปาณสฺี, อนาปตฺติ.
๓๘๖. อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อสฺสติยา, อชานนฺตสฺส, นมรณาธิปฺปายสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สฺจิจฺจสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. สปฺปาณกสิกฺขาปทํ
๓๘๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ปริภฺุชนฺติ. เย ¶ เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ปริภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ปริภฺุชถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ปริภฺุชิสฺสถ! เนตํ ¶ , โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๘๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ปริภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๘๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ. ‘‘สปฺปาณก’’นฺติ ชานนฺโต, ‘‘ปริโภเคน มริสฺสนฺตี’’ติ ชานนฺโต ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๙๐. สปฺปาณเก สปฺปาณกสฺี ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สปฺปาณเก เวมติโก ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . สปฺปาณเก อปฺปาณกสฺี ปริภฺุชติ, อนาปตฺติ. อปฺปาณเก สปฺปาณกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปาณเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปฺปาณเก อปฺปาณกสฺี, อนาปตฺติ.
๓๙๑. อนาปตฺติ ‘‘สปฺปาณก’’นฺติ อชานนฺโต, ‘‘อปฺปาณก’’นฺติ ชานนฺโต, ‘‘ปริโภเคน น มริสฺสนฺตี’’ติ ชานนฺโต ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สปฺปาณกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. อุกฺโกฏนสิกฺขาปทํ
๓๙๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ยถาธมฺมํ นิหตาธิกรณํ ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏนฺติ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺมํ อนิหตํ ทุนฺนิหตํ ¶ ปุน นิหนิตพฺพ’’นฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ยถาธมฺมํ นิหตาธิกรณํ ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏสฺสนฺตี’’ติ ¶ …เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ ยถาธมฺมํ นิหตาธิกรณํ ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ ยถาธมฺมํ นิหตาธิกรณํ ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๙๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ ยถาธมฺมํ นิหตาธิกรณํ ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๙๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
ยถาธมฺมํ นาม ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน กตํ, เอตํ ยถาธมฺมํ นาม.
อธิกรณํ ¶ นาม จตฺตาริ อธิกรณานิ – วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ.
ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏยฺยาติ ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุนกาตพฺพํ กมฺมํ อนิหตํ ทุนฺนิหตํ ปุน นิหนิตพฺพํ’’ติ อุกฺโกเฏติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๓๙๕. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี อุกฺโกเฏติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก อุกฺโกเฏติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี อุกฺโกเฏติ, อนาปตฺติ. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อนาปตฺติ.
๓๙๖. อนาปตฺติ ¶ ‘‘อธมฺเมน วา วคฺเคน วา น กมฺมารหสฺส วา กมฺมํ กต’’นฺติ ชานนฺโต อุกฺโกเฏติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุกฺโกฏนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. ทุฏฺุลฺลสิกฺขาปทํ
๓๙๗. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา ภาตุโน สทฺธิวิหาริกสฺส ภิกฺขุโน อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อาปตฺตึ อาปนฺโน. มา กสฺสจิ อาโรเจหี’’ติ. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา สงฺฆํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา สงฺฆํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ ยาจึ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสามิ, เวทิยามหํ [เวทยามหํ (สฺยา.)], อาวุโส, เวทิยตี’’ติ มํ อายสฺมา ธาเรตู’’ติ.
‘‘กึ นุ โข, อาวุโส, โย อฺโปิ อิมํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ โสปิ เอวํ กโรตี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. ‘‘อยํ, อาวุโส, อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา [อาปชฺชิ (?)] โส เม อาโรเจติ มา กสฺสจิ อาโรเจหี’’ติ. ‘‘กึ ปน ¶ ตฺวํ, อาวุโส, ปฏิจฺฉาเทสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส ชานํ ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ปฏิจฺฉาเทสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุสฺส ชานํ ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ปฏิจฺฉาเทสีติ. ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขุสฺส ชานํ ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ปฏิจฺฉาเทสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๙๘. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส ชานํ ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ปฏิจฺฉาเทยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๓๙๙. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
ทุฏฺุลฺลา ¶ นาม อาปตฺติ จตฺตาริ จ ปาราชิกานิ เตรส จ สงฺฆาทิเสสา.
ปฏิจฺฉาเทยฺยาติ ‘‘อิมํ ชานิตฺวา โจเทสฺสนฺติ, สาเรสฺสนฺติ ขุํเสสฺสนฺติ, วมฺเภสฺสนฺติ, มงฺกุํ กริสฺสนฺติ นาโรเจสฺสามี’’ติ ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเต, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๐๐. ทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา ทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา เวมติโก ปฏิจฺฉาเทติ ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา อทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺุลฺลํ วา อทุฏฺุลฺลํ วา อชฺฌาจารํ ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา ทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อทุฏฺุลฺลาย อาปตฺติยา อทุฏฺุลฺลาปตฺติสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๐๑. อนาปตฺติ – ‘‘สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ วา กลโห วา วิคฺคโห วา วิวาโท วา ภวิสฺสตี’’ติ นาโรเจติ, ‘‘สงฺฆเภโท วา สงฺฆราชิ วา ภวิสฺสตี’’ติ นาโรเจติ, ‘‘อยํ กกฺขโฬ ผรุโส ชีวิตนฺตรายํ วา พฺรหฺมจริยนฺตรายํ วา กริสฺสตี’’ติ นาโรเจติ, อฺเ ปติรูเป ภิกฺขู อปสฺสนฺโต นาโรเจติ, นฉาเทตุกาโม นาโรเจติ, ‘‘ปฺายิสฺสติ สเกน กมฺเมนา’’ติ นาโรเจติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุฏฺุลฺลสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทํ
๔๐๒. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. [อิทํ วตฺถุ มหาว. ๙๙] เตน โข ปน สมเยน ราชคเห สตฺตรสวคฺคิยา ทารกา สหายกา โหนฺติ. อุปาลิทารโก เตสํ ปาโมกฺโข โหติ. อถ โข อุปาลิสฺส มาตาปิตูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข อุปาเยน อุปาลิ อมฺหากํ อจฺจเยน สุขฺจ ชีเวยฺย น จ กิลเมยฺยา’’ติ? อถ โข อุปาลิสฺส มาตาปิตูนํ เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข อุปาลิ เลขํ สิกฺเขยฺย, เอวํ โข อุปาลิ อมฺหากํ อจฺจเยน สุขฺจ ชีเวยฺย, น จ กิลเมยฺยา’’ติ. อถ โข อุปาลิสฺส มาตาปิตูนํ เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข อุปาลิ เลขํ สิกฺขิสฺสติ, องฺคุลิโย ¶ ทุกฺขา ภวิสฺสนฺติ. สเจ โข อุปาลิ คณนํ สิกฺเขยฺย, เอวํ โข อุปาลิ อมฺหากํ อจฺจเยน สุขฺจ ชีเวยฺย น จ กิลเมยฺยา’’ติ. อถ โข อุปาลิสฺส มาตาปิตูนํ เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข อุปาลิ คณนํ สิกฺขิสฺสติ, อุรสฺส ทุกฺโข ภวิสฺสติ. สเจ โข อุปาลิ รูปํ สิกฺเขยฺย, เอวํ โข อุปาลิ อมฺหากํ อจฺจเยน สุขฺจ ชีเวยฺย น จ กิลเมยฺยา’’ติ. อถ โข อุปาลิสฺส มาตาปิตูนํ เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข อุปาลิ รูปํ สิกฺขิสฺสติ, อกฺขีนิ ทุกฺขา ภวิสฺสนฺติ. อิเม โข สมณา สกฺยปุตฺติยา สุขสีลา สุขสมาจารา สุโภชนานิ ภฺุชิตฺวา นิวาเตสุ สยเนสุ ¶ สยนฺติ. สเจ โข อุปาลิ สมเณสุ สกฺยปุตฺติเยสุ ปพฺพเชยฺย, เอวํ โข อุปาลิ อมฺหากํ อจฺจเยน สุขฺจ ชีเวยฺย, น จ กิลเมยฺยา’’ติ.
อสฺโสสิ โข อุปาลิทารโก มาตาปิตูนํ อิมํ กถาสลฺลาปํ. อถ โข อุปาลิทารโก เยน เต ทารกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ทารเก เอตทโวจ – ‘‘เอถ มยํ, อยฺยา, สมเณสุ สกฺยปุตฺติเยสุ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ. ‘‘สเจ โข ตฺวํ, อยฺย, ปพฺพชิสฺสสิ, เอวํ มยมฺปิ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ. อถ โข เต ทารกา เอกเมกสฺส มาตาปิตโร อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘อนุชานาถ มํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. อถ โข เตสํ ทารกานํ มาตาปิตโร – ‘‘สพฺเพปิเม ทารกา สมานจฺฉนฺทา กลฺยาณาธิปฺปายา’’ติ อนุชานึสุ. เต ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ. เต ภิกฺขู ปพฺพาเชสุํ อุปสมฺปาเทสุํ. เต รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย โรทนฺติ – ‘‘ยาคุํ เทถ ¶ , ภตฺตํ เทถ, ขาทนียํ เทถา’’ติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อาคเมถ, อาวุโส, ยาว รตฺติ วิภายติ. สเจ ยาคุ ภวิสฺสติ, ปิวิสฺสถ. สเจ ภตฺตํ ภวิสฺสติ, ภฺุชิสฺสถ. สเจ ขาทนียํ ภวิสฺสติ, ขาทิสฺสถ. โน เจ ภวิสฺสติ ยาคุ วา ภตฺตํ วา ขาทนียํ วา, ปิณฺฑาย จริตฺวา ภฺุชิสฺสถา’’ติ. เอวมฺปิ โข ¶ เต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ วุจฺจมานา โรทนฺติเยว – ‘‘ยาคุํ เทถ, ภตฺตํ เทถ, ขาทนียํ เทถา’’ติ. เสนาสนํ อูหทนฺติปิ อุมฺมิหนฺติปิ.
อสฺโสสิ ¶ โข ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย ทารกสทฺทํ. สุตฺวาน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, อานนฺท, ทารกสทฺโท’’ติ? อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ ¶ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ชานํ อูนวีสติวสฺสํ ปุคฺคลํ อุปสมฺปาเทนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ชานํ อูนวีสติวสฺสํ ปุคฺคลํ อุปสมฺปาเทสฺสนฺติ! อูนกวีสติวสฺโส, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อกฺขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺสานํ ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติพฺพานํ ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ อมนาปานํ ปาณหรานํ อนธิวาสกชาติโก โหติ. วีสติวสฺโสว โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส…เป… ปาณหรานํ อธิวาสกชาติโก โหติ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๐๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ อูนวีสติวสฺสํ ปุคฺคลํ อุปสมฺปาเทยฺย, โส จ ปุคฺคโล อนุปสมฺปนฺโน ¶ , เต จ ภิกฺขู คารยฺหา, อิทํ ตสฺมึ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๐๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
อูนวีสติวสฺโส ¶ นาม อปฺปตฺตวีสติวสฺโส.
‘‘อุปสมฺปาเทสฺสามี’’ติ คณํ วา อาจริยํ วา ปตฺตํ วา จีวรํ วา ปริเยสติ, สีมํ วา สมฺมนฺนติ [สมฺมนติ (ก.)], อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตฺติยา ทุกฺกฏํ. ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ทุกฺกฏา. กมฺมวาจาปริโยสาเน อุปชฺฌายสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. คณสฺส จ อาจริยสฺส จ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๐๕. อูนวีสติวสฺเส ¶ อูนวีสติวสฺสสฺี อุปสมฺปาเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อูนวีสติวสฺเส เวมติโก อุปสมฺปาเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนวีสติวสฺเส ปริปุณฺณวีสติวสฺสสฺี อุปสมฺปาเทติ, อนาปตฺติ. ปริปุณฺณวีสติวสฺเส อูนวีสติวสฺสสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปริปุณฺณวีสติวสฺเส เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปริปุณฺณวีสติวสฺเส ปริปุณฺณวีสติวสฺสสฺี, อนาปตฺติ.
๔๐๖. อนาปตฺติ อูนวีสติวสฺสํ ปริปุณฺณวีสติวสฺสสฺี อุปสมฺปาเทติ, ปริปุณฺณวีสติวสฺสํ ปริปุณฺณวีสติวสฺสสฺี อุปสมฺปาเทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทํ
๔๐๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร สตฺโถ ราชคหา ปฏิยาโลกํ คนฺตุกาโม โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ เต มนุสฺเส เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปายสฺมนฺเตหิ สทฺธึ คมิสฺสามี’’ติ. ‘‘มยํ โข, ภนฺเต, สุงฺกํ ปริหริสฺสามา’’ติ. ‘‘ปชานาถาวุโส’’ติ. อสฺโสสุํ โข กมฺมิยา [กมฺมิกา (สี. สฺยา.)] – ‘‘สตฺโถ กิร สุงฺกํ ปริหริสฺสตี’’ติ. เต มคฺเค ปริยุฏฺึสุ. อถ โข เต กมฺมิกา ตํ สตฺถํ คเหตฺวา อจฺฉินฺทิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, ภนฺเต, ชานํ เถยฺยสตฺเถน สทฺธึ คจฺฉสี’’ติ? ปลิพุนฺเธตฺวา มฺุจึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ชานํ เถยฺยสตฺเถน สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ชานํ เถยฺยสตฺเถน สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ชานํ เถยฺยสตฺเถน สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๐๘. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ชานํ เถยฺยสตฺเถน ¶ สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺย, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๐๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
เถยฺยสตฺโถ นาม โจรา กตกมฺมา วา โหนฺติ อกตกมฺมา วา, ราชานํ วา เถยฺยํ คจฺฉนฺติ สุงฺกํ วา ปริหรนฺติ.
สทฺธินฺติ เอกโต.
สํวิธายาติ – ‘‘คจฺฉามาวุโส, คจฺฉาม ภนฺเต; คจฺฉาม ภนฺเต, คจฺฉามาวุโส, อชฺช วา หิยฺโย วา ปเร วา คจฺฉามา’’ติ สํวิทหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อนฺตมโส คามนฺตรมฺปีติ กุกฺกุฏสมฺปาเต คาเม คามนฺตเร คามนฺตเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคามเก อรฺเ อทฺธโยชเน อทฺธโยชเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๑๐. เถยฺยสตฺเถ ¶ เถยฺยสตฺถสฺี สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. เถยฺยสตฺเถ เวมติโก สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เถยฺยสตฺเถ อเถยฺยสตฺถสฺี สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อนาปตฺติ. ภิกฺขุ สํวิทหติ, มนุสฺสา น สํวิทหนฺติ, อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. อเถยฺยสตฺเถ เถยฺยสตฺถสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อเถยฺยสตฺเถ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อเถยฺยสตฺเถ อเถยฺยสตฺถสฺี ¶ อนาปตฺติ.
๔๑๑. อนาปตฺติ อสํวิทหิตฺวา คจฺฉติ, มนุสฺสา สํวิทหนฺติ ภิกฺขุ น สํวิทหติ, วิสงฺเกเตน คจฺฉติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. สํวิธานสิกฺขาปทํ
๔๑๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺโต อฺตเรน คามทฺวาเรน อติกฺกมติ. อฺตรา อิตฺถี สามิเกน สห ภณฺฑิตฺวา คามโต นิกฺขมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย คมิสฺสตี’’ติ? ‘‘สาวตฺถึ โข อหํ, ภคินิ, คมิสฺสามี’’ติ. ‘‘อหํ อยฺเยน สทฺธึ คมิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอยฺยาสิ, ภคินี’’ติ. อถ โข ตสฺสา อิตฺถิยา สามิโก คามโต นิกฺขมิตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘อปายฺโย [อปยฺยา (สี. สฺยา.)] เอวรูปึ อิตฺถึ ปสฺเสยฺยาถา’’ติ? ‘‘เอสายฺโย, ปพฺพชิเตน สห คจฺฉตี’’ติ. อถ โข โส ปุริโส อนุพนฺธิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ คเหตฺวา อาโกเฏตฺวา มฺุจิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ปธูเปนฺโต นิสีทิ. อถ โข สา อิตฺถี ตํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘นายฺโย โส ภิกฺขุ มํ นิปฺปาเตสิ; อปิจ, อหเมว เตน ภิกฺขุนา สทฺธึ คจฺฉามิ; อการโก โส ภิกฺขุ; คจฺฉ, นํ ขมาเปหี’’ติ. อถ โข โส ปุริโส ตํ ภิกฺขุํ ขมาเปสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ มาตุคาเมน สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, มาตุคาเมน ¶ สทฺธึ ¶ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคาเมน ¶ สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ, อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๑๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺย, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๑๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา วิฺู ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตํ ทุฏฺุลฺลาทุฏฺุลฺลํ อาชานิตุํ.
สทฺธินฺติ ¶ เอกโต.
สํวิธายาติ – ‘‘คจฺฉาม ภคินิ, คจฺฉามายฺย, คจฺฉามายฺย, คจฺฉาม ภคินิ, อชฺช วา หิยฺโย วา ปเร วา คจฺฉามา’’ติ สํวิทหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อนฺตมโส คามนฺตรมฺปีติ กุกฺกุฏสมฺปาเต คาเม คามนฺตเร คามนฺตเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อคามเก อรฺเ อทฺธโยชเน อทฺธโยชเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๑๕. มาตุคาเม มาตุคามสฺี สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม เวมติโก สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. มาตุคาเม อมาตุคามสฺี สํวิธาย ¶ เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ภิกฺขุ สํวิทหติ มาตุคาโม น สํวิทหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยกฺขิยา วา เปติยา ปณฺฑเกน วา ติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคหิตฺถิยา วา สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชติ, อนฺตมโส คามนฺตรมฺปิ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม มาตุคามสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อมาตุคาเม อมาตุคามสฺี, อนาปตฺติ.
๔๑๖. อนาปตฺติ ¶ อสํวิทหิตฺวา คจฺฉติ, มาตุคาโม สํวิทหติ ภิกฺขุ น สํวิทหติ, วิสงฺเกเตน คจฺฉติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สํวิธานสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. อริฏฺสิกฺขาปทํ
๔๑๗. [อิทํ วตฺถุ จูฬว. ๖๕; ม. นิ. ๑.๒๓๔] เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อริฏฺสฺส นาม ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส ¶ [คนฺธพาธิปุพฺพสฺส (สฺยา. ก.)] เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ. อสฺโสสุํ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู ¶ – ‘‘อริฏฺสฺส กิร นาม ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู เยน อริฏฺโ ภิกฺขุ คทฺธพาธิปุพฺโพ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ เอตทโวจุํ – ‘‘สจฺจํ กิร เต, อาวุโส อริฏฺ, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ? ‘‘เอวํพฺยาโข อหํ, อาวุโส, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ – ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ.
‘‘มา, อาวุโส อริฏฺ, เอวํ อวจ. มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ. น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ [อพฺภาจิกฺขนํ (อิติปิ)]. น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย ¶ . อเนกปริยาเยนาวุโส อริฏฺ, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย. อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อฏฺิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว ¶ เอตฺถ ภิยฺโย. มํสเปสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา…เป… ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สุปินกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… อสิสูนูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สตฺติสูลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย’’ติ.
เอวมฺปิ โข อริฏฺโ ภิกฺขุ คทฺธพาธิปุพฺโพ เตหิ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ตํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ – ‘‘เอวํพฺยาโข อหํ, อาวุโส, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, – ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ. ยโต จ โข เต ภิกฺขู นาสกฺขึสุ อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺิคตา วิเวเจตุํ, อถ โข เต ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน ¶ เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร เต, อริฏฺ, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ ¶ ? ‘‘เอวํพฺยาโข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ – ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ.
กสฺส นุ โข นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มยา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ? นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา. อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย. อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา มยา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อฏฺิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา มยา…เป… มํสเปสูปมา กามา วุตฺตา มยา… ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา มยา… องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา มยา… สุปินกูปมา กามา วุตฺตา มยา… ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา มยา… รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา มยา… อสิสูนูปมา กามา วุตฺตา มยา… สตฺติสูลูปมา กามา วุตฺตา มยา… สปฺปสิรูปมา กามา ¶ วุตฺตา มยา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อถ จ ปน ตฺวํ, โมฆปุริส, อตฺตนา ทุคฺคหิเตน อมฺเห ¶ เจว อพฺภาจิกฺขสิ, อตฺตานฺจ ขณสิ, พหฺุจ อปฺุํ ปสวสิ. ตฺหิ เต, โมฆปุริส, ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป…. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๑๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’ติ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘มายสฺมา เอวํ อวจ, มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ, น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ, น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย, อเนกปริยาเยนาวุโส, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา, อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายายา’ติ. เอวฺจ [เอวฺจ ปน (ก.)] โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ปคฺคณฺเหยฺย, โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ ยาวตติยํ สมนุภาสิตพฺโพ ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยาวตติยฺเจ สมนุภาสิยมาโน ตํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย, อิจฺเจตํ กุสลํ, โน เจ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๑๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
เอวํ วเทยฺยาติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ.
โส ¶ ภิกฺขูติ โย โส เอวํวาที ภิกฺขุ.
ภิกฺขูหีติ อฺเหิ ¶ ภิกฺขูหิ. เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ เตหิ วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา เอวํ อวจ, มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ, น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ, น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย, อเนกปริยาเยนาวุโส อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายายา’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ ¶ , อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สุตฺวา น วทนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สงฺฆมชฺฌมฺปิ ¶ อากฑฺฒิตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา เอวํ อวจ, มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ, น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ, น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย, อเนกปริยาเยนาวุโส อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายายา’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สมนุภาสิตพฺโพ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมนุภาสิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๒๐. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’ติ. โส ตํ ทิฏฺึ น ปฏินิสฺสชฺชติ. ยทิ ¶ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาเสยฺย – ตสฺสา ทิฏฺิยา ปฏินิสฺสคฺคาย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’ติ. โส ตํ ทิฏฺึ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาสติ ตสฺสา ทิฏฺิยา ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมนุภาสนา, ตสฺสา ทิฏฺิยา ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’ติ ¶ . โส ตํ ทิฏฺึ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาสติ ตสฺสา ทิฏฺิยา ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมนุภาสนา, ตสฺสา ทิฏฺิยา ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมนุภฏฺโ ¶ สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ตสฺสา ทิฏฺิยา ปฏินิสฺสคฺคาย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ตฺติยา ¶ ทุกฺกฏํ. ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ทุกฺกฏา. กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๒๑. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๒๒. อนาปตฺติ อสมนุภาสนฺตสฺส, ปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺสาติ.
อริฏฺสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทํ
๔๒๓. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ตถาวาทินา อริฏฺเน ภิกฺขุนา [ภิกฺขุนา คทฺธพาธิปุพฺเพน (?)] อกฏานุธมฺเมน ตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสฏฺเน สทฺธึ สมฺภฺุชนฺติปิ สํวสนฺติปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ตถาวาทินา อริฏฺเน ภิกฺขุนา [ภิกฺขุนา คทฺธพาธิปุพฺเพน (?)] อกฏานุธมฺเมน ตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสฏฺเน สทฺธึ สมฺภฺุชิสฺสนฺติปิ สํวสิสฺสนฺติปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปสฺสนฺตีติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ ตถาวาทินา อริฏฺเน ภิกฺขุนา [ภิกฺขุนา คทฺธพาธิปุพฺเพน (?)] อกฏานุธมฺเมน ¶ ตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสฏฺเน สทฺธึ สมฺภฺุชถาปิ สํวสถาปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ ตถาวาทินา อริฏฺเน ภิกฺขุนา [ภิกฺขุนา คทฺธพาธิปุพฺพเน (?)] อกฏานุธมฺเมน ตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสฏฺเน สทฺธึ สมฺภฺุชิสฺสถาปิ สํวสิสฺสถาปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๒๔. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ชานํ ตถาวาทินา ภิกฺขุนา อกฏานุธมฺเมน ตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสฏฺเน สทฺธึ สมฺภฺุเชยฺย วา สํวเสยฺย วา สห วา เสยฺยํ ¶ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๒๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
ตถาวาทินาติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ เอวํ วาทินา.
อกฏานุธมฺโม นาม อุกฺขิตฺโต อโนสาริโต.
ตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสฏฺเน สทฺธินฺติ เอตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสฏฺเน สทฺธึ.
สมฺภฺุเชยฺย วาติ สมฺโภโค นาม ทฺเว สมฺโภคา – อามิสสมฺโภโค จ ธมฺมสมฺโภโค จ. อามิสสมฺโภโค นาม อามิสํ เทติ วา ปฏิคฺคณฺหาติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมสมฺโภโค นาม อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, ปเทน อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, ปเท ปเท อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อกฺขราย อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สํวเสยฺย ¶ วาติ อุกฺขิตฺตเกน สทฺธึ อุโปสถํ วา ปวารณํ วา สงฺฆกมฺมํ วา กโรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สห ¶ วา เสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ เอกจฺฉนฺเน อุกฺขิตฺตเก นิปนฺเน ภิกฺขุ นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุ นิปนฺเน อุกฺขิตฺตโก นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุฏฺหิตฺวา ปุนปฺปุนํ นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๒๖. อุกฺขิตฺตเก ¶ อุกฺขิตฺตกสฺี สมฺภฺุชติ วา สํวสติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุกฺขิตฺตเก เวมติโก สมฺภฺุชติ วา สํวสติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุกฺขิตฺตเก อนุกฺขิตฺตกสฺี สมฺภฺุชติ วา สํวสติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อนาปตฺติ ¶ . อนุกฺขิตฺตเก อุกฺขิตฺตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุกฺขิตฺตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุกฺขิตฺตเก อนุกฺขิตฺตกสฺี, อนาปตฺติ.
๔๒๗. อนาปตฺติ อนุกฺขิตฺโตติ ชานาติ, อุกฺขิตฺโต โอสาริโตติ ชานาติ, อุกฺขิตฺโต ตํ ทิฏฺึ ปฏินิสฺสฏฺโติ ชานาติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. กณฺฏกสิกฺขาปทํ
๔๒๘. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน กณฺฏกสฺส [กณฺฑกสฺส (สฺยา. ก.)] นาม สมณุทฺเทสสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ. อสฺโสสุํ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู กณฺฏกสฺส นาม กิร สมณุทฺเทสสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู เยน กณฺฏโก สมณุทฺเทโส เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ เอตทโวจุํ – ‘‘สจฺจํ กิร เต, อาวุโส กณฺฏก, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เย’เม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ? ‘‘เอวํพฺยาโข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ – ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ.
มา ¶ , อาวุโส กณฺฏก, เอวํ อวจ. มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ. น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ. น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย. อเนกปริยาเยน, อาวุโส กณฺฏก, อนฺตรายิกา ¶ ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลฺจ ¶ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย. อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย…เป… เอวมฺปิ โข กณฺฏโก สมณุทฺเทโส เตหิ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ตํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ – ‘‘เอวํพฺยาโข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ – ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ.
ยโต จ โข เต ภิกฺขู นาสกฺขึสุ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺิคตา วิเวเจตุํ, อถ โข เต ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร เต, กณฺฏก, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ¶ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ? ‘‘เอวํพฺยาโข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ – ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’’ติ.
‘‘กสฺส นุ โข นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มยา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ? นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา, อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย? อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา มยา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อฏฺิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา มยา…เป… สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา มยา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อถ จ ปน ตฺวํ, โมฆปุริส, อตฺตนา ทุคฺคหิเตน อมฺเห เจว อพฺภาจิกฺขสิ อตฺตานฺจ ขณสิ พหฺุจ อปฺุํ ปสวสิ. ตฺหิ เต, โมฆปุริส, ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… ¶ ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ. วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ นาเสตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นาเสตพฺโพ – อชฺชตคฺเค เต, อาวุโส กณฺฏก, น ¶ เจว โส ภควา สตฺถา อปทิสิตพฺโพ. ยมฺปิ จฺเ สมณุทฺเทสา ลภนฺติ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ สาปิ ¶ เต นตฺถิ. จร ปิเร วินสฺสา’’ติ. อถ โข สงฺโฆ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ นาเสสิ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปนฺติปิ อุปฏฺาเปนฺติปิ สมฺภฺุชนฺติปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปสฺสนฺติปิ อุปฏฺาเปสฺสนฺติปิ สมฺภฺุชิสฺสนฺติปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปถาปิ อุปฏฺาเปถาปิ สมฺภฺุชถาปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปสฺสถาปิ อุปฏฺาเปสฺสถาปิ สมฺภฺุชิสฺสถาปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปสฺสถ ¶ ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๒๙. ‘‘สมณุทฺเทโสปิ เจ เอวํ วเทยฺย – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’ติ, โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘มาวุโส สมณุทฺเทส, เอวํ อวจ, มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ, น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ, น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย. อเนกปริยาเยนาวุโส สมณุทฺเทส, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายายา’ติ. เอวฺจ [เอวฺจ ปน (ก.)] โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ปคฺคณฺเหยฺย, โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘อชฺชตคฺเค เต, อาวุโส สมณุทฺเทส, น เจว โส ภควา สตฺถา อปทิสิตพฺโพ. ยมฺปิ จฺเ สมณุทฺเทสา ลภนฺติ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ สาปิ เต นตฺถิ. จร ปิเร วินสฺสา’ติ. โย ปน ภิกฺขุ ชานํ ตถานาสิตํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปยฺย วา อุปฏฺาเปยฺย วา สมฺภฺุเชยฺย วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๓๐. สมณุทฺเทโส นาม สามเณโร วุจฺจติ.
เอวํ ¶ วเทยฺยาติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ.
โส ¶ สมณุทฺเทโสติ ¶ โย โส เอวํวาที สมณุทฺเทโส.
ภิกฺขูหีติ ¶ อฺเหิ ภิกฺขูหิ, เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ เตหิ วตฺตพฺโพ – ‘‘มา, อาวุโส สมณุทฺเทส, เอวํ อวจ. มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ. น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ. น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย. อเนกปริยาเยนาวุโส สมณุทฺเทส, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายายา’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ… ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ…เป… สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ อิจฺเจตํ กุสลํ, โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อชฺชตคฺเค เต, อาวุโส สมณุทฺเทส, น เจว โส ภควา สตฺถา อปทิสิตพฺโพ. ยมฺปิ จฺเ สมณุทฺเทสา ลภนฺติ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ สาปิ เต นตฺถิ. จร ปิเร วินสฺสา’’ติ.
โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
ตถานาสิตนฺติ เอวํ นาสิตํ.
สมณุทฺเทโส นาม สามเณโร วุจฺจติ.
อุปลาเปยฺย วาติ ตสฺส ปตฺตํ วา จีวรํ วา อุทฺเทสํ วา ปริปุจฺฉํ วา ทสฺสามีติ อุปลาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุปฏฺาเปยฺย วาติ ตสฺส จุณฺณํ วา มตฺติกํ วา ทนฺตกฏฺํ วา มุโขทกํ วา สาทิยติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สมฺภฺุเชยฺย วาติ ¶ สมฺโภโค นาม ทฺเว สมฺโภคา – อามิสสมฺโภโค จ ธมฺมสมฺโภโค จ. อามิสสมฺโภโค นาม อามิสํ เทติ วา ปฏิคฺคณฺหาติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมสมฺโภโค นาม อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, ปเทน อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, ปเท ปเท อาปตฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส. อกฺขราย อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สห ¶ วา เสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ เอกจฺฉนฺเน นาสิตเก สมณุทฺเทเส นิปนฺเน ภิกฺขุ นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุ นิปนฺเน นาสิตโก สมณุทฺเทโส นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุฏฺหิตฺวา ปุนปฺปุนํ นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๓๑. นาสิตเก นาสิตกสฺี อุปลาเปติ วา อุปฏฺาเปติ วา สมฺภฺุชติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. นาสิตเก เวมติโก อุปลาเปติ วา อุปฏฺาเปติ วา สมฺภฺุชติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นาสิตเก อนาสิตกสฺี อุปลาเปติ วา อุปฏฺาเปติ วา สมฺภฺุชติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อนาปตฺติ. อนาสิตเก นาสิตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนาสิตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนาสิตเก อนาสิตกสฺี, อนาปตฺติ.
๔๓๒. อนาปตฺติ ¶ อนาสิตโกติ ชานาติ, ตํ ทิฏฺึ ปฏินิสฺสฏฺโติ ชานาติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กณฺฏกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
สปฺปาณกวคฺโค สตฺตโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สฺจิจฺจวธสปฺปาณํ, อุกฺโกฏํ ทุฏฺุลฺลฉาทนํ;
อูนวีสติ สตฺถฺจ, สํวิธานํ อริฏฺกํ;
อุกฺขิตฺตํ กณฺฏกฺเจว, ทส สิกฺขาปทา อิเมติ.
๘. สหธมฺมิกวคฺโค
๑. สหธมฺมิกสิกฺขาปทํ
๔๓๓. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ฉนฺโน อนาจารํ ¶ อาจรติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘มาวุโส ฉนฺน, เอวรูปํ อกาสิ. เนตํ กปฺปตี’’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘‘น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปริปุจฺฉามี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน เอวํ วกฺขติ – น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปริปุจฺฉามี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ฉนฺน, ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน เอวํ วเทสิ – ‘‘น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปริปุจฺฉามี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน เอวํ วกฺขสิ – ‘‘น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปริปุจฺฉามี’’ติ. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๓๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน เอวํ วเทยฺย ¶ – ‘น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปริปุจฺฉามี’ติ, ปาจิตฺติยํ. สิกฺขมาเนน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา อฺาตพฺพํ ปริปุจฺฉิตพฺพํ ปริปฺหิตพฺพํ. อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ.
๔๓๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขูหีติ อฺเหิ ภิกฺขูหิ.
สหธมฺมิกํ ¶ นาม ยํ ภควตา ปฺตฺตํ สิกฺขาปทํ เอตํ สหธมฺมิกํ นาม. เตน วุจฺจมาโน เอวํ วเทติ [วเทยฺย (ก.)] – ‘‘น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปริปุจฺฉามี’’ติ [อิมานิ ปทานิ สฺยา. โปตฺถเก น ทิสฺสนฺติ]. ปณฺฑิตํ พฺยตฺตํ [อิมานิ ปทานิ สฺยา. โปตฺถเก น ทิสฺสนฺติ] เมธาวึ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ ปริปุจฺฉามีติ ภณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๓๖. อุปสมฺปนฺเน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺี เอวํ วเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก เอวํ วเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี ¶ เอวํ วเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อปฺตฺเตน วุจฺจมาโน – ‘‘อิทํ น สลฺเลขาย น ธุตตฺถาย น ปาสาทิกตาย น อปจยาย น วีริยารมฺภาย สํวตฺตตี’’ติ เอวํ วเทติ, ‘‘น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปณฺฑิตํ เมธาวึ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ ปริปุจฺฉามี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อนุปสมฺปนฺเนน ปฺตฺเตน วา อปฺตฺเตน วา วุจฺจมาโน ¶ – ‘‘อิทํ น สลฺเลขาย น ธุตตฺถาย น ปาสาทิกตาย น อปจยาย น วีริยารมฺภาย สํวตฺตตี’’ติ เอวํ วเทติ, ‘‘น ตาวาหํ, อาวุโส, เอตสฺมึ สิกฺขาปเท สิกฺขิสฺสามิ ยาว น อฺํ ภิกฺขุํ พฺยตฺตํ วินยธรํ ปณฺฑิตํ เมธาวึ พหุสฺสุตํ ธมฺมกถิกํ ปริปุจฺฉามี’’ติ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
สิกฺขมาเนนาติ สิกฺขิตุกาเมน.
อฺาตพฺพนฺติ ชานิตพฺพํ.
ปริปุจฺฉิตพฺพนฺติ ‘‘อิทํ, ภนฺเต, กถํ; อิมสฺส วา กฺวตฺโถ’’ติ?
ปริปฺหิตพฺพนฺติ จินฺเตตพฺพํ ตุลยิตพฺพํ.
อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
๔๓๗. อนาปตฺติ ¶ ‘‘ชานิสฺสามิ สิกฺขิสฺสามี’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สหธมฺมิกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. วิเลขนสิกฺขาปทํ
๔๓๘. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. [อิทํ วตฺถุ จูฬว. ๓๒๐] เตน โข ปน สมเยน ภควา ภิกฺขูนํ อเนกปริยาเยน วินยกถํ กเถติ, วินยสฺส วณฺณํ ภาสติ, วินยปริยตฺติยา ¶ วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อายสฺมโต อุปาลิสฺส วณฺณํ ภาสติ. ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ [ภิกฺขู ภควา (สฺยา. ก.)] – ‘‘ภควา โข อเนกปริยาเยน วินยกถํ กเถติ, วินยสฺส วณฺณํ ภาสติ, วินยปริยตฺติยา วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อายสฺมโต อุปาลิสฺส วณฺณํ ภาสติ. หนฺท มยํ, อาวุโส, อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก วินยํ ปริยาปุณามา’’ติ, เต จ พหู ภิกฺขู เถรา จ นวา จ มชฺฌิมา จ อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก วินยํ ปริยาปุณนฺติ.
อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ ¶ – ‘‘เอตรหิ โข, อาวุโส, พหู ภิกฺขู เถรา จ นวา จ มชฺฌิมา จ อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก วินยํ ปริยาปุณนฺติ. สเจ อิเม วินเย ปกตฺุโน ภวิสฺสนฺติ อมฺเห เยนิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวทิจฺฉกํ อากฑฺฒิสฺสนฺติ ปริกฑฺฒิสฺสนฺติ. หนฺท มยํ, อาวุโส, วินยํ วิวณฺเณมา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘กึ ปนิเมหิ ขุทฺทานุขุทฺทเกหิ สิกฺขาปเทหิ อุทฺทิฏฺเหิ, ยาวเทว กุกฺกุจฺจาย วิเหสาย วิเลขาย สํวตฺตนฺตี’’ติ! เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – กถฺหิ ¶ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วินยํ วิวณฺเณสฺสนฺตีติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วินยํ วิวณฺเณถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, วินยํ วิวณฺเณสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๓๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วเทยฺย – ‘กึ ปนิเมหิ ขุทฺทานุขุทฺทเกหิ ¶ สิกฺขาปเทหิ อุทฺทิฏฺเหิ, ยาวเทว กุกฺกุจฺจาย วิเหสาย วิเลขาย สํวตฺตนฺตี’ติ, สิกฺขาปทวิวณฺณเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๔๐. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเนติ อุทฺทิสนฺเต วา อุทฺทิสาเปนฺเต วา สชฺฌายํ วา กโรนฺเต.
เอวํ ¶ วเทยฺยาติ – ‘‘กึ ปนิเมหิ ขุทฺทานุขุทฺทเกหิ สิกฺขาปเทหิ อุทฺทิฏฺเหิ, ยาวเทว กุกฺกุจฺจาย วิเหสาย วิเลขาย สํวตฺตนฺตีติ. ‘‘เย อิมํ ปริยาปุณนฺติ เตสํ กุกฺกุจฺจํ โหติ, วิเหสา โหติ, วิเลขา โหติ, เย อิมํ น ปริยาปุณนฺติ เตสํ กุกฺกุจฺจํ น โหติ วิเหสา น โหติ วิเลขา น โหติ. อนุทฺทิฏฺํ อิทํ วรํ, อนุคฺคหิตํ อิทํ วรํ, อปริยาปุฏํ อิทํ วรํ, อธาริตํ อิทํ วรํ, วินโย วา อนฺตรธายตุ, อิเม วา ภิกฺขู อปกตฺุโน โหนฺตู’’ติ อุปสมฺปนฺนสฺส วินยํ วิวณฺเณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๔๑. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี วินยํ วิวณฺเณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ¶ . อุปสมฺปนฺเน เวมติโก วินยํ วิวณฺเณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี วินยํ วิวณฺเณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺํ ธมฺมํ วิวณฺเณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนสฺส วินยํ วา อฺํ วา ธมฺมํ วิวณฺเณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน ¶ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๔๒. อนาปตฺติ น วิวณฺเณตุกาโม, ‘‘อิงฺฆ ตฺวํ สุตฺตนฺเต วา คาถาโย วา อภิธมฺมํ วา ปริยาปุณสฺสุ, ปจฺฉา วินยํ ปริยาปุณิสฺสสี’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วิเลขนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. โมหนสิกฺขาปทํ
๔๔๓. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อนาจารํ อาจริตฺวา ‘‘อฺาณเกน อาปนฺนาติ ชานนฺตู’’ติ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วทนฺติ – ‘‘อิทาเนว โข มยํ ชานาม, อยมฺปิ กิร ธมฺโม สุตฺตาคโต สุตฺตปริยาปนฺโน อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วกฺขนฺติ – อิทาเนว โข มยํ ชานาม ¶ , อยมฺปิ กิร ธมฺโม สุตฺตาคโต สุตฺตปริยาปนฺโน อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วเทถ – ‘‘อิทาเนว โข มยํ ชานาม, อยมฺปิ กิร ธมฺโม สุตฺตาคโต สุตฺตปริยาปนฺโน อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วกฺขถ – ‘‘อิทาเนว โข มยํ ชานาม, อยมฺปิ กิร ธมฺโม สุตฺตาคโต สุตฺตปริยาปนฺโน อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉตี’’ติ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๔๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนฺวทฺธมาสํ ¶ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วเทยฺย – ‘อิทาเนว โข อหํ ชานามิ, อยมฺปิ กิร ธมฺโม สุตฺตาคโต สุตฺตปริยาปนฺโน อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉตี’ติ. ตฺเจ ภิกฺขุํ อฺเ ภิกฺขู ชาเนยฺยุํ นิสินฺนปุพฺพํ อิมินา ภิกฺขุนา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน, โก ปน วาโท ภิยฺโย [ภิยฺโยติ (สฺยา.)], น จ ตสฺส ภิกฺขุโน อฺาณเกน มุตฺติ อตฺถิ, ยฺจ ตตฺถ อาปตฺตึ อาปนฺโน ตฺจ ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ, อุตฺตริ จสฺส โมโห อาโรเปตพฺโพ – ‘ตสฺส เต, อาวุโส, อลาภา, ตสฺส เต ทุลฺลทฺธํ, ยํ ตฺวํ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน น สาธุกํ อฏฺึ กตฺวา [อฏฺิกตฺวา (สฺยา. ก.)] มนสิ กโรสี’ติ. อิทํ ตสฺมึ โมหนเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๔๕. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อนฺวทฺธมาสนฺติ อนุโปสถิกํ.
ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเนติ อุทฺทิสนฺเต.
เอวํ ¶ วเทยฺยาติ อนาจารํ อาจริตฺวา – ‘‘อฺาณเกน อาปนฺโนติ ชานนฺตู’’ติ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วเทติ – ‘‘อิทาเนว โข อหํ ชานามิ, อยมฺปิ กิร ธมฺโม สุตฺตาคโต สุตฺตปริยาปนฺโน อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ตฺเจ ¶ โมเหตุกามํ ภิกฺขุํ อฺเ ภิกฺขู ชาเนยฺยุํ นิสินฺนปุพฺพํ อิมินา ภิกฺขุนา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน, โก ¶ ปน วาโท ภิยฺโย, น จ ตสฺส ภิกฺขุโน อฺาณเกน มุตฺติ อตฺถิ, ยฺจ ตตฺถ อาปตฺตึ อาปนฺโน, ตฺจ ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ, อุตฺตริ จสฺส โมโห อาโรเปตพฺโพ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อาโรเปตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๔๖. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน น สาธุกํ อฏฺึ กตฺวา มนสิ กโรติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน โมหํ อาโรเปยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน น สาธุกํ อฏฺึ กตฺวา มนสิ กโรติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน โมหํ อาโรเปติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน โมหสฺส อาโรปนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘อาโรปิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน โมโห. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อนาโรปิเต โมเห โมเหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อาโรปิเต โมเห โมเหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๔๗. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี โมเหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๔๘. อนาปตฺติ ¶ น วิตฺถาเรน สุตํ โหติ, อูนกทฺวตฺติกฺขตฺตุํ วิตฺถาเรน สุตํ โหติ, น โมเหตุกามสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
โมหนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. ปหารสิกฺขาปทํ
๔๔๙. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ¶ ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา สตฺตรสวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ปหารํ เทนฺติ. เต โรทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, โรทถา’’ติ? ‘‘อิเม, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา อมฺหากํ ปหารํ เทนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา ภิกฺขูนํ ปหารํ ทสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, กุปิตา อนตฺตมนา ภิกฺขูนํ ปหารํ เทถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, กุปิตา อนตฺตมนา ภิกฺขูนํ ปหารํ ทสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๕๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส กุปิโต อนตฺตมโน ปหารํ ทเทยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๕๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
กุปิโต อนตฺตมโนติ อนภิรทฺโธ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต.
ปหารํ ทเทยฺยาติ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา อนฺตมโส อุปฺปลปตฺเตนปิ ¶ ปหารํ เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๕๒. อุปสมฺปนฺเน ¶ อุปสมฺปนฺนสฺี กุปิโต อนตฺตมโน ปหารํ เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก กุปิโต อนตฺตมโน ปหารํ เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี กุปิโต อนตฺตมโน ปหารํ เทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนุปสมฺปนฺนสฺส กุปิโต อนตฺตมโน ปหารํ เทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๕๓. อนาปตฺติ เกนจิ วิเหียมาโน โมกฺขาธิปฺปาโย ปหารํ เทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปหารสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. ตลสตฺติกสิกฺขาปทํ
๔๕๔. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา สตฺตรสวคฺคิยานํ ¶ ภิกฺขูนํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิรนฺติ. เต ปหารสมุจฺจิตา โรทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, โรทถา’’ติ? ‘‘อิเม, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา อมฺหากํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิรนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา สตฺตรสวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิริสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, กุปิตา อนตฺตมนา สตฺตรสวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิรถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, กุปิตา อนตฺตมนา สตฺตรสวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิริสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๕๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส กุปิโต อนตฺตมโน ตลสตฺติกํ อุคฺคิเรยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๕๖. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
กุปิโต อนตฺตมโนติ อนภิรทฺโธ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต.
ตลสตฺติกํ ¶ อุคฺคิเรยฺยาติ ¶ กายํ วา กายปฏิพทฺธํ วา อนฺตมโส อุปฺปลปตฺตมฺปิ อุจฺจาเรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๕๗. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี กุปิโต อนตฺตมโน ตลสตฺติกํ อุคฺคิรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก กุปิโต อนตฺตมโน ตลสตฺติกํ อุคฺคิรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี กุปิโต อนตฺตมโน ตลสตฺติกํ อุคฺคิรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนุปสมฺปนฺนสฺส กุปิโต อนตฺตมโน ตลสตฺติกํ อุคฺคิรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๕๘. อนาปตฺติ เกนจิ วิเหียมาโน โมกฺขาธิปฺปาโย ตลสตฺติกํ อุคฺคิรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ตลสตฺติกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. อมูลกสิกฺขาปทํ
๔๕๙. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุํ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุํ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสถาติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ ¶ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุํ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๖๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๖๑. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนฺติ อฺํ ภิกฺขุํ.
อมูลกํ นาม อทิฏฺํ อสฺสุตํ อปริสงฺกิตํ.
สงฺฆาทิเสเสนาติ เตรสนฺนํ อฺตเรน.
อนุทฺธํเสยฺยาติ โจเทติ วา โจทาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๖๒. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสติ ¶ , อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อาจารวิปตฺติยา วา ทิฏฺิวิปตฺติยา วา อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนํ อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๖๓. อนาปตฺติ ตถาสฺี โจเทติ, วา โจทาเปติ วา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อมูลกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. สฺจิจฺจสิกฺขาปทํ
๔๖๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหนฺติ – ‘‘ภควตา, อาวุโส, สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น อูนวีสติวสฺโส ปุคฺคโล อุปสมฺปาเทตพฺโพ’ติ. ตุมฺเห จ อูนวีสติวสฺสา อุปสมฺปนฺนา. กจฺจิ โน ตุมฺเห อนุปสมฺปนฺนา’’ติ? เต โรทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, โรทถา’’ติ? ‘‘อิเม ¶ , อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อมฺหากํ สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหนฺตี’’ติ ¶ . เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขูนํ สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขูนํ สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๖๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทเหยฺย [อุปฺปาเทยฺย (อิติปิ)] – ‘อิติสฺส มุหุตฺตมฺปิ อผาสุ ภวิสฺสตี’ติ เอตเทว ปจฺจยํ กริตฺวา อนฺํ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๖๖. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ ¶ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
สฺจิจฺจาติ ชานนฺโต สฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม.
กุกฺกุจฺจํ อุปทเหยฺยาติ ‘‘อูนวีสติวสฺโส มฺเ ตฺวํ อุปสมฺปนฺโน, วิกาเล มฺเ ตยา ภุตฺตํ, มชฺชํ มฺเ ตยา ปีตํ, มาตุคาเมน สทฺธึ รโห มฺเ ตยา นิสินฺน’’นฺติ กุกฺกุจฺจํ อุปทหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอตเทว ¶ ปจฺจยํ กริตฺวา, อนฺนฺติ น อฺโ โกจิ ปจฺจโย โหติ กุกฺกุจฺจํ อุปทหิตุํ.
๔๖๗. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนุปสมฺปนฺนสฺส สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ อุปทหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๖๘. อนาปตฺติ ¶ น กุกฺกุจฺจํ อุปทหิตุกาโม ‘‘อูนวีสติวสฺโส มฺเ ตฺวํ อุปสมฺปนฺโน, วิกาเล มฺเ ตยา ภุตฺตํ, มชฺชํ มฺเ ตยา ปีตํ, มาตุคาเมน สทฺธึ รโห มฺเ ตยา นิสินฺนํ, อิงฺฆ ชานาหิ, มา เต ปจฺฉา กุกฺกุจฺจํ อโหสี’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สฺจิจฺจสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. อุปสฺสุติสิกฺขาปทํ
๔๖๙. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เปสเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภณฺฑนฺติ. เปสลา ภิกฺขู เอวํ วทนฺติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู. น สกฺกา อิเมหิ สห ภณฺฑิตุ’’นฺติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวํ วทนฺติ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, อมฺเห อลชฺชิวาเทน ปาเปถา’’ติ? ‘‘กหํ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, อสฺสุตฺถา’’ติ? ‘‘มยํ อายสฺมนฺตานํ อุปสฺสุตึ [อุปสฺสุติ (?)] ติฏฺมฺหา’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ อุปสฺสุตึ [อุปสฺสุติ (?)] ติฏฺิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ อุปสฺสุตึ [อุปสฺสุติ (?)] ติฏฺถาติ? ‘‘สจฺจ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ ¶ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ อุปสฺสุตึ [อุปสฺสุติ (?)] ติฏฺิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๗๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ อุปสฺสุตึ ติฏฺเยฺย – ‘ยํ อิเม ภณิสฺสนฺติ ตํ โสสฺสามี’ติ เอตเทว ปจฺจยํ กริตฺวา อนฺํ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๗๑. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขูนนฺติ ¶ อฺเสํ ภิกฺขูนํ.
ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานนฺติ อธิกรณชาตานํ.
อุปสฺสุตึ ติฏฺเยฺยาติ ‘‘อิเมสํ สุตฺวา โจเทสฺสามิ สาเรสฺสามิ ปฏิโจเทสฺสามิ ปฏิสาเรสฺสามิ มงฺกู กริสฺสามี’’ติ คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ิโต สุณาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต ตุริโต คจฺฉติ โสสฺสามีติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ิโต สุณาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปุรโต คจฺฉนฺโต โอหิยฺยติ โสสฺสามีติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ิโต สุณาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุสฺส ิโตกาสํ วา นิสินฺโนกาสํ วา นิปนฺโนกาสํ วา อาคนฺตฺวา มนฺเตนฺตํ อุกฺกาสิตพฺพํ ¶ , วิชานาเปตพฺพํ, โน เจ อุกฺกาเสยฺย วา วิชานาเปยฺย วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอตเทว ปจฺจยํ กริตฺวา อนฺนฺติ น อฺโ โกจิ ปจฺจโย โหติ อุปสฺสุตึ ติฏฺิตุํ.
๔๗๒. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี อุปสฺสุตึ ติฏฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก อุปสฺสุตึ ติฏฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี อุปสฺสุตึ ติฏฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อนุปสมฺปนฺนสฺส อุปสฺสุตึ ติฏฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน ¶ อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๗๓. อนาปตฺติ – ‘‘อิเมสํ สุตฺวา โอรมิสฺสามิ วิรมิสฺสามิ วูปสมิสฺสามิ [วูปสเมสฺสามิ (สี.)] อตฺตานํ ปริโมเจสฺสามี’’ติ คจฺฉติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุปสฺสุติสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทํ
๔๗๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อนาจารํ อาจริตฺวา เอกเมกสฺส กมฺเม กยิรมาเน ปฏิกฺโกสนฺติ. เตน โข ปน สมเยน สงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติ เกนจิเทว กรณีเยน. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จีวรกมฺมํ กโรนฺตา เอกสฺส ฉนฺทํ อทํสุ. อถ โข สงฺโฆ – ‘‘อยํ, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิโย ภิกฺขุ เอกโก อาคโต, หนฺทสฺส มยํ กมฺมํ กโรมา’’ติ ตสฺส กมฺมํ อกาสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ เยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กึ, อาวุโส, สงฺโฆ อกาสี’’ติ? ‘‘สงฺโฆ เม, อาวุโส, กมฺมํ อกาสี’’ติ. ‘‘น มยํ, อาวุโส, เอตทตฺถาย ฉนฺทํ อทมฺหา – ‘‘ตุยฺหํ กมฺมํ กริสฺสตี’’ติ. สเจ จ มยํ ชาเนยฺยาม ‘‘ตุยฺหํ กมฺมํ กริสฺสตี’’ติ, น มยํ ฉนฺทํ ทเทยฺยามา’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ [ขิยฺยธมฺมํ (อิติปิ)] อาปชฺชิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ¶ ฉนฺทํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ [ขิยฺยธมฺมํ (อิติปิ)] อาปชฺชถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ ¶ [ขิยฺยธมฺมํ (อิติปิ)] อาปชฺชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๗๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ อาปชฺเชยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๗๖. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ธมฺมิกํ นาม กมฺมํ อปโลกนกมฺมํ ตฺติกมฺมํ ตฺติทุติยกมฺมํ ตฺติจตุตฺถกมฺมํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน กตํ, เอตํ ธมฺมิกํ นาม กมฺมํ. ฉนฺทํ ทตฺวา ขิยฺยติ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๗๗. ธมฺมกมฺเม ¶ ธมฺมกมฺมสฺี ฉนฺทํ ทตฺวา ขิยฺยติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก ฉนฺทํ ทตฺวา ขิยฺยติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี ฉนฺทํ ทตฺวา ขิยฺยติ, อนาปตฺติ. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อนาปตฺติ.
๔๗๘. อนาปตฺติ – ‘‘อธมฺเมน วา วคฺเคน วา น กมฺมารหสฺส วา กมฺมํ กต’’นฺติ ชานนฺโต ขิยฺยติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. ฉนฺทํอทตฺวาคมนสิกฺขาปทํ
๔๗๙. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติ เกนจิเทว กรณีเยน. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จีวรกมฺมํ กโรนฺตา เอกสฺส ฉนฺทํ อทํสุ. อถ โข สงฺโฆ ‘‘ยสฺสตฺถาย สนฺนิปติโต ตํ กมฺมํ กริสฺสามี’’ติ ตฺตึ เปสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘เอวเมวิเม เอกเมกสฺส กมฺมํ กโรนฺติ, กสฺส ตุมฺเห กมฺมํ กริสฺสถา’’ติ ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ สงฺเฆ วินิจฺฉยกถาย วตฺตมานาย ¶ ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกมิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, สงฺเฆ วินิจฺฉยกถาย วตฺตมานาย ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกมสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สงฺเฆ วินิจฺฉยกถาย วตฺตมานาย ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกมิสฺสสิ ¶ ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๘๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สงฺเฆ วินิจฺฉยกถาย วตฺตมานาย ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกเมยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๘๑. โย ¶ ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สงฺเฆ วินิจฺฉยกถา นาม วตฺถุ วา อาโรจิตํ โหติ อวินิจฺฉิตํ, ตฺติ วา ปิตา โหติ, กมฺมวาจา วา วิปฺปกตา โหติ.
ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกเมยฺยาติ – ‘‘กถํ อิทํ กมฺมํ กุปฺปํ อสฺส วคฺคํ อสฺส น กเรยฺยา’’ติ คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปริสาย หตฺถปาสํ วิชหนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วิชหิเต อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๘๒. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกมติ, อนาปตฺติ. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อนาปตฺติ.
๔๘๓. อนาปตฺติ – ‘‘สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ วา กลโห วา วิคฺคโห วา วิวาโท วา ภวิสฺสตี’’ติ คจฺฉติ, ‘‘สงฺฆเภโท วา สงฺฆราชิ วา ภวิสฺสตี’’ติ คจฺฉติ, ‘‘อธมฺเมน วา วคฺเคน วา น กมฺมารหสฺส วา กมฺมํ กริสฺสตี’’ติ คจฺฉติ, คิลาโน คจฺฉติ, คิลานสฺส กรณีเยน คจฺฉติ, อุจฺจาเรน วา ปสฺสาเวน วา ปีฬิโต คจฺฉติ, ‘‘น กมฺมํ ¶ โกเปตุกาโม ปุน ปจฺจาคมิสฺสามี’’ติ คจฺฉติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ฉนฺทํ อทตฺวา คมนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
๑๑. ทุพฺพลสิกฺขาปทํ
๔๘๔. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปติ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสติ. โส จายสฺมา ทุพฺพลจีวโร โหติ. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส เอกํ จีวรํ อุปฺปนฺนํ โหติ. อถ โข สงฺโฆ ตํ จีวรํ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส อทาสิ ¶ . ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยถาสนฺถุตํ ภิกฺขู สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณาเมนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สมคฺเคน สงฺเฆน จีวรํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ อาปชฺชิสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สมคฺเคน สงฺเฆน จีวรํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ อาปชฺชถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สมคฺเคน สงฺเฆน จีวรํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ อาปชฺชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ, วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๘๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สมคฺเคน สงฺเฆน จีวรํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ อาปชฺเชยฺย ‘ยถาสนฺถุตํ ภิกฺขู สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณาเมนฺตี’ติ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๘๖. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สมคฺโค นาม สงฺโฆ สมานสํวาสโก สมานสีมายํ ิโต.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
ทตฺวาติ สยํ ทตฺวา.
ยถาสนฺถุตํ นาม ยถามิตฺตตา ยถาสนฺทิฏฺตา ยถาสมฺภตฺตตา ยถาสมานุปชฺฌายกตา ยถาสมานาจริยกตา.
สงฺฆิกํ ¶ นาม สงฺฆสฺส ทินฺนํ โหติ ปริจฺจตฺตํ.
ลาโภ นาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา, อนฺตมโส จุณฺณปิณฺโฑปิ, ทนฺตกฏฺมฺปิ, ทสิกสุตฺตมฺปิ.
ปจฺฉา ¶ ขียนธมฺมํ อาปชฺเชยฺยาติ อุปสมฺปนฺนสฺส สงฺเฆน สมฺมตสฺส เสนาสนปฺาปกสฺส วา ภตฺตุทฺเทสกสฺส วา ยาคุภาชกสฺส วา ผลภาชกสฺส วา ขชฺชภาชกสฺส วา อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกสฺส วา จีวรํ ทินฺเน ขิยฺยติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๘๗. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี จีวรํ ทินฺเน ขิยฺยติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติโก จีวรํ ทินฺเน ขิยฺยติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี จีวรํ ทินฺเน ขิยฺยติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺํ ¶ ปริกฺขารํ ทินฺเน ขิยฺยติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อุปสมฺปนฺนสฺส สงฺเฆน อสมฺมตสฺส เสนาสนปฺาปกสฺส วา ภตฺตุทฺเทสกสฺส วา ยาคุภาชกสฺส วา ผลภาชกสฺส วา ขชฺชภาชกสฺส วา อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกสฺส วา จีวรํ วา อฺํ วา ปริกฺขารํ ทินฺเน ขิยฺยติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนสฺส สงฺเฆน ¶ สมฺมตสฺส วา อสมฺมตสฺส วา เสนาสนปฺาปกสฺส วา ภตฺตุทฺเทสกสฺส วา ยาคุภาชกสฺส วา ผลภาชกสฺส วา ขชฺชภาชกสฺส วา อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกสฺส วา จีวรํ วา อฺํ วา ปริกฺขารํ ทินฺเน ขิยฺยติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อนาปตฺติ.
๔๘๘. อนาปตฺติ – ปกติยา ฉนฺทา โทสา โมหา ภยา กโรนฺตํ ‘‘กฺวตฺโถ ตสฺส ทินฺเนน ลทฺธาปิ วินิปาเตสฺสติ น สมฺมา อุปเนสฺสตี’’ติ ขิยฺยติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุพฺพลสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ เอกาทสมํ.
๑๒. ปริณามนสิกฺขาปทํ
๔๘๙. [อิทํ วตฺถุ ปารา. ๖๕๗] เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆสฺส สจีวรภตฺตํ ปฏิยตฺตํ โหติ – ‘‘โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เยน โส ปูโค เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปูคํ เอตทโวจุํ – ‘‘เทถาวุโส, อิมานิ จีวรานิ อิเมสํ ภิกฺขูน’’นฺติ. ‘‘น มยํ, ภนฺเต, ทสฺสาม. อมฺหากํ สงฺฆสฺส อนุวสฺสํ สจีวรภิกฺขา ปฺตฺตา’’ติ. ‘‘พหู, อาวุโส, สงฺฆสฺส ทายกา, พหู สงฺฆสฺส ภตฺตา [ภทฺทา (ก.)]. อิเม ตุมฺเห นิสฺสาย ตุมฺเห สมฺปสฺสนฺตา อิธ วิหรนฺติ. ตุมฺเห เจ อิเมสํ น ทสฺสถ, อถ โก ¶ จรหิ อิเมสํ ทสฺสติ? เทถาวุโส, อิมานิ จีวรานิ อิเมสํ ภิกฺขูน’’นฺติ. อถ โข โส ปูโค ฉพฺพคฺคิเยหิ ภิกฺขูหิ นิปฺปีฬิยมาโน ยถาปฏิยตฺตํ จีวรํ ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ทตฺวา สงฺฆํ ภตฺเตน ปริวิสิ. เย เต ภิกฺขู ชานนฺติ ¶ สงฺฆสฺส สจีวรภตฺตํ ปฏิยตฺตํ ‘‘น จ ชานนฺติ ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ทินฺน’’นฺติ เต เอวมาหํสุ – ‘‘โอโณเชถาวุโส, สงฺฆสฺส จีวร’’นฺติ. ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต. ยถาปฏิยตฺตํ จีวรํ อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา อยฺยานํ ฉพฺพคฺคิยานํ ปริณาเมสุ’’นฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ปุคฺคลสฺส ปริณาเมสฺสนฺตี’’ติ…เป… ¶ สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ปุคฺคลสฺส ปริณาเมถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ปุคฺคลสฺส ปริณาเมสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๙๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ปุคฺคลสฺส ปริณาเมยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๙๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
สงฺฆิกํ ¶ นาม สงฺฆสฺส ทินฺนํ โหติ ปริจฺจตฺตํ.
ลาโภ นาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา, อนฺตมโส จุณฺณปิณฺโฑปิ, ทนฺตกฏฺมฺปิ, ทสิกสุตฺตมฺปิ.
ปริณตํ นาม ‘‘ทสฺสาม กริสฺสามา’’ติ วาจา ภินฺนา โหติ, ตํ ปุคฺคลสฺส ปริณาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๔๙๒. ปริณเต ปริณตสฺี ปุคฺคลสฺส ปริณาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปริณเต เวมติโก ปุคฺคลสฺส ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปริณเต อปริณตสฺี ปุคฺคลสฺส ปริณาเมติ, อนาปตฺติ. สงฺฆสฺส ปริณตํ อฺสงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เจติยสฺส ปริณตํ อฺเจติยสฺส ¶ วา สงฺฆสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลสฺส ปริณตํ อฺปุคฺคลสฺส วา สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อปริณเต ปริณตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต เวมติโก ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต อปริณตสฺี, อนาปตฺติ.
๔๙๓. อนาปตฺติ – ‘‘กตฺถ เทมา’’ติ ปุจฺฉียมาโน – ‘‘ยตฺถ ตุมฺหากํ เทยฺยธมฺโม ปริโภคํ วา ลเภยฺย ปฏิสงฺขารํ วา ลเภยฺย จิรฏฺิติโก วา อสฺส ยตฺถ วา ปน ตุมฺหากํ จิตฺตํ ปสีทติ ตตฺถ เทถา’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปริณามนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทฺวาทสมํ.
สหธมฺมิกวคฺโค อฏฺโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สหธมฺม-วิวณฺณฺจ, โมหาปนํ ปหารกํ;
ตลสตฺติ อมูลฺจ, สฺจิจฺจ จ อุปสฺสุติ;
ปฏิพาหนฉนฺทฺจ, ทพฺพฺจ ปริณามนนฺติ.
๙. รตนวคฺโค
๑. อนฺเตปุรสิกฺขาปทํ
๔๙๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล อุยฺยานปาลํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉ, ภเณ, อุยฺยานํ โสเธหิ. อุยฺยานํ คมิสฺสามา’’ติ. ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข โส อุยฺยานปาโล รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อุยฺยานํ โสเธนฺโต อทฺทส ภควนฺตํ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ. ทิสฺวาน เยน ราชา ปเสนทิ โกสโล เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ เอตทโวจ – ‘‘สุทฺธํ, เทว, อุยฺยานํ. อปิจ, ภควา ตตฺถ นิสินฺโน’’ติ. ‘‘โหตุ, ภเณ! มยํ ภควนฺตํ ปยิรุปาสิสฺสามา’’ติ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล อุยฺยานํ คนฺตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร อุปาสโก ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺโต นิสินฺโน โหติ. อทฺทสา โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ตํ อุปาสกํ ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺตํ นิสินฺนํ. ทิสฺวาน ภีโต อฏฺาสิ. อถ โข รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส เอตทโหสิ – ‘‘นารหตายํ ปุริโส ปาโป โหตุํ ¶ , ยถา ภควนฺตํ ปยิรุปาสตี’’ติ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถ โข โส อุปาสโก ภควโต คารเวน ราชานํ ¶ ปเสนทึ โกสลํ เนว อภิวาเทสิ น ปจฺจุฏฺาสิ. อถ โข ราชา ปเสนทิ ¶ โกสโล อนตฺตมโน อโหสิ – ‘‘กถฺหิ นามายํ ปุริโส มยิ อาคเต เนว อภิวาเทสฺสติ น ปจฺจุฏฺเสฺสตี’’ติ! อถ โข ภควา ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อนตฺตมนํ วิทิตฺวา ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ เอตทโวจ – ‘‘เอโส โข, มหาราช, อุปาสโก พหุสฺสุโต อาคตาคโม กาเมสุ วีตราโค’’ติ. อถ โข รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส เอตทโหสิ – ‘‘นารหตายํ อุปาสโก โอรโก โหตุํ, ภควาปิ อิมสฺส วณฺณํ ภาสตี’’ติ. ตํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘วเทยฺยาสิ, อุปาสก, เยน อตฺโถ’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, เทวา’’ติ. อถ โข ภควา ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๔๙๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล อุปริปาสาทวรคโต โหติ. อทฺทสา โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ตํ อุปาสกํ รถิกาย [รถิยาย (อิติปิ)] ฉตฺตปาณึ คจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ปกฺโกสาเปตฺวา เอตทโวจ – ‘‘ตฺวํ กิร, อุปาสก, พหุสฺสุโต อาคตาคโม. สาธุ, อุปาสก, อมฺหากํ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจหี’’ติ. ‘‘ยมหํ [ยมฺปาหํ (สี.)], เทว, ชานามิ อยฺยานํ วาหสา, อยฺยาว เทวสฺส อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจสฺสนฺตี’’ติ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล – ‘‘สจฺจํ โข อุปาสโก อาหา’’ติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ¶ เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต, ภควา เอกํ ภิกฺขุํ อาณาเปตุ โย อมฺหากํ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจสฺสตี’’ติ. อถ โข ภควา ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ…เป… ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘เตนหานนฺท, รฺโ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจหี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ¶ ปฏิสฺสุตฺวา กาเลน กาลํ ปวิสิตฺวา รฺโ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ.
๔๙๖. เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล มลฺลิกาย เทวิยา สทฺธึ สยนคโต โหติ. อทฺทสา โข มลฺลิกา เทวี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน สหสา วุฏฺาสิ; ปีตกมฏฺํ ¶ ทุสฺสํ ปภสฺสิตฺถ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ตโตว ปฏินิวตฺติตฺวา อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต รฺโ อนฺเตปุรํ ปวิสิสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ ¶ กิร ตฺวํ, อานนฺท, ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต รฺโ อนฺเตปุรํ ปวิสสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, อานนฺท, ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต รฺโ อนฺเตปุรํ ปวิสิสฺสสิ! เนตํ, อานนฺท, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๔๙๗. [อ. นิ. ๑๐.๔๕] ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน. กตเม ทส? อิธ, ภิกฺขเว, ราชา มเหสิยา สทฺธึ นิสินฺโน โหติ, ตตฺถ ภิกฺขุ ปวิสติ. มเหสี วา ภิกฺขุํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ. ภิกฺขุ วา มเหสึ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘‘อทฺธา อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วา’’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา พหุกิจฺโจ พหุกรณีโย. อฺตรํ อิตฺถึ คนฺตฺวา นสฺสรติ. สา เตน คพฺภํ คณฺหิ. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘‘น โข อิธ อฺโ โกจิ ปวิสติ อฺตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ อนฺเตปุเร อฺตรํ รตนํ นสฺสติ. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘‘น โข อิธ อฺโ โกจิ ปวิสติ อฺตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน ¶ ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ อนฺเตปุเร อพฺภนฺตรา คุยฺหมนฺตา พหิทฺธา สมฺเภทํ คจฺฉนฺติ. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘‘น โข อิธ อฺโ โกจิ ปวิสติ อฺตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ อนฺเตปุเร ปุตฺโต วา ปิตรํ ปตฺเถติ ปิตา วา ปุตฺตํ ปตฺเถติ. เตสํ เอวํ โหติ – ‘‘น โข อิธ อฺโ โกจิ ปวิสติ อฺตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา นีจฏฺานิยํ อุจฺเจ าเน เปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺโ อาทีนโว, ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อุจฺจฏฺานิยํ นีเจ าเน เปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ ¶ , ภิกฺขเว, สตฺตโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อกาเล เสนํ อุยฺโยเชติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน ¶ ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา กาเล เสนํ อุยฺโยเชตฺวา อนฺตรามคฺคโต นิวตฺตาเปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘‘‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, นวโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ ราชนฺเตปุรํ หตฺถิสมฺมทฺทํ อสฺสสมฺมทฺทํ รถสมฺมทฺทํ รชฺชนียานิ [รชฺชนียานิ (ก.)] รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺพฺพานิ, ยานิ น ปพฺพชิตสฺส สารุปฺปานิ. อยํ, ภิกฺขเว, ทสโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน. อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน’’ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ¶ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๙๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ รฺโ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส [มุทฺธาภิสิตฺตสฺส (สฺยา.)] อนิกฺขนฺตราชเก อนิคฺคตรตนเก ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต อินฺทขีลํ อติกฺกาเมยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๙๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ขตฺติโย นาม อุภโต สุชาโต โหติ, มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกุฏฺโ ชาติวาเทน.
มุทฺธาวสิตฺโต นาม ¶ ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิตฺโต โหติ.
อนิกฺขนฺตราชเกติ ราชา สยนิฆรา อนิกฺขนฺโต โหติ.
อนิคฺคตรตนเกติ มเหสี สยนิฆรา อนิกฺขนฺตา โหติ, อุโภ วา อนิกฺขนฺตา โหนฺติ.
ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโตติ ปุพฺเพ อนามนฺเตตฺวา.
อินฺทขีโล นาม สยนิฆรสฺส อุมฺมาโร วุจฺจติ.
สยนิฆรํ ¶ นาม ยตฺถ กตฺถจิ รฺโ สยนํ ปฺตฺตํ โหติ, อนฺตมโส สาณิปาการปริกฺขิตฺตมฺปิ.
อินฺทขีลํ อติกฺกาเมยฺยาติ ปมํ ปาทํ อุมฺมารํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๕๐๐. อปฺปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสฺี อินฺทขีลํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต เวมติโก อินฺทขีลํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสฺี อินฺทขีลํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสฺี, อนาปตฺติ.
๕๐๑. อนาปตฺติ ¶ ¶ ปฏิสํวิทิเต, น ขตฺติโย โหติ, น ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิตฺโต โหติ, ราชา สยนิฆรา นิกฺขนฺโต โหติ, มเหสี สยนิฆรา นิกฺขนฺตา โหติ, อุโภ วา นิกฺขนฺตา โหนฺติ, น สยนิฆเร, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อนฺเตปุรสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. รตนสิกฺขาปทํ
๕๐๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อจิรวติยา นทิยา นหายติ. อฺตโรปิ พฺราหฺมโณ ปฺจสตานํ ถวิกํ ถเล นิกฺขิปิตฺวา อจิรวติยา นทิยา นหายนฺโต วิสฺสริตฺวา อคมาสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ตสฺสายํ พฺราหฺมณสฺส ถวิกา, มา อิธ นสฺสี’’ติ อคฺคเหสิ. อถ โข โส พฺราหฺมโณ สริตฺวา ตุริโต อาธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อปิ เม, โภ, ถวิกํ ปสฺเสยฺยาสี’’ติ? ‘‘หนฺท, พฺราหฺมณา’’ติ อทาสิ. อถ โข ตสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข อหํ อุปาเยน อิมสฺส ภิกฺขุโน ปุณฺณปตฺตํ น ทเทยฺย’’นฺติ! ‘‘น เม, โภ, ปฺจสตานิ, สหสฺสํ เม’’ติ ปลิพุนฺเธตฺวา มฺุจิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต ¶ อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ รตนํ อุคฺคเหสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, รตนํ อุคฺคเหสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, รตนํ อุคฺคเหสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ ¶ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อุคฺคณฺเหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๐๓. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา อุสฺสโว โหติ. มนุสฺสา อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา อุยฺยานํ คจฺฉนฺติ. วิสาขาปิ มิคารมาตา อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา ¶ ‘‘อุยฺยานํ คมิสฺสามี’’ติ คามโต ¶ นิกฺขมิตฺวา – ‘‘กฺยาหํ กริสฺสามิ อุยฺยานํ คนฺตฺวา, ยํนูนาหํ ภควนฺตํ ปยิรุปาเสยฺย’’นฺติ อาภรณํ โอมฺุจิตฺวา อุตฺตราสงฺเคน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา ทาสิยา อทาสิ – ‘‘หนฺท, เช, อิมํ ภณฺฑิกํ คณฺหาหี’’ติ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วิสาขํ มิคารมาตรํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข สา ทาสี ตํ ภณฺฑิกํ วิสฺสริตฺวา อคมาสิ. ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, อุคฺคเหตฺวา นิกฺขิปถา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตุํ – ‘‘ยสฺส ภวิสฺสติ ¶ โส หริสฺสตี’’ติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา, อฺตฺร อชฺฌารามา, อุคฺคณฺเหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๐๔. เตน ¶ โข ปน สมเยน กาสีสุ ชนปเท อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส กมฺมนฺตคาโม โหติ. เตน จ คหปตินา อนฺเตวาสี อาณตฺโต โหติ – ‘‘สเจ ภทนฺตา อาคจฺฉนฺติ ภตฺตํ กเรยฺยาสี’’ติ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู กาสีสุ ชนปเท จาริกํ จรมานา เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส กมฺมนฺตคาโม เตนุปสงฺกมึสุ. อทฺทสา โข โส ปุริโส เต ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสนฺตุ, ภนฺเต, อยฺยา สฺวาตนาย คหปติโน ภตฺต’’นฺติ. อธิวาเสสุํ โข เต ภิกฺขู ตุณฺหีภาเวน. อถ โข โส ปุริโส ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา กาลํ อาโรจาเปตฺวา องฺคุลิมุทฺทิกํ โอมฺุจิตฺวา เต ภิกฺขู ภตฺเตน ปริวิสิตฺวา – ‘‘อยฺยา ภฺุชิตฺวา คจฺฉนฺตุ, อหมฺปิ กมฺมนฺตํ คมิสฺสามี’’ติ องฺคุลิมุทฺทิกํ ¶ วิสฺสริตฺวา อคมาสิ. ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา ¶ – ‘‘สเจ มยํ คมิสฺสาม นสฺสิสฺสตายํ องฺคุลิมุทฺทิกา’’ติ ตตฺเถว อจฺฉึสุ. อถ โข โส ปุริโส กมฺมนฺตา อาคจฺฉนฺโต เต ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส, ภนฺเต, อยฺยา อิเธว ¶ อจฺฉนฺตี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจตฺวา สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตุํ – ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตี’’ติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๐๕. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา, อฺตฺร อชฺฌารามา วา อชฺฌาวสถา วา, อุคฺคณฺเหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติยํ. รตนํ วา ปน ภิกฺขุนา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตพฺพํ – ‘ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตี’ติ. อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ.
๕๐๖. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
รตนํ นาม มุตฺตา มณิ เวฬุริโย สงฺโข สิลา ปวาลํ รชตํ ชาตรูปํ โลหิตงฺโก [โลหิตโก (?)] มสารคลฺลํ.
รตนสมฺมตํ ¶ นาม ยํ มนุสฺสานํ อุปโภคปริโภคํ, เอตํ รตนสมฺมตํ นาม.
อฺตฺร อชฺฌารามา วา อชฺฌาวสถา วาติ เปตฺวา อชฺฌารามํ อชฺฌาวสถํ.
อชฺฌาราโม นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อนฺโต อาราโม, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร.
อชฺฌาวสโถ นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อาวสถสฺส อนฺโต ¶ อาวสโถ, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร.
อุคฺคณฺเหยฺยาติ ¶ สยํ คณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุคฺคณฺหาเปยฺยาติ อฺํ คาหาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
รตนํ วา ปน ภิกฺขุนา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตพฺพนฺติ รูเปน วา นิมิตฺเตน วา สฺาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตฺวา อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘‘ยสฺส ภณฺฑํ นฏฺํ โส อาคจฺฉตู’’ติ. สเจ ตตฺถ อาคจฺฉติ โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, กีทิสํ เต ภณฺฑ’’นฺติ? สเจ รูเปน วา นิมิตฺเตน วา สมฺปาเทติ ทาตพฺพํ, โน เจ สมฺปาเทติ ‘‘วิจินาหิ อาวุโส’’ติ วตฺตพฺโพ. ตมฺหา อาวาสา ปกฺกมนฺเตน เย ตตฺถ โหนฺติ ภิกฺขู ปติรูปา, เตสํ หตฺเถ นิกฺขิปิตฺวา ¶ ปกฺกมิตพฺพํ. โน เจ โหนฺติ ภิกฺขู ปติรูปา, เย ตตฺถ โหนฺติ คหปติกา ปติรูปา, เตสํ หตฺเถ นิกฺขิปิตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ.
อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
๕๐๗. อนาปตฺติ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปติ – ‘‘ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตี’’ติ, รตนสมฺมตํ วิสฺสาสํ คณฺหาติ, ตาวกาลิกํ คณฺหาติ, ปํสุกูลสฺิสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รตนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. วิกาลคามปฺปวิสนสิกฺขาปทํ
๕๐๘. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วิกาเล คามํ ปวิสิตฺวา สภายํ นิสีทิตฺวา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺติ, เสยฺยถิทํ – [อิมา ติรจฺฉานกถาโย ที. ๑.๑๗; ม. นิ. ๒.๒๒๓; สํ. นิ. ¶ ; อ. นิ. ๑๐.๖๙] ราชกถํ โจรกถํ มหามตฺตกถํ เสนากถํ ภยกถํ ยุทฺธกถํ อนฺนกถํ ปานกถํ วตฺถกถํ สยนกถํ มาลากถํ คนฺธกถํ าติกถํ ยานกถํ คามกถํ นิคมกถํ นครกถํ ชนปทกถํ อิตฺถิกถํ [อิตฺถิกถํ ปุริสกถํ (ก.) มชฺฌิมปณฺณาสฏฺกถา ๑๕๖ ปิฏฺเ โอโลเกตพฺพา] สูรกถํ วิสิขากถํ กุมฺภฏฺานกถํ ปุพฺพเปตกถํ นานตฺตกถํ ¶ โลกกฺขายิกํ สมุทฺทกฺขายิกํ อิติภวาภวกถํ อิติ วา. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา วิกาเล คามํ ปวิสิตฺวา สภายํ นิสีทิตฺวา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถสฺสนฺติ, เสยฺยถิทํ – ราชกถํ โจรกถํ…เป… อิติภวาภวกถํ อิติ วา, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วิกาเล ¶ คามํ ปวิสิตฺวา สภายํ นิสีทิตฺวา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถสฺสนฺติ, เสยฺยถิทํ – ราชกถํ โจรกถํ…เป… อิติภวาภวกถํ อิติ วา’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วิกาเล คามํ ปวิสิตฺวา สภายํ นิสีทิตฺวา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถถ, เสยฺยถิทํ – ราชกถํ โจรกถํ…เป… อิติภวาภวกถํ อิติ วาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, วิกาเล คามํ ปวิสิตฺวา สภายํ นิสีทิตฺวา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถสฺสถ, เสยฺยถิทํ – ราชกถํ โจรกถํ…เป… อิติภวาภวกถํ อิติ วา! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ วิกาเล คามํ ปวิเสยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๐๙. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺตา สายํ อฺตรํ คามํ อุปคจฺฉึสุ. มนุสฺสา เต ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘ปวิสถ, ภนฺเต’’ติ ¶ . อถ โข เต ภิกฺขู – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ วิกาเล คามํ ปวิสิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปวิสึสุ. โจรา เต ภิกฺขู อจฺฉินฺทึสุ. อถ โข เต ภิกฺขู สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาปุจฺฉา ¶ วิกาเล คามํ ปวิสิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามํ ปวิเสยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๑๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺโต สายํ อฺตรํ คามํ อุปคจฺฉิ. มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘ปวิสถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามํ ปวิสิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปาวิสิ. โจรา ตํ ภิกฺขุํ อจฺฉินฺทึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺตํ ภิกฺขุํ อาปุจฺฉา วิกาเล คามํ ปวิสิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามํ ปวิเสยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๑๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโ โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ ‘‘อคฺคึ อาหริสฺสามี’’ติ คามํ คจฺฉติ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามํ ปวิสิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปาวิสิ…เป… ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตถารูเป อจฺจายิเก ¶ กรณีเย สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามํ ปวิสิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๑๒. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามํ ปวิเสยฺย, อฺตฺร ตถารูปา อจฺจายิกา กรณียา, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๑๓. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สนฺโต ¶ นาม ภิกฺขุ สกฺกา โหติ อาปุจฺฉา ปวิสิตุํ.
อสนฺโต นาม ภิกฺขุ น สกฺกา โหติ อาปุจฺฉา ปวิสิตุํ.
วิกาโล นาม มชฺฌนฺหิเก วีติวตฺเต ยาว อรุณุคฺคมนา.
คามํ ปวิเสยฺยาติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺตฺร ตถารูปา อจฺจายิกา กรณียาติ เปตฺวา ตถารูปํ อจฺจายิกํ กรณียํ.
๕๑๔. วิกาเล วิกาลสฺี สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา คามํ ปวิสติ, อฺตฺร ตถารูปา อจฺจายิกา กรณียา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. วิกาเล เวมติโก สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา คามํ ปวิสติ, อฺตฺร ตถารูปา อจฺจายิกา กรณียา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. วิกาเล กาลสฺี สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา คามํ ปวิสติ, อฺตฺร ตถารูปา อจฺจายิกา กรณียา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
กาเล วิกาลสฺี ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กาเล เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กาเล กาลสฺี, อนาปตฺติ.
๕๑๕. อนาปตฺติ ตถารูเป อจฺจายิเก กรณีเย, สนฺตํ ภิกฺขุํ อาปุจฺฉา ปวิสติ, อสนฺตํ ¶ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา ปวิสติ, อนฺตรารามํ คจฺฉติ, ภิกฺขุนุปสฺสยํ คจฺฉติ, ติตฺถิยเสยฺยํ คจฺฉติ, ปฏิกฺกมนํ คจฺฉติ, คาเมน มคฺโค โหติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วิกาลคามปฺปวิสนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. สูจิฆรสิกฺขาปทํ
๕๑๖. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตเรน ทนฺตกาเรน ภิกฺขู ปวาริตา โหนฺติ – ‘‘เยสํ อยฺยานํ สูจิฆเรน อตฺโถ ¶ อหํ สูจิฆเรนา’’ติ. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู พหู สูจิฆเร วิฺาเปนฺติ. เยสํ ขุทฺทกา สูจิฆรา เต มหนฺเต สูจิฆเร วิฺาเปนฺติ. เยสํ มหนฺตา สูจิฆรา เต ขุทฺทเก สูจิฆเร วิฺาเปนฺติ. อถ โข โส ทนฺตกาโร ภิกฺขูนํ พหู สูจิฆเร กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาโรปิสฺส กิลมติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู สูจิฆเร วิฺาเปสฺสนฺติ! อยํ อิเมสํ พหู สูจิฆเร กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาโรปิสฺส กิลมตี’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู สูจิฆเร วิฺาเปสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู สูจิฆเร วิฺาเปนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา น มตฺตํ ¶ ชานิตฺวา พหู สูจิฆเร วิฺาเปสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๑๗. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฏฺิมยํ วา ทนฺตมยํ วา วิสาณมยํ วา สูจิฆรํ การาเปยฺย เภทนกํ, ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๑๘. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฏฺิ ¶ นาม ยํ กิฺจิ อฏฺิ.
ทนฺโต นาม หตฺถิทนฺโต วุจฺจติ.
วิสาณํ นาม ยํ กิฺจิ วิสาณํ.
การาเปยฺยาติ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน ภินฺทิตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํ.
๕๑๙. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ [ปริโยสาวาเปติ (ก.)], อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส ¶ . ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ ¶ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ [ปริโยสาวาเปติ (ก.)], อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๒๐. อนาปตฺติ คณฺิกาย [คณฺฑิกาย (สฺยา.)], อรณิเก, วิเธ [วีเ (สี.), วีเถ (สฺยา.)], อฺชนิยา, อฺชนิสลากาย, วาสิชเฏ, อุทกปฺุฉนิยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สูจิฆรสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. มฺจปีสิกฺขาปทํ
๕๒๑. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต อุจฺเจ มฺเจ สยติ. อถ โข ภควา สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต เยนายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส วิหาโร เตนุปสงฺกมิ. อทฺทสา โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อาคจฺฉตุ เม, ภนฺเต, ภควา สยนํ ปสฺสตู’’ติ. อถ โข ภควา ตโตว ปฏินิวตฺติตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาสยโต, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส ¶ เวทิตพฺโพ’’ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๒๒. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา มฺจํ วา ปีํ วา การยมาเนน อฏฺงฺคุลปาทกํ กาเรตพฺพํ สุคตงฺคุเลน, อฺตฺร เหฏฺิมาย อฏนิยา; ตํ อติกฺกามยโต เฉทนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๒๓. นวํ นาม กรณํ อุปาทาย วุจฺจติ.
มฺโจ ¶ นาม จตฺตาโร มฺจา – มสารโก, พุนฺทิกาพทฺโธ, กุฬีรปาทโก, อาหจฺจปาทโก.
ปีํ นาม จตฺตาริ ปีานิ – มสารกํ, พุนฺทิกาพทฺธํ, กุฬีรปาทกํ, อาหจฺจปาทกํ.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
อฏฺงฺคุลปาทกํ ¶ กาเรตพฺพํ สุคตงฺคุเลน, อฺตฺร เหฏฺิมาย ¶ อฏนิยาติ เปตฺวา เหฏฺิมํ อฏนึ; ตํ อติกฺกาเมตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน ฉินฺทิตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํ.
๕๒๔. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๒๕. อนาปตฺติ ปมาณิกํ กโรติ, อูนกํ กโรติ, อฺเน กตํ ปมาณาติกฺกนฺตํ ปฏิลภิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
มฺจปีสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. ตูโลนทฺธสิกฺขาปทํ
๕๒๖. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มฺจมฺปิ ปีมฺปิ ตูโลนทฺธํ การาเปนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา มฺจมฺปิ ปีมฺปิ ตูโลนทฺธํ การาเปสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ ¶ ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มฺจมฺปิ ปีมฺปิ ตูโลนทฺธํ การาเปสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, มฺจมฺปิ ปีมฺปิ ตูโลนทฺธํ การาเปถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, มฺจมฺปิ ปีมฺปิ ตูโลนทฺธํ การาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๒๗. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ มฺจํ วา ปีํ วา ตูโลนทฺธํ การาเปยฺย, อุทฺทาลนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๒๘. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
มฺโจ นาม จตฺตาโร มฺจา – มสารโก, พุนฺทิกาพทฺโธ, กุฬีรปาทโก, อาหจฺจปาทโก.
ปีํ ¶ นาม จตฺตาริ ปีานิ – มสารกํ, พุนฺทิกาพทฺธํ, กุฬีรปาทกํ, อาหจฺจปาทกํ.
ตูลํ ¶ นาม ตีณิ ตูลานิ – รุกฺขตูลํ, ลตาตูลํ, โปฏกิตูลํ.
การาเปยฺยาติ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน อุทฺทาเลตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํ.
๕๒๙. อตฺตนา ¶ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๓๐. อนาปตฺติ อาโยเค, กายพนฺธเน, อํสพทฺธเก, ปตฺตถวิกาย, ปริสฺสาวเน, พิพฺโพหนํ กโรติ, อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา อุทฺทาเลตฺวา ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ตูโลนทฺธสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. นิสีทนสิกฺขาปทํ
๕๓๑. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ นิสีทนํ อนฺุาตํ โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา นิสีทนํ อนฺุาต’’นฺติ อปฺปมาณิกานิ นิสีทนานิ ธาเรนฺติ. มฺจสฺสปิ ปีสฺสปิ ปุรโตปิ ปจฺฉโตปิ โอลมฺเพนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อปฺปมาณิกานิ นิสีทนานิ ธาเรสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อปฺปมาณิกานิ นิสีทนานิ ธาเรถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อปฺปมาณิกานิ นิสีทนานิ ธาเรสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘นิสีทนํ ปน ภิกฺขุนา การยมาเนน ปมาณิกํ กาเรตพฺพํ. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส ทฺเว วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ ทิยฑฺฒํ. ตํ อติกฺกามยโต เฉทนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๓๒. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี มหากาโย โหติ. โส ภควโต ปุรโต นิสีทนํ ปฺเปตฺวา สมนฺตโต สมฺฉมาโน นิสีทติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ¶ ตฺวํ, อุทายิ, นิสีทนํ สมนฺตโต สมฺฉสิ; เสยฺยถาปิ ปุราณาสิโกฏฺโ’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน, ภนฺเต, ภควตา ภิกฺขูนํ อติขุทฺทกํ นิสีทนํ อนฺุาต’’นฺติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นิสีทนสฺส ทสํ วิทตฺถึ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๓๓. ‘‘นิสีทนํ ปน ภิกฺขุนา การยมาเนน ปมาณิกํ กาเรตพฺพํ. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส ทฺเว วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ ทิยฑฺฒํ. ทสา วิทตฺถิ. ตํ อติกฺกามยโต เฉทนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๓๔. นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจติ.
การยมาเนนาติ ¶ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา ปมาณิกํ กาเรตพฺพํ. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส ทฺเว วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ ทิยฑฺฒํ. ทสา วิทตฺถิ. ตํ อติกฺกาเมตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน ฉินฺทิตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํ.
๕๓๕. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๓๖. อนาปตฺติ ¶ ปมาณิกํ กโรติ, อูนกํ กโรติ, อฺเน กตํ ปมาณาติกฺกนฺตํ ปฏิลภิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ปริภฺุชติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
นิสีทนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิสิกฺขาปทํ
๕๓๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิ อนฺุาตา โหติ ¶ . ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิ อนฺุาตา’’ติ อปฺปมาณิกาโย กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิโย ธาเรนฺติ; ปุรโตปิ ปจฺฉโตปิ อากฑฺฒนฺตา อาหิณฺฑนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อปฺปมาณิกาโย กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิโย ธาเรสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อปฺปมาณิกาโย กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิโย ธาเรถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อปฺปมาณิกาโย กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิโย ธาเรสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ ¶ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๓๘. ‘‘กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทึ ปน ภิกฺขุนา การยมาเนน ปมาณิกา กาเรตพฺพา. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส จตสฺโส วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ ทฺเว วิทตฺถิโย. ตํ อติกฺกามยโต เฉทนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๓๙. กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิ นาม ยสฺส อโธนาภิ อุพฺภชาณุมณฺฑลํ กณฺฑุ วา ปีฬกา วา อสฺสาโว วา ถุลฺลกจฺฉุ วา อาพาโธ, ตสฺส ปฏิจฺฉาทนตฺถาย.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา ¶ . ปมาณิกา กาเรตพฺพา. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส จตสฺโส วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ ทฺเว วิทตฺถิโย. ตํ อติกฺกาเมตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน ฉินฺทิตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํ.
๕๔๐. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺสฺสตฺถาย ¶ กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๔๑. อนาปตฺติ ปมาณิกํ กโรติ, อูนกํ กโรติ, อฺเน กตํ ปมาณาติกฺกนฺตํ ปฏิลภิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ปริภฺุชติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. วสฺสิกสาฏิกาสิกฺขาปทํ
๕๔๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ วสฺสิกสาฏิกา อนฺุาตา โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา วสฺสิกสาฏิกา อนฺุาตา’’ติ อปฺปมาณิกาโย วสฺสิกสาฏิกาโย ธาเรนฺติ. ปุรโตปิ ปจฺฉโตปิ อากฑฺฒนฺตา อาหิณฺฑนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อปฺปมาณิกาโย วสฺสิกสาฏิกาโย ธาเรสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อปฺปมาณิกาโย วสฺสิกสาฏิกาโย ธาเรถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อปฺปมาณิกาโย วสฺสิกสาฏิกาโย ธาเรสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๔๓. ‘‘วสฺสิกสาฏิกํ ปน ภิกฺขุนา การยมาเนน ปมาณิกา กาเรตพฺพา. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส ฉ วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ อฑฺฒเตยฺยา. ตํ อติกฺกามยโต เฉทนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๔๔. วสฺสิกสาฏิกา ¶ นาม วสฺสานสฺส จตุมาสตฺถาย.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา. ปมาณิกา กาเรตพฺพา ¶ . ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส ¶ ฉ วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ อฑฺฒเตยฺยา. ตํ อติกฺกาเมตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน ฉินฺทิตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํ.
๕๔๕. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๔๖. อนาปตฺติ ¶ ปมาณิกํ กโรติ, อูนกํ กโรติ, อฺเน กตํ ปมาณาติกฺกนฺตํ ปฏิลภิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ปริภฺุชติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วสฺสิกสาฏิกาสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. นนฺทสิกฺขาปทํ
๕๔๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา นนฺโท ภควโต มาตุจฺฉาปุตฺโต อภิรูโป โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก จตุรงฺคุโลมโก ภควตา [ภควโต (ก.)]. โส สุคตจีวรปฺปมาณํ จีวรํ ธาเรติ. อทฺทสํสุ โข เถรา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ นนฺทํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน – ‘‘ภควา อาคจฺฉตี’’ติ อาสนา วุฏฺหนฺติ. เต อุปคเต ชานิตฺวา [อุปคตํ สฺชานิตฺวา (สฺยา.), อุปคเต สฺชานิตฺวา (สี.)] อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา นนฺโท สุคตจีวรปฺปมาณํ จีวรํ ธาเรสฺสตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, นนฺท, สุคตจีวรปฺปมาณํ จีวรํ ธาเรสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, นนฺท, สุคตจีวรปฺปมาณํ จีวรํ ธาเรสฺสสิ! เนตํ, นนฺท, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๔๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สุคตจีวรปฺปมาณํ จีวรํ การาเปยฺย อติเรกํ วา, เฉทนกํ ปาจิตฺติยํ ¶ . ตตฺริทํ สุคตสฺส สุคตจีวรปฺปมาณํ – ทีฆโส นว วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ ฉ วิทตฺถิโย. อิทํ สุคตสฺส สุคตจีวรปฺปมาณ’’นฺติ.
๕๔๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สุคตจีวรปฺปมาณํ ¶ [สุคตจีวรํ (ก.)] นาม ทีฆโส นว วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ ฉ วิทตฺถิโย.
การาเปยฺยาติ กโรติ ¶ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน ฉินฺทิตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํ.
๕๕๐. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๕๑. อนาปตฺติ อูนกํ กโรติ, อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ¶ ปริภฺุชติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
นนฺทสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
รตนวคฺโค [ราชวคฺโค (สี.)] นวโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
รฺโ จ รตนํ สนฺตํ, สูจิ มฺจฺจ ตูลิกํ;
นิสีทนฺจ กณฺฑฺุจ, วสฺสิกา สุคเตน จาติ.
อุทฺทิฏฺา ¶ ¶ โข, อายสฺมนฺโต, ทฺเวนวุติ ปาจิตฺติยา ธมฺมา. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
ขุทฺทกํ สมตฺตํ.
ปาจิตฺติยกณฺฑํ นิฏฺิตํ.