📜
๕. ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกํ
ขุทฺทกวตฺถูนิ
๒๔๓. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ, เสยฺยถาปิ มลฺลมุฏฺิกา คามโมทฺทวา’’ติ [คามโปทฺทวา (สี.), คามปูตวา (สฺยา.)]! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว ¶ , เตสํ โมฆปุริสานํ อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ? เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, นหายมาเนน ภิกฺขุนา รุกฺเข กาโย อุคฺฆํเสตพฺโพ. โย อุคฺฆํเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา ถมฺเภ กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นหายมานา ถมฺเภ กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ, เสยฺยถาปิ มลฺลมุฏฺิกา คามโมทฺทวา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ¶ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, นหายมาเนน ภิกฺขุนา ถมฺเภ กาโย อุคฺฆํเสตพฺโพ. โย อุคฺฆํเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา กุฏฺเฏ [กุฑฺเฑ (สี. สฺยา.)] กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ¶ นหายมานา กุฏฺเฏ กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ, เสยฺยถาปิ มลฺลมุฏฺิกา คามโมทฺทวา’’ติ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, นหายมาเนน ภิกฺขุนา กุฏฺเฏ กาโย อุคฺฆํเสตพฺโพ. โย อุคฺฆํเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฏฺฏาเน [อฏฺาเน (สี. สฺยา.)] นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ ¶ ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, อฏฺฏาเน นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คนฺธพฺพหตฺถเกน นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, คนฺธพฺพหตฺถเกน นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุรุวินฺทกสุตฺติยา นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ ¶ คิหี กามโภคิโนติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, กุรุวินฺทกสุตฺติยา นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วิคฺคยฺห ปริกมฺมํ การาเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, วิคฺคยฺห ปริกมฺมํ การาเปตพฺพํ. โย การาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มลฺลเกน นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มลฺลเกน นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน กจฺฉุโรคาพาโธ โหติ. น ตสฺส วินา มลฺลเกน ผาสุ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส อกตมลฺลก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ชราทุพฺพโล นหายมาโน น สกฺโกติ อตฺตโน กายํ อุคฺฆํเสตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุกฺกาสิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปิฏฺิปริกมฺมํ กาตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุถุปาณิก’’นฺติ.
๒๔๕. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วลฺลิกํ ธาเรนฺติ…เป… ปามงฺคํ ธาเรนฺติ…เป… กณฺสุตฺตกํ ธาเรนฺติ…เป… กฏิสุตฺตกํ ธาเรนฺติ…เป… โอวฏฺฏิกํ ธาเรนฺติ…เป… กายุรํ ธาเรนฺติ…เป… หตฺถาภรณํ ธาเรนฺติ…เป… องฺคุลิมุทฺทิกํ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วลฺลิกํ ธาเรนฺติ…เป… ปามงฺคํ ธาเรนฺติ, กณฺสุตฺตกํ ธาเรนฺติ, กฏิสุตฺตกํ ธาเรนฺติ, โอวฏฺฏิกํ ธาเรนฺติ, กายุรํ ธาเรนฺติ, หตฺถาภรณํ ธาเรนฺติ, องฺคุลิมุทฺทิกํ ธาเรนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, วลฺลิกา ธาเรตพฺพา…เป… น ปามงฺโค ธาเรตพฺโพ… น กณฺสุตฺตกํ ธาเรตพฺพํ… น ¶ กฏิสุตฺตกํ ธาเรตพฺพํ… น โอวฏฺฏิกํ ธาเรตพฺพํ… น กายุรํ ธาเรตพฺพํ… น หตฺถาภรณํ ธาเรตพฺพํ… น องฺคุลิมุทฺทิกา ¶ ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๖. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ¶ ภิกฺขู ทีเฆ เกเส ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทีฆา เกสา ¶ ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทุมาสิกํ วา ทุวงฺคุลํ วา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โกจฺเฉน เกเส โอสณฺเนฺติ [โอสณฺเหนฺติ (สี. สฺยา.)] …เป… ผณเกน เกเส โอสณฺเนฺติ, หตฺถผณเกน เกเส โอสณฺเนฺติ, สิตฺถเตลเกน เกเส โอสณฺเนฺติ, อุทกเตลเกน เกเส โอสณฺเนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โกจฺเฉน เกสา โอสณฺเตพฺพา…เป… น สิตฺถเตลเกน เกสา โอสณฺเตพฺพา… น อุทกเตลเกน เกสา โอสณฺเตพฺพา. โย โอสณฺเยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อาทาเสปิ อุทกปตฺเตปิ มุขนิมิตฺตํ โอโลเกนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อาทาเส วา อุทกปตฺเต วา มุขนิมิตฺตํ โอโลเกตพฺพํ. โย โอโลเกยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน มุเข วโณ โหติ. โส ภิกฺขู ปุจฺฉิ – ‘‘กีทิโส เม, อาวุโส, วโณ’’ติ? ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘เอทิโส เต, อาวุโส วโณ’’ติ. โส น สทฺทหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา อาทาเส วา อุทกปตฺเต วา มุขนิมิตฺตํ โอโลเกตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มุขํ อาลิมฺปนฺติ…เป… มุขํ อุมฺมทฺเทนฺติ, มุขํ จุณฺเณนฺติ, มโนสิลิกาย มุขํ ลฺเฉนฺติ, องฺคราคํ กโรนฺติ, มุขราคํ กโรนฺติ, องฺคราคมุขราคํ กโรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มุขํ อาลิมฺปิตพฺพํ…เป… น มุขํ อุมฺมทฺทิตพฺพํ, น มุขํ จุณฺเณตพฺพํ, น มโนสิลิกาย มุขํ ลฺเฉตพฺพํ, น องฺคราโค กาตพฺโพ, น มุขราโค กาตพฺโพ ¶ , น องฺคราคมุขราโค กาตพฺโพ. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน จกฺขุโรคาพาโธ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา มุขํ อาลิมฺปิตุ’’นฺติ.
๒๔๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน ราชคเห คิรคฺคสมชฺโช [สมชฺชา (อภิธานคนฺเถสุ)] โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิรคฺคสมชฺชํ ทสฺสนาย อคมํสุ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นจฺจมฺปิ คีตมฺปิ วาทิตมฺปิ ทสฺสนาย ¶ คจฺฉิสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นจฺจํ วา คีตํ วา วาทิตํ วา ทสฺสนาย คนฺตพฺพํ. โย คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๙. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยเถว [ยถา จ (ก.)] มยํ คายาม, เอวเมวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, อาทีนวา อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺตสฺส. อตฺตนาปิ ตสฺมึ สเร สารชฺชติ, ปเรปิ ตสฺมึ สเร สารชฺชนฺติ, คหปติกาปิ อุชฺฌายนฺติ, สรกุตฺติมฺปิ นิกามยมานสฺส ¶ สมาธิสฺส ภงฺโค โหติ, ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อาทีนวา อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺตสฺส. น, ภิกฺขเว, อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺโม คายิตพฺโพ. โย คาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู สรภฺเ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สรภฺ’’นฺติ.
‘‘เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู พาหิรโลมึ [พาหิยโลมึ (ก.)] อุณฺณึ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, พาหิยโลมิ อุณฺณิ ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๕๐. เตน โข ปน สมเยน รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส อาราเม อมฺพา ผลิโน โหนฺติ. รฺา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน อนฺุาตํ โหติ – ‘‘ยถาสุขํ อยฺยา อมฺพํ ปริภฺุชนฺตู’’ติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ตรุณฺเว อมฺพํ ปาตาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. รฺโ จ มาคธสฺส ¶ เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส อมฺเพน อตฺโถ โหติ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร มนุสฺเส อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉถ, ภเณ, อารามํ คนฺตฺวา อมฺพํ อาหรถา’’ติ ¶ . ‘‘เอวํ เทวา’’ติ โข เต มนุสฺสา รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อารามํ คนฺตฺวา อารามปาลํ เอตทโวจุํ – ‘‘เทวสฺส, ภเณ, อมฺเพน อตฺโถ, อมฺพํ เทถา’’ติ. ‘‘นตฺถายฺยา อมฺพํ. ตรุณฺเว อมฺพํ ปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปริภฺุชึสู’’ติ. อถ โข เต มนุสฺสา รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สุปริภุตฺตํ, ภเณ, อยฺเยหิ อมฺพํ, อปิ จ ภควตา มตฺตา วณฺณิตา’’ติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา รฺโ อมฺพํ ปริภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อมฺพํ ปริภฺุชิตพฺพํ. โย ปริภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. สูเป อมฺพเปสิกาโย ปกฺขิตฺตา โหนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นปฺปฏิคฺคณฺหนฺติ. ‘‘ปฏิคฺคณฺหถ, ภิกฺขเว, ปริภฺุชถ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อมฺพเปสิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. เต น ปริยาปุณึสุ อมฺพเปสิกํ กาตุํ, ภตฺตคฺเค สกเลเหว อมฺเพหิ เทนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นปฺปฏิคฺคณฺหนฺติ. ‘‘ปฏิคฺคณฺหถ ¶ , ภิกฺขเว, ปริภฺุชถ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจหิ สมณกปฺเปหิ ผลํ ปริภฺุชิตุํ – อคฺคิปริจิตํ ¶ , สตฺถปริจิตํ, นขปริจิตํ, อพีชํ, นิพฺพตฺตพีชฺเว [นิพฺพฏฺฏพีชํ (สี. สฺยา.)] ปฺจมํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ ปฺจหิ สมณกปฺเปหิ ผลํ ปริภฺุชิตุ’’นฺติ.
๒๕๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโ กาลงฺกโต โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น หิ นูน โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ. สเจ หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย, น หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโ กาลงฺกเรยฺย. กตมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ? วิรูปกฺขํ อหิราชกุลํ, เอราปถํ อหิราชกุลํ, ฉพฺยาปุตฺตํ อหิราชกุลํ, กณฺหาโคตมํ อหิราชกุลํ ¶ . น หิ นูน โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ. สเจ หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย, น หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโ กาลงฺกเรยฺย. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริตุํ, อตฺตคุตฺติยา อตฺตรกฺขาย อตฺตปริตฺตํ กาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ –
[ชา. ๑.๒.๑๐๕-๑๐๖; อ. นิ. ๔.๖๗ อิทํ วตฺถุ อาคตํ] ‘‘วิรูปกฺเขหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ เอราปเถหิ เม;
ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จ.
‘‘อปาทเกหิ ¶ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ ทฺวิปาทเกหิ เม;
จตุปฺปเทหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ พหุปฺปเทหิ เม.
‘‘มา มํ อปาทโก หึสิ, มา มํ หึสิ ทฺวิปาทโก;
มา มํ จตุปฺปโท หึสิ, มา มํ หึสิ พหุปฺปโท.
‘‘สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา, สพฺเพ ภูตา จ เกวลา;
สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ, มา กิฺจิ ปาปมาคมา.
‘‘อปฺปมาโณ พุทฺโธ, อปฺปมาโณ ธมฺโม,
อปฺปมาโณ สงฺโฆ, ปมาณวนฺตานิ สรีสปานิ [สิรึสปานิ (สี. สฺยา.)].
‘‘อหิ วิจฺฉิกา สตปที, อุณฺณนาภิ สรพู มูสิกา;
กตา เม รกฺขา กตํ เม ปริตฺตํ, ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานิ.
‘‘โสหํ ¶ นโม ภควโต, นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธาน’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อนภิรติยา ปีฬิโต อตฺตโน องฺคชาตํ ฉินฺทิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อฺมฺหิ โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส เฉตพฺพมฺหิ, อฺํ ฉินฺทิ. น, ภิกฺขเว, อตฺตโน องฺคชาตํ เฉตพฺพํ. โย ฉินฺเทยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๒๕๒. เตน โข ปน สมเยน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส มหคฺฆสฺส จนฺทนสฺส [จนฺทนสารสฺส (สี. สฺยา.)] จนฺทนคณฺิ อุปฺปนฺนา โหติ. อถ โข ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ¶ เอตทโหสิ – ‘‘ยํนูนาหํ อิมาย จนฺทนคณฺิยา ปตฺตํ เลขาเปยฺยํ. เลขฺจ เม ปริโภคํ ภวิสฺสติ, ปตฺตฺจ ทานํ ทสฺสามี’’ติ. อถ โข ราชคหโก เสฏฺิ ตาย จนฺทนคณฺิยา ปตฺตํ เลขาเปตฺวา สิกฺกาย อุฑฺฑิตฺวา [วาหิตฺวา (สี.)] เวฬคฺเค อาลคฺเคตฺวา เวฬุปรมฺปราย พนฺธิตฺวา [วาหิตฺวา (สฺยา.)] เอวมาห – ‘‘โย สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อรหา เจว อิทฺธิมา จ ทินฺนํเยว ปตฺตํ โอหรตู’’ติ. อถ โข ปูรโณ ¶ กสฺสโป เยน ราชคหโก เสฏฺิ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ราชคหกํ เสฏฺึ เอตทโวจ – ‘‘อหฺหิ, คหปติ, อรหา เจว อิทฺธิมา จ, เทหิ เม ปตฺต’’นฺติ. ‘‘สเจ, ภนฺเต, อายสฺมา อรหา เจว อิทฺธิมา จ ทินฺนํเยว ปตฺตํ โอหรตู’’ติ. อถ โข มกฺขลิ โคสาโล… อชิโต เกสกมฺพโล… ปกุโธ กจฺจายโน… สฺจโย เพลฏฺปุตฺโต [สฺชโย เพลฺลฏฺิปุตฺโต (สี.)] … นิคณฺโ นาฏปุตฺโต [นาถปุตฺโต (สี.)] เยน ราชคหโก เสฏฺิ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ราชคหกํ เสฏฺึ เอตทโวจ – ‘‘อหฺหิ, คหปติ, อรหา เจว อิทฺธิมา จ, เทหิ เม ปตฺต’’นฺติ. ‘‘สเจ, ภนฺเต, อายสฺมา อรหา เจว อิทฺธิมา จ, ทินฺนํเยว ปตฺตํ โอหรตู’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมา ¶ จ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ – ‘‘อายสฺมา โข มหาโมคฺคลฺลาโน อรหา เจว อิทฺธิมา จ. คจฺฉาวุโส, โมคฺคลฺลาน, เอตํ ปตฺตํ โอหร. ตุยฺเหโส ปตฺโต’’ติ. ‘‘อายสฺมา โข ภารทฺวาโช อรหา เจว อิทฺธิมา จ. คจฺฉาวุโส, ภารทฺวาช, เอตํ ปตฺตํ โอหร. ตุยฺเหโส ปตฺโต’’ติ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ตํ ปตฺตํ คเหตฺวา ติกฺขตฺตุํ ราชคหํ อนุปริยายิ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ราชคหโก เสฏฺิ สปุตฺตทาโร สเก นิเวสเน ิโต โหติ ปฺชลิโก ¶ นมสฺสมาโน – อิเธว, ภนฺเต, อยฺโย ภารทฺวาโช อมฺหากํ นิเวสเน ปติฏฺาตูติ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส นิเวสเน ปติฏฺาสิ. อถ ¶ โข ราชคหโก เสฏฺิ อายสฺมโต ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา มหคฺฆสฺส ขาทนียสฺส ปูเรตฺวา อายสฺมโต ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส อทาสิ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช ตํ ปตฺตํ คเหตฺวา อารามํ อคมาสิ. อสฺโสสุํ โข มนุสฺสา – อยฺเยน กิร ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโตติ. เต จ มนุสฺสา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธึสุ.
อสฺเสสิ โข ภควา อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ; สุตฺวาน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, อานนฺท, อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท’’ติ? ‘‘อายสฺมตา, ภนฺเต, ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโต. อสฺโสสุํ โข, ภนฺเต, มนุสฺสา – อยฺเยน กิร ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโตติ. เต จ, ภนฺเต, มนุสฺสา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธา. โส เอโส, ภนฺเต, ภควา อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ¶ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตยา, ภารทฺวาช, ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโต’’ติ? ‘‘สจฺจํ ¶ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภารทฺวาช, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, ภารทฺวาช, ฉวสฺส ทารุปตฺตสฺส การณา คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสสฺสสิ! เสยฺยถาปิ, ภารทฺวาช, มาตุคาโม ฉวสฺส มาสกรูปสฺส การณา โกปินํ ทสฺเสติ, เอวเมว โข ตยา, ภารทฺวาช, ฉวสฺส ทารุปตฺตสฺส การณา คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺสิตํ. เนตํ, ภารทฺวาช, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตพฺพํ. โย ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภินฺทเถตํ, ภิกฺขเว, ทารุปตฺตํ สกลิกํ สกลิกํ กตฺวา ¶ , ภิกฺขูนํ อฺชนุปปิสนํ เทถ. น จ, ภิกฺขเว, ทารุปตฺโต ธาเรตพฺโพ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ ปตฺเต ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โสวณฺณมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ…เป… น รูปิยมโย ¶ ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น มณิมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น เวฬุริยมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ผลิกมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น กํสมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ¶ กาจมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ติปุมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น สีสมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ตมฺพโลหมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว ปตฺเต – อโยปตฺตํ, มตฺติกาปตฺต’’นฺติ.
๒๕๓. เตน โข ปน สมเยน ปตฺตมูลํ ฆํสิยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตมณฺฑล’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรตพฺพานิ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว ปตฺตมณฺฑลานิ – ติปุมยํ, สีสมย’’นฺติ. พหลานิ มณฺฑลานิ น อจฺฉุปิยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ลิขิตุ’’นฺติ. วลี [จลี (ก.)] โหนฺติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มกรทนฺตกํ ฉินฺทิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จิตฺรานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรนฺติ รูปกากิณฺณานิ ภิตฺติกมฺมกตานิ. ตานิ รถิกายปิ ทสฺเสนฺตา อาหิณฺฑนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, จิตฺรานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรตพฺพานิ รูปกากิณฺณานิ ภิตฺติกมฺมกตานิ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปกติมณฺฑล’’นฺติ.
๒๕๔. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู โสทกํ ปตฺตํ ปฏิสาเมนฺติ. ปตฺโต ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โสทโก ปตฺโต ปฏิสาเมตพฺโพ. โย ปฏิสาเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอตาเปตฺวา ปตฺตํ ปฏิสาเมตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โสทกํ [สอุทกํ (ก.)] ปตฺตํ โอตาเปนฺติ. ปตฺโต ทุคฺคนฺโธ โหติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โสทโก ปตฺโต โอตาเปตพฺโพ. โย โอตาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โวทกํ กตฺวา โอตาเปตฺวา ปตฺตํ ปฏิสาเมตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อุณฺเห ปตฺตํ นิทหนฺติ. ปตฺตสฺส วณฺโณ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุณฺเห ปตฺโต นิทหิตพฺโพ. โย นิทเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตฺวา ปตฺตํ ปฏิสาเมตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ปตฺตา อชฺโฌกาเส อนาธารา นิกฺขิตฺตา โหนฺติ. วาตมณฺฑลิกาย อาวฏฺเฏตฺวา ปตฺตา ภิชฺชึสุ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตาธารก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มิฑฺฒนฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ. ปริปติตฺวา [ปริวฏฺฏิตฺวา (สฺยา.)] ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มิฑฺฒนฺเต ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปริภณฺฑนฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ. ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปริภณฺฑนฺเต ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ฉมาย ปตฺตํ นิกฺกุชฺชนฺติ. โอฏฺโ ฆํสิยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติณสนฺถารก’’นฺติ. ติณสนฺถารโก อุปจิกาหิ ขชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โจฬก’’นฺติ. โจฬกํ อุปจิกาหิ ขชฺชติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตมาฬก’’นฺติ. ปตฺตมาฬโก ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตกุณฺโฑลิก’’นฺติ. ปตฺตกุณฺโฑลิกาย ปตฺโต ฆํสิยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตถวิก’’นฺติ ¶ . อํสพทฺธโก น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิตฺติขิเลปิ นาคทนฺตเกปิ ปตฺตํ ลคฺเคนฺติ. ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปตฺโต ลคฺเคตพฺโพ. โย ลคฺเคยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มฺเจ ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ, สติสมฺโมสา นิสีทนฺตา โอตฺถริตฺวา ปตฺตํ ภินฺเทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มฺเจ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปีเ ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ, สติสมฺโมสา นิสีทนฺตา โอตฺถริตฺวา ปตฺตํ ภินฺเทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปีเ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู องฺเก ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ, สติสมฺโมสา อุฏฺหนฺติ. ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, องฺเก ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ฉตฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ. วาตมณฺฑลิกาย ฉตฺตํ อุกฺขิปิยติ ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ฉตฺเต ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๕๕. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปตฺตหตฺถา กวาฏํ ปณาเมนฺติ. กวาโฏ อาวฏฺฏิตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปตฺตหตฺเถน กวาฏํ ปณาเมตพฺพํ [กวาโฏ ปณาเมตพฺโพ (ก.)]. โย ปณาเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู ตุมฺพกฏาเห ปิณฺฑาย จรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ติตฺถิยาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ตุมฺพกฏาเห ปิณฺฑาย จริตพฺพํ. โย จเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ฆฏิกฏาเห ¶ [ฆฏิกฏาเหน (สฺยา.)] ปิณฺฑาย จรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ติตฺถิยาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ฆฏิกฏาเห ปิณฺฑาย จริตพฺพํ. โย จเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สพฺพปํสุกูลิโก โหติ. โส ฉวสีสสฺส ปตฺตํ ธาเรติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา ¶ ภีตา วิสฺสรมกาสิ – ‘‘อภุํ เม ปิสาโจ วตาย’’นฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ฉวสีสสฺส ปตฺตํ ธาเรสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ ปิสาจิลฺลิกา’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ฉวสีสสฺส ปตฺโต ธาเรตพฺโพ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น จ, ภิกฺขเว, สพฺพปํสุกูลิเกน ภวิตพฺพํ. โย ภเวยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู จลกานิปิ อฏฺิกานิปิ อุจฺฉิฏฺโทกมฺปิ ปตฺเตน นีหรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยสฺมึ เยวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ภฺุชนฺติ โสว เนสํ ปฏิคฺคโห’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ภิกฺขเว, จลกานิ วา อฏฺิกานิ วา อุจฺฉิฏฺโทกํ วา ปตฺเตน นีหริตพฺพํ. โย นีหเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคห’’นฺติ.
๒๕๖. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู หตฺเถน วิปฺผาเฬตฺวา จีวรํ สิพฺเพนฺติ. จีวรํ วิโลมิกํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สตฺถกํ นมตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส ทณฺฑสตฺถกํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทณฺฑสตฺถก’’นฺติ ¶ .
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ สตฺถกทณฺเฑ ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา สตฺถกทณฺฑา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ ทนฺตมยํ วิสาณมยํ นฬมยํ เวฬุมยํ กฏฺมยํ ชตุมยํ ผลมยํ โลหมยํ สงฺขนาภิมย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุกฺกุฏปตฺเตนปิ เวฬุเปสิกายปิ จีวรํ สิพฺเพนฺติ. จีวรํ ¶ ทุสฺสิพฺพิตํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สูจิ’’นฺติ. สูจิโย กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , สูจินาฬิก’’นฺติ. สูจินาฬิกายปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กิณฺเณน ปูเรตุ’’นฺติ. กิณฺเณปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สตฺตุยา ปูเรตุ’’นฺติ. สตฺตุยาปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สริตก’’นฺติ. สริตเกปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มธุสิตฺถเกน สาเรตุ’’นฺติ. สริตกํ ปริภิชฺชติ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สริตกสิปาฏิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ตตฺถ ตตฺถ ขิลํ นิกฺขณิตฺวา สมฺพนฺธิตฺวา ¶ จีวรํ สิพฺเพนฺติ. จีวรํ วิกณฺณํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กถินํ กถินรชฺชุํ [กินํ กินรชฺชุํ (สี. สฺยา.)] ตตฺถ ตตฺถ โอพนฺธิตฺวา จีวรํ สิพฺเพตุ’’นฺติ. วิสเม กถินํ ปตฺถรนฺติ. กถินํ ปริภิชฺชติ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, วิสเม กถินํ ปตฺถริตพฺพํ. โย ปตฺถเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
ฉมาย กถินํ ปตฺถรนฺติ. กถินํ ปํสุกิตํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติณสนฺถารก’’นฺติ. กถินสฺส อนฺโต ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อนุวาตํ ปริภณฺฑํ อาโรเปตุ’’นฺติ. กถินํ นปฺปโหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทณฺฑกถินํ พิทลกํ สลากํ วินนฺธนรชฺชุํ วินนฺธนสุตฺตํ วินนฺธิตฺวา จีวรํ สิพฺเพตุ’’นฺติ. สุตฺตนฺตริกาโย วิสมา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, กฬิมฺภก’’นฺติ. สุตฺตา วงฺกา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โมฆสุตฺตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อโธเตหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมนฺติ. กถินํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อโธเตหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อลฺเลหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมนฺติ. กถินํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, อลฺเลหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู สอุปาหนา กถินํ อกฺกมนฺติ. กถินํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สอุปาหเนน กถินํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู จีวรํ สิพฺพนฺตา องฺคุลิยา ปฏิคฺคณฺหนฺติ. องฺคุลิโย ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคห’’นฺติ.
๒๕๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ ปฏิคฺคเห ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา ¶ อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา ปฏิคฺคหา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ…เป… สงฺขนาภิมย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สูจิโยปิ สตฺถกาปิ ปฏิคฺคหาปิ นสฺสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาเวสนวิตฺถก’’นฺติ. อาเวสนวิตฺถเก สมากุลา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคหถวิก’’นฺติ. อํสพทฺธโก น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู อพฺโภกาเส จีวรํ สิพฺพนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กถินสาลํ กถินมณฺฑป’’นฺติ. กถินสาลา นีจวตฺถุกา ¶ โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. กถินสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา [โอคุมฺเพตฺวา (สี. สฺยา.)] อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู จีวรํ สิพฺเพตฺวา ตตฺเถว กถินํ อุชฺฌิตฺวา ปกฺกมนฺติ, อุนฺทูเรหิปิ อุปจิกาหิปิ ขชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กถินํ สงฺฆริตุ’’นฺติ. กถินํ ปริภิชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โคฆํสิกาย กถินํ สงฺฆริตุ’’นฺติ. กถินํ วินิเวิยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, พนฺธนรชฺชุ’’นฺติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุฏฺเฏปิ ถมฺเภปิ กถินํ อุสฺสาเปตฺวา ปกฺกมนฺติ. ปริปติตฺวา กถินํ ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิตฺติขิเล วา นาคทนฺเต วา ลคฺเคตุ’’นฺติ.
๒๕๘. อถ โข ภควา ราชคเห ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน เวสาลี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. เตน โข ปน สมเยน ¶ ภิกฺขู สูจิกมฺปิ สตฺถกมฺปิ เภสชฺชมฺปิ ปตฺเตน อาทาย คจฺฉนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เภสชฺชตฺถวิก’’นฺติ. อํสพทฺธโก น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อุปาหนาโย กายพนฺธเนน พนฺธิตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อฺตโร อุปาสโก ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทนฺโต อุปาหนาโย สีเสน ฆฏฺเฏติ. โส ภิกฺขุ มงฺกุ อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุปาหนตฺถวิก’’นฺติ. อํสพทฺธโก น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อนฺตรามคฺเค อุทกํ อกปฺปิยํ โหติ. ปริสฺสาวนํ น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, ปริสฺสาวน’’นฺติ. โจฬกํ นปฺปโหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กฏจฺฉุปริสฺสาวน’’นฺติ. โจฬกํ นปฺปโหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ธมฺมกรณ’’นฺติ [ธมฺมกรณํ (สี. สฺยา.), ธมกรณํ (ก.)].
๒๕๙. เตน โข ปน สมเยน ทฺเว ภิกฺขู โกสเลสุ ชนปเท อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. เอโก ภิกฺขุ อนาจารํ อาจรติ. ทุติโย ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มา, อาวุโส, เอวรูปํ อกาสิ. เนตํ กปฺปตี’’ติ. โส ตสฺมึ อุปนนฺธิ. อถ โข โส ภิกฺขุ ปิปาสาย ¶ ปีฬิโต อุปนทฺธํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เทหิ เม, อาวุโส, ปริสฺสาวนํ, ปานียํ ปิวิสฺสามี’’ติ. อุปนทฺโธ ภิกฺขุ น อทาสิ. โส ภิกฺขุ ปิปาสาย ปีฬิโต กาลมกาสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น อทาสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น ทสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น อทาสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ ¶ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น ทสฺสสิ. เนตํ, โมฆปุริส ¶ , อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น ภิกฺขเว, อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺเนน ภิกฺขุนา ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาเนน น ทาตพฺพํ. โย น ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น จ, ภิกฺขเว, อปริสฺสาวนเกน อทฺธาโน ปฏิปชฺชิตพฺโพ. โย ปฏิปชฺเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สเจ น โหติ ปริสฺสาวนํ วา ธมฺมกรโณ วา, สงฺฆาฏิกณฺโณปิ อธิฏฺาตพฺโพ – อิมินา ปริสฺสาเวตฺวา ปิวิสฺสามี’’ติ. อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ¶ . เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺติ. ปริสฺสาวนํ น สมฺมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทณฺฑปริสฺสาวน’’นฺติ. ทณฺฑปริสฺสาวนํ น สมฺมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอตฺถรก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มกเสหิ อุพฺพาฬฺหา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มกสกุฏิก’’นฺติ.
๒๖๐. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ปณีตานํ ภตฺตานํ ภตฺตปฏิปาฏิ อฏฺิตา โหติ. ภิกฺขู ปณีตานิ โภชนานิ ภฺุชิตฺวา อภิสนฺนกายา ¶ โหนฺติ พหฺวาพาธา [พวฺหาพาธา (สี.)]. อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ เวสาลึ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. อทฺทสา โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ภิกฺขู อภิสนฺนกาเย พหฺวาพาเธ. ทิสฺวาน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอตรหิ, ภนฺเต, ภิกฺขู อภิสนฺนกายา พหฺวาพาธา. สาธุ, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ จงฺกมฺจ ชนฺตาฆรฺจ อนุชานาตุ. เอวํ ภิกฺขู อปฺปาพาธา ภวิสฺสนฺตี’’ติ. อถ โข ภควา ชีวกํ โกมารภจฺจํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จงฺกมฺจ ชนฺตาฆรฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ¶ วิสเม จงฺกเม จงฺกมนฺติ. ปาทา ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมํ กาตุ’’นฺติ. จงฺกโม นีจวตฺถุโก โหติ. อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ¶ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู จงฺกเม จงฺกมนฺตา ปริปตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จงฺกมนเวทิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อชฺโฌกาเส จงฺกมนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จงฺกมนสาล’’นฺติ. จงฺกมนสาลายํ ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. ชนฺตาฆรํ นีจวตฺถุกํ โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ ¶ . ชนฺตาฆรสฺส กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ [ปีสํฆาฏํ (ก.)] อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏิกํ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ ¶ . ชนฺตาฆรสฺส กุฏฺฏปาโท ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มณฺฑลิกํ กาตุ’’นฺติ. ชนฺตาฆรสฺส ธูมเนตฺตํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ธูมเนตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ขุทฺทเก ชนฺตาฆเร มชฺเฌ อคฺคิฏฺานํ กโรนฺติ. อุปจาโร น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ขุทฺทเก ชนฺตาฆเร เอกมนฺตํ อคฺคิฏฺานํ กาตุํ, มหลฺลเก มชฺเฌ’’ติ. ชนฺตาฆเร อคฺคิ มุขํ ฑหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุขมตฺติก’’นฺติ. หตฺเถ มตฺติกํ เตเมนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มตฺติกาโทณิก’’นฺติ. มตฺติกา ทุคฺคนฺธา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วาเสตุ’’นฺติ. ชนฺตาฆเร อคฺคิ กายํ ฑหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกํ อติหริตุ’’นฺติ. ปาติยาปิ ปตฺเตนปิ อุทกํ อติหรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกฏฺานํ, อุทกสราวก’’นฺติ. ชนฺตาฆรํ ติณจฺฉทนํ น เสเทติ [ติณจฺฉาทเนน ฉาเทติ (ก.)] …เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุ’’นฺติ. ชนฺตาฆรํ ¶ จิกฺขลฺลํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺถริตุํ ตโย สนฺถเร – อิฏฺกาสนฺถรํ, สิลาสนฺถรํ ¶ , ทารุสนฺถร’’นฺติ. จิกฺขลฺลํเยว โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โธวิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ชนฺตาฆเร ฉมาย ¶ นิสีทนฺติ, คตฺตานิ กณฺฑูวนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ชนฺตาฆรปี’’นฺติ. เตน โข ปน สมเยน ชนฺตาฆรํ อปริกฺขิตฺตํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. โกฏฺโก น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกฏฺก’’นฺติ. โกฏฺโก นีจวตฺถุโก โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. โกฏฺกสฺส กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. โกฏฺเก ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ ¶ ¶ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกนฺติ. ปริเวณํ จิกฺขลฺลํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มรุมฺพํ อุปกิริตุ’’นฺติ. น ปริยาปุณนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปทรสิลํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
๒๖๑. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นคฺคา นคฺคํ อภิวาเทนฺติ…เป… นคฺคา นคฺคํ อภิวาทาเปนฺติ, นคฺคา นคฺคสฺส ปริกมฺมํ กโรนฺติ, นคฺคา นคฺคสฺส ปริกมฺมํ การาเปนฺติ, นคฺคา นคฺคสฺส เทนฺติ, นคฺคา ปฏิคฺคณฺหนฺติ, นคฺคา ขาทนฺติ, นคฺคา ภฺุชนฺติ, นคฺคา สายนฺติ, นคฺคา ปิวนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นคฺเคน [อิทํ ปทํ กตฺถจิ นตฺถิ] นคฺโค อภิวาเทตพฺโพ…เป… น นคฺเคน อภิวาเทตพฺพํ… น นคฺเคน [อิทํ ปทํ กตฺถจิ นตฺถิ] นคฺโค อภิวาทาเปตพฺโพ… น นคฺเคน อภิวาทาเปตพฺพํ… น นคฺเคน นคฺคสฺส ปริกมฺมํ ¶ กาตพฺพํ… น นคฺเคน นคฺคสฺส ปริกมฺมํ การาเปตพฺพํ… น นคฺเคน นคฺคสฺส ทาตพฺพํ… น นคฺเคน ปฏิคฺคเหตพฺพํ… น นคฺเคน ขาทิตพฺพํ… น นคฺเคน ภฺุชิตพฺพํ… น ¶ นคฺเคน สายิตพฺพํ… น นคฺเคน ปาตพฺพํ. โย ปิเวยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ชนฺตาฆเร ฉมาย จีวรํ นิกฺขิปนฺติ. จีวรํ ปํสุกิตํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. เทเว วสฺสนฺเต จีวรํ โอวสฺสติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , ชนฺตาฆรสาล’’นฺติ. ชนฺตาฆรสาลา นีจวตฺถุกา โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ…เป… อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. ชนฺตาฆรสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ…เป… จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ชนฺตาฆเรปิ อุทเกปิ ปริกมฺมํ กาตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติสฺโส ปฏิจฺฉาทิโย – ชนฺตาฆรปฏิจฺฉาทึ, อุทกปฏิจฺฉาทึ, วตฺถปฏิจฺฉาทิ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ชนฺตาฆเร อุทกํ น โหติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, อุทปาน’’นฺติ. อุทปานสฺส กูลํ ลุชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อุทปาโน นีจวตฺถุโก โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ.
๒๖๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู วลฺลิกายปิ กายพนฺธเนนปิ อุทกํ วาเหนฺติ [วาหนฺติ (ก.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกวาหนรชฺชุ’’นฺติ. หตฺถา ทุกฺขา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตุลํ กรกฏกํ จกฺกวฏฺฏก’’นฺติ. ภาชนา พหู ภิชฺชนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย วารเก – โลหวารกํ, ทารุวารกํ, จมฺมกฺขณฺฑ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู อชฺโฌกาเส อุทกํ วาเหนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทปานสาล’’นฺติ. อุทปานสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. อุทปาโน อปารุโต โหติ, ติณจุณฺเณหิปิ ¶ ปํสุเกหิปิ โอกิริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ. อุทกภาชนํ น สํวิชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกโทณึ อุทกกฏาห’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อาราเม ตหํ ตหํ นหายนฺติ. อาราโม จิกฺขลฺโล โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จนฺทนิก’’นฺติ. จนฺทนิกา ปากฏา โหติ. ภิกฺขู หิริยนฺติ นหายิตุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. จนฺทนิกา จิกฺขลฺลา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺถริตุํ ตโย สนฺถเร – อิฏฺกาสนฺถรํ, สิลาสนฺถรํ, ทารุสนฺถร’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ คตฺตานิ สีติคตานิ โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกปฺุฉนึ โจฬเกนปิ ปจฺจุทฺธริตุ’’นฺติ.
๒๖๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน ¶ อฺตโร อุปาสโก สงฺฆสฺส อตฺถาย โปกฺขรณึ กาเรตุกาโม โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โปกฺขรณิ’’นฺติ. โปกฺขรณิยา กูลํ ¶ ลุชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. โปกฺขรณิยา อุทกํ ปุราณํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกมาติกํ อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส อตฺถาย นิลฺเลขํ ชนฺตาฆรํ กตฺตุกาโม โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นิลฺเลขํ ชนฺตาฆร’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จาตุมาสํ นิสีทเนน วิปฺปวสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, จาตุมาสํ นิสีทเนน วิปฺปวสิตพฺพํ. โย วิปฺปวเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๖๔. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปุปฺผาภิกิณฺเณสุ สยเนสุ สยนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปุปฺผาภิกิณฺเณสุ สยเนสุ สยิตพฺพํ. โย สเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา คนฺธมฺปิ มาลมฺปิ อาทาย อารามํ อาคจฺฉนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คนฺธํ คเหตฺวา กวาเฏ ปฺจงฺคุลิกํ ทาตุํ, ปุปฺผํ คเหตฺวา วิหาเร เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส นมตกํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นมตก’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘นมตกํ อธิฏฺาตพฺพํ นุ โข อุทาหุ วิกปฺเปตพฺพ’’นฺติ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, นมตกํ อธิฏฺาตพฺพํ, น วิกปฺเปตพฺพ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อาสิตฺตกูปธาเน ภฺุชนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, อาสิตฺตกูปธาเน ภฺุชิตพฺพํ. โย ภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. โส ภฺุชมาโน น สกฺโกติ หตฺเถน ปตฺตํ สนฺธาเรตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มโฬริก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอกภาชเนปิ ภฺุชนฺติ…เป… ¶ เอกถาลเกปิ ปิวนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, เอกภาชเน ภฺุชิตพฺพํ…เป… น เอกถาลเก ปาตพฺพํ… น เอกมฺเจ ตุวฏฺฏิตพฺพํ… น เอกตฺถรณา [น เอกตฺถรเณ] ตุวฏฺฏิตพฺพํ… น เอกปาวุรณา [น เอกปาวุรเณ] ตุวฏฺฏิตพฺพํ… น เอกตฺถรณปาวุรณา [น เอกตฺถรณปาวุรเณ (สฺยา.)] ตุวฏฺฏิตพฺพํ. โย ตุวฏฺเฏยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๖๕. เตน โข ปน สมเยน วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ สหาโย โหติ. อถ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เยน เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. เอวํ วุตฺเต เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ทุติยมฺปิ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ตติยมฺปิ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. ตติยมฺปิ โข เมตฺติยภูมชกา ¶ ภิกฺขู นาลปึสุ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, กิสฺส มํ อยฺยา นาลปนฺตี’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อมฺเห ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน วิเหิยมาเน อชฺฌุเปกฺขสี’’ติ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยา กโรมี’’ติ? ‘‘สเจ โข ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อิจฺเฉยฺยาสิ, อชฺเชว ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ นาสาเปยฺยา’’ติ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยา กโรมิ, กึ มยา สกฺกา กาตุ’’นฺติ? ‘‘เอหิ ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, เยน ภควา เตนุปสงฺกม, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอวํ วเทหิ – ‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ. ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา; ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ ¶ ; อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ; อยฺเยน เม ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ปชาปติ ทูสิตา’’’ติ. ‘‘เอวํ อยฺยา’’ติ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ. ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา; ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ; อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ; อยฺเยน เม ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ปชาปติ ทูสิตา’’ติ.
อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สรสิ ¶ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ วฑฺโฒ อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา…เป… ตติยมฺปิ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ วฑฺโฒ อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ‘‘น โข, ทพฺพ, ทพฺพา เอวํ นิพฺเพเนฺติ. สเจ ตยา กตํ, กตนฺติ วเทหิ; สเจ อกตํ, อกตนฺติ วเทหี’’ติ. ‘‘ยโต อหํ, ภนฺเต, ชาโต นาภิชานามิ สุปินนฺเตนปิ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตา, ปเคว ชาคโร’’ติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺชตุ, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กโรตุ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺโต นิกฺกุชฺชิตพฺโพ – ภิกฺขูนํ อลาภาย ปริสกฺกติ, ภิกฺขูนํ อนตฺถาย ปริสกฺกติ, ภิกฺขูนํ อวาสาย [อนาวาสาย (สฺยา.)] ปริสกฺกติ, ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ, ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทติ, พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิกฺกุชฺชิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ¶ ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๒๖๖. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. วฑฺโฒ ลิจฺฉวี อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺเชยฺย, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กเรยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. วฑฺโฒ ลิจฺฉวี อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ. สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺชติ, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กโรติ ¶ . ยสฺสายสฺมโต ขมติ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตสฺส นิกฺกุชฺชนา, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘นิกฺกุชฺชิโต สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต, อสมฺโภโค สงฺเฆน. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อถ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา วฑฺฒํ ลิจฺฉวึ เอตทโวจ – ‘‘สงฺเฆน เต, อาวุโส วฑฺฒ, ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต. อสมฺโภโคสิ สงฺเฆนา’’ติ. อถ ¶ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี – สงฺเฆน กิร เม ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโคมฺหิ กิร สงฺเฆนาติ – ตตฺเถว มุจฺฉิโต ปปโต. อถ โข วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ¶ มิตฺตามจฺจา าติสาโลหิตา วฑฺฒํ ลิจฺฉวึ เอตทโวจุํ – ‘‘อลํ, อาวุโส วฑฺฒ, มา โสจิ, มา ปริเทวิ. มยํ ภควนฺตํ ปสาเทสฺสาม ภิกฺขุสงฺฆฺจา’’ติ.
อถ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี สปุตฺตทาโร สมิตฺตามจฺโจ สาติสาโลหิโต อลฺลวตฺโถ อลฺลเกโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺจโย มํ, ภนฺเต, อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, โยหํ อยฺยํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสสึ. ตสฺส เม, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวรายา’’ติ. ‘‘ตคฺฆ ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, ยํ ตฺวํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสสิ. ยโต จ โข ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ, ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหาม. วุฑฺฒิเหสา, อาวุโส วฑฺฒ, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายตึ สํวรํ อาปชฺชตี’’ติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺชตุ, สมฺโภคํ สงฺเฆน กโรตุ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺโต อุกฺกุชฺชิตพฺโพ – น ภิกฺขูนํ อลาภาย ปริสกฺกติ, น ภิกฺขูนํ ¶ อนตฺถาย ปริสกฺกติ, น ภิกฺขูนํ อวาสาย ปริสกฺกติ, น ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ, น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทติ, น พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, น ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, น สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ. อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อุกฺกุชฺชิตพฺโพ. เตน, ภิกฺขเว, วฑฺเฒน ลิจฺฉวินา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘สงฺเฆน เม, ภนฺเต, ปตฺโต ¶ นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโคมฺหิ สงฺเฆน. โสหํ, ภนฺเต, สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, สงฺฆํ ปตฺตุกฺกุชฺชนํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ¶ าเปตพฺโพ –
๒๖๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโค สงฺเฆน. โส สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, สงฺฆํ ปตฺตุกฺกุชฺชนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺเชยฺย, สมฺโภคํ สงฺเฆน กเรยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโค สงฺเฆน. โส สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ ¶ , สงฺฆํ ปตฺตุกฺกุชฺชนํ ยาจติ. สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺชติ, สมฺโภคํ สงฺเฆน กโรติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตสฺส อุกฺกุชฺชนา, สมฺโภคํ สงฺเฆน กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘อุกฺกุชฺชิโต สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต, สมฺโภโค สงฺเฆน. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๖๘. อถ โข ภควา เวสาลิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ภคฺคา เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ภคฺคา ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา ภคฺเคสุ วิหรติ สุสุมารคิเร [สุํสุมารคิเร (สี. สฺยา.), สํสุมารคิเร (ก.)] เภสกฬาวเน มิคทาเย. เตน โข ปน สมเยน โพธิสฺส ราชกุมารสฺส โกกนโท [โกกนุโท (ก.)] นาม ปาสาโท อจิรการิโต โหติ, อนชฺฌาวุตฺโถ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เกนจิ วา มนุสฺสภูเตน. อถ โข โพธิ ราชกุมาโร สฺชิกาปุตฺตํ มาณวํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, สมฺม สฺจิกาปุตฺต, เยน ภควา เตนุปสงฺกม, อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท; อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉ – ‘โพธิ, ภนฺเต, ราชกุมาโร ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ¶ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ¶ ปุจฺฉตี’ติ. เอวฺจ วเทหิ – ‘อธิวาเสตุ กิร, ภนฺเต ¶ , ภควา โพธิสฺส ราชกุมารสฺส สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’’ติ. ‘‘เอวํ โภ’’ติ โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว โพธิสฺส ราชกุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โพธิ โข ราชกุมาโร โภโต โคตมสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉติ. เอวฺจ วเทติ – ‘อธิวาเสตุ กิร ภวํ โคตโม โพธิสฺส ราชกุมารสฺส สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา เยน โพธิ ราชกุมาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ¶ โพธึ ราชกุมารํ เอตทโวจ – ‘‘อโวจุมฺห โข มยํ โภโต วจเนน ตํ ภวนฺตํ โคตมํ – ‘โพธิ โข ราชกุมาโร โภโต โคตมสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉติ. เอวฺจ วเทติ – อธิวาเสตุ กิร ภวํ โคตโม โพธิสฺส ราชกุมารสฺส สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’ติ. อธิวุตฺถฺจ ปน สมเณน โคตเมนา’’ติ.
อถ โข โพธิ ราชกุมาโร ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ¶ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา, โกกนทฺจ ปาสาทํ โอทาเตหิ ทุสฺเสหิ สนฺถราเปตฺวา ยาว ปจฺฉิมโสปานกเฬวรา, สฺจิกาปุตฺตํ มาณวํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, สมฺม สฺจิกาปุตฺต, เยน ภควา เตนุปสงฺกม, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต กาลํ อาโรเจหิ – ‘กาโล, ภนฺเต นิฏฺิตํ ภตฺต’’’นฺติ. ‘‘เอวํ โภ’’ติ โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว โพธิสฺส ราชกุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต กาลํ อาโรเจสิ – ‘‘กาโล, โภ โคตม, นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ.
อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน โพธิสฺส ราชกุมารสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน โพธิ ราชกุมาโร พหิทฺวารโกฏฺเก ิโต โหติ, ภควนฺตํ อาคมยมาโน. อทฺทสา โข โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ ทูรโตว ¶ อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ตโต ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปุเรกฺขตฺวา เยน โกกนโท ปาสาโท เตนุปสงฺกมิ. อถ โข ภควา ปจฺฉิมโสปานกเฬวรํ นิสฺสาย อฏฺาสิ. อถ โข โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อกฺกมตุ, ภนฺเต, ภควา ทุสฺสานิ, อกฺกมตุ สุคโต ทุสฺสานิ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. เอวํ วุตฺเต ¶ ภควา ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อกฺกมตุ, ภนฺเต, ภควา ทุสฺสานิ, อกฺกมตุ ¶ สุคโต ทุสฺสานิ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อปโลเกสิ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท โพธึ ราชกุมารํ เอตทโวจ – ‘‘สํหรนฺตุ, ราชกุมาร, ทุสฺสานิ. น ภควา เจลปฏิกํ [เจลปตฺติกํ (สี.)] อกฺกมิสฺสติ ปจฺฉิมํ ชนตํ ตถาคโต อนุกมฺปตี’’ติ.
อถ โข โพธิ ราชกุมาโร ทุสฺสานิ สํหราเปตฺวา อุปริโกกนเท ปาสาเท อาสนํ ปฺเปสิ. อถ โข ภควา โกกนทํ ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. อถ โข โพธิ ราชกุมาโร พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา, ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ, เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข โพธึ ราชกุมารํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา ¶ สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, เจลปฏิกา อกฺกมิตพฺพา. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี อปคตคพฺภา ภิกฺขู นิมนฺเตตฺวา ทุสฺสํ ปฺเปตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อกฺกมถ, ภนฺเต ¶ , ทุสฺส’’นฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น อกฺกมนฺติ. ‘‘อกฺกมถ, ภนฺเต, ทุสฺสํ มงฺคลตฺถายา’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น อกฺกมึสุ. อถ โข สา อิตฺถี อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺยา มงฺคลตฺถาย ยาจิยมานา เจลปฺปฏิกํ น อกฺกมิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺสา อิตฺถิยา อุชฺฌายนฺติยา ขิยฺยนฺติยา วิปาเจนฺติยา. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘คิหี, ภิกฺขเว, มงฺคลิกา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิหีนํ มงฺคลตฺถาย ยาจิยมาเนน เจลปฺปฏิกํ อกฺกมิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โธตปาทกํ อกฺกมิตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โธตปาทกํ อกฺกมิตุ’’นฺติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
๒๖๙. อถ ¶ โข ภควา ภคฺเคสุ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน สาวตฺถิ ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา ฆฏกฺจ กตกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข วิสาขา มิคารมาตา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม, ภนฺเต, ภควา ฆฏกฺจ กตกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ, ยํ ¶ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. ปฏิคฺคเหสิ ภควา ฆฏกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ. น ภควา กตกํ ปฏิคฺคเหสิ. อถ โข ภควา วิสาขํ มิคารมาตรํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
อถ โข ¶ ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฆฏกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ. น, ภิกฺขเว, กตกํ ปริภฺุชิตพฺพํ. โย ปริภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติสฺโส ปาทฆํสนิโย – สกฺขรํ, กถลํ, สมุทฺทเผณก’’นฺติ.
อถ โข วิสาขา มิคารมาตา วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจ [ตาลวณฺฑฺจ (ก.)] อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข วิสาขา มิคารมาตา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม, ภนฺเต, ภควา วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. ปฏิคฺคเหสิ ภควา วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจ.
อถ ¶ โข ภควา วิสาขํ มิคารมาตรํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ…เป… ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ ¶ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส มกสพีชนี อุปฺปนฺนา โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มกสพีชนิ’’นฺติ. จามริพีชนี อุปฺปนฺนา โหติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, จามริพีชนี ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติสฺโส พีชนิโย – วากมยํ, อุสีรมยํ, โมรปิฺฉมย’’นฺติ.
๒๗๐. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส ฉตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฉตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ฉตฺตปฺปคฺคหิตา [ฉตฺตํ ปคฺคเหตฺวา (ก.)] อาหิณฺฑนฺติ. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร อุปาสโก สมฺพหุเลหิ อาชีวกสาวเกหิ สทฺธึ อุยฺยานํ อคมาสิ. อทฺทสาสุํ โข เต อาชีวกสาวกา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ทูรโตว ฉตฺตปฺปคฺคหิเต อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน ตํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘‘เอเต โข, อยฺยา [อยฺโย (ก.)], ตุมฺหากํ ภทนฺตา ฉตฺตปฺปคฺคหิตา อาคจฺฉนฺติ, เสยฺยถาปิ คณกมหามตฺตา’’ติ. ‘‘นายฺยา เอเต ภิกฺขู, ปริพฺพาชกา’’ติ. ‘ภิกฺขู น ภิกฺขู’ติ อพฺภุตํ อกํสุ. อถ โข โส อุปาสโก อุปคเต สฺชานิตฺวา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา ฉตฺตปฺปคฺคหิตา ¶ ¶ อาหิณฺฑิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส อุปาสกสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ฉตฺตํ ธาเรตพฺพํ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส ภิกฺขุโน วินา ฉตฺตํ น ผาสุ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ฉตฺตํ ธาเรตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู – คิลานสฺเสว ภควตา ฉตฺตํ อนฺุาตํ โน อคิลานสฺสาติ – อาราเม อารามูปจาเร ฉตฺตํ ธาเรตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อคิลาเนนปิ อาราเม อารามูปจาเร ฉตฺตํ ธาเรตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สิกฺกาย ปตฺตํ อุฏฺฏิตฺวา ทณฺเฑ อาลคฺคิตฺวา วิกาเล อฺตเรน คามทฺวาเรน อติกฺกมติ. มนุสฺสา – ‘เอสยฺโย โจโร คจฺฉติ, อสิสฺส วิชฺโชตลตี’ติ อนุปติตฺวา ¶ คเหตฺวา สฺชานิตฺวา มฺุจึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ¶ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, ทณฺฑสิกฺกํ ธาเรสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ทณฺฑสิกฺกํ ธาเรสฺสสี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ทณฺฑสิกฺกา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน; น สกฺโกมิ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ทณฺฑสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ¶ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ ¶ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ ¶ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๗๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา ¶ สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน; น สกฺโกมิ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ สิกฺกาสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ สิกฺกาสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ สิกฺกาสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๗๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา ¶ . เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน; น สกฺโกมิ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ; น สกฺโกมิ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ¶ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ¶ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๗๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โรมนฺถโก [โรมฏฺโก (ก.)] โหติ. โส โรมนฺถิตฺวา โรมนฺถิตฺวา อชฺโฌหรติ. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘วิกาลายํ [กถํ หิ นาม วิกาลายํ(ก.)] ภิกฺขุ โภชนํ ภฺุชตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เอโส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อจิรํโคโยนิยา ¶ จุโต. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โรมนฺถกสฺส โรมนฺถนํ. น จ, ภิกฺขเว, พหิมุขทฺวารํ นีหริตฺวา อชฺโฌหริตพฺพํ. โย อชฺโฌหเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. ภตฺตคฺเค พหุสิตฺถานิ ปกิริยึสุ [วิปฺปกิรียึสุ (สี.), ปริกิรึสุ (สฺยา.)]. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา โอทเน ทิยฺยมาเน น สกฺกจฺจํ ปฏิคฺคเหสฺสนฺติ, เอกเมกํ สิตฺถํ กมฺมสเตน นิฏฺายตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ¶ เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยํ ทิยฺยมานํ ปตติ, ตํ สามํ คเหตฺวา ปริภฺุชิตุํ. ปริจฺจตฺตํ ตํ, ภิกฺขเว, ทายเกหี’’ติ.
๒๗๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทีเฆหิ นเขหิ ปิณฺฑาย จรติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. ‘‘อลํ, ภคินิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. ‘‘สเจ โข ตฺวํ, ภนฺเต, นปฺปฏิเสวิสฺสสิ, อิทานาหํ อตฺตโน นเขหิ คตฺตานิ วิลิขิตฺวา กุปฺปํ กริสฺสามิ – อยํ มํ ภิกฺขุ วิปฺปกโรตี’’ติ. ‘‘ปชานาหิ ¶ ตฺวํ, ภคินี’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี ¶ อตฺตโน นเขหิ คตฺตานิ วิลิขิตฺวา กุปฺปํ อกาสิ – อยํ มํ ภิกฺขุ วิปฺปกโรตีติ. มนุสฺสา อุปธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อคฺคเหสุํ. อทฺทสาสุํ โข เต มนุสฺสา ตสฺสา อิตฺถิยา นเข ฉวิมฺปิ โลหิตมฺปิ. ทิสฺวาน – อิมิสฺสาเยว อิตฺถิยา อิทํ กมฺมํ, อการโก ภิกฺขูติ – ตํ ภิกฺขุํ มฺุจึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, ทีเฆ นเข ธาเรสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ทีเฆ นเข ธาเรสฺสสี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทีฆา นขา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นเขนปิ นขํ ฉินฺทนฺติ, มุเขนปิ นขํ ฉินฺทนฺติ, กุฏฺเฏปิ ฆํสนฺติ. องฺคุลิโย ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นขจฺเฉทน’’นฺติ. สโลหิตํ นขํ ฉินฺทนฺติ. องฺคุลิโย ทุกฺขา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มํสปฺปมาเณน นขํ ฉินฺทิตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วีสติมฏฺํ [วีสติมฏฺฏํ (สี.)] การาเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, วีสติมฏฺํ การาเปตพฺพํ. โย การาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มลมตฺตํ อปกฑฺฒิตุ’’นฺติ.
๒๗๕. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ เกสา ทีฆา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อุสฺสหนฺติ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อฺมฺํ เกเส โอโรเปตุ’’นฺติ? ‘‘อุสฺสหนฺติ ภควา’’ติ ¶ . อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา…เป… ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ขุรํ ขุรสิลํ ขุรสิปาฏิกํ นมตกํ สพฺพํ ขุรภณฺฑ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มสฺสุํ กปฺปาเปนฺติ…เป… มสฺสุํ วฑฺฒาเปนฺติ… โคโลมิกํ การาเปนฺติ… จตุรสฺสกํ การาเปนฺติ… ปริมุขํ การาเปนฺติ… อฑฺฒทุกํ [อฑฺฒุรกํ (สี.), อฑฺฒรุกํ (สฺยา.)] การาเปนฺติ… ทาิกํ เปนฺติ… สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว ¶ , มสฺสุ กปฺปาเปตพฺพํ…เป… น มสฺสุ วฑฺฒาเปตพฺพํ… น โคโลมิกํ การาเปตพฺพํ… น จตุรสฺสกํ การาเปตพฺพํ… น ปริมุขํ การาเปตพฺพํ… น อฑฺฒทุกํ การาเปตพฺพํ… น ทาิกา เปตพฺพา… น สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปตพฺพํ. โย สํหราเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน สมฺพาเธ วโณ โหติ. เภสชฺชํ น สนฺติฏฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กตฺตริกาย เกเส เฉทาเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, กตฺตริกาย เกสา เฉทาเปตพฺพา. โย เฉทาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน สีเส วโณ โหติ, น สกฺโกติ ขุเรน เกเส โอโรเปตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา กตฺตริกาย เกเส เฉทาเปตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ทีฆานิ นาสิกาโลมานิ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ปิสาจิลฺลิกาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทีฆํ นาสิกาโลมํ ธาเรตพฺพํ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู สกฺขริกายปิ มธุสิตฺถเกนปิ นาสิกาโลมํ คาหาเปนฺติ. นาสิกา ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สณฺฑาส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปลิตํ คาหาเปนฺติ ¶ . มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปลิตํ คาหาเปตพฺพํ. โย คาหาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๗๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน กณฺณคูถเกหิ กณฺณา ถกิตา โหนฺติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กณฺณมลหรณิ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจา กณฺณมลหรณิโย ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา กณฺณมลหรณิโย ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ ทนฺตมยํ วิสาณมยํ นฬมยํ เวฬุมยํ กฏฺมยํ ชตุมยํ ผลมยํ โลหมยํ สงฺขนาภิมย’’นฺติ.
๒๗๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู พหุํ โลหภณฺฑํ กํสภณฺฑํ สนฺนิจยํ กโรนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา พหุํ โลหภณฺฑํ กํสภณฺฑํ สนฺนิจยํ กริสฺสนฺติ ¶ , เสยฺยถาปิ ¶ กํสปตฺถริกา’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, พหุํ โลหภณฺฑํ กํสภณฺฑํ สนฺนิจโย กาตพฺโพ. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อฺชนิมฺปิ อฺชนิสลากมฺปิ กณฺณมลหรณิมฺปิ พนฺธนมตฺตมฺปิ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฺชนึ อฺชนิสลากํ กณฺณมลหรณึ พนฺธนมตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สงฺฆาฏิปลฺลตฺถิกาย นิสีทนฺติ. สงฺฆาฏิยา ปตฺตา ลุชฺชนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สงฺฆาฏิปลฺลตฺถิกาย นิสีทิตพฺพํ. โย นิสีเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส วินา อาโยเคน [อาโยคา (สี. สฺยา.)] น ผาสุ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาโยค’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กถํ นุ โข อาโยโค กาตพฺโพ’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตนฺตกํ เวมํ กวฏํ [เวมกํ วฏฺฏํ (สี.), เวมกํ วฏํ (สฺยา.)] สลากํ สพฺพํ ตนฺตภณฺฑก’’นฺติ.
๒๗๘. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อกายพนฺธโน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. ตสฺส รถิกาย อนฺตรวาสโก ปภสฺสิตฺถ. มนุสฺสา อุกฺกุฏฺิมกํสุ ¶ . โส ภิกฺขุ มงฺกุ ¶ อโหสิ ¶ . อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อกายพนฺธเนน คาโม ปวิสิตพฺโพ. โย ปวิเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กายพนฺธน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจานิ กายพนฺธนานิ ธาเรนฺติ – กลาพุกํ, เทฑฺฑุภกํ, มุรชํ, มทฺทวีณํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจานิ กายพนฺธนานิ ธาเรตพฺพานิ – กลาพุกํ, เทฑฺฑุภกํ, มุรชํ, มทฺทวีณํ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว กายพนฺธนานิ – ปฏฺฏิกํ, สูกรนฺตก’’นฺติ. กายพนฺธนสฺส ทสา ¶ ชีรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุรชํ มทฺทวีณ’’นฺติ. กายพนฺธนสฺส อนฺโต ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โสภณํ คุณก’’นฺติ. กายพนฺธนสฺส ปวนนฺโต ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิธ’’นฺติ [วีถนฺติ (สี. สฺยา.)].
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ วิเธ ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา วิธา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ…เป… สงฺขนาภิมยํ สุตฺตมย’’นฺติ.
๒๗๙. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อานนฺโท ลหุกา สงฺฆาฏิโย ปารุปิตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. วาตมณฺฑลิกาย สงฺฆาฏิโย อุกฺขิปิยึสุ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คณฺิกํ ปาสก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจา คณฺิกาโย ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา คณฺิกา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ ทนฺตมยํ วิสาณมยํ นฬมยํ เวฬุมยํ กฏฺมยํ ชตุมยํ ผลมยํ โลหมยํ สงฺขนาภิมยํ สุตฺตมย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คณฺิกมฺปิ ปาสกมฺปิ จีวเร ¶ อปฺเปนฺติ. จีวรํ ชีรติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คณฺิกผลกํ ปาสกผลก’’นฺติ. คณฺิกผลกมฺปิ ¶ ปาสกผลกมฺปิ อนฺเต อปฺเปนฺติ. โกฏฺโฏ [โกโณ (สี. สฺยา.)] วิวริยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คณฺิกผลกํ อนฺเต อปฺเปตุํ; ปาสกผลกํ สตฺตงฺคุลํ วา อฏฺงฺคุลํ วา โอคาเหตฺวา อปฺเปตุ’’นฺติ.
๒๘๐. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิหินิวตฺถํ นิวาเสนฺติ – หตฺถิโสณฺฑกํ, มจฺฉวาฬกํ, จตุกณฺณกํ, ตาลวณฺฏกํ, สตวลิกํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหินิวตฺถํ นิวาเสตพฺพํ – หตฺถิโสณฺฑกํ, มจฺฉวาฬกํ, จตุกณฺณกํ, ตาลวณฺฏกํ, สตวลิกํ. โย นิวาเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิหิปารุตํ ปารุปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหิปารุตํ ปารุปิตพฺพํ. โย ปารุเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สํเวลฺลิยํ นิวาเสนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ¶ รฺโ มุณฺฑวฏฺฏีติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สํเวลฺลิยํ นิวาเสตพฺพํ. โย นิวาเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๑. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุภโตกาชํ หรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ รฺโ มุณฺฑวฏฺฏีติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุภโตกาชํ หริตพฺพํ. โย หเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกโตกาชํ อนฺตรากาชํ สีสภารํ ขนฺธภารํ กฏิภารํ โอลมฺพก’’นฺติ.
๒๘๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ทนฺตกฏฺํ น ขาทนฺติ. มุขํ ทุคฺคนฺธํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
‘‘ปฺจิเม ¶ , ภิกฺขเว, อาทีนวา ทนฺตกฏฺสฺส อขาทเน. อจกฺขุสฺสํ, มุขํ ทุคฺคนฺธํ โหติ, รสหรณิโย น วิสุชฺฌนฺติ, ปิตฺตํ เสมฺหํ ภตฺตํ ปริโยนนฺธติ, ภตฺตมสฺส นจฺฉาเทติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อาทีนวา ทนฺตกฏฺสฺส อขาทเน.
‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, อานิสํสา ทนฺตกฏฺสฺส ขาทเน. จกฺขุสฺสํ, มุขํ น ทุคฺคนฺธํ โหติ, รสหรณิโย วิสุชฺฌนฺติ, ปิตฺตํ เสมฺหํ ภตฺตํ น ปริโยนนฺธติ, ภตฺตมสฺส ฉาเทติ ¶ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อานิสํสา ทนฺตกฏฺสฺส ขาทเน. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทนฺตกฏฺ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทีฆานิ ทนฺตกฏฺานิ ขาทนฺติ, เตเหว สามเณรํ อาโกเฏนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, ทีฆํ ทนฺตกฏฺํ ขาทิตพฺพํ. โย ขาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺงฺคุลปรมํ ทนฺตกฏฺํ, น จ เตน สามเณโร อาโกเฏตพฺโพ. โย อาโกเฏยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อติมฏาหกํ ทนฺตกฏฺํ ขาทนฺตสฺส กณฺเ วิลคฺคํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อติมฏาหกํ ทนฺตกฏฺํ ขาทิตพฺพํ. โย ขาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จตุรงฺคุลปจฺฉิมํ [จตุรงฺคุลํ ปจฺฉิมํ (ก.)] ทนฺตกฏฺ’’นฺติ.
๒๘๓. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทายํ อาลิมฺเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ทวฑาหกาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทาโย อาลิมฺปิตพฺโพ. โย อาลิมฺเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน วิหารา ติณคหนา โหนฺติ, ทวฑาเห ฑยฺหมาเน วิหารา ฑยฺหนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺติ ปฏคฺคึ ¶ ทาตุํ, ปริตฺตํ กาตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทวฑาเห ฑยฺหมาเน ปฏคฺคึ ทาตุํ, ปริตฺตํ กาตุ’’นฺติ.
๒๘๔. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู รุกฺขํ อภิรุหนฺติ, รุกฺขา รุกฺขํ สงฺกมนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ มกฺกฏาติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, รุกฺโข อภิรุหิตพฺโพ. โย อภิรุเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค หตฺถี ปริยุฏฺาติ. อถ โข โส ภิกฺขุ รุกฺขมูลํ อุปธาวิตฺวา กุกฺกุจฺจายนฺโต รุกฺขํ น อภิรุหิ. โส หตฺถี อฺเน อคมาสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สติ กรณีเย โปริสํ รุกฺขํ อภิรุหิตุํ อาปทาสุ ยาวทตฺถ’’นฺติ.
๒๘๕. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน ยเมฬเกกุฏา นาม [ยเมฬุเตกุลา นาม (สี.), เมฏฺโกกุฏฺา นาม (สฺยา.)] ภิกฺขู ทฺเว ภาติกา โหนฺติ พฺราหฺมณชาติกา กลฺยาณวาจา กลฺยาณวากฺกรณา. เต เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ¶ เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘เอตรหิ, ภนฺเต, ภิกฺขู นานานามา นานาโคตฺตา นานาชจฺจา นานากุลา ปพฺพชิตา. เต สกาย นิรุตฺติยา พุทฺธวจนํ ทูเสนฺติ. หนฺท มยํ, ภนฺเต, พุทฺธวจนํ ฉนฺทโส อาโรเปมา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, เอวํ วกฺขถ – ‘หนฺท มยํ, ภนฺเต, พุทฺธวจนํ ฉนฺทโส อาโรเปมา’ติ. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, พุทฺธวจนํ ฉนฺทโส อาโรเปตพฺพํ. โย อาโรเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สกาย นิรุตฺติยา พุทฺธวจนํ ปริยาปุณิตุ’’นฺติ.
๒๘๖. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โลกายตํ ปริยาปุณนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว, โลกายเต สารทสฺสาวี อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุทฺธึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘อิมสฺมึ วา ปน ธมฺมวินเย สารทสฺสาวี โลกายตํ ปริยาปุเณยฺยา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘น, ภิกฺขเว, โลกายตํ ปริยาปุณิตพฺพํ. โย ปริยาปุเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โลกายตํ วาเจนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โลกายตํ วาเจตพฺพํ. โย วาเจยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ติรจฺฉานวิชฺชํ ปริยาปุณนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานวิชฺชา ปริยาปุณิตพฺพา. โย ปริยาปุเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ติรจฺฉานวิชฺชํ วาเจนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานวิชฺชา วาเจตพฺพา. โย วาเจยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๘. เตน โข ปน ¶ สมเยน ภควา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต ขิปิ. ภิกฺขู – ‘ชีวตุ, ภนฺเต, ภควา; ชีวตุ สุคโต’ติ – อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ อกํสุ. เตน สทฺเทน ธมฺมกถา อนฺตรา อโหสิ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว, ขิปิเต ‘ชีวา’ติ วุตฺโต [วุตฺเต (ก.)] ตปฺปจฺจยา ชีเวยฺย วา ¶ มเรยฺย วา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘น, ภิกฺขเว, ขิปิเต ‘ชีวา’ติ วตฺตพฺโพ. โย วเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ภิกฺขูนํ ขิปิเต ‘ชีวถ ภนฺเต’ติ วทนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาลปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ‘ชีวถ ภนฺเต’ติ วุจฺจมานา นาลปิสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘คิหี, ภิกฺขเว, มงฺคลิกา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิหีนํ ‘ชีวถ ภนฺเต’ติ วุจฺจมาเนน ‘จิรํ ชีวา’ติ วตฺตุ’’นฺติ.
๒๘๙. เตน โข ปน สมเยน ภควา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต นิสินฺโน โหติ. อฺตเรน ภิกฺขุนา ลสุณํ ขายิตํ โหติ. โส – มา ภิกฺขู พฺยาพาธึสูติ – เอกมนฺตํ นิสีทิ. อทฺทสา โข ภควา ตํ ภิกฺขุํ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ. ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอกมนฺตํ นิสินฺโน’’ติ ¶ ? ‘‘เอเตน, ภนฺเต, ภิกฺขุนา ลสุณํ ขายิตํ. โส – มา ภิกฺขู พฺยาพาธึสูติ – เอกมนฺตํ นิสินฺโน’’ติ. ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว [ภิกฺขเว ภิกฺขุนา (สฺยา.)], ตํ ขาทิตพฺพํ, ยํ ขาทิตฺวา เอวรูปาย ธมฺมกถาย ปริพาหิโย อสฺสา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘น, ภิกฺขเว, ลสุณํ ขาทิตพฺพํ. โย ขาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อุทรวาตาพาโธ โหติ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปุพฺเพ เต, อาวุโส สาริปุตฺต, อุทรวาตาพาโธ เกน ผาสุ โหตี’’ติ? ‘‘ลสุเณน เม, อาวุโส’’ติ [อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ ‘‘ปุพฺเพ โข เม อาวุโส โมคฺคลฺลาน อุทรวาตาพาโธ ลสุเณน ผาสุ โหตี’’ติ (ก.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา ลสุณํ ขาทิตุ’’นฺติ.
๒๙๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อาราเม ตหํ ตหํ ปสฺสาวํ กโรนฺติ. อาราโม ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกมนฺตํ ปสฺสาวํ กาตุ’’นฺติ ¶ . อาราโม ทุคฺคนฺโธ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปสฺสาวกุมฺภิ’’นฺติ. ทุกฺขํ นิสินฺนา ปสฺสาวํ กโรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปสฺสาวปาทุก’’นฺติ. ปสฺสาวปาทุกา ปากฏา โหนฺติ. ภิกฺขู หิริยนฺติ ปสฺสาวํ กาตุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. ปสฺสาวกุมฺภี อปารุตา ทุคฺคนฺธา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ.
๒๙๑. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อาราเม ตหํ ตหํ วจฺจํ กโรนฺติ. อาราโม ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, เอกมนฺตํ วจฺจํ กาตุ’’นฺติ. อาราโม ทุคฺคนฺโธ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วจฺจกูป’’นฺติ. วจฺจกูปสฺส กูลํ ลุชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. วจฺจกูโป นีจวตฺถุโก โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. อนฺเต นิสินฺนา วจฺจํ กโรนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺถริตฺวา มชฺเฌ ฉิทฺทํ กตฺวา วจฺจํ กาตุ’’นฺติ ¶ . ทุกฺขํ นิสินฺนา วจฺจํ กโรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วจฺจปาทุก’’นฺติ. พหิทฺธา ปสฺสาวํ ¶ กโรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปสฺสาวโทณิก’’นฺติ. อวเลขนกฏฺํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อวเลขนกฏฺ’’นฺติ. อวเลขนปิโร น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อวเลขนปิร’’นฺติ. วจฺจกูโป อปารุโต ทุคฺคนฺโธ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ. อชฺโฌกาเส วจฺจํ กโรนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ…เป… ¶ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วจฺจกุฏิ’’นฺติ. วจฺจกุฏิยา กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. วจฺจกุฏิยา ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ.
๒๙๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ชราทุพฺพโล วจฺจํ กตฺวา วุฏฺหนฺโต ¶ ปริปตติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอลมฺพก’’นฺติ. วจฺจกุฏิ อปริกฺขิตฺตา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. โกฏฺโก น โหติ…เป… (‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกฏฺก’’นฺติ. โกฏฺกสฺส กวาฏํ น ¶ โหติ) [(อนุชานามิ ภิกฺขเว โกฏฺกนฺติ. โกฏฺโก นีจวตฺถุโก โหติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว อุจฺจวตฺถุกํ กาตุนฺติ. จโย ปริปตติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว จินิตุํ ตโย จเย อิฏฺกาจยํ สิลาจยํ ทารุจยนฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว ตโย โสปาเน อิฏฺกาโสปานํ สิลาโสปานํ ทารุโสปานนฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว อาลมฺพนพาหนฺติ. โกฏฺกสฺส กวาฏํ น โหติ.) (สฺยา. กํ.)] …เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. โกฏฺเก ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิก’’นฺติ. ปริเวณํ จิกฺขลฺลํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มรุมฺพํ ปกิริตุ’’นฺติ. น ปริยาปุณนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปทรสิลํ [ปฏฺฏสิลํ (ก.)] นิกฺขิปิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ. อาจมนกุมฺภี น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาจมนกุมฺภิ’’นฺติ. อาจมนสราวโก ¶ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาจมนสราวก’’นฺติ. ทุกฺขํ นิสินฺนา อาจเมนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาจมนปาทุก’’นฺติ. อาจมนปาทุกา ปากฏา โหนฺติ, ภิกฺขู หิริยนฺติ อาจเมตุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร ¶ – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. อาจมนกุมฺภี อปารุตา โหติ, ติณจุณฺเณหิปิ ปํสุเกหิปิ โอกิริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ.
๒๙๓. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ, โอจินนฺติปิ โอจินาเปนฺติปิ, คนฺเถนฺติปิ คนฺถาเปนฺติปิ, เอกโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ ¶ การาเปนฺติปิ, มฺชริกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วิธูติกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วฏํสกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อาเวฬํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีนํ กุลธีตานํ กุลกุมารีนํ กุลสุณฺหานํ กุลทาสีนํ เอกโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, มฺชริกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วิธูติกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วฏํสกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อาเวฬํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ สทฺธึ เอกภาชเนปิ ภฺุชนฺติ, เอกถาลเกปิ ปิวนฺติ, เอกาสเนปิ นิสีทนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, วิกาเลปิ ภฺุชนฺติ, มชฺชมฺปิ ปิวนฺติ, มาลาคนฺธวิเลปนมฺปิ ธาเรนฺติ, นจฺจนฺติปิ, คายนฺติปิ, วาเทนฺติปิ, ลาเสนฺติปิ; นจฺจนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ คายนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ วาเทนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ ลาเสนฺติ…เป… ลาเสนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ คายนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ วาเทนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ ลาเสนฺติ; อฏฺปเทปิ กีฬนฺติ, ทสปเทปิ กีฬนฺติ, อากาเสปิ กีฬนฺติ, ปริหารปเถปิ กีฬนฺติ, สนฺติกายปิ กีฬนฺติ, ขลิกายปิ กีฬนฺติ, ฆฏิกายปิ กีฬนฺติ, สลากหตฺเถนปิ กีฬนฺติ, อกฺเขนปิ กีฬนฺติ, ปงฺคจีเรนปิ กีฬนฺติ, วงฺกเกนปิ กีฬนฺติ, โมกฺขจิกายปิ กีฬนฺติ, จิงฺคุลเกนปิ กีฬนฺติ, ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬนฺติ, รถเกนปิ กีฬนฺติ, ธนุเกนปิ กีฬนฺติ ¶ , อกฺขริกายปิ กีฬนฺติ, มเนสิกายปิ กีฬนฺติ, ยถาวชฺเชนปิ กีฬนฺติ; หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, อสฺสสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, รถสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ธนุสฺมิมฺปิ ¶ สิกฺขนฺติ; ถรุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ; หตฺถิสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, อสฺสสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, รถสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติปิ อาธาวนฺติปิ; อุสฺเสเฬนฺติปิ, อปฺโผเฏนฺติปิ, นิพฺพุชฺฌนฺติปิ, มุฏฺีหิปิ ยุชฺฌนฺติ; รงฺคมชฺเฌปิ สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวา นจฺจกึ เอวํ วทนฺติ – ‘‘อิธ, ภคินิ, นจฺจสฺสู’’ติ; นลาฏิกมฺปิ เทนฺติ; วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, วิวิธํ อนาจารํ อาจริตพฺพํ. โย อาจเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมนฺเต อุรุเวลกสฺสเป ปพฺพชิเต สงฺฆสฺส พหุํ โลหภณฺฑํ ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ อุปฺปนฺนํ โหติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ภควตา โลหภณฺฑํ อนฺุาตํ, กึ อนนฺุาตํ; กึ ทารุภณฺฑํ อนฺุาตํ, กึ อนนฺุาตํ; กึ มตฺติกาภณฺฑํ อนฺุาตํ, กึ อนนฺุาต’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา ปหรณึ สพฺพํ โลหภณฺฑํ, เปตฺวา อาสนฺทึ ปลฺลงฺกํ ¶ ทารุปตฺตํ ทารุปาทุกํ สพฺพํ ทารุภณฺฑํ, เปตฺวา กตกฺจ กุมฺภการิกฺจ สพฺพํ มตฺติกาภณฺฑ’’นฺติ.
ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธโก ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
รุกฺเข ¶ ถมฺเภ จ กุฏฺเฏ จ, อฏฺฏาเน คนฺธสุตฺติยา;
วิคยฺห มลฺลโก กจฺฉุ, ชรา จ ปุถุปาณิกา.
วลฺลิกาปิ จ ปามงฺโค, กณฺสุตฺตํ น ธารเย;
กฏิ โอวฏฺฏิ กายุรํ, หตฺถาภรณมุทฺทิกา.
ทีเฆ โกจฺเฉ ผเณ หตฺเถ, สิตฺถา อุทกเตลเก;
อาทาสุทปตฺตวณา, อาเลโปมฺมทฺทจุณฺณนา.
ลฺเฉนฺติ องฺคราคฺจ, มุขราคํ ตทูภยํ;
จกฺขุโรคํ คิรคฺคฺจ, อายตํ สรพาหิรํ.
อมฺพเปสิสกเลหิ, อหิจฺฉินฺทิ จ จนฺทนํ;
อุจฺจาวจา ปตฺตมูลา, สุวณฺโณ พหลา วลี.
จิตฺรา ¶ ทุสฺสติ ทุคฺคนฺโธ, อุณฺเห ภิชฺชึสุ มิฑฺฒิยา;
ปริภณฺฑํ ติณํ โจฬํ, มาลํ กุณฺโฑลิกาย จ.
ถวิกา ¶ อํสพทฺธฺจ, ตถา พนฺธนสุตฺตกา;
ขิเล มฺเจ จ ปีเ จ, องฺเก ฉตฺเต ปณามนา.
ตุมฺพฆฏิฉวสีสํ, จลกานิ ปฏิคฺคโห;
วิปฺผาลิทณฺฑโสวณฺณํ, ปตฺเต เปสิ จ นาฬิกา.
กิณฺณสตฺตุ สริตฺจ, มธุสิตฺถํ สิปาฏิกํ;
วิกณฺณํ พนฺธิวิสมํ, ฉมาชิรปโหติ จ.
กฬิมฺภํ ¶ โมฆสุตฺตฺจ, อโธตลฺลํ อุปาหนา;
องฺคุเล ปฏิคฺคหฺจ, วิตฺถกํ ถวิกพทฺธกา.
อชฺโฌกาเส นีจวตฺถุ, จโย จาปิ วิหฺเร;
ปริปติ ติณจุณฺณํ, อุลฺลิตฺตอวลิตฺตกํ.
เสตํ กาฬกวณฺณฺจ, ปริกมฺมฺจ เครุกํ;
มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, มกรทนฺตกปาฏิกํ.
จีวรวํสํ รชฺชฺุจ, อนฺุาสิ วินายโก;
อุชฺฌิตฺวา ปกฺกมนฺติ จ, กถินํ ปริภิชฺชติ.
วินิเวิยติ กุฏฺเฏปิ, ปตฺเตนาทาย คจฺฉเร;
ถวิกา พนฺธสุตฺตฺจ, พนฺธิตฺวา จ อุปาหนา.
อุปาหนตฺถวิกฺจ, อํสพทฺธฺจ สุตฺตกํ;
อุทกากปฺปิยํ มคฺเค, ปริสฺสาวนโจฬกํ.
ธมฺมกรณํ ทฺเว ภิกฺขู, เวสาลึ อคมา มุนิ;
ทณฺฑํ โอตฺถรกํ ตตฺถ, อนฺุาสิ ปริสฺสาวนํ.
มกเสหิ ¶ ปณีเตน, พหฺวาพาธา จ ชีวโก;
จงฺกมนชนฺตาฆรํ ¶ , วิสเม นีจวตฺถุโก.
ตโย ¶ จเย วิหฺนฺติ, โสปานาลมฺพเวทิกํ;
อชฺโฌกาเส ติณจุณฺณํ, อุลฺลิตฺตอวลิตฺตกํ.
เสตกํ ¶ กาฬวณฺณฺจ, ปริกมฺมฺจ เครุกํ;
มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, มกรทนฺตกปาฏิกํ.
วํสํ จีวรรชฺชฺุจ, อุจฺจฺจ วตฺถุกํ กเร;
จโย โสปานพาหฺจ, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ.
อุทุกฺขลุตฺตรปาสกํ, วฏฺฏิฺจ กปิสีสกํ;
สูจิฆฏิตาฬจฺฉิทฺทํ, อาวิฺฉนฺจ รชฺชุกํ.
มณฺฑลํ ธูมเนตฺตฺจ, มชฺเฌ จ มุขมตฺติกา;
โทณิ ทุคฺคนฺธา ทหติ, อุทกฏฺานํ สราวกํ.
น เสเทติ จ จิกฺขลฺลํ, โธวิ นิทฺธมนํ กเร;
ปีฺจ โกฏฺเก กมฺมํ, มรุมฺพา สิลา นิทฺธมนํ.
นคฺคา ฉมาย วสฺสนฺเต, ปฏิจฺฉาที ตโย ตหึ;
อุทปานํ ลุชฺชติ นีจํ, วลฺลิยา กายพนฺธเน.
ตุลํ กฏกฏํ จกฺกํ, พหู ภิชฺชนฺติ ภาชนา;
โลหทารุจมฺมขณฺฑํ, สาลาติณาปิธานิ จ.
โทณิจนฺทนิ ปาการํ, จิกฺขลฺลํ นิทฺธมเนน จ;
สีติคตํ โปกฺขรณึ, ปุราณฺจ นิลฺเลขณํ.
จาตุมาสํ ¶ สยนฺติ จ, นมตกฺจ [คนฺธปุปฺผํ (สฺยา.)] นธิฏฺเห;
อาสิตฺตกํ ¶ มโฬริกํ, ภฺุชนฺเตกํ ตุวฏฺเฏยฺยุํ.
วฑฺโฒ โพธิ น อกฺกมิ, ฆฏํ กตกสมฺมชฺชนิ;
สกฺขรํ กถลฺเจว, เผณกํ ปาทฆํสนี.
วิธูปนํ ตาลวณฺฏํ, มกสฺจาปิ จามรี;
ฉตฺตํ วินา จ อาราเม, ตโย สิกฺกาย สมฺมุติ.
โรมสิตฺถา นขา ทีฆา, ฉินฺทนฺตงฺคุลิกา ทุกฺขา;
สโลหิตํ ปมาณฺจ, วีสติ ทีฆเกสตา.
ขุรํ สิลํ สิปาฏิกํ, นมตกํ ขุรภณฺฑกํ;
มสฺสุํ กปฺเปนฺติ วฑฺเฒนฺติ, โคโลมิจตุรสฺสกํ.
ปริมุขํ ¶ อฑฺฒทุกฺจ, ทาิสมฺพาธสํหเร;
อาพาธา กตฺตริวโณ, ทีฆํ สกฺขริกาย จ.
ปลิตํ ถกิตํ อุจฺจา, โลหภณฺฑฺชนี สห;
ปลฺลตฺถิกฺจ อาโยโค, วฏํ สลากพนฺธนํ.
กลาพุกํ เทฑฺฑุภกํ, มุรชํ มทฺทวีณกํ;
ปฏฺฏิกา สูกรนฺตฺจ, ทสา มุรชเวณิกา;
อนฺโต โสภํ คุณกฺจ, ปวนนฺโตปิ ชีรติ.
คณฺิกา อุจฺจาวจฺจ, ผลกนฺเตปิ โอคาเห;
คิหิวตฺถํ หตฺถิโสณฺฑํ, มจฺฉกํ จตุกณฺณกํ.
ตาลวณฺฏํ สตวลิ, คิหิปารุตปารุปํ;
สํเวลฺลิ ¶ อุภโตกาชํ, ทนฺตกฏฺํ อาโกฏเน.
กณฺเ ¶ วิลคฺคํ ทายฺจ, ปฏคฺคิ รุกฺขหตฺถินา;
ยเมเฬ โลกายตกํ, ปริยาปุณึสุ วาจยุํ.
ติรจฺฉานกถา ¶ วิชฺชา, ขิปิ มงฺคลํ ขาทิ จ;
วาตาพาโธ ทุสฺสติ จ, ทุคฺคนฺโธ ทุกฺขปาทุกา.
หิริยนฺติ ปารุทุคฺคนฺโธ, ตหํ ตหํ กโรนฺติ จ;
ทุคฺคนฺโธ กูปํ ลุชฺชนฺติ, อุจฺจวตฺถุ จเยน จ.
โสปานาลมฺพนพาหา อนฺเต, ทุกฺขฺจ ปาทุกา;
พหิทฺธา โทณิ กฏฺฺจ, ปิโร จ อปารุโต.
วจฺจกุฏึ กวาฏฺจ, ปิฏฺสงฺฆาฏเมว จ;
อุทุกฺขลุตฺตรปาโส, วฏฺฏิฺจ กปิสีสกํ.
สูจิฆฏิตาฬจฺฉิทฺทํ, อาวิฺฉนจฺฉิทฺทเมว จ;
รชฺชุ อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ, เสตวณฺณฺจ กาฬกํ.
มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, มกรํ ปฺจปฏิกํ;
จีวรวํสํ รชฺชฺุจ, ชราทุพฺพลปาการํ.
โกฏฺเก จาปิ ตเถว, มรุมฺพํ ปทรสิลา;
สนฺติฏฺติ นิทฺธมนํ, กุมฺภิฺจาปิ สราวกํ.
ทุกฺขํ ¶ หิริ อปิธานํ, อนาจารฺจ อาจรุํ;
โลหภณฺฑํ ¶ อนฺุาสิ, ปยิตฺวา ปหรณึ.
ปยิตฺวา สนฺทิปลฺลงฺกํ, ทารุปตฺตฺจ ปาทุกํ;
สพฺพํ ทารุมยํ ภณฺฑํ, อนฺุาสิ มหามุนิ.
กตกํ ¶ กุมฺภการฺจ, ปยิตฺวา ตถาคโต;
สพฺพมฺปิ มตฺติกาภณฺฑํ, อนฺุาสิ อนุกมฺปโก.
ยสฺส วตฺถุสฺส นิทฺเทโส, ปุริเมน ยทิ สมํ;
ตมฺปิ สํขิตฺตํ อุทฺทาเน, นยโต ตํ วิชานิยา.
เอวํ ทสสตา วตฺถู, วินเย ขุทฺทกวตฺถุเก;
สทฺธมฺมฏฺิติโก เจว, เปสลานฺจนุคฺคโห.
สุสิกฺขิโต วินยธโร, หิตจิตฺโต สุเปสโล;
ปทีปกรโณ ธีโร, ปูชารโห พหุสฺสุโตติ.
ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.