📜
อธิกรณเภโท
๑. อุกฺโกฏนเภทาทิ
๓๔๐. [จูฬว. ๒๑๕; ปริ. ๒๗๕] จตฺตาริ ¶ ¶ ¶ ¶ อธิกรณานิ. วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ – อิมานิ จตฺตาริ อธิกรณานิ.
อิเมสํ จตุนฺนํ อธิกรณานํ กติ อุกฺโกฏา? อิเมสํ จตุนฺนํ อธิกรณานํ ทส อุกฺโกฏา. วิวาทาธิกรณสฺส ทฺเว อุกฺโกฏา, อนุวาทาธิกรณสฺส จตฺตาโร อุกฺโกฏา, อาปตฺตาธิกรณสฺส ตโย อุกฺโกฏา, กิจฺจาธิกรณสฺส เอโก อุกฺโกโฏ – อิเมสํ จตุนฺนํ อธิกรณานํ อิเม ทส อุกฺโกฏา.
วิวาทาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต กติ สมเถ อุกฺโกเฏติ? อนุวาทาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต กติ สมเถ อุกฺโกเฏติ? อาปตฺตาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต กติ สมเถ อุกฺโกเฏติ? กิจฺจาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต กติ สมเถ อุกฺโกเฏติ?
วิวาทาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต ทฺเว สมเถ อุกฺโกเฏติ. อนุวาทาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต จตฺตาโร สมเถ อุกฺโกเฏติ. อาปตฺตาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต ตโย สมเถ อุกฺโกเฏติ. กิจฺจาธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺโต เอกํ สมถํ อุกฺโกเฏติ.
๓๔๑. กติ อุกฺโกฏา? กติหากาเรหิ อุกฺโกฏนํ ปสวติ? กติหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อธิกรณํ ¶ อุกฺโกเฏติ? กติ ปุคฺคลา อธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺตา อาปตฺตึ อาปชฺชนฺติ?
ทฺวาทส ¶ อุกฺโกฏา. ทสหากาเรหิ อุกฺโกฏนํ ปสวติ. จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ. จตฺตาโร ปุคฺคลา อธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺตา อาปตฺตึ อาปชฺชนฺติ?
กตเม ทฺวาทส อุกฺโกฏา? อกตํ กมฺมํ, ทุกฺกฏํ กมฺมํ, ปุน กาตพฺพํ กมฺมํ, อนิหตํ, ทุนฺนิหตํ, ปุน นิหนิตพฺพํ, อวินิจฺฉิตํ, ทุวินิจฺฉิตํ, ปุน วินิจฺฉิตพฺพํ, อวูปสนฺตํ, ทุวูปสนฺตํ, ปุน วูปสเมตพฺพนฺติ – อิเม ทฺวาทส อุกฺโกฏา.
กตเมหิ ¶ ทสหากาเรหิ อุกฺโกฏนํ ปสวติ? ตตฺถ ชาตกํ อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, ตตฺถ ชาตกํ วูปสนฺตํ อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, อนฺตรามคฺเค อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, อนฺตรามคฺเค วูปสนฺตํ อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, ตตฺถ คตํ อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, ตตฺถ คตํ วูปสนฺตํ อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, สติวินยํ อุกฺโกเฏติ, อมูฬฺหวินยํ อุกฺโกเฏติ, ตสฺสปาปิยสิกํ ¶ อุกฺโกเฏติ, ติณวตฺถารกํ อุกฺโกเฏติ – อิเมหิ ทสหากาเรหิ อุกฺโกฏนํ ปสวติ.
กตเมหิ จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ? ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺโต อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, โทสาคตึ คจฺฉนฺโต อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, โมหาคตึ คจฺฉนฺโต อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ, ภยาคตึ คจฺฉนฺโต อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ – อิเมหิ จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ.
กตเม จตฺตาโร ปุคฺคลา อธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺตา อาปตฺตึ อาปชฺชนฺติ? ตทหุปสมฺปนฺโน อุกฺโกเฏติ อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ, อาคนฺตุโก อุกฺโกเฏติ อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ, การโก อุกฺโกเฏติ อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ, ฉนฺททายโก อุกฺโกเฏติ อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ – อิเม จตฺตาโร ปุคฺคลา อธิกรณํ อุกฺโกเฏนฺตา อาปตฺตึ อาปชฺชนฺติ.
๒. อธิกรณนิทานาทิ
๓๔๒. วิวาทาธิกรณํ ¶ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ? อนุวาทาธิกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ? อาปตฺตาธิกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ ¶ ? กิจฺจาธิกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ?
วิวาทาธิกรณํ วิวาทนิทานํ วิวาทสมุทยํ วิวาทชาติกํ วิวาทปภวํ วิวาทสมฺภารํ วิวาทสมุฏฺานํ. อนุวาทาธิกรณํ อนุวาทนิทานํ อนุวาทสมุทยํ อนุวาทชาติกํ อนุวาทปภวํ อนุวาทสมฺภารํ อนุวาทสมุฏฺานํ. อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตินิทานํ อาปตฺติสมุทยํ อาปตฺติชาติกํ อาปตฺติปภวํ อาปตฺติสมฺภารํ อาปตฺติสมุฏฺานํ. กิจฺจาธิกรณํ กิจฺจยนิทานํ กิจฺจยสมุทยํ กิจฺจยชาติกํ กิจฺจยปภวํ กิจฺจยสมฺภารํ กิจฺจยสมุฏฺานํ.
วิวาทาธิกรณํ ¶ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ? อนุวาทาธิกรณํ…เป… อาปตฺตาธิกรณํ…เป… กิจฺจาธิกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ?
วิวาทาธิกรณํ เหตุนิทานํ, เหตุสมุทยํ, เหตุชาติกํ, เหตุปภวํ, เหตุสมฺภารํ, เหตุสมุฏฺานํ. อนุวาทาธิกรณํ…เป… อาปตฺตาธิกรณํ…เป… กิจฺจาธิกรณํ เหตุนิทานํ, เหตุสมุทยํ, เหตุชาติกํ, เหตุปภวํ, เหตุสมฺภารํ, เหตุสมุฏฺานํ.
วิวาทาธิกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ? อนุวาทาธิกรณํ ¶ …เป… อาปตฺตาธิกรณํ…เป… กิจฺจาธิกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ?
วิวาทาธิกรณํ ปจฺจยนิทานํ, ปจฺจยสมุทยํ, ปจฺจยชาติกํ, ปจฺจยปภวํ, ปจฺจยสมฺภารํ, ปจฺจยสมุฏฺานํ. อนุวาทาธิกรณํ…เป… อาปตฺตาธิกรณํ…เป… กิจฺจาธิกรณํ ปจฺจยนิทานํ, ปจฺจยสมุทยํ, ปจฺจยชาติกํ, ปจฺจยปภวํ, ปจฺจยสมฺภารํ, ปจฺจยสมุฏฺานํ.
๓. อธิกรณมูลาทิ
๓๔๓. จตุนฺนํ ¶ อธิกรณานํ กติ มูลานิ, กติ สมุฏฺานา? จตุนฺนํ อธิกรณานํ เตตฺตึส มูลานิ, เตตฺตึส สมุฏฺานา.
จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมานิ เตตฺตึส มูลานิ? วิวาทาธิกรณสฺส ทฺวาทส มูลานิ, อนุวาทาธิกรณสฺส จุทฺทส มูลานิ, อาปตฺตาธิกรณสฺส ฉ มูลานิ, กิจฺจาธิกรณสฺส เอกํ มูลํ, สงฺโฆ – จตุนฺนํ อธิกรณานํ อิมานิ เตตฺตึส มูลานิ.
จตุนฺนํ ¶ อธิกรณานํ กตเม เตตฺตึส สมุฏฺานา? วิวาทาธิกรณสฺส อฏฺารสเภทกรวตฺถูนิ สมุฏฺานา, อนุวาทาธิกรณสฺส จตสฺโส วิปตฺติโย สมุฏฺานา, อาปตฺตาธิกรณสฺส สตฺตาปตฺติกฺขนฺธา สมุฏฺานา, กิจฺจาธิกรณสฺส จตฺตาริ กมฺมานิ สมุฏฺานา – จตุนฺนํ อธิกรณานํ อิเม เตตฺตึส สมุฏฺานา.
๔. อธิกรณปจฺจยาปตฺติ
๓๔๔. วิวาทาธิกรณํ ¶ อาปตฺตานาปตฺตีติ? วิวาทาธิกรณํ น อาปตฺติ. กึ ปน วิวาทาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺยาติ? อาม, วิวาทาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺย. วิวาทาธิกรณปจฺจยา ¶ กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? วิวาทาธิกรณปจฺจยา ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺชติ. อุปสมฺปนฺนํ โอมสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส; อนุปสมฺปนฺนํ โอมสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส – วิวาทาธิกรณปจฺจยา อิมา ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺชติ.
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ? จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณํ? สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กติหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา? ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ กติหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺนฺติ? กติหิ อธิกรเณหิ กติสุ าเนสุ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ?
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ เอกํ วิปตฺตึ ภชนฺติ – อาจารวิปตฺตึ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ ¶ , อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ทฺวีหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา – สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ ตีหิ สมุฏฺาเนหิ ¶ สมุฏฺนฺติ. เอเกน อธิกรเณน – กิจฺจาธิกรเณน; ตีสุ าเนสุ – สงฺฆมชฺเฌ, คณมชฺเฌ, ปุคฺคลสฺส สนฺติเก; ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ – สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิฺาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ.
๓๔๕. อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตานาปตฺตีติ? อนุวาทาธิกรณํ น อาปตฺติ. กึ ปน อนุวาทาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺยาติ? อาม, อนุวาทาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺย. อนุวาทาธิกรณปจฺจยา, กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? อนุวาทาธิกรณปจฺจยา ติสฺโส ¶ อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ภิกฺขุํ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส; อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส; อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส – อนุวาทาธิกรณปจฺจยา อิมา ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติ.
ตา ¶ อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ? จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณํ? สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กติหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา? ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ กติหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺนฺติ? กติหิ อธิกรเณหิ กติสุ าเนสุ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ?
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ – สิยา สีลวิปตฺตึ, สิยา อาจารวิปตฺตึ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ, อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ตีหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา – สิยา สงฺฆาทิเสสาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ ตีหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺนฺติ. ยา ตา อาปตฺติโย ครุกา ตา อาปตฺติโย เอเกน อธิกรเณน – กิจฺจาธิกรเณน; เอกมฺหิ าเน – สงฺฆมชฺเฌ; ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ – สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิฺาตกรเณน จ. ยา ตา อาปตฺติโย ลหุกา ตา อาปตฺติโย เอเกน อธิกรเณน – กิจฺจาธิกรเณน; ตีสุ าเนสุ – สงฺฆมชฺเฌ คณมชฺเฌ ปุคฺคลสฺส สนฺติเก; ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ – สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิฺาตกรเณน จ ¶ , สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ.
๓๔๖. อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตานาปตฺตีติ? อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺติ. กึ ปน อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺยาติ? อาม, อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺย. อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา จตสฺโส ¶ อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ภิกฺขุนี ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ [ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺนํ (สฺยา.)] ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; เวมติกา ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส; อาจารวิปตฺตึ ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส – อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา อิมา จตสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติ.
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ? จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณํ? สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กติหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา? ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ กติหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺนฺติ ¶ ? กติหิ อธิกรเณหิ กติสุ าเนสุ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ?
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ – สิยา สีลวิปตฺตึ สิยา อาจารวิปตฺตึ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ – อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ จตูหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา – สิยา ปาราชิกาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ถุลฺลจฺจยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ เอเกน สมุฏฺาเนน สมุฏฺนฺติ ¶ – กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺนฺติ. ยา สา อาปตฺติ อนวเสสา สา อาปตฺติ น กตเมน อธิกรเณน, น กตมมฺหิ าเน, น กตเมน สมเถน สมฺมติ. ยา ตา อาปตฺติโย ลหุกา ตา อาปตฺติโย เอเกน อธิกรเณน – กิจฺจาธิกรเณน; ตีสุ าเนสุ – สงฺฆมชฺเฌ, คณมชฺเฌ, ปุคฺคลสฺส สนฺติเก; ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ – สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิฺาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ.
๓๔๗. กิจฺจาธิกรณํ อาปตฺตานาปตฺตีติ? กิจฺจาธิกรณํ น อาปตฺติ. กึ ปน กิจฺจาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺยาติ? อาม, กิจฺจาธิกรณปจฺจยา อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺย. กิจฺจาธิกรณปจฺจยา กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? กิจฺจาธิกรณปจฺจยา ปฺจ อาปตฺติโย อาปชฺชติ. อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา ภิกฺขุนี ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชติ, ตฺติยา ทุกฺกฏํ; ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา; กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; เภทกานุวตฺตกา ภิกฺขู ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส; ปาปิกาย ทิฏฺิยา ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – กิจฺจาธิกรณปจฺจยา อิมา ปฺจ อาปตฺติโย อาปชฺชติ.
ตา ¶ อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ? จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณํ? สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กติหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา? ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ ¶ กติหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺนฺติ? กติหิ อธิกรเณหิ กติสุ าเนสุ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ?
ตา ¶ ¶ อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ – สิยา สีลวิปตฺตึ สิยา อาจารวิปตฺตึ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ – อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ปฺจหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา – สิยา ปาราชิกาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา สงฺฆาทิเสสาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ถุลฺลจฺจยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺานานํ เอเกน สมุฏฺาเนน สมุฏฺนฺติ – กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺนฺติ. ยา สา อาปตฺติ อนวเสสา สา อาปตฺติ น กตเมน อธิกรเณน, น กตมมฺหิ าเน, น กตเมน สมเถน สมฺมติ. ยา สา อาปตฺติ ครุกา สา อาปตฺติ เอเกน อธิกรเณน – กิจฺจาธิกรเณน; เอกมฺหิ าเน – สงฺฆมชฺเฌ; ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ – สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิฺาตกรเณน จ. ยา ตา อาปตฺติโย ลหุกา ตา อาปตฺติโย เอเกน อธิกรเณน – กิจฺจาธิกรเณน; ตีสุ าเนสุ – สงฺฆมชฺเฌ, คณมชฺเฌ, ปุคฺคลสฺส สนฺติเก; ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ – สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิฺาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ.
๕. อธิกรณาธิปฺปาโย
๓๔๘. วิวาทาธิกรณํ โหติ อนุวาทาธิกรณํ, โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, โหติ กิจฺจาธิกรณํ. วิวาทาธิกรณํ น โหติ อนุวาทาธิกรณํ, น โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, น โหติ กิจฺจาธิกรณํ; อปิ ¶ จ, วิวาทาธิกรณปจฺจยา โหติ อนุวาทาธิกรณํ, โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, โหติ กิจฺจาธิกรณํ. ยถา กถํ วิย? [จูฬว. ๒๑๕; ปริ. ๓๑๔] อิธ ภิกฺขู วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา ทุฏฺุลฺลาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลาปตฺตีติ วา. ยํ ตตฺถ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท นานาวาโท อฺถาวาโท วิปจฺจตาย โวหาโร เมธกํ, อิทํ วุจฺจติ วิวาทาธิกรณํ. วิวาทาธิกรเณ สงฺโฆ วิวทติ วิวาทาธิกรณํ. วิวทมาโน อนุวทติ อนุวาทาธิกรณํ. อนุวทมาโน อาปตฺตึ อาปชฺชติ อาปตฺตาธิกรณํ. ตาย อาปตฺติยา สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ กิจฺจาธิกรณํ. เอวํ วิวาทาธิกรณปจฺจยา โหติ อนุวาทาธิกรณํ, โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, โหติ กิจฺจาธิกรณํ.
อนุวาทาธิกรณํ ¶ ¶ โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, โหติ กิจฺจาธิกรณํ, โหติ วิวาทาธิกรณํ. อนุวาทาธิกรณํ น โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, น โหติ กิจฺจาธิกรณํ, น โหติ วิวาทาธิกรณํ; อปิ จ, อนุวาทาธิกรณปจฺจยา โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, โหติ กิจฺจาธิกรณํ, โหติ วิวาทาธิกรณํ. ยถา กถํ วิย? อิธ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อนุวทนฺติ สีลวิปตฺติยา วา อาจารวิปตฺติยา วา ทิฏฺิวิปตฺติยา วา อาชีววิปตฺติยา วา. โย ตตฺถ อนุวาโท อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ, อิทํ วุจฺจติ อนุวาทาธิกรณํ. อนุวาทาธิกรเณ สงฺโฆ วิวทติ, วิวาทาธิกรณํ. วิวทมาโน อนุวทติ, อนุวาทาธิกรณํ. อนุวทมาโน อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อาปตฺตาธิกรณํ. ตาย อาปตฺติยา สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, กิจฺจาธิกรณํ. เอวํ อนุวาทาธิกรณปจฺจยา โหติ อาปตฺตาธิกรณํ, โหติ กิจฺจาธิกรณํ, โหติ วิวาทาธิกรณํ.
อาปตฺตาธิกรณํ โหติ กิจฺจาธิกรณํ, โหติ วิวาทาธิกรณํ, โหติ อนุวาทาธิกรณํ. อาปตฺตาธิกรณํ น โหติ กิจฺจาธิกรณํ, น โหติ วิวาทาธิกรณํ, น โหติ อนุวาทาธิกรณํ; อปิ จ, อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา โหติ กิจฺจาธิกรณํ, โหติ วิวาทาธิกรณํ, โหติ อนุวาทาธิกรณํ. ยถา กถํ วิย? [จูฬว. ๒๑๕; ปริ. ๓๔๘] ปฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ, สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ, อิทํ วุจฺจติ อาปตฺตาธิกรณํ. อาปตฺตาธิกรเณ สงฺโฆ วิวทติ วิวาทาธิกรณํ. วิวทมาโน อนุวทติ อนุวาทาธิกรณํ. อนุวทมาโน อาปตฺตึ อาปชฺชติ อาปตฺตาธิกรณํ. ตาย อาปตฺติยา สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ กิจฺจาธิกรณํ. เอวํ อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา โหติ กิจฺจาธิกรณํ, โหติ วิวาทาธิกรณํ, โหติ อนุวาทาธิกรณํ.
กิจฺจาธิกรณํ โหติ วิวาทาธิกรณํ, โหติ อนุวาทาธิกรณํ, โหติ อาปตฺตาธิกรณํ. กิจฺจาธิกรณํ น โหติ วิวาทาธิกรณํ, น โหติ อนุวาทาธิกรณํ, น โหติ อาปตฺตาธิกรณํ; อปิ จ, กิจฺจาธิกรณปจฺจยา โหติ วิวาทาธิกรณํ, โหติ อนุวาทาธิกรณํ, โหติ ¶ อาปตฺตาธิกรณํ. ยถา กถํ วิย? ยา สงฺฆสฺส กิจฺจยตา กรณียตา อปโลกนกมฺมํ ตฺติกมฺมํ ตฺติทุติยกมฺมํ ตฺติจตุตฺถกมฺมํ, อิทํ ¶ วุจฺจติ กิจฺจาธิกรณํ. กิจฺจาธิกรเณ สงฺโฆ วิวทติ วิวาทาธิกรณํ. วิวทมาโน อนุวทติ อนุวาทาธิกรณํ. อนุวทมาโน อาปตฺตึ อาปชฺชติ อาปตฺตาธิกรณํ. ตาย อาปตฺติยา สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ กิจฺจาธิกรณํ. เอวํ กิจฺจาธิกรณปจฺจยา โหติ วิวาทาธิกรณํ, โหติ อนุวาทาธิกรณํ, โหติ อาปตฺตาธิกรณํ.
๖. ปุจฺฉาวาโร
๓๔๙. ยตฺถ ¶ สติวินโย ตตฺถ สมฺมุขาวินโย? ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ¶ ตตฺถ สติวินโย? ยตฺถ อมูฬฺหวินโย ตตฺถ สมฺมุขาวินโย? ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ตตฺถ อมูฬฺหวินโย? ยตฺถ ปฏิฺาตกรณํ ตตฺถ สมฺมุขาวินโย? ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ตตฺถ ปฏิฺาตกรณํ? ยตฺถ เยภุยฺยสิกา ตตฺถ สมฺมุขาวินโย? ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ตตฺถ เยภุยฺยสิกา? ยตฺถ ตสฺสปาปิยสิกา ตตฺถ สมฺมุขาวินโย? ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ตตฺถ ตสฺสปาปิยสิกา? ยตฺถ ติณวตฺถารโก ตตฺถ สมฺมุขาวินโย? ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ตตฺถ ติณวตฺถารโก?
๗. วิสฺสชฺชนาวาโร
๓๕๐. ยสฺมึ สมเย สมฺมุขาวินเยน จ สติวินเยน จ อธิกรณํ วูปสมฺมติ – ยตฺถ สติวินโย ตตฺถ สมฺมุขาวินโย, ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ตตฺถ สติวินโย, น ตตฺถ อมูฬฺหวินโย, น ตตฺถ ¶ ปฏิฺาตกรณํ, น ตตฺถ เยภุยฺยสิกา, น ตตฺถ ตสฺสปาปิยสิกา, น ตตฺถ ติณวตฺถารโก. ยสฺมึ สมเย สมฺมุขาวินเยน จ อมูฬฺหวินเยน จ…เป… สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิฺาตกรเณน จ…เป… สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ…เป… สมฺมุขาวินเยน จ ตสฺสปาปิยสิกาย จ…เป… สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ อธิกรณํ วูปสมฺมติ – ยตฺถ ติณวตฺถารโก ตตฺถ สมฺมุขาวินโย, ยตฺถ สมฺมุขาวินโย ตตฺถ ติณวตฺถารโก, น ตตฺถ สติวินโย, น ตตฺถ อมูฬฺหวินโย, น ตตฺถ ปฏิฺาตกรณํ, น ตตฺถ เยภุยฺยสิกา, น ตตฺถ ตสฺสปาปิยสิกา.
๘. สํสฏฺวาโร
๓๕๑. สมฺมุขาวินโยติ วา สติวินโยติ วา – อิเม ธมฺมา สํสฏฺา อุทาหุ วิสํสฏฺา? ลพฺภา จ ปนิเมสํ ธมฺมานํ วินิพฺภุชิตฺวา วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ¶ ปฺาเปตุํ? สมฺมุขาวินโยติ วา อมูฬฺหวินโยติ วา…เป… สมฺมุขาวินโยติ วา ปฏิฺาตกรณนฺติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา เยภุยฺยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ตสฺสปาปิยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ติณวตฺถารโกติ – อิเม ธมฺมา สํสฏฺา อุทาหุ วิสํสฏฺา ¶ ? ลพฺภา จ ปนิเมสํ ธมฺมานํ วินิพฺภุชิตฺวา วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปฺาเปตุํ?
สมฺมุขาวินโยติ วา สติวินโยติ วา – อิเม ธมฺมา สํสฏฺา, โน วิสํสฏฺา; น จ ลพฺภา อิเมสํ ธมฺมานํ วินิพฺภุชิตฺวา วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปฺาเปตุํ. สมฺมุขาวินโยติ วา อมูฬฺหวินโยติ ¶ วา…เป… สมฺมุขาวินโยติ วา ปฏิฺาตกรณนฺติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา เยภุยฺยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ตสฺสปาปิยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ติณวตฺถารโกติ วา – อิเม ธมฺมา สํสฏฺา, โน วิสํสฏฺา; น จ ลพฺภา อิเมสํ ธมฺมานํ วินิพฺภุชิตฺวา วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปฺาเปตุํ.
๙. สตฺตสมถนิทานํ
๓๕๒. สมฺมุขาวินโย กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร กึสมุฏฺาโน? สติวินโย กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน? อมูฬฺหวินโย กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน? ปฏิฺาตกรณํ กึนิทานํ, กึสมุทยํ, กึชาติกํ, กึปภวํ, กึสมฺภารํ, กึสมุฏฺานํ? เยภุยฺยสิกา กึนิทานา, กึสมุทยา, กึชาติกา, กึปภวา, กึสมฺภารา, กึสมุฏฺานา? ตสฺสปาปิยสิกา กึนิทานา, กึสมุทยา, กึชาติกา, กึปภวา, กึสมฺภารา, กึสมุฏฺานา ติณวตฺถารโก กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน?
สมฺมุขาวินโย นิทานนิทาโน, นิทานสมุทโย, นิทานชาติโก, นิทานปภโว, นิทานสมฺภาโร, นิทานสมุฏฺาโน. สติวินโย…เป… อมูฬฺหวินโย…เป… ปฏิฺาตกรณํ นิทานนิทานํ, นิทานสมุทยํ, นิทานชาติกํ, นิทานปภวํ, นิทานสมฺภารํ, นิทานสมุฏฺานํ. เยภุยฺยสิกา…เป… ตสฺสปาปิยสิกา นิทานนิทานา, นิทานสมุทยา, นิทานชาติกา, นิทานปภวา, นิทานสมฺภารา ¶ , นิทานสมุฏฺานา. ติณวตฺถารโก นิทานนิทาโน, นิทานสมุทโย, นิทานชาติโก, นิทานปภโว, นิทานสมฺภาโร, นิทานสมุฏฺาโน.
สมฺมุขาวินโย ¶ กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน ¶ ? สติวินโย…เป… อมูฬฺหวินโย…เป… ปฏิฺาตกรณํ…เป… เยภุยฺยสิกา…เป… ตสฺสปาปิยสิกา…เป… ติณวตฺถารโก กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน?
สมฺมุขาวินโย เหตุนิทาโน, เหตุสมุทโย, เหตุชาติโก, เหตุปภโว, เหตุสมฺภาโร, เหตุสมุฏฺาโน ¶ . สติวินโย…เป… อมูฬฺหวินโย…เป… ปฏิฺาตกรณํ เหตุนิทานํ, เหตุสมุทยํ, เหตุชาติกํ, เหตุปภวํ, เหตุสมฺภารํ, เหตุสมุฏฺานํ. เยภุยฺยสิกา…เป… ตสฺสปาปิยสิกา เหตุนิทานา, เหตุสมุทยา, เหตุชาติกา, เหตุปภวา, เหตุสมฺภารา, เหตุสมุฏฺานา. ติณวตฺถารโก เหตุนิทาโน, เหตุสมุทโย, เหตุชาติโก, เหตุปภโว, เหตุสมฺภาโร, เหตุสมุฏฺาโน.
สมฺมุขาวินโย กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน? สติวินโย…เป… อมูฬฺหวินโย…เป… ปฏิฺาตกรณํ…เป… เยภุยฺยสิกา…เป… ตสฺสปาปิยสิกา…เป… ติณวตฺถารโก กึนิทาโน, กึสมุทโย, กึชาติโก, กึปภโว, กึสมฺภาโร, กึสมุฏฺาโน? สมฺมุขาวินโย ปจฺจยนิทาโน, ปจฺจยสมุทโย, ปจฺจยชาติโก, ปจฺจยปภโว, ปจฺจยสมฺภาโร, ปจฺจยสมุฏฺาโน. สติวินโย…เป… อมูฬฺหวินโย…เป… ปฏิฺาตกรณํ ปจฺจยนิทานํ, ปจฺจยสมุทยํ, ปจฺจยชาติกํ, ปจฺจยปภวํ, ปจฺจยสมฺภารํ, ปจฺจยสมุฏฺานํ. เยภุยฺยสิกา…เป… ตสฺสปาปิยสิกา ปจฺจยนิทานา, ปจฺจยสมุทยา, ปจฺจยชาติกา, ปจฺจยปภวา, ปจฺจยสมฺภารา, ปจฺจยสมุฏฺานา. ติณวตฺถารโก ปจฺจยนิทาโน, ปจฺจยสมุทโย, ปจฺจยชาติโก, ปจฺจยปภโว, ปจฺจยสมฺภาโร, ปจฺจยสมุฏฺาโน.
๓๕๓. สตฺตนฺนํ สมถานํ กติ มูลานิ, กติ สมุฏฺานา? สตฺตนฺนํ สมถานํ ฉพฺพีส มูลานิ, ฉตฺตึส สมุฏฺานา. สตฺตนฺนํ สมถานํ กตมานิ ฉพฺพี ¶ มูลานิ? สมฺมุขาวินยสฺส จตฺตาริ มูลานิ. สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา; สติวินยสฺส จตฺตาริ มูลานิ; อมูฬฺหวินยสฺส จตฺตาริ มูลานิ; ปฏิฺาตกรณสฺส ทฺเว มูลานิ – โย จ เทเสติ ยสฺส จ เทเสติ; เยภุยฺยสิกาย จตฺตาริ มูลานิ; ตสฺสปาปิยสิกาย จตฺตาริ ¶ มูลานิ; ติณวตฺถารกสฺส จตฺตาริ มูลานิ – สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา – สตฺตนฺนํ สมถานํ อิมานิ ฉพฺพีส มูลานิ.
สตฺตนฺนํ ¶ สมถานํ กตเม ฉตฺตึส สมุฏฺานา? สติวินยสฺส กมฺมสฺส กิริยา, กรณํ, อุปคมนํ, อชฺฌุปคมนํ, อธิวาสนา, อปฺปฏิกฺโกสนา. อมูฬฺหวินยสฺส กมฺมสฺส…เป… ปฏิฺาตกรณสฺส กมฺมสฺส… เยภุยฺยสิกาย กมฺมสฺส… ตสฺสปาปิยสิกาย กมฺมสฺส… ติณวตฺถารกสฺส กมฺมสฺส กิริยา, กรณํ, อุปคมนํ, อชฺฌุปคมนํ, อธิวาสนา, อปฺปฏิกฺโกสนา – สตฺตนฺนํ สมถานํ อิเม ฉตฺตึส สมุฏฺานา.
๑๐. สตฺตสมถนานตฺถาทิ
๓๕๔. สมฺมุขาวินโยติ วา สติวินโยติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นานํ? สมฺมุขาวินโยติ วา อมูฬฺหวินโยติ วา…เป… สมฺมุขาวินโยติ วา ปฏิฺาตกรณนฺติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา เยภุยฺยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ตสฺสปาปิยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ติณวตฺถารโกติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นานํ? สมฺมุขาวินโยติ วา สติวินโยติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จ. สมฺมุขาวินโยติ วา อมูฬฺหวินโยติ วา…เป… สมฺมุขาวินโยติ วา ปฏิฺาตกรณนฺติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา เยภุยฺยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ตสฺสปาปิยสิกาติ วา… สมฺมุขาวินโยติ วา ¶ ติณวตฺถารโกติ วา – อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานา พฺยฺชนา จ.
๓๕๕. [จูฬว. ๒๒๔] วิวาโท ¶ วิวาทาธิกรณํ, วิวาโท โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน วิวาโท, อธิกรณฺเจว วิวาโท จ? สิยา วิวาโท วิวาทาธิกรณํ, สิยา วิวาโท โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน วิวาโท, สิยา อธิกรณฺเจว วิวาโท จ.
ตตฺถ ¶ กตโม วิวาโท วิวาทาธิกรณํ? อิธ ภิกฺขู วิวทนฺติ ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา…เป… ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา. ยํ ตตฺถ ภณฺฑนํ, กลโห, วิคฺคโห, วิวาโท, นานาวาโท, อฺถาวาโท, วิปจฺจตาย โวหาโร, เมธกํ – อยํ วิวาโท วิวาทาธิกรณํ.
ตตฺถ กตโม วิวาโท โน อธิกรณํ? มาตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ, ปุตฺโตปิ มาตรา วิวทติ, ปิตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ, ปุตฺโตปิ ปิตรา วิวทติ, ภาตาปิ ภาตรา วิวทติ, ภาตาปิ ¶ ภคินิยา วิวทติ, ภคินีปิ ภาตรา วิวทติ, สหาโยปิ สหาเยน วิวทติ – อยํ วิวาโท โน อธิกรณํ.
ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน วิวาโท? อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน วิวาโท.
ตตฺถ กตมํ อธิกรณฺเจว วิวาโท จ? วิวาทาธิกรณํ อธิกรณฺเจว วิวาโท จ.
๓๕๖. [จูฬว. ๒๒๔ อาทโย] อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ, อนุวาโท โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน อนุวาโท, อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ? สิยา อนุวาโท ¶ อนุวาทาธิกรณํ, สิยา อนุวาโท โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน อนุวาโท, สิยา อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ.
ตตฺถ กตโม อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ? อิธ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อนุวทนฺติ สีลวิปตฺติยา วา อาจารวิปตฺติยา วา ทิฏฺิวิปตฺติยา วา อาชีววิปตฺติยา วา. โย ตตฺถ อนุวาโท, อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ – อยํ อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ.
ตตฺถ กตโม อนุวาโท โน อธิกรณํ? มาตาปิ ปุตฺตํ อนุวทติ, ปุตฺโตปิ มาตรํ อนุวทติ, ปิตาปิ ปุตฺตํ อนุวทติ, ปุตฺโตปิ ปิตรํ อนุวทติ, ภาตาปิ ภาตรํ อนุวทติ, ภาตาปิ ภคินึ อนุวทติ, ภคินีปิ ภาตรํ อนุวทติ, สหาโยปิ สหายํ อนุวทติ – อยํ อนุวาโท โน อธิกรณํ.
ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน อนุวาโท? อาปตฺตาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณํ วิวาทาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน อนุวาโท.
ตตฺถ ¶ กตมํ อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ? อนุวาทาธิกรณํ อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ.
๓๕๗. อาปตฺติ ¶ อาปตฺตาธิกรณํ, อาปตฺติ โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน อาปตฺติ, อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ? สิยา อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ, สิยา อาปตฺติ โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน อาปตฺติ, สิยา อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ.
ตตฺถ กตมา อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ? ปฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ ¶ . สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ. อยํ อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ.
ตตฺถ กตมา อาปตฺติ โน อธิกรณํ? โสตาปตฺติ สมาปตฺติ – อยํ อาปตฺติ โน อธิกรณํ.
ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน อาปตฺติ? กิจฺจาธิกรณํ วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน อาปตฺติ.
ตตฺถ กตมํ อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ? อาปตฺตาธิกรณํ อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ.
๓๕๘. [จูฬว. ๒๒๓] กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ, กิจฺจํ โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน กิจฺจํ, อธิกรณฺเจว กิจฺจฺจ? สิยา กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ, สิยา กิจฺจํ โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน กิจฺจํ, สิยา อธิกรณฺเจว กิจฺจฺจ.
ตตฺถ กตมํ กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ? ยา สงฺฆสฺส กิจฺจยตา กรณียตา อปโลกนกมฺมํ ตฺติกมฺมํ ตฺติทุติยกมฺมํ ตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิทํ กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ.
ตตฺถ กตมํ กิจฺจํ โน อธิกรณํ? อาจริยกิจฺจํ อุปชฺฌายกิจฺจํ [อุปชฺฌายกิจฺจํ สกิจฺจํ (ก.)] สมานุปชฺฌายกิจฺจํ สมานาจริยกิจฺจํ – อิทํ กิจฺจํ โน อธิกรณํ.
ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน กิจฺจํ? วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน กิจฺจํ.
ตตฺถ ¶ ¶ กตมํ อธิกรณฺเจว กิจฺจฺจ? กิจฺจาธิกรณํ อธิกรณฺเจว กิจฺจํ จาติ.
อธิกรณเภโท นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ –
อธิกรณํ ¶ อุกฺโกฏา, อาการา ปุคฺคเลน จ;
นิทานเหตุปจฺจยา, มูลํ สมุฏฺาเนน จ.
อาปตฺติ โหติ ยตฺถ จ, สํสฏฺา นิทาเนน จ [สํสฏฺา นิทานปภวา (สี.)];
เหตุปจฺจยมูลานิ, สมุฏฺาเนน พฺยฺชนา;
วิวาโท อธิกรณนฺติ, เภทาธิกรเณ อิทนฺติ.