📜
มหาสงฺคาโม
๑. โวหรนฺเตน ชานิตพฺพาทิ
๓๖๘. สงฺคามาวจเร ¶ ¶ ¶ ภิกฺขุนา สงฺเฆ โวหรนฺเตน วตฺถุ ชานิตพฺพํ, วิปตฺติ ชานิตพฺพา, อาปตฺติ ชานิตพฺพา, นิทานํ ชานิตพฺพํ, อากาโร ชานิตพฺโพ, ปุพฺพาปรํ ชานิตพฺพํ, กตากตํ ชานิตพฺพํ, กมฺมํ ชานิตพฺพํ, อธิกรณํ ชานิตพฺพํ, สมโถ ชานิตพฺโพ, น ฉนฺทาคติ คนฺตพฺพา, น โทสาคติ คนฺตพฺพา, น โมหาคติ คนฺตพฺพา, น ภยาคติ คนฺตพฺพา, สฺาปนีเย าเน สฺาเปตพฺพํ, นิชฺฌาปนีเย าเน นิชฺฌาเปตพฺพํ, เปกฺขนีเย าเน เปกฺขิตพฺพํ, ปสาทนีเย าเน ปสาเทตพฺพํ, ลทฺธปกฺโขมฺหีติ ปรปกฺโข นาวชานิตพฺโพ, พหุสฺสุโตมฺหีติ อปฺปสฺสุโต นาวชานิตพฺโพ, เถรตโรมฺหีติ นวกตโร นาวชานิตพฺโพ, อสมฺปตฺตํ น พฺยาหาตพฺพํ, สมฺปตฺตํ ธมฺมโต วินยโต น ปริหาเปตพฺพํ, เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ.
๓๖๙. วตฺถุ ชานิตพฺพนฺติ อฏฺปาราชิกานํ [อฏฺนฺนํ ปาราชิกานํ (สี. ก.)] วตฺถุ ชานิตพฺพํ, เตวีสสงฺฆาทิเสสานํ วตฺถุ ชานิตพฺพํ, ทฺเวอนิยตานํ วตฺถุ ชานิตพฺพํ, ทฺเวจตฺตารีสนิสฺสคฺคิยานํ วตฺถุ ชานิตพฺพํ, อฏฺาสีติสตปาจิตฺติยานํ วตฺถุ ชานิตพฺพํ, ทฺวาทสปาฏิเทสนียานํ วตฺถุ ชานิตพฺพํ, ทุกฺกฏานํ วตฺถุ ¶ ชานิตพฺพํ, ทุพฺภาสิตานํ วตฺถุ ชานิตพฺพํ.
๓๗๐. วิปตฺติ ชานิตพฺพาติ สีลวิปตฺติ ชานิตพฺพา, อาจารวิปตฺติ ชานิตพฺพา, ทิฏฺิวิปตฺติ ชานิตพฺพา, อาชีววิปตฺติ ชานิตพฺพา.
๓๗๑. อาปตฺติ ชานิตพฺพาติ ปาราชิกาปตฺติ ชานิตพฺพา, สงฺฆาทิเสสาปตฺติ ชานิตพฺพา, ถุลฺลจฺจยาปตฺติ ¶ ชานิตพฺพา, ปาจิตฺติยาปตฺติ ชานิตพฺพา, ปาฏิเทสนียาปตฺติ ชานิตพฺพา, ทุกฺกฏาปตฺติ ชานิตพฺพา, ทุพฺภาสิตาปตฺติ ชานิตพฺพา.
๓๗๒. นิทานํ ¶ ชานิตพฺพนฺติ อฏฺปาราชิกานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, เตวีสสงฺฆาทิเสสานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทฺเวอนิยตานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทฺเวจตฺตารีสนิสฺสคฺคิยานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, อฏฺาสีติสตปาจิตฺติยานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทฺวาทสปาฏิเทสนียานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทุกฺกฏานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทุพฺภาสิตานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ.
๓๗๓. อากาโร ชานิตพฺโพติ สงฺโฆ อาการโต ชานิตพฺโพ, คโณ อาการโต ชานิตพฺโพ, ปุคฺคโล อาการโต ชานิตพฺโพ, โจทโก อาการโต ชานิตพฺโพ, จุทิตโก อาการโต ชานิตพฺโพ ¶ . สงฺโฆ อาการโต ชานิตพฺโพติ ปฏิพโล นุ โข อยํ สงฺโฆ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุทาหุ โนติ, เอวํ สงฺโฆ อาการโต ชานิตพฺโพ. คโณ อาการโต ชานิตพฺโพติ ปฏิพโล นุ โข อยํ คโณ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุทาหุ โนติ, เอวํ คโณ อาการโต ชานิตพฺโพ ¶ . ปุคฺคโล อาการโต ชานิตพฺโพติ ปฏิพโล นุ โข อยํ ปุคฺคโล อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุทาหุ โนติ, เอวํ ปุคฺคโล อาการโต ชานิตพฺโพ. โจทโก อาการโต ชานิตพฺโพติ กจฺจิ นุ โข อยมายสฺมา ปฺจสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺาย ปรํ โจเทติ อุทาหุ โนติ, เอวํ โจทโก อาการโต ชานิตพฺโพ. จุทิตโก อาการโต ชานิตพฺโพติ กจฺจิ นุ โข อยมายสฺมา ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺิโต สจฺเจ จ อกุปฺเป จ อุทาหุ โนติ, เอวํ จุทิตโก อาการโต ชานิตพฺโพ.
๓๗๔. ปุพฺพาปรํ ชานิตพฺพนฺติ กจฺจิ นุ โข อยมายสฺมา วตฺถุโต วา วตฺถุํ สงฺกมติ, วิปตฺติโต วา วิปตฺตึ สงฺกมติ, อาปตฺติโต วา อาปตฺตึ สงฺกมติ, อวชานิตฺวา วา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา วา อวชานาติ, อฺเน วา อฺํ ปฏิจรติ, อุทาหุ โนติ, เอวํ ปุพฺพาปรํ ชานิตพฺพํ.
๓๗๕. กตากตํ ชานิตพฺพนฺติ เมถุนธมฺโม ชานิตพฺโพ, เมถุนธมฺมสฺส อนุโลมํ ชานิตพฺพํ, เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโค ชานิตพฺโพ. เมถุนธมฺโม ชานิตพฺโพติ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติ ชานิตพฺพา. เมถุนธมฺมสฺส อนุโลมํ ¶ ชานิตพฺพนฺติ ภิกฺขุ อตฺตโน มุเขน ปรสฺส องฺคชาตํ คณฺหาติ ¶ . เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโค ชานิตพฺโพติ วณฺณาวณฺโณ [วณฺโณ อวณฺโณ (สฺยา.)], กายสํสคฺโค, ทุฏฺุลฺลวาจา, อตฺตกามปาริจริยา, วจนมนุปฺปทานํ ¶ [ธนมนุปฺปทานํ (ก.)].
๓๗๖. กมฺมํ ชานิตพฺพนฺติ โสฬสกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ – จตฺตาริ อปโลกนกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ, จตฺตาริ ตฺติกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ, จตฺตาริ ตฺติทุติยกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ, จตฺตาริ ตฺติจตุตฺถกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ.
๓๗๗. อธิกรณํ ชานิตพฺพนฺติ จตฺตาริ อธิกรณานิ ชานิตพฺพานิ – วิวาทาธิกรณํ ชานิตพฺพํ, อนุวาทาธิกรณํ ชานิตพฺพํ, อาปตฺตาธิกรณํ ชานิตพฺพํ, กิจฺจาธิกรณํ ชานิตพฺพํ.
๓๗๘. สมโถ ชานิตพฺโพติ สตฺต สมถา ชานิตพฺพา – สมฺมุขาวินโย ชานิตพฺโพ, สติวินโย ชานิตพฺโพ, อมูฬฺหวินโย ชานิตพฺโพ, ปฏิฺาตกรณํ ชานิตพฺพํ, เยภุยฺยสิกา ชานิตพฺพา, ตสฺสปาปิยสิกา ชานิตพฺพา, ติณวตฺถารโก ชานิตพฺโพ.
๒. อคติอคนฺตพฺโพ
๓๗๙. น ฉนฺทาคติ คนฺตพฺพาติ ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺโต กถํ ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ? อิเธกจฺโจ – ‘‘อยํ เม อุปชฺฌาโย วา อาจริโย วา สทฺธิวิหาริโก วา อนฺเตวาสิโก วา สมานุปชฺฌายโก วา สมานาจริยโก วา สนฺทิฏฺโ วา สมฺภตฺโต วา าติสาโลหิโต วา’’ติ, ตสฺสานุกมฺปาย ตสฺสานุรกฺขาย อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ¶ ทีเปติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อนาปตฺตึ ¶ อาปตฺตีติ ทีเปติ, อาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปติ, ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปติ, ครุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปติ, สาวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อนวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปติ, ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อทุฏฺุลฺลํ ¶ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺโต พหุชนาหิตาย ¶ ปฏิปนฺโน โหติ พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺโต ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิฺูนํ, พหฺุจ อปฺุํ ปสวติ. ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺโต เอวํ ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ.
๓๘๐. น โทสาคติ คนฺตพฺพาติ โทสาคตึ คจฺฉนฺโต กถํ โทสาคตึ คจฺฉติ? อิเธกจฺโจ อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาตํ พนฺธติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาตํ พนฺธติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ ¶ อาฆาตํ พนฺธติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ… อนตฺถํ จรติ… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาตํ พนฺธติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ… อตฺถํ จรติ… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาตํ พนฺธติ. อิเมหิ นวหิ อาฆาตวตฺถูหิ อาฆาโต ปฏิฆาโต กุทฺโธ โกธาภิภูโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ โทสาคตึ คจฺฉนฺโต พหุชนาหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ โทสาคตึ คจฺฉนฺโต ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิฺูนํ พหฺุจ อปฺุํ ปสวติ. โทสาคตึ คจฺฉนฺโต เอวํ โทสาคตึ คจฺฉติ.
๓๘๑. น โมหาคติ คนฺตพฺพาติ โมหาคตึ คจฺฉนฺโต กถํ โมหาคตึ คจฺฉติ? รตฺโต ราควเสน คจฺฉติ, ทุฏฺโ โทสวเสน คจฺฉติ, มูฬฺโห โมหวเสน คจฺฉติ, ปรามฏฺโ ทิฏฺิวเสน คจฺฉติ, มูฬฺโห สํมูฬฺโห โมหาภิภูโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ¶ ทีเปติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ โมหาคตึ คจฺฉนฺโต พหุชนาหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ¶ ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ โมหาคตึ คจฺฉนฺโต ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิฺูนํ, พหฺุจ อปฺุํ ปสวติ. โมหาคตึ คจฺฉนฺโต เอวํ โมหาคตึ คจฺฉติ.
๓๘๒. น ภยาคติ คนฺตพฺพาติ ภยาคตึ คจฺฉนฺโต กถํ ภยาคตึ คจฺฉติ? อิเธกจฺโจ – ‘‘อยํ วิสมนิสฺสิโต วา คหนนิสฺสิโต วา พลวนิสฺสิโต วา กกฺขโฬ ผรุโส ชีวิตนฺตรายํ วา พฺรหฺมจริยนฺตรายํ วา กริสฺสตี’’ติ, ตสฺส ภยา ภีโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ¶ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ, อนาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปติ, อาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปติ, ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปติ, ครุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปติ, สาวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อนวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปติ, ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ ภยาคตึ คจฺฉนฺโต พหุชนาหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ ภยาคตึ คจฺฉนฺโต ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิฺูนํ, พหฺุจ อปฺุํ ปสวติ. ภยาคตึ คจฺฉนฺโต เอวํ ภยาคตึ คจฺฉติ.
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา, โย ธมฺมํ อติวตฺตติ;
นิหียติ ตสฺส ยโส, กาฬปกฺเขว จนฺทิมาติ.
๓. อคติอคมนํ
๓๘๓. กถํ ¶ น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต ¶ น ฉนฺทาคตึ ¶ คจฺฉติ, อวินยํ อวินโยติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, วินยํ วินโยติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อนาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, ลหุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, ครุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, สาวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อนวเสสํ ¶ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ. เอวํ น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ.
๓๘๔. กถํ น โทสาคตึ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต ¶ น โทสาคตึ คจฺฉติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต น โทสาคตึ คจฺฉติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น โทสาคตึ คจฺฉติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น โทสาคตึ คจฺฉติ. เอวํ น โทสาคตึ คจฺฉติ.
๓๘๕. กถํ น โมหาคตึ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต น โมหาคตึ คจฺฉติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต น โมหาคตึ คจฺฉติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น โมหาคตึ ¶ คจฺฉติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น โมหาคตึ คจฺฉติ. เอวํ น โมหาคตึ คจฺฉติ.
๓๘๖. กถํ น ภยาคตึ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อวินยํ อวินโยติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, วินยํ วินโยติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อนาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, ลหุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, ครุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, สาวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อนวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคตึ คจฺฉติ. เอวํ น ภยาคตึ คจฺฉติ.
ฉนฺทา ¶ โทสา ภยา โมหา, โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ;
อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ.
๔. สฺาปนียาทิ
๓๘๗. กถํ สฺาปนีเย าเน สฺาเปติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต สฺาปนีเย าเน สฺาเปติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต ¶ สฺาปนีเย าเน สฺาเปติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต สฺาปนีเย าเน สฺาเปติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา ¶ อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต สฺาปนีเย าเน สฺาเปติ. เอวํ สฺาปนีเย าเน สฺาเปติ.
๓๘๘. กถํ นิชฺฌาปนีเย าเน นิชฺฌาเปติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย าเน นิชฺฌาเปติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย าเน นิชฺฌาเปติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย าเน นิชฺฌาเปติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย าเน นิชฺฌาเปติ. เอวํ นิชฺฌาปนีเย าเน นิชฺฌาเปติ.
๓๘๙. กถํ เปกฺขนีเย าเน เปกฺขติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย าเน เปกฺขติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย าเน เปกฺขติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย าเน เปกฺขติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย าเน เปกฺขติ. เอวํ เปกฺขนีเย าเน เปกฺขติ.
๓๙๐. กถํ ปสาทนีเย าเน ปสาเทติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต ปสาทนีเย าเน ปสาเทติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต ปสาทนีเย าเน ปสาเทติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต ปสาทนีเย าเน ปสาเทติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ¶ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต ปสาทนีเย าเน ปสาเทติ. เอวํ ปสาทนีเย าเน ปสาเทติ.
๕. ปรปกฺขาทิอวชานนํ
๓๙๑. กถํ ลทฺธปกฺโขมฺหีติ ปรปกฺขํ อวชานาติ? อิเธกจฺโจ ลทฺธปกฺโข โหติ ลทฺธปริวาโร ¶ ปกฺขวา าติมา. ‘‘อยํ อลทฺธปกฺโข อลทฺธปริวาโร น ปกฺขวา น าติมา’’ติ ตสฺส อวชานนฺโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. เอวํ ลทฺธปกฺโขมฺหีติ ปรปกฺขํ อวชานาติ.
๓๙๒. กถํ พหุสฺสุโตมฺหีติ อปฺปสฺสุตํ อวชานาติ? อิเธกจฺโจ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย. ‘‘อยํ อปฺปสฺสุโต อปฺปาคโม ¶ อปฺปธโร’’ติ ตสฺส อวชานนฺโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. เอวํ พหุสฺสุโตมฺหีติ อปฺปสฺสุตํ อวชานาติ.
๓๙๓. กถํ เถรตโรมฺหีติ นวกตรํ อวชานาติ? อิเธกจฺโจ เถโร โหติ รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อยํ นวโก อปฺปฺาโต อปฺปกตฺู อิมสฺส วจนํ อกตํ ภวิสฺสตี’’ติ ตสฺส อวชานนฺโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ ¶ …เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ, อทุฏฺุลฺลํ ¶ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. เอวํ เถรตโรมฺหีติ นวกตรํ อวชานาติ.
๓๙๔. อสมฺปตฺตํ น พฺยาหริตพฺพนฺติ อโนติณฺณํ ภารํ [ภาสํ (สฺยา.)] น โอตาเรตพฺพํ. สมฺปตฺตํ ธมฺมโต วินยโต น ปริหาเปตพฺพนฺติ ยํอตฺถาย สงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติ ตํ อตฺถํ ธมฺมโต วินยโต น ปริหาเปตพฺพํ.
๓๙๕. เยน ธมฺเมนาติ ภูเตน วตฺถุนา. เยน วินเยนาติ โจเทตฺวา สาเรตฺวา. เยน สตฺถุสาสเนนาติ ตฺติสมฺปทาย อนุสฺสาวนสมฺปทาย, เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพนฺติ.
๖. อนุวิชฺชกสฺส อนุโยคํ
๓๙๖. อนุวิชฺชเกน โจทโก ปุจฺฉิตพฺโพ – ‘‘ยํ โข ตฺวํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน ปวารณํ เปสิ, กิมฺหิ นํ เปสิ, สีลวิปตฺติยา วา เปสิ, อาจารวิปตฺติยา วา เปสิ, ทิฏฺิวิปตฺติยา วา เปสี’’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สีลวิปตฺติยา วา เปมิ ¶ อาจารวิปตฺติยา วา เปมิ ทิฏฺิวิปตฺติยา วา เปมี’’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘ชานาติ ปนายสฺมา สีลวิปตฺตึ, ชานาติ อาจารวิปตฺตึ, ชานาติ ทิฏฺิวิปตฺติ’’นฺติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘ชานามิ โข อหํ, อาวุโส, สีลวิปตฺตึ, ชานามิ อาจารวิปตฺตึ, ชานามิ ทิฏฺิวิปตฺติ’’นฺติ ¶ , โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘กตมา ¶ ปนาวุโส, สีลวิปตฺติ กตมา อาจารวิปตฺติ กตมา ทิฏฺิวิปตฺตี’’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ เตรส สงฺฆาทิเสสา – อยํ สีลวิปตฺติ. ถุลฺลจฺจยํ ปาจิตฺติยํ ปาฏิเทสนียํ ทุกฺกฏํ ทุพฺภาสิตํ – อยํ อาจารวิปตฺติ. มิจฺฉาทิฏฺิ อนฺตคฺคาหิกาทิฏฺิ – อยํ ทิฏฺิวิปตฺตี’’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘ยํ โข ตฺวํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน ปวารณํ เปสิ, ทิฏฺเน วา เปสิ, สุเตน วา เปสิ, ปริสงฺกาย วา เปสี’’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘ทิฏฺเน วา เปมิ, สุเตน วา เปมิ, ปริสงฺกาย วา เปมี’’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘ยํ โข ตฺวํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน ทิฏฺเน ปวารณํ เปสิ, กึ เต ทิฏฺํ, กินฺติ เต ทิฏฺํ, กทา เต ทิฏฺํ, กตฺถ เต ทิฏฺํ, ปาราชิกํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ, สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ, ถุลฺลจฺจยํ… ปาจิตฺติยํ… ปาฏิเทสนียํ… ทุกฺกฏํ… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ, กตฺถ จ ตฺวํ อโหสิ, กตฺถ จายํ ภิกฺขุ อโหสิ, กิฺจ ตฺวํ กโรสิ, กึ จายํ ภิกฺขุ กโรตี’’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘น โข อหํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน ทิฏฺเน ปวารณํ เปมิ, อปิ จ สุเตน ปวารณํ เปมี’’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘ยํ โข ตฺวํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน สุเตน ปวารณํ เปสิ ¶ กึ เต สุตํ, กินฺติ เต สุตํ, กทา เต สุตํ, กตฺถ เต สุตํ, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโนติ สุตํ, สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปนฺโนติ สุตํ, ถุลฺลจฺจยํ… ปาจิตฺติยํ… ปาฏิเทสนียํ… ทุกฺกฏํ… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโนติ สุตํ, ภิกฺขุสฺส สุตํ, ภิกฺขุนิยา สุตํ, สิกฺขมานาย สุตํ, สามเณรสฺส สุตํ, สามเณริยา สุตํ, อุปาสกสฺส สุตํ, อุปาสิกาย สุตํ, ราชูนํ สุตํ, ราชมหามตฺตานํ สุตํ, ติตฺถิยานํ สุตํ, ติตฺถิยสาวกานํ สุต’’นฺติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘น โข อหํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน สุเตน ปวารณํ เปมิ, อปิ จ ปริสงฺกาย ปวารณํ เปมี’’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘ยํ โข ตฺวํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน ปริสงฺกาย ปวารณํ เปสิ, กึ ปริสงฺกสิ, กินฺติ ปริสงฺกสิ, กทา ปริสงฺกสิ, กตฺถ ปริสงฺกสิ, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโนติ ปริสงฺกสิ, สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปนฺโนติ ปริสงฺกสิ, ถุลฺลจฺจยํ… ปาจิตฺติยํ… ปาฏิเทสนียํ… ทุกฺกฏํ… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโนติ ปริสงฺกสิ, ภิกฺขุสฺส สุตฺวา ปริสงฺกสิ, ภิกฺขุนิยา สุตฺวา ปริสงฺกสิ, สิกฺขมานาย สุตฺวา ปริสงฺกสิ, สามเณรสฺส สุตฺวา ปริสงฺกสิ, สามเณริยา สุตฺวา ปริสงฺกสิ, อุปาสกสฺส สุตฺวา ปริสงฺกสิ, อุปาสิกาย สุตฺวา ¶ ปริสงฺกสิ, ราชูนํ สุตฺวา ¶ ปริสงฺกสิ ราชมหามตฺตานํ ¶ สุตฺวา ปริสงฺกสิ, ติตฺถิยานํ สุตฺวา ปริสงฺกสิ, ติตฺถิยสาวกานํ สุตฺวา ปริสงฺกสี’’ติ?
ทิฏฺํ ทิฏฺเน สเมติ, ทิฏฺเน สํสนฺทเต ทิฏฺํ;
ทิฏฺํ ปฏิจฺจ น อุเปติ, อสุทฺธปริสงฺกิโต;
โส ปุคฺคโล ปฏิฺาย, กาตพฺพา เตน ปวารณา.
สุตํ สุเตน สเมติ, สุเตน สํสนฺทเต สุตํ;
สุตํ ปฏิจฺจ น อุเปติ, อสุทฺธปริสงฺกิโต;
โส ปุคฺคโล ปฏิฺาย, กาตพฺพา เตน ปวารณา.
มุตํ มุเตน สเมติ, มุเตน สํสนฺทเต มุตํ;
มุตํ ปฏิจฺจ น อุเปติ, อสุทฺธปริสงฺกิโต;
โส ปุคฺคโล ปฏิฺาย, กาตพฺพา เตน ปวารณาติ.
๗. ปุจฺฉาวิภาโค
๓๙๘. กึ เต ทิฏฺนฺติ กตมา ปุจฺฉา? กินฺติ เต ทิฏฺนฺติ กตมา ปุจฺฉา? กทา เต ทิฏฺนฺติ กตมา ปุจฺฉา? กตฺถ เต ทิฏฺนฺติ กตมา ปุจฺฉา?
๓๙๙. กึ เต ทิฏฺนฺติ วตฺถุปุจฺฉา, วิปตฺติปุจฺฉา, อาปตฺติปุจฺฉา, อชฺฌาจารปุจฺฉา. วตฺถุปุจฺฉาติ – อฏฺปาราชิกานํ วตฺถุปุจฺฉา, เตวีสสงฺฆาทิเสสานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทฺเวอนิยตานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทฺเวจตฺตารีสนิสฺสคฺคิยานํ วตฺถุปุจฺฉา, อฏฺาสีติสตปาจิตฺติยานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทฺวาทสปาฏิเทสนียานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทุกฺกฏานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทุพฺภาสิตานํ วตฺถุปุจฺฉา. วิปตฺติปุจฺฉาติ – สีลวิปตฺติปุจฺฉา, อาจารวิปตฺติปุจฺฉา, ทิฏฺิวิปตฺติปุจฺฉา ¶ , อาชีววิปตฺติปุจฺฉา. อาปตฺติปุจฺฉาติ – ปาราชิกาปตฺติปุจฺฉา, สงฺฆาทิเสสาปตฺติปุจฺฉา, ถุลฺลจฺจยาปตฺติปุจฺฉา, ปาจิตฺติยาปตฺติปุจฺฉา, ปาฏิเทสนียาปตฺติปุจฺฉา, ทุกฺกฏาปตฺติปุจฺฉา, ทุพฺภาสิตาปตฺติปุจฺฉา. อชฺฌาจารปุจฺฉาติ – ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติปุจฺฉา.
๔๐๐. กินฺติ เต ทิฏฺนฺติ ลิงฺคปุจฺฉา, อิริยาปถปุจฺฉา, อาการปุจฺฉา, วิปฺปการปุจฺฉา. ลิงฺคปุจฺฉาติ – ทีฆํ วา รสฺสํ วา กณฺหํ วา โอทาตํ วา. อิริยาปถปุจฺฉาติ คจฺฉนฺตํ วา ิตํ ¶ วา นิสินฺนํ วา นิปนฺนํ วา. อาการปุจฺฉาติ คิหิลิงฺเค ¶ วา ติตฺถิยลิงฺเค วา ปพฺพชิตลิงฺเค วา. วิปฺปการปุจฺฉาติ คจฺฉนฺตํ วา ิตํ วา นิสินฺนํ วา นิปนฺนํ วา.
๔๐๑. กทา ¶ เต ทิฏฺนฺติ กาลปุจฺฉา, สมยปุจฺฉา, ทิวสปุจฺฉา, อุตุปุจฺฉา. กาลปุจฺฉาติ ปุพฺพณฺหกาเล วา มชฺฌนฺหิกกาเล วา สายนฺหกาเล วา. สมยปุจฺฉาติ ปุพฺพณฺหสมเย วา มชฺฌนฺหิกสมเย วา สายนฺหสมเย วา. ทิวสปุจฺฉาติ ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา รตฺตึ วา ทิวา วา กาเฬ วา ชุณฺเห วา. อุตุปุจฺฉาติ เหมนฺเต วา คิมฺเห วา วสฺเส วา [วสฺสาเน วา (สี.)].
๔๐๒. กตฺถ เต ทิฏฺนฺติ านปุจฺฉา, ภูมิปุจฺฉา, โอกาสปุจฺฉา, ปเทสปุจฺฉา. านปุจฺฉาติ ภูมิยา วา ปถวิยา วา ธรณิยา วา ชคติยา วา. ภูมิปุจฺฉาติ ภูมิยา วา ปถวิยา วา ปพฺพเต วา ปาสาเณ วา ปาสาเท วา. โอกาสปุจฺฉาติ ปุรตฺถิเม วา โอกาเส ปจฺฉิเม ¶ วา โอกาเส อุตฺตเร วา โอกาเส ทกฺขิเณ วา โอกาเส. ปเทสปุจฺฉาติ ปุรตฺถิเม วา ปเทเส ปจฺฉิเม วา ปเทเส อุตฺตเร วา ปเทเส ทกฺขิเณ วา ปเทเสติ.
มหาสงฺคาโม นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ –
วตฺถุ นิทานํ อากาโร, ปุพฺพาปรํ กตากตํ;
กมฺมาธิกรณฺเจว, สมโถ ฉนฺทคามิ จ.
โทสา โมหา ภยา เจว, สฺา นิชฺฌาปเนน จ;
เปกฺขา ปสาเท ปกฺโขมฺหิ, สุตเถรตเรน จ.
อสมฺปตฺตฺจ สมฺปตฺตํ, ธมฺเมน วินเยน จ;
สตฺถุสฺส สาสเนนาปิ, มหาสงฺคามาปนาติ.