📜
กถินเภโท
๑. กถินอตฺถตาทิ
๔๐๓. กสฺส ¶ ¶ ¶ ¶ กถินํ [กินํ (สี. สฺยา.)] อนตฺถตํ? กสฺส กถินํ อตฺถตํ? กินฺติ กถินํ อนตฺถตํ? กินฺติ กถินํ อตฺถตํ?
กสฺส กถินํ อนตฺถตนฺติ? ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อนตฺถตํ โหติ กถินํ – อนตฺถารกสฺส จ อนนุโมทกสฺส จ. อิเมสํ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อนตฺถตํ โหติ กถินํ.
กสฺส กถินํ อตฺถตนฺติ? ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อตฺถตํ โหติ กถินํ – อตฺถารกสฺส จ อนุโมทกสฺส จ. อิเมสํ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อตฺถตํ โหติ กถินํ.
กินฺติ กถินํ อนตฺถตนฺติ? จตุวีสติยา อากาเรหิ อนตฺถตํ โหติ กถินํ, น อุลฺลิขิตมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น โธวนมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น จีวรวิจารณมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น เฉทนมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น พนฺธนมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น โอวฏฺฏิยกรณมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น กณฺฑุสกรณมตฺเตน [น คณฺฑุสกรณมตฺเตน (ก.)] อตฺถตํ โหติ กถินํ, น ทฬฺหีกมฺมกรณมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น อนุวาตกรณมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น ปริภณฺฑกรณมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น โอวทฺเธยฺยกรณมตฺเตน [น โอวฏฺเฏยฺยกรณมตฺเตน (สี. สฺยา.), น โอวเทยฺยกรณมตฺเตน (ก.)] อตฺถตํ โหติ กถินํ, น กมฺพลมทฺทนมตฺเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น นิมิตฺตกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น ¶ ปริกถากเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น กุกฺกุกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น สนฺนิธิกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น นิสฺสคฺคิเยน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น อกปฺปกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น อฺตฺร สงฺฆาฏิยา อตฺถตํ โหติ กถินํ, น อฺตฺร อุตฺตราสงฺเคน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น อฺตฺร อนฺตรวาสเกน อตฺถตํ โหติ กถินํ ¶ , น อฺตฺร ปฺจเกน วา อติเรกปฺจเกน วา ตทเหว สฺฉินฺเนน สมณฺฑลีกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, น อฺตฺร ปุคฺคลสฺส อตฺถารา อตฺถตํ ¶ โหติ กถินํ, สมฺมา เจ อตฺถตํ โหติ กถินํ ตํ เจ นิสฺสีมฏฺโ อนุโมทติ. เอวมฺปิ อนตฺถตํ โหติ กถินํ.
นิมิตฺตกมฺมํ นาม นิมิตฺตํ กโรติ – ‘‘อิมินา ทุสฺเสน กถินํ อตฺถริสฺสามี’’ติ. ปริกถา นาม ปริกถํ กโรติ – ‘‘อิมาย ปริกถาย กถินทุสฺสํ นิพฺพตฺเตสฺสามี’’ติ. กุกฺกุกตํ นาม อนาทิยทานํ วุจฺจติ. สนฺนิธิ นาม ทฺเว สนฺนิธิโย – กรณสนฺนิธิ วา นิจยสนฺนิธิ วา. นิสฺสคฺคิยํ นาม กยิรมาเน อรุณํ อุฏฺหติ [อุทฺริยติ (สี. สฺยา.)]. อิเมหิ จตุวีสติยา อากาเรหิ อนตฺถตํ โหติ กถินํ.
กินฺติ กถินํ อตฺถตนฺติ? สตฺตรสหิ อากาเรหิ อตฺถตํ โหติ กถินํ. อหเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, อหตกปฺเปน อตฺถตํ โหติ กถินํ, ปิโลติกาย อตฺถตํ โหติ กถินํ, ปํสุกูเลน อตฺถตํ โหติ กถินํ, ปาปณิเกน อตฺถตํ โหติ กถินํ, อนิมิตฺตกเตน อตฺถตํ ¶ โหติ กถินํ, อปริกถากเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, อกุกฺกุกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, อสนฺนิธิกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, อนิสฺสคฺคิเยน อตฺถตํ โหติ กถินํ, กปฺปกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, สงฺฆาฏิยา อตฺถตํ โหติ กถินํ, อุตฺตราสงฺเคน อตฺถตํ โหติ กถินํ, อนฺตรวาสเกน อตฺถตํ โหติ กถินํ, ปฺจเกน วา อติเรกปฺจเกน วา ตทเหว สฺฉินฺเนน สมณฺฑลีกเตน อตฺถตํ โหติ กถินํ, ปุคฺคลสฺส อตฺถารา อตฺถตํ โหติ กถินํ, สมฺมา เจ อตฺถตํ โหติ กถินํ, ตํ เจ สีมฏฺโ อนุโมทติ, เอวมฺปิ อตฺถตํ โหติ กถินํ. อิเมหิ สตฺตรสหิ อากาเรหิ อตฺถตํ โหติ กถินํ.
สห กถินสฺส อตฺถารา กติ ธมฺมา ชายนฺติ? สห กถินสฺส อตฺถารา ปนฺนรส ธมฺมา ชายนฺติ – อฏฺ มาติกา, ทฺเว ปลิโพธา, ปฺจานิสํสา. สห กถินสฺส อตฺถารา อิเม ปนฺนรส ธมฺมา ชายนฺติ.
๒. กถินอนนฺตรปจฺจยาทิ
๔๐๔. ปโยคสฺส ¶ กตเม ธมฺมา อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย ¶ , ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย? ปุพฺพกรณสฺส กตเม ธมฺมา อนนฺตรปจฺจเยน ¶ ปจฺจโย…เป… ปจฺจุทฺธารสฺส กตเม ธมฺมา… อธิฏฺานสฺส กตเม ธมฺมา… อตฺถารสฺส กตเม ธมฺมา… มาติกานฺจ ปลิโพธานฺจ กตเม ธมฺมา… วตฺถุสฺส กตเม ธมฺมา อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจเยน ¶ ปจฺจโย, ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย?
ปุพฺพกรณํ ปโยคสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย. ปโยโค ปุพฺพกรณสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปุพฺพกรณํ ปโยคสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปนฺนรส ธมฺมา สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปจฺจุทฺธาโร ปุพฺพกรณสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย. ปุพฺพกรณํ ปจฺจุทฺธารสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปจฺจุทฺธาโร ปุพฺพกรณสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปนฺนรส ธมฺมา สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. อธิฏฺานํ ปจฺจุทฺธารสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย. ปจฺจุทฺธาโร อธิฏฺานสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. อธิฏฺานํ ปจฺจุทฺธารสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปนฺนรส ธมฺมา สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. อตฺถาโร อธิฏฺานสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย. อธิฏฺานํ อตฺถารสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ¶ ปจฺจโย. อตฺถาโร อธิฏฺานสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปนฺนรส ธมฺมา สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. มาติกา จ ปลิโพธา จ อตฺถารสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย. อตฺถาโร มาติกานฺจ ปลิโพธานฺจ ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. มาติกา จ ปลิโพธา จ อตฺถารสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปนฺนรส ธมฺมา สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. อาสา ¶ จ อนาสา จ วตฺถุสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย ¶ , อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย. วตฺถุ อาสานฺจ อนาสานฺจ ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. อาสา จ อนาสา จ วตฺถุสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. ปนฺนรส ธมฺมา สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย.
๓. ปุพฺพกรณนิทานาทิวิภาโค
๔๐๕. ปุพฺพกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ ¶ ? ปจฺจุทฺธาโร กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน? อธิฏฺานํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ? อตฺถาโร กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน? มาติกา จ ปลิโพธา จ กึนิทานา, กึสมุทยา, กึชาติกา, กึปภวา, กึสมฺภารา กึสมุฏฺานา? อาสา จ อนาสา ¶ จ กึนิทานา, กึสมุทยา, กึชาติกา, กึปภวา, กึสมฺภารา, กึสมุฏฺานา?
ปุพฺพกรณํ ปโยคนิทานํ, ปโยคสมุทยํ, ปโยคชาติกํ, ปโยคปภวํ, ปโยคสมฺภารํ, ปโยคสมุฏฺานํ. ปจฺจุทฺธาโร ปุพฺพกรณนิทาโน, ปุพฺพกรณสมุทโย, ปุพฺพกรณชาติโก, ปุพฺพกรณปภโว, ปุพฺพกรณสมฺภาโร, ปุพฺพกรณสมุฏฺาโน. อธิฏฺานํ ปจฺจุทฺธารนิทานํ, ปจฺจุทฺธารสมุทยํ, ปจฺจุทฺธารชาติกํ, ปจฺจุทฺธารปภวํ, ปจฺจุทฺธารสมฺภารํ, ปจฺจุทฺธารสมุฏฺานํ. อตฺถาโร อธิฏฺานนิทาโน, อธิฏฺานสมุทโย, อธิฏฺานชาติโก, อธิฏฺานปภโว, อธิฏฺานสมฺภาโร, อธิฏฺานสมุฏฺาโน. มาติกา จ ปลิโพธา จ อตฺถารนิทานา, อตฺถารสมุทยา, อตฺถารชาติกา, อตฺถารปภวา, อตฺถารสมฺภารา, อตฺถารสมุฏฺานา. อาสา จ อนาสา จ วตฺถุนิทานา, วตฺถุสมุทยา, วตฺถุชาติกา, วตฺถุปภวา, วตฺถุสมฺภารา, วตฺถุสมุฏฺานา.
๔๐๖. ปโยโค กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน, ปุพฺพกรณํ…เป… ปจฺจุทฺธาโร… อธิฏฺานํ… อตฺถาโร… มาติกา จ ปลิโพธา จ… วตฺถุ… อาสา จ อนาสา จ กึนิทานา, กึสมุทยา, กึชาติกา, กึปภวา, กึสมฺภารา, กึสมุฏฺานา?
ปโยโค ¶ เหตุนิทาโน, เหตุสมุทโย, เหตุชาติโก, เหตุปภโว, เหตุสมฺภาโร, เหตุสมุฏฺาโน. ปุพฺพกรณํ…เป… ปจฺจุทฺธาโร… อธิฏฺานํ… อตฺถาโร ¶ … มาติกา จ ปลิโพธา จ… วตฺถุ… อาสา จ อนาสา จ เหตุนิทานา, เหตุสมุทยา, เหตุชาติกา, เหตุปภวา, เหตุสมฺภารา, เหตุสมุฏฺานา.
๔๐๗. ปโยโค กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน? ปุพฺพกรณํ…เป… ปจฺจุทฺธาโร… อธิฏฺานํ… อตฺถาโร… มาติกา จ ปลิโพธา จ… วตฺถุ… อาสา จ อนาสา จ กึนิทานา, กึสมุทยา, กึชาติกา, กึปภวา, กึสมฺภารา, กึสมุฏฺานา?
ปโยโค ¶ ปจฺจยนิทาโน, ปจฺจยสมุทโย, ปจฺจยชาติโก, ปจฺจยปภโว, ปจฺจยสมฺภาโร, ปจฺจยสมุฏฺาโน. ปุพฺพกรณํ…เป… ปจฺจุทฺธาโร… อธิฏฺานํ… อตฺถาโร… มาติกา จ ปลิโพธา จ… วตฺถุ… อาสา จ อนาสา จ ปจฺจยนิทานา, ปจฺจยสมุทยา, ปจฺจยชาติกา, ปจฺจยปภวา, ปจฺจยสมฺภารา, ปจฺจยสมุฏฺานา.
๔๐๘. ปุพฺพกรณํ กติหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตํ? ปุพฺพกรณํ สตฺตหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตํ. โธวเนน, วิจารเณน, เฉทเนน, พนฺธเนน, สิพฺพเนน, รชเนน, กปฺปกรเณน – ปุพฺพกรณํ อิเมหิ สตฺตหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตํ.
ปจฺจุทฺธาโร กติหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิโต? ปจฺจุทฺธาโร ตีหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิโต – สงฺฆาฏิยา, อุตฺตราสงฺเคน, อนฺตรวาสเกน.
อธิฏฺานํ กติหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตํ? อธิฏฺานํ ตีหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตํ – สงฺฆาฏิยา, อุตฺตราสงฺเคน, อนฺตรวาสเกน.
อตฺถาโร กติหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิโต? อตฺถาโร เอเกน ¶ ธมฺเมน สงฺคหิโต – วจีเภเทน.
กถินสฺส กติ มูลานิ, กติ วตฺถูนิ, กติ ภูมิโย? กถินสฺส ¶ เอกํ มูลํ – สงฺโฆ; ตีณิ วตฺถูนิ – สงฺฆาฏิ, อุตฺตราสงฺโค, อนฺตรวาสโก, ฉ ภูมิโย – โขมํ, กปฺปาสิกํ, โกเสยฺยํ, กมฺพลํ, สาณํ, ภงฺคํ.
กถินสฺส ¶ โก อาทิ, กึ มชฺเฌ, กึ ปริโยสานํ? กถินสฺส ปุพฺพกรณํ อาทิ, กฺริยา มชฺเฌ, อตฺถาโร ปริโยสานํ.
๔๐๙. กติหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ? กติหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ? อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ. อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ. กตเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ? ปุพฺพกรณํ น ชานาติ, ปจฺจุทฺธารํ น ชานาติ, อธิฏฺานํ น ชานาติ, อตฺถารํ น ชานาติ, มาติกํ น ชานาติ, ปลิโพธํ น ชานาติ, อุทฺธารํ น ชานาติ, อานิสํสํ น ชานาติ – อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ¶ อภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ. กตเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ? ปุพฺพกรณํ ชานาติ, ปจฺจุทฺธารํ ชานาติ, อธิฏฺานํ ชานาติ, อตฺถารํ ชานาติ, มาติกํ ชานาติ, ปลิโพธํ ชานาติ, อุทฺธารํ ชานาติ, อานิสํสํ ชานาติ – อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ภพฺโพ กถินํ อตฺถริตุํ.
๔๑๐. กตินํ ¶ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา น รุหนฺติ? กตินํ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา รุหนฺติ? ติณฺณํ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา น รุหนฺติ. ติณฺณํ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา รุหนฺติ. กตเมสํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา น รุหนฺติ? นิสฺสีมฏฺโ อนุโมทติ, อนุโมเทนฺโต น วาจํ ภินฺทติ, วาจํ ภินฺทนฺโต น ปรํ วิฺาเปติ – อิเมสํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา น รุหนฺติ. กตเมสํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา รุหนฺติ? สีมฏฺโ อนุโมทติ, อนุโมเทนฺโต วาจํ ภินฺทติ, วาจํ ภินฺทนฺโต ปรํ วิฺาเปติ – อิเมสํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ กถินตฺถารา รุหนฺติ.
๔๑๑. กติ กถินตฺถารา น รุหนฺติ? กติ กถินตฺถารา รุหนฺติ? ตโย กถินตฺถารา น รุหนฺติ. ตโย กถินตฺถารา รุหนฺติ. กตเม ตโย กถินตฺถารา น รุหนฺติ? วตฺถุวิปนฺนฺเจว โหติ, กาลวิปนฺนฺจ, กรณวิปนฺนฺจ – อิเม ตโย กถินตฺถารา น รุหนฺติ. กตเม ตโย กถินตฺถารา รุหนฺติ? วตฺถุสมฺปนฺนฺเจว โหติ, กาลสมฺปนฺนฺจ, กรณสมฺปนฺนฺจ – อิเม ตโย กถินตฺถารา รุหนฺติ.
๔. กถินาทิชานิตพฺพวิภาโค
๔๑๒. กถินํ ¶ ชานิตพฺพํ, กถินตฺถาโร ชานิตพฺโพ, กถินสฺส อตฺถารมาโส ชานิตพฺโพ, กถินสฺส อตฺถารวิปตฺติ ชานิตพฺพา, กถินสฺส อตฺถารสมฺปตฺติ ชานิตพฺพา, นิมิตฺตกมฺมํ ชานิตพฺพํ, ปริกถา ชานิตพฺพา, กุกฺกุกตํ ชานิตพฺพํ, สนฺนิธิ ชานิตพฺพา, นิสฺสคฺคิยํ ¶ ชานิตพฺพํ.
กถินํ ¶ ชานิตพฺพนฺติ เตสฺเว ธมฺมานํ สงฺคโห สมวาโย นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป ยทิทํ กถินนฺติ.
กถินสฺส ¶ อตฺถารมาโส ชานิตพฺโพติ วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส ชานิตพฺโพ.
กถินสฺส อตฺถารวิปตฺติ ชานิตพฺพาติ จตุวีสติยา อากาเรหิ กถินสฺส อตฺถารวิปตฺติ ชานิตพฺพา.
กถินสฺส อตฺถารสมฺปตฺติ ชานิตพฺพาติ สตฺตรสหิ อากาเรหิ กถินสฺส อตฺถารสมฺปตฺติ ชานิตพฺพา.
นิมิตฺตกมฺมํ ชานิตพฺพนฺติ นิมิตฺตํ กโรติ อิมินา ทุสฺเสน กถินํ อตฺถริสฺสามีติ.
ปริกถา ชานิตพฺพาติ ปริกถํ กโรติ อิมาย ปริกถาย กถินทุสฺสํ นิพฺพตฺเตสฺสามีติ.
กุกฺกุกตํ ชานิตพฺพนฺติ อนาทิยทานํ ชานิตพฺพํ.
สนฺนิธิ ชานิตพฺพาติ ทฺเว สนฺนิธิโย ชานิตพฺพา – กรณสนฺนิธิ วา นิจยสนฺนิธิ วา.
นิสฺสคฺคิยํ ชานิตพฺพนฺติ กริยมาเน อรุณํ อุฏฺหติ.
กถินตฺถาโร ชานิตพฺโพติ สเจ สงฺฆสฺส กถินทุสฺสํ อุปฺปนฺนํ โหติ, สงฺเฆน กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพํ, อตฺถารเกน กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพํ, อนุโมทเกน กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพํ.
๔๑๓. สงฺเฆน ตฺติทุติเยน กมฺเมน กถินตฺถารกสฺส ภิกฺขุโน ทาตพฺพํ, เตน กถินตฺถารเกน ภิกฺขุนา ตทเหว โธวิตฺวา วิมชฺชิตฺวา วิจาเรตฺวา ฉินฺทิตฺวา สิพฺเพตฺวา รชิตฺวา กปฺปํ กตฺวา กถินํ อตฺถริตพฺพํ. สเจ ¶ สงฺฆาฏิยา กถินํ อตฺถริตุกาโม โหติ, โปราณิกา สงฺฆาฏิ ปจฺจุทฺธริตพฺพา ¶ , นวา สงฺฆาฏิ อธิฏฺาตพฺพา. อิมาย สงฺฆาฏิยา กถินํ อตฺถรามีติ วาจา ภินฺทิตพฺพา. สเจ อุตฺตราสงฺเคน กถินํ อตฺถริตุกาโม โหติ, โปราณโก อุตฺตราสงฺโค ปจฺจุทฺธริตพฺโพ, นโว อุตฺตราสงฺโค อธิฏฺาตพฺโพ. อิมินา อุตฺตราสงฺเคน กถินํ อตฺถรามีติ วาจา ภินฺทิตพฺพา. สเจ อนฺตรวาสเกน กถินํ อตฺถริตุกาโม โหติ, โปราณโก อนฺตรวาสโก ปจฺจุทฺธริตพฺโพ, นโว อนฺตรวาสโก อธิฏฺาตพฺโพ. อิมินา อนฺตรวาสเกน กถินํ อตฺถรามีติ วาจา ภินฺทิตพฺพา. เตน กถินตฺถารเกน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ ¶ กริตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อตฺถตํ, ภนฺเต, สงฺฆสฺส กถินํ, ธมฺมิโก กถินตฺถาโร, อนุโมทถา’’ติ. เตหิ อนุโมทเกหิ ภิกฺขูหิ เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อฺชลึ ¶ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อตฺถตํ, อาวุโส, สงฺฆสฺส กถินํ, ธมฺมิโก กถินตฺถาโร, อนุโมทามา’’ติ. เตน กถินตฺถารเกน ภิกฺขุนา สมฺพหุเล ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อฺชลึ ¶ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘‘อตฺถตํ, ภนฺเต, สงฺฆสฺส กถินํ, ธมฺมิโก กถินตฺถาโร, อนุโมทถา’’ติ. เตหิ อนุโมทเกหิ ภิกฺขูหิ เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อตฺถตํ, อาวุโส, สงฺฆสฺส กถินํ, ธมฺมิโก กถินตฺถาโร อนุโมทามา’’ติ. เตน กถินตฺถารเกน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อตฺถตํ, อาวุโส, สงฺฆสฺส กถินํ, ธมฺมิโก กถินตฺถาโร, อนุโมทาหี’’ติ. เตน อนุโมทเกน ภิกฺขุนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อตฺถตํ, อาวุโส, สงฺฆสฺส กถินํ, ธมฺมิโก กถินตฺถาโร, อนุโมทามี’’ติ.
๕. ปุคฺคลสฺเสวกถินตฺถาโร
๔๑๔. สงฺโฆ กถินํ อตฺถรติ, คโณ กถินํ อตฺถรติ, ปุคฺคโล กถินํ อตฺถรตีติ. น สงฺโฆ กถินํ อตฺถรติ, น คโณ กถินํ อตฺถรติ, ปุคฺคโล กถินํ อตฺถรตีติ. หฺจิ น สงฺโฆ กถินํ อตฺถรติ, น คโณ กถินํ อตฺถรติ, ปุคฺคโล กถินํ อตฺถรติ. สงฺฆสฺส อนตฺถตํ ¶ โหติ กถินํ, คณสฺส อนตฺถตํ โหติ กถินํ, ปุคฺคลสฺส อตฺถตํ โหติ กถินํ. สงฺโฆ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสติ คโณ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสติ ปุคฺคโล ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสตีติ น สงฺโฆ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสติ, น คโณ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสติ, ปุคฺคโล ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสตีติ. หฺจิ น สงฺโฆ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสติ, น คโณ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสติ, ปุคฺคโล ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสติ. สงฺฆสฺส อนุทฺทิฏฺํ โหติ ปาติโมกฺขํ, คณสฺส อนุทฺทิฏฺํ โหติ ปาติโมกฺขํ, ปุคฺคลสฺส อุทฺทิฏฺํ โหติ ปาติโมกฺขํ. สงฺฆสฺส สามคฺคิยา คณสฺส สามคฺคิยา ปุคฺคลสฺส อุทฺเทสา สงฺฆสฺส อุทฺทิฏฺํ โหติ ปาติโมกฺขํ, คณสฺส อุทฺทิฏฺํ โหติ ปาติโมกฺขํ, ปุคฺคลสฺส อุทฺทิฏฺํ โหติ ปาติโมกฺขํ. เอวเมว น สงฺโฆ กถินํ อตฺถรติ, น ¶ คโณ กถินํ อตฺถรติ, ปุคฺคโล กถินํ อตฺถรติ. สงฺฆสฺส อนุโมทนาย คณสฺส อนุโมทนาย ปุคฺคลสฺส อตฺถารา สงฺฆสฺส อตฺถตํ โหติ กถินํ, คณสฺส อตฺถตํ โหติ กถินํ, ปุคฺคลสฺส อตฺถตํ โหติ กถินนฺติ.
๖. ปลิโพธปฺหาพฺยากรณํ
ปกฺกมนนฺติโก ¶ กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
ปกฺกมนนฺติโก ¶ กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, จีวรปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ;
ตสฺส สห พหิสีมคมนา, อาวาสปลิโพโธ ฉิชฺชติ.
นิฏฺานนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
นิฏฺานนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, อาวาสปลิโพโธ ¶ ปมํ ฉิชฺชติ;
จีวเร นิฏฺิเต จีวรปลิโพโธ ฉิชฺชติ.
สนฺนิฏฺานนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
สนฺนิฏฺานนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, ทฺเว ปลิโพธา อปุพฺพํ อจริมํ ฉิชฺชนฺติ.
นาสนนฺติโก ¶ กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
นาสนนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, อาวาสปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ;
จีวเร นฏฺเ จีวรปลิโพโธ ฉิชฺชติ.
สวนนฺติโก ¶ ¶ กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
สวนนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, จีวรปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ;
ตสฺส สห สวเนน, อาวาสปลิโพโธ ฉิชฺชติ.
อาสาวจฺเฉทิโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
อาสาวจฺเฉทิโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, อาวาสปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ;
จีวราสาย อุปจฺฉินฺนาย จีวรปลิโพโธ ฉิชฺชติ.
สีมาติกฺกมนนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ¶ ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
สีมาติกฺกมนนฺติโก กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, จีวรปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ;
ตสฺส พหิสีเม [พหิสีมคตสฺส (สี. สฺยา.)] อาวาสปลิโพโธ ฉิชฺชติ.
สหุพฺภาโร กถินุทฺธาโร [สอุพฺภาโร (ก.)], วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ ปุจฺฉามิ, กตโม ปลิโพโธ ปมํ ฉิชฺชติ.
สหุพฺภาโร กถินุทฺธาโร, วุตฺโต อาทิจฺจพนฺธุนา;
เอตฺจ ตาหํ วิสฺสชฺชิสฺสํ, ทฺเว ปลิโพธา อปุพฺพํ อจริมํ ฉิชฺชนฺตีติ.
๔๑๖. กติ กถินุทฺธารา สงฺฆาธีนา? กติ กถินุทฺธารา ปุคฺคลาธีนา? กติ กถินุทฺธารา เนว สงฺฆาธีนา น ปุคฺคลาธีนา? เอโก กถินุทฺธาโร สงฺฆาธีโน ¶ – อนฺตรุพฺภาโร. จตฺตาโร กถินุทฺธารา ปุคฺคลาธีนา – ปกฺกมนนฺติโก, นิฏฺานนฺติโก, สนฺนิฏฺานนฺติโก, สีมาติกฺกมนนฺติโก ¶ . จตฺตาโร กถินุทฺธารา เนว สงฺฆาธีนา น ปุคฺคลาธีนา – นาสนนฺติโก, สวนนฺติโก, อาสาวจฺเฉทิโก, สหุพฺภาโร. กติ ¶ ¶ กถินุทฺธารา อนฺโตสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ? กติ กถินุทฺธารา พหิสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ? กติ กถินุทฺธารา สิยา อนฺโตสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ สิยา พหิสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ? ทฺเว กถินุทฺธารา อนฺโตสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ – อนฺตรุพฺภาโร, สหุพฺภาโร. ตโย กถินุทฺธารา พหิสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ – ปกฺกมนนฺติโก, สวนนฺติโก, สีมาติกฺกมนนฺติโก. จตฺตาโร กถินุทฺธารา สิยา อนฺโตสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ สิยา พหิสีมาย อุทฺธริยฺยนฺติ – นิฏฺานนฺติโก, สนฺนิฏฺานนฺติโก, นาสนนฺติโก, อาสาวจฺเฉทิโก.
กติ กถินุทฺธารา เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา? กติ กถินุทฺธารา เอกุปฺปาทา นานานิโรธา? ทฺเว กถินุทฺธารา เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา – อนฺตรุพฺภาโร, สหุพฺภาโร. อวเสสา กถินุทฺธารา เอกุปฺปาทา นานานิโรธาติ.
กถินเภโท นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ –
กสฺส กินฺติ ปนฺนรส, ธมฺมา นิทานเหตุ จ;
ปจฺจยสงฺคหมูลา, อาทิ จ อตฺถารปุคฺคลา [อฏฺปุคฺคลา (สี.)].
ติณฺณํ [เภทโต ติณฺณํ (ก.)] ตโย ชานิตพฺพํ, อตฺถารํ อุทฺเทเสน จ;
ปลิโพธาธินา, สีมาย อุปฺปาทนิโรเธน จาติ [อิโต ปรํ ‘‘ปริวารํ นิฏฺิตํ’’ อิติปาโ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ทิสฺสติ].