📜
๖. ปาฏิเทสนียกณฺฑํ
๑. ปมปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ
อิเม ¶ ¶ ¶ โข ปนายสฺมนฺโต จตฺตาโร ปาฏิเทสนียา
ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺติ.
๕๕๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปฏิกฺกมนกาเล อฺตรํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘หนฺทายฺย, ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหา’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ สพฺเพว อคฺคเหสิ. สา อุปกฏฺเ กาเล นาสกฺขิ ปิณฺฑาย จริตุํ, ฉินฺนภตฺตา อโหสิ. อถ โข สา ภิกฺขุนี ทุติยมฺปิ ทิวสํ…เป… ตติยมฺปิ ทิวสํ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปฏิกฺกมนกาเล ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘หนฺทายฺย, ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหา’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ สพฺเพว อคฺคเหสิ. สา อุปกฏฺเ กาเล นาสกฺขิ ปิณฺฑาย จริตุํ, ฉินฺนภตฺตา อโหสิ. อถ โข สา ภิกฺขุนี จตุตฺเถ ทิวเส รถิกาย ปเวเธนฺตี คจฺฉติ. เสฏฺิ คหปติ รเถน ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺโต ตํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ – ‘‘อเปหายฺเย’’ติ. สา โวกฺกมนฺตี ตตฺเถว ปริปติ. เสฏฺิ คหปติ ตํ ภิกฺขุนึ ขมาเปสิ – ‘‘ขมาหายฺเย, มยาสิ ปาติตา’’ติ. ‘‘นาหํ, คหปติ, ตยา ปาติตา. อปิจ, อหเมว ทุพฺพลา’’ติ. ‘‘กิสฺส ปน ตฺวํ, อยฺเย, ทุพฺพลา’’ติ? อถ โข สา ¶ ภิกฺขุนี เสฏฺิสฺส คหปติสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เสฏฺิ คหปติ ตํ ภิกฺขุนึ ฆรํ เนตฺวา โภเชตฺวา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา ภิกฺขุนิยา หตฺถโต อามิสํ ปฏิคฺคเหสฺสนฺติ! กิจฺฉลาโภ มาตุคาโม’’ติ!
อสฺโสสุํ ¶ โข ภิกฺขู ตสฺส เสฏฺิสฺส คหปติสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา หตฺถโต อามิสํ ปฏิคฺคเหสฺสตี’’ติ ¶ …เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุนิยา หตฺถโต อามิสํ ปฏิคฺคเหสีติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าติกา เต, ภิกฺขุ, อฺาติกา’’ติ? ‘‘อฺาติกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาติกาย น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต อามิสํ ปฏิคฺคเหสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๕๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา อนฺตรฆรํ ปวิฏฺาย หตฺถโต ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา – ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชึ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมี’’’ติ.
๕๕๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ¶ . ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
อนฺตรฆรํ นาม รถิกา พฺยูหํ สิงฺฆาฏกํ ฆรํ.
ขาทนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ. ‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
๕๕๕. อฺาติกาย อฺาติกสฺี อนฺตรฆรํ ปวิฏฺาย หตฺถโต ขาทนียํ วา โภชนียํ ¶ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. อฺาติกาย เวมติโก อนฺตรฆรํ ปวิฏฺาย หตฺถโต ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. อฺาติกาย ¶ าติกสฺี อนฺตรฆรํ ปวิฏฺาย หตฺถโต ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกโตอุปสมฺปนฺนาย หตฺถโต ขาทนียํ วา โภชนียํ วา – ‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย ¶ าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๕๖. อนาปตฺติ าติกาย, ทาเปติ น เทติ, อุปนิกฺขิปิตฺวา เทติ อนฺตราราเม, ภิกฺขุนุปสฺสเย, ติตฺถิยเสยฺยาย, ปฏิกฺกมเน ¶ , คามโต นีหริตฺวา เทติ, ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ ‘‘สติ ปจฺจเย ปริภฺุชา’’ติ เทติ, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปมปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ.
๒. ทุติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ
๕๕๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุเลสุ นิมนฺติตา ภฺุชนฺติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ โวสาสนฺติโย ิตา โหนฺติ – ‘‘อิธ สูปํ เทถ, อิธ โอทนํ เทถา’’ติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ยาวทตฺถํ ภฺุชนฺติ. อฺเ ภิกฺขู น จิตฺตรูปํ ภฺุชนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โวสาสนฺติโย น นิวาเรสฺสนฺตี’’ติ…เป… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิโย โวสาสนฺติโย น นิวาเรถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ภิกฺขุนิโย โวสาสนฺติโย น นิวาเรสฺสถ ¶ ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๕๘. ‘‘ภิกฺขู ¶ ปเนว กุเลสุ นิมนฺติตา ภฺุชนฺติ, ตตฺร เจ สา [ตตฺร เจ (สฺยา.)] ภิกฺขุนี โวสาสมานรูปา ิตา โหติ – ‘อิธ สูปํ เทถ, อิธ โอทนํ เทถา’ติ, เตหิ ภิกฺขูหิ สา ภิกฺขุนี อปสาเทตพฺพา – ‘อปสกฺก ตาว, ภคินิ, ยาว ภิกฺขู ภฺุชนฺตี’ติ. เอกสฺส เจปิ [เอกสฺสปิ เจ (สี. สฺยา.)] ภิกฺขุโน น ปฏิภาเสยฺย ตํ ภิกฺขุนึ อปสาเทตุํ – ‘อปสกฺก ตาว, ภคินิ, ยาว ภิกฺขู ภฺุชนฺตี’ติ ปฏิเทเสตพฺพํ ¶ เตหิ ภิกฺขูหิ – ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชิมฺหา อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมา’’’ติ.
๕๕๙. ภิกฺขู ปเนว กุเลสุ นิมนฺติตา ภฺุชนฺตีติ กุลํ นาม จตฺตาริ กุลานิ – ขตฺติยกุลํ, พฺราหฺมณกุลํ, เวสฺสกุลํ, สุทฺทกุลํ.
นิมนฺติตา ภฺุชนฺตีติ ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตเรน โภชเนน นิมนฺติตา ภฺุชนฺติ.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
โวสาสนฺตี ¶ นาม ยถามิตฺตตา ยถาสนฺทิฏฺตา ยถาสมฺภตฺตตา ยถาสมานุปชฺฌายกตา ยถาสมานาจริยกตา – ‘‘อิธ สูปํ เทถ, อิธ โอทนํ เทถา’’ติ. เอสา โวสาสนฺตี นาม.
เตหิ ภิกฺขูหีติ ภฺุชมาเนหิ ภิกฺขูหิ.
สา ภิกฺขุนีติ ยา สา โวสาสนฺตี ภิกฺขุนี.
เตหิ ภิกฺขูหิ สา ภิกฺขุนี อปสาเทตพฺพา – ‘‘อปสกฺก ตาว, ภคินิ, ยาว ภิกฺขู ภฺุชนฺตี’’ติ. เอกสฺส เจปิ [เอกสฺสปิ เจ (สี. สฺยา.)] ภิกฺขุโน อนปสาทิโต [อนปสาทิเต (สี. สฺยา.)] – ‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
๕๖๐. อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺี โวสาสนฺติยา น นิวาเรติ, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส ¶ . อุปสมฺปนฺนาย เวมติโก โวสาสนฺติยา น นิวาเรติ, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. อุปสมฺปนฺนาย อนุปสมฺปนฺนสฺี โวสาสนฺติยา น นิวาเรติ, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
เอกโตอุปสมฺปนฺนาย ¶ โวสาสนฺติยา น นิวาเรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนาย ¶ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนาย อนุปสมฺปนฺนสฺี, อนาปตฺติ.
๕๖๑. อนาปตฺติ อตฺตโน ภตฺตํ ทาเปติ น เทติ, อฺเสํ ภตฺตํ เทติ น ทาเปติ, ยํ น ทินฺนํ ตํ ทาเปติ, ยตฺถ น ทินฺนํ ตตฺถ ทาเปติ, สพฺเพสํ สมกํ ทาเปติ, สิกฺขมานา โวสาสติ, สามเณรี โวสาสติ, ปฺจ โภชนานิ เปตฺวา สพฺพตฺถ, อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ.
๓. ตติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ
๕๖๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อฺตรํ กุลํ อุภโตปสนฺนํ โหติ. สทฺธาย วฑฺฒติ, โภเคน หายติ, ยํ ตสฺมึ กุเล อุปฺปชฺชติ ปุเรภตฺตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ตํ สพฺพํ ภิกฺขูนํ วิสฺสชฺเชตฺวา อปฺเปกทา อนสิตา อจฺฉนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา ปฏิคฺคเหสฺสนฺติ! อิเม อิเมสํ ทตฺวา อปฺเปกทา อนสิตา อจฺฉนฺตี’’ติ!! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน ¶ เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยํ กุลํ สทฺธาย วฑฺฒติ, โภเคน หายติ เอวรูปสฺส กุลสฺส ตฺติทุติเยน กมฺเมน เสกฺขสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๕๖๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามํ กุลํ สทฺธาย วฑฺฒติ, โภเคน หายติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส กุลสฺส เสกฺขสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามํ กุลํ สทฺธาย วฑฺฒติ, โภเคน ¶ หายติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส กุลสฺส เสกฺขสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส กุลสฺส เสกฺขสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส กุลสฺส เสกฺขสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘ยานิ โข ปน ตานิ เสกฺขสมฺมตานิ กุลานิ, โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเปสุ เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา – ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชึ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ ตํ ปฏิเทเสมี’’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๖๔. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อุสฺสโว โหติ. มนุสฺสา ภิกฺขู นิมนฺเตตฺวา โภเชนฺติ. ตมฺปิ โข กุลํ ภิกฺขู นิมนฺเตสิ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ภฺุชิตุ’’นฺติ. เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กึ นุ โข นาม อมฺหากํ ชีวิเตน ยํ อยฺยา อมฺหากํ น ปฏิคฺคณฺหนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นิมนฺติเตน เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ ขาทนียํ วา โภชนียํ ¶ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘ยานิ โข ปน ตานิ เสกฺขสมฺมตานิ กุลานิ, โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเปสุ เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ ปุพฺเพ อนิมนฺติโต ¶ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาเทยฺย ¶ วา ภฺุเชยฺย วา ¶ , ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา – ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชึ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมี’’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๖๕. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ตสฺส กุลสฺส กุลูปโก โหติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. เตน โข ปน สมเยน โส ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. อถ โข เต มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘ภฺุชถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ อนิมนฺติเตน เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ภฺุชิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปฏิคฺคเหสิ; นาสกฺขิ ปิณฺฑาย จริตุํ; ฉินฺนภตฺโต อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ¶ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๖๖. ‘‘ยานิ โข ปน ตานิ เสกฺขสมฺมตานิ กุลานิ, โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเปสุ เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ ปุพฺเพ อนิมนฺติโต อคิลาโน ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา – ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชึ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมี’’ติ.
๕๖๗. ยานิ โข ปน ตานิ เสกฺขสมฺมตานิ กุลานีติ เสกฺขสมฺมตํ นาม กุลํ ยํ กุลํ สทฺธาย วฑฺฒติ, โภเคน หายติ. เอวรูปสฺส กุลสฺส ตฺติทุติเยน กมฺเมน เสกฺขสมฺมุติ ทินฺนา โหติ.
โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ตถารูเปสุ เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสูติ เอวรูเปสุ เสกฺขสมฺมเตสุ กุเลสุ.
อนิมนฺติโต ¶ ¶ นาม อชฺชตนาย วา สฺวาตนาย วา อนิมนฺติโต, ฆรูปจารํ โอกฺกมนฺเต นิมนฺเตติ, เอโส อนิมนฺติโต นาม.
นิมนฺติโต ¶ นาม อชฺชตนาย วา สฺวาตนาย วา นิมนฺติโต, ฆรูปจารํ อโนกฺกมนฺเต นิมนฺเตติ, เอโส นิมนฺติโต นาม.
อคิลาโน นาม สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุํ.
คิลาโน นาม น สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุํ.
ขาทนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
อนิมนฺติโต อคิลาโน ‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
๕๖๘. เสกฺขสมฺมเต เสกฺขสมฺมตสฺี อนิมนฺติโต อคิลาโน ขาทนียํ วา โภชนียํว สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. เสกฺขสมฺมเต เวมติโก…เป… เสกฺขสมฺมเต อเสกฺขสมฺมตสฺี อนิมนฺติโต อคิลาโน ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อเสกฺขสมฺมเต เสกฺขสมฺมตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อเสกฺขสมฺมเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อเสกฺขสมฺมเต อเสกฺขสมฺมตสฺี, อนาปตฺติ.
๕๖๙. อนาปตฺติ นิมนฺติตสฺส, คิลานสฺส, นิมนฺติตสฺส วา คิลานสฺส วา เสสกํ ภฺุชติ ¶ , อฺเสํ ภิกฺขา ตตฺถ ปฺตฺตา โหติ, ฆรโต นีหริตฺวา เทนฺติ, นิจฺจภตฺเต, สลากภตฺเต, ปกฺขิเก, อุโปสถิเก, ปาฏิปทิเก, ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ – ‘‘สติ ปจฺจเย ปริภฺุชา’’ติ เทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ตติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ.
๔. จตุตฺถปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ
๕๗๐. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน สากิยทาสกา อวรุทฺธา โหนฺติ. สากิยานิโย อิจฺฉนฺติ อารฺเกสุ เสนาสเนสุ ภตฺตํ กาตุํ. อสฺโสสุํ โข สากิยทาสกา – ‘‘สากิยานิโย กิร อารฺเกสุ เสนาสเนสุ ภตฺตํ กตฺตุกามา’’ติ. เต มคฺเค ปริยุฏฺึสุ. สากิยานิโย ¶ ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ อาทาย อารฺกํ เสนาสนํ อคมํสุ. สากิยทาสกา นิกฺขมิตฺวา สากิยานิโย อจฺฉินฺทึสุ จ ทูเสสฺุจ. สากิยา นิกฺขมิตฺวา เต โจเร สภณฺเฑ [สห ภณฺเฑน (ก.)] คเหตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา อาราเม โจเร ปฏิวสนฺเต นาโรเจสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู สากิยานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ – สงฺฆสุฏฺุตาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘ยานิ โข ปน ตานิ อารฺกานิ เสนาสนานิ สาสงฺกสมฺมตานิ สปฺปฏิภยานิ, โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเปสุ เสนาสเนสุ[เสนาสเนสุ วิหรนฺโต (สี. สฺยา.)]ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ ขาทนียํ ¶ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา – ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชึ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ ตํ ปฏิเทเสมี’’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๗๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อารฺเกสุ เสนาสเนสุ คิลาโน โหติ ¶ . มนุสฺสา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาทาย อารฺกํ เสนาสนํ อคมํสุ. อถ โข เต มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘ภฺุชถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ อารฺเกสุ เสนาสเนสุ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ¶ ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ภฺุชิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปฏิคฺคเหสิ, นาสกฺขิ ปิณฺฑาย จริตุํ [ปวิสิตุํ (ก.)], ฉินฺนภตฺโต อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา อารฺเกสุ เสนาสเนสุ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ภฺุชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๗๒. ‘‘ยานิ โข ปน ตานิ อารฺกานิ เสนาสนานิ สาสงฺกสมฺมตานิ สปฺปฏิภยานิ, โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเปสุ เสนาสเนสุ ¶ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา, ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา – ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ ¶ อาปชฺชึ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมี’’’ติ.
๕๗๓. ยานิ โข ปน ตานิ อารฺกานิ เสนาสนานีติ อารฺกํ นาม เสนาสนํ ปฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมํ.
สาสงฺกํ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจรานํ นิวิฏฺโกาโส ทิสฺสติ, ภุตฺโตกาโส ทิสฺสติ, ิโตกาโส ทิสฺสติ, นิสินฺโนกาโส ทิสฺสติ, นิปนฺโนกาโส ทิสฺสติ.
สปฺปฏิภยํ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจเรหิ มนุสฺสา หตา ทิสฺสนฺติ, วิลุตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโกฏิตา ทิสฺสนฺติ.
โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ตถารูเปสุ เสนาสเนสูติ เอวรูเปสุ เสนาสเนสุ.
อปฺปฏิสํวิทิตํ ¶ นาม ปฺจนฺนํ ปฏิสํวิทิตํ, เอตํ อปฺปฏิสํวิทิตํ นาม. อารามํ อารามูปจารํ เปตฺวา ปฏิสํวิทิตํ, เอตํ [เอตมฺปิ (สี.)] อปฺปฏิสํวิทิตํ นาม.
ปฏิสํวิทิตํ ¶ นาม โย โกจิ อิตฺถี วา ปุริโส วา อารามํ อารามูปจารํ อาคนฺตฺวา อาโรเจติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส, ภนฺเต, ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหริสฺสนฺตี’’ติ. สเจ สาสงฺกํ โหติ, สาสงฺกนฺติ อาจิกฺขิตพฺพํ; สเจ สปฺปฏิภยํ โหติ, สปฺปฏิภยนฺติ อาจิกฺขิตพฺพํ; สเจ – ‘‘โหตุ, ภนฺเต, อาหริยิสฺสตี’’ติ ภณติ, โจรา วตฺตพฺพา – ‘‘มนุสฺสา อิธูปจรนฺติ อปสกฺกถา’’ติ. ยาคุยา ปฏิสํวิทิเต ตสฺสา ปริวาโร อาหริยฺยติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. ภตฺเตน ปฏิสํวิทิเต ตสฺส ปริวาโร อาหริยฺยติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม ¶ . ขาทนีเยน ปฏิสํวิทิเต ตสฺส ปริวาโร อาหริยฺยติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. กุเลน ปฏิสํวิทิเต โย ตสฺมึ กุเล มนุสฺโส ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหรติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. คาเมน ปฏิสํวิทิเต โย ตสฺมึ คาเม มนุสฺโส ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหรติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. ปูเคน ปฏิสํวิทิเต โย ตสฺมึ ปูเค มนุสฺโส ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหรติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม.
ขาทนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ เปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ปฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
อชฺฌาราโม นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อนฺโตอาราโม. อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร.
อคิลาโน นาม สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุํ [คนฺตุํ (ก.)].
คิลาโน นาม น สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุํ [คนฺตุํ (ก.)].
อปฺปฏิสํวิทิตํ ¶ อคิลาโน ‘‘ขาทิสฺสามิ ภฺุชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
๕๗๔. อปฺปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ¶ ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต เวมติโก ขาทนียํ วา โภชนียํ ¶ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ¶ ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสฺี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ขาทติ วา ภฺุชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสฺี, อนาปตฺติ.
๕๗๕. อนาปตฺติ ปฏิสํวิทิเต, คิลานสฺส, ปฏิสํวิทิเต วา คิลานสฺส วา เสสกํ ภฺุชติ, พหาราเม ปฏิคฺคเหตฺวา อนฺโตอาราเม ภฺุชติ, ตตฺถ ชาตกํ มูลํ วา ตจํ วา ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วา ผลํ วา ภฺุชติ, ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จตุตฺถปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ.
อุทฺทิฏฺา โข, อายสฺมนฺโต, จตฺตาโร ปาฏิเทสนียา ธมฺมา. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
ปาฏิเทสนียกณฺฑํ นิฏฺิตํ.