📜
๒. อุโปสถกฺขนฺธกํ
สนฺนิปาตานุชานนาทิกถาวณฺณนา
๑๓๒. อุโปสถกฺขนฺธเก ¶ ¶ ตรนฺติ ปฺลวนฺติ เอตฺถ พาลาติ ติตฺถํ. อิโตติ อิมสฺมึ สาสเน ลทฺธิโต. ตํ กเถนฺตีติ ‘‘อิมสฺมึ นาม ทิวเส มุหุตฺเต วา อิทํ กตฺตพฺพ’’นฺติอาทินา กเถนฺติ.
๑๓๔. ‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต’’ติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ มาติกาฏฺกถายํ (กงฺขา. อฏฺ. นิทานวณฺณนา) วิตฺถารโต อาคตเมวาติ น อิธ วิตฺถารยิสฺสาม, อตฺถิเกหิ ปน ตโตเยว คเหตพฺพํ.
๑๓๕. อาปชฺชิตฺวา วา วุฏฺิโตติ เอตฺถ อาโรจิตาปิ อาปตฺติ อสนฺตี นาม โหตีติ เวทิตพฺพํ. เตเนว มาติกาฏฺกถายํ (กงฺขา. อฏฺ. นิทานวณฺณนา) วุตฺตํ ‘‘ยสฺส ปน เอวํ อนาปนฺนา วา อาปตฺติ อาปชฺชิตฺวา จ ปน วุฏฺิตา วา เทสิตา วา อาโรจิตา วา, ตสฺส สา อาปตฺติ อสนฺตี นาม โหตี’’ติ. มุสาวาโท นาม วจีเภทปจฺจยา โหตีติ อาห ‘‘น มุสาวาทลกฺขเณนา’’ติ. ภควโต ปน วจเนนาติ สมฺปชานมุสาวาเท กึ โหติ? ‘‘ทุกฺกฏํ โหตี’’ติ อิมินา วจเนน. วจีทฺวาเร อกิริยสมุฏฺานา อาปตฺติ โหตีติ ยสฺมา ยสฺส ภิกฺขุโน อธมฺมิกาย ปฏิฺาย ตุณฺหีภูตสฺส นิสินฺนสฺส มโนทฺวาเร อาปตฺติ นาม นตฺถิ, ยสฺมา ปน อาวิ กาตพฺพํ น อาวิ อกาสิ, เตนสฺส วจีทฺวาเร อกิริยสมุฏฺานา อาปตฺติ โหติ.
วาจาติ ¶ วาจาย, ย-การโลเปนายํ นิทฺเทโส. เกนจิ มนุเชน วาจาย อนาลปนฺโตติ โยเชตพฺพํ. คิรํ โน จ ปเร ภเณยฺยาติ ‘‘อิเม โสสฺสนฺตี’’ติ ปรปุคฺคเล สนฺธาย สทฺทมฺปิ น นิจฺฉาเรยฺย. อาปชฺเชยฺย วาจสิกนฺติ วาจโต สมุฏฺิตํ อาปตฺตึ อาปชฺเชยฺย.
อนฺตรายกโรติ วิปฺปฏิสารวตฺถุตาย ปาโมชฺชาทิสมฺภวํ นิวาเรตฺวา ปมชฺฌานาทีนํ อธิคมาย อนฺตรายกโร. ตสฺส ภิกฺขุโน ผาสุ โหตีติ ¶ อวิปฺปฏิสารมูลกานํ ปาโมชฺชาทีนํ วเสน ตสฺส ภิกฺขุโน สุขา ปฏิปทา สมฺปชฺชตีติ อตฺโถ.
สนฺนิปาตานุชานนาทิกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
สีมานุชานนกถาวณฺณนา
๑๓๘. อิตโรปีติ สุทฺธปํสุปพฺพตาทึ สนฺธาย วทติ. หตฺถิปฺปมาโณ นาม ปพฺพโต เหฏฺิมโกฏิยา อฑฺฒฏฺมรตนุพฺเพโธ. ตสฺมาติ ยสฺมา เอเกน น วฏฺฏติ, ตสฺมา. ทฺวตฺตึสปลคุฬปิณฺฑปฺปมาณตา ถูลตาย คเหตพฺพา, น ตุลคณนาย. อนฺโตสารมิสฺสกานนฺติ อนฺโตสารรุกฺเขหิ มิสฺสกานํ. สูจิทณฺฑกปฺปมาโณติ สีหฬทีเป เลขนทณฺฑปฺปมาโณติ วทนฺติ, โส จ กนิฏฺงฺคุลิปริมาโณติ ทฏฺพฺพํ. เอตนฺติ นวมูลสาขานิคฺคมนํ. ปรภาเค กิตฺเตตุํ วฏฺฏตีติ พหิ นิกฺขมิตฺวา ิเตสุ อฏฺสุ มคฺเคสุ เอกิสฺสา ทิสาย เอกํ, อปราย เอกนฺติ เอวํ จตูสุ าเนสุ กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ.
ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา อนฺตรวาสโก เตมิยตีติ สิกฺขากรณียํ อาคตลกฺขเณน ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อนฺตรวาสกํ อนุกฺขิปิตฺวา ติตฺเถน วา อติตฺเถน วา อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา เอกทฺวงฺคุลมตฺตมฺปิ อนฺตรวาสโก เตมิยติ. ภิกฺขุนิยา เอว คหณฺเจตฺถ ภิกฺขุนีวิภงฺเค ภิกฺขุนิยา วเสน นทีลกฺขณสฺส ปาฬิยํ อาคตตฺตา เตเนว นเยน ทสฺสนตฺถํ กตํ. สีมํ พนฺธนฺตานํ นิมิตฺตํ โหตีติ อยํ วุตฺตลกฺขณา นที สมุทฺทํ วา ปวิสตุ ตฬากํ วา, ปภวโต ปฏฺาย นิมิตฺตํ โหติ. อชฺโฌตฺถริตฺวา อาวรณํ ปวตฺตติเยวาติ อาวรณํ อชฺโฌตฺถริตฺวา สนฺทติเยว. อปฺปวตฺตมานาติ อสนฺทมานุทกา. อาวรณฺหิ ปตฺวา นทิยา ยตฺตเก ปเทเส อุทกํ อสนฺทมานํ สนฺติฏฺติ, ตตฺถ นทีนิมิตฺตํ กาตุํ น วฏฺฏติ. อุปริ สนฺทมานฏฺาเนเยว วฏฺฏติ, อสนฺทมานฏฺาเน ปน อุทกนิมิตฺตํ กาตุํ วฏฺฏติ. ิตเมว หิ อุทกนิมิตฺเต วฏฺฏติ, น สนฺทมานํ. เตเนวาห ‘‘ปวตฺตนฏฺาเน นทีนิมิตฺตํ, อปฺปวตฺตนฏฺาเน อุทกนิมิตฺตํ ¶ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ. นทึ ภินฺทิตฺวาติ มาติกามุขทฺวาเรน นทีกูลํ ภินฺทิตฺวา. อุกฺเขปิมนฺติ กูปโต วิย อุกฺขิปิตฺวา คเหตพฺพํ.
สิงฺฆาฏกสณฺานาติ ¶ ติโกณรจฺฉาสณฺานา. มุทิงฺคสณฺานาติ มุทิงฺคเภรี วิย มชฺเฌ วิตฺถตา อุโภสุ โกฏีสุ สงฺโกฏิตา โหติ. อุปจารํ เปตฺวาติ ปจฺฉา สีมํ พนฺธนฺตานํ สีมาย โอกาสํ เปตฺวา. อนฺโตนิมิตฺตคเตหิ ปนาติ เอกสฺส คามสฺส อุปฑฺฒํ อนฺโต กตฺตุกามตาย สติ สพฺเพสํ อาคมเน ปโยชนํ นตฺถีติ กตฺวา วุตฺตํ. อาคนฺตพฺพนฺติ จ สามีจิวเสน วุตฺตํ, นายํ นิยโม ‘‘อาคนฺตพฺพเมวา’’ติ. เตเนวาห ‘‘อาคมนมฺปิ อนาคมนมฺปิ วฏฺฏตี’’ติ. อพทฺธาย หิ สีมาย นานาคามเขตฺตานํ นานาสีมสภาวตฺตา เตสํ อนาคมเนปิ วคฺคกมฺมํ น โหติ, ตสฺมา อนาคมนมฺปิ วฏฺฏติ. พทฺธาย ปน สีมาย เอกสีมภาวโต ปุน อฺสฺมึ กมฺเม กริยมาเน อนฺโต สีมคเตหิ อาคนฺตพฺพเมวาติ อาห ‘‘อวิปฺปวาสสีมา…เป… อาคนฺตพฺพ’’นฺติ. นิมิตฺตกิตฺตนกาเล อโสธิตายปิ สีมาย เนวตฺถิ โทโส นิมิตฺตกิตฺตนสฺส อปโลกนาทีสุ อฺตราภาวโต.
ภณฺฑุกมฺมาปุจฺฉนํ สนฺธาย ปพฺพชฺชา-คหณํ. สุขกรณตฺถนฺติ สพฺเพสํ สนฺนิปาตนปริสฺสมํ ปหาย อปฺปตเรหิ สุขกรณตฺถํ. เอกวีสติ ภิกฺขู คณฺหาตีติ วีสติวคฺคกรณียปรมตฺตา สงฺฆกมฺมสฺส กมฺมารเหน สทฺธึ เอกวีสติ ภิกฺขู คณฺหาติ. อิทฺจ นิสินฺนานํ วเสน วุตฺตํ. เหฏฺิมนฺตโต หิ ยตฺถ เอกวีสติ ภิกฺขู นิสีทิตุํ สกฺโกนฺติ, ตตฺตเก ปเทเส สีมํ พนฺธิตุํ วฏฺฏติ. น สกฺขิสฺสนฺตีติ อวิปฺปวาสสีมาย พทฺธภาวํ อสลฺลกฺเขตฺวา ‘‘สมานสํวาสกเมว สมูหนิสฺสามา’’ติ วายมนฺตา น สกฺขิสฺสนฺติ. พทฺธาย หิ อวิปฺปวาสสีมาย ตํ อสมูหนิตฺวา ‘‘สมานสํวาสกสีมํ สมูหนิสฺสามา’’ติ กตายปิ กมฺมวาจาย อสมูหตาว โหติ สีมา. ปมฺหิ อวิปฺปวาสํ สมูหนิตฺวา ปจฺฉา สีมา สมูหนิตพฺพา. เอกรตนปฺปมาณา สุวิฺเยฺยตรา โหตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘เอกรตนปฺปมาณา วฏฺฏตี’’ติ. เอกงฺคุลมตฺตาปิ สีมนฺตริกา วฏฺฏติเยว. ตตฺตเกนปิ หิ สีมา อสมฺภินฺนาว โหติ.
อวเสสนิมิตฺตานีติ มหาสีมาย พาหิรปสฺเส นิมิตฺตานิ. ขณฺฑสีมโต ปฏฺาย พนฺธนํ อาจิณฺณํ, อาจิณฺณกรเณเนว จ สมฺโมโห น โหตีติ อาห ‘‘ขณฺฑสีมโตว ปฏฺาย พนฺธิตพฺพา’’ติ. กุฏิเคเหติ กุฏิฆเร, ภูมิฆเรติ อตฺโถ. อุทุกฺขลนฺติ ขุทฺทกาวาฏํ. นิมิตฺตํ น กาตพฺพนฺติ ตํ ราชึ วา อุทุกฺขลํ วา นิมิตฺตํ น กาตพฺพํ.
เหฏฺา ¶ ¶ น โอตรตีติ ภิตฺติโต โอรํ นิมิตฺตานิ เปตฺวา กิตฺติตตฺตา เหฏฺา อากาสปฺปเทสํ น โอตรติ. เหฏฺาปิ โอตรตีติ สเจ เหฏฺา อนฺโตภิตฺติยํ เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ โอกาโส โหติ, โอตรติ. โอตรมานา จ อุปริสีมปฺปมาเณน น โอตรติ, สมนฺตา ภิตฺติปฺปมาเณน โอตรติ. โอตรณาโนตรณํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ สเจ เหฏฺา เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ โอกาโส โหติ, โอตรติ. โน เจ, น โอตรตีติ อธิปฺปาโย. สพฺโพ ปาสาโท สีมฏฺโ โหตีติ อุปริมตเลน สทฺธึ เอกาพทฺธภิตฺติโก วา โหตุ มา วา, สพฺโพปิ ปาสาโท สีมฏฺโว โหติ.
ตาลมูลกปพฺพเตติ ตาลมูลสทิเส ปพฺพเต. โส จ เหฏฺา มหนฺโต หุตฺวา อนุปุพฺเพน ตนุโก โหตีติ ทฏฺพฺพํ. ปณวสณฺาโน มชฺเฌ ตนุโก โหติ มูเล อคฺเค จ วิตฺถโต. เหฏฺา วา มชฺเฌ วาติ มุทิงฺคสณฺานสฺส เหฏฺา ปณวสณฺานสฺส มชฺเฌ. อากาสปพฺภารนฺติ ภิตฺติยา อปริกฺขิตฺตปพฺภารํ. อนฺโตเลณํ โหตีติ ปพฺพตสฺส อนฺโต เลณํ โหติ. สีมามาฬเกติ ขณฺฑสีมามาฬเก. มหาสีมํ โสเธตฺวา วา กมฺมํ กาตพฺพนฺติ มหาสีมคตา ภิกฺขู หตฺถปาสํ วา อาเนตพฺพา, สีมโต วา พหิ กาตพฺพาติ อธิปฺปาโย. คณฺิปเทสุ ปน ‘‘มหาสีมคเตหิ ภิกฺขูหิ ตํ สาขํ วา ปาโรหํ วา อนามสิตฺวา าตพฺพนฺติ อธิปฺปาโย’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํ. ปุริมนเยปีติ ขณฺฑสีมาย อุฏฺหิตฺวา มหาสีมาย โอณตรุกฺเขปิ. อุกฺขิปาเปตฺวา กาตุํ น วฏฺฏตีติ ขณฺฑสีมาย อนฺโต ิตตฺตา รุกฺขสฺส ตตฺถ ิโต หตฺถปาสํเยว อาเนตพฺโพติ อุกฺขิปาเปตฺวา กาตุํ น วฏฺฏติ.
๑๔๐. ปารยตีติ อชฺโฌตฺถรติ. ปาราติ สีมาเปกฺโข อิตฺถิลิงฺคนิทฺเทโส. อสฺสาติ ภเวยฺย. อิธาธิปฺเปตนาวาย ปมาณํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน…เป… ตโย ชเน วหตี’’ติ. อิมินา จ วุตฺตปฺปมาณโต ขุทฺทกา นาวา วิชฺชมานาปิ อิธ อสนฺตปกฺขํ ภชตีติ ทีเปติ. อวสฺสํ ลพฺภเนยฺยา ธุวนาวาว โหตีติ สมฺพนฺโธ. รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา กโตติ ปาเสโส. ปรตีเร สมฺมุขฏฺาเนติ โอริมตีเร สพฺพปริยนฺตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขฏฺาเน. สพฺพนิมิตฺตานํ อนฺโต ิเต ภิกฺขู หตฺถปาสคเต กตฺวาติ เอตฺถ สเจ เอกํ คามเขตฺตํ โหติ, อุโภสุ ตีเรสุ สพฺพนิมิตฺตานํ อนฺโต ิเต ภิกฺขู หตฺถปาสคเต กตฺวา ¶ สมฺมนฺนิตพฺพา. นานาคามกฺเขตฺตํ เจ, สมานสํวาสกสีมาพนฺธนกาเล อนาคนฺตุมฺปิ วฏฺฏติ. อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติยํ ปน อาคนฺตพฺพเมว. ยสฺมา อุโภสุ ตีเรสุ นิมิตฺตกิตฺตนมตฺเตน ทีปโก สงฺคหิโต นาม น โหติ, ตสฺมา ทีปเกปิ นิมิตฺตานิ วิสุํ กิตฺเตตพฺพาเนวาติ อาห ‘‘ทีปกสฺส ¶ โอริมนฺเต จ ปาริมนฺเต จ นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพ’’นฺติ. ทีปกสิขรนฺติ ทีปกมตฺถกํ. ปพฺพตสณฺานาติ ทีปกสฺส เอกโต อธิกตรตฺตา วุตฺตํ.
สีมานุชานนกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
อุโปสถาคาราทิกถาวณฺณนา
๑๔๒. วตฺถุวเสน วุตฺตนฺติ ‘‘มยฺจมฺหา อสมฺมตาย ภูมิยา นิสินฺนา ปาติโมกฺขํ อสฺสุมฺหา’’ติ วตฺถุมฺหิ ปาติโมกฺขสวนสฺส อาคตตฺตา วุตฺตํ. อุโปสถปฺปมุขํ นาม อุโปสถาคารสฺส สมฺมุขฏฺานํ. ปาฬิยํ ‘‘ปมํ นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพา’’ติ เอตฺตกเมว วตฺวา สีมาสมฺมุติยํ วิย ‘‘ปพฺพตนิมิตฺตํ ปาสาณนิมิตฺต’’นฺติอาทินา วิเสเสตฺวา นิมิตฺตานํ อทสฺสิตตฺตา ‘‘ขุทฺทกานิ วา…เป… ยานิ กานิจิ นิมิตฺตานี’’ติ วุตฺตํ. กิตฺเตตุํ วฏฺฏตีติ อิมินา สมฺพนฺโธ.
อวิปฺปวาสสีมานุชานนกถาวณฺณนา
๑๔๔. อสฺสาติ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส. ทฺเวปิ สีมาโยติ ปมํ วุตฺตา อวิปฺปวาสสีมา สมานสํวาสกสีมา จ. น กมฺมวาจํ วคฺคํ กโรนฺตีติ กมฺมวาจํ น ภินฺทนฺติ, กมฺมํ น โกเปนฺตีติ อธิปฺปาโย. เอตฺถาติ ‘‘เปตฺวา คามฺจ คามูปจารฺจา’’ติ เอตฺถ. คามฺจ คามูปจารฺจ น โอตฺถรตีติ ‘‘เปตฺวา คามฺจ คามูปจารฺจา’’ติ วุตฺตตฺตา. สีมาสงฺขฺยเมว คจฺฉตีติ อวิปฺปวาสสีมาสงฺขํ คจฺฉติ. เอกมฺปิ กุลํ ปวิฏฺํ วาติ อภินวกตเคเหสุ สพฺพปมํ เอกมฺปิ กุลํ ปวิฏฺํ อตฺถิ. อคตํ วาติ โปราณกคาเม อฺเสุ เคหานิ ฉฑฺเฑตฺวา คเตสุ เอกมฺปิ กุลํ อคตํ อตฺถิ.
อวิปฺปวาสสีมา น สมูหนฺตพฺพาติ มหาสีมํ สนฺธาย วทติ. นิราสงฺกฏฺาเนสุ ตฺวาติ เจติยงฺคณาทีนํ ขณฺฑสีมาย อโนกาสตฺตา วุตฺตํ. ขณฺฑสีมฺหิ พนฺธนฺตา ตาทิสํ านํ ปหาย อฺสฺมึ วิวิตฺเต โอกาเส พนฺธนฺติ ¶ . อปฺเปว นาม สมูหนิตุํ สกฺขิสฺสนฺตีติ อวิปฺปวาสสีมํเยว สมูหนิตุํ สกฺขิสฺสนฺติ, น ขณฺฑสีมํ. ปฏิพนฺธิตุํ ปน น สกฺขิสฺสนฺเตวาติ ขณฺฑสีมาย อฺาตตฺตา น สกฺขิสฺสนฺติ. น สมูหนิตพฺพาติ ขณฺฑสีมํ อชานนฺเตหิ ¶ น สมูหนิตพฺพา. อุโปสถสฺส วิสุํ คหิตตฺตา อวเสสกมฺมวเสน สมานสํวาสตา เวทิตพฺพา.
คามสีมาทิกถาวณฺณนา
๑๔๗. อปริจฺฉินฺนายาติ พทฺธสีมาวเสน อกตปริจฺเฉทาย. เยน เกนจิ ขณิตฺวา อกโตติ อนฺตมโส ติรจฺฉาเนนปิ ขณิตฺวา อกโต. ตสฺส อนฺโตหตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ิโต กมฺมํ โกเปตีติ อิมินา พหิปริจฺเฉทโต ยตฺถ กตฺถจิ ิโต กมฺมํ น โกเปตีติ ทีเปติ. ยํ ปน วุตฺตํ มาติกาฏฺกถายํ (กงฺขา. อฏฺ. นิทานวณฺณนา) ‘‘ปริจฺเฉทพฺภนฺตเร หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ิโตปิ ปริจฺเฉทโต พหิ อฺํ ตตฺตกํเยว ปริจฺเฉทํ อนติกฺกมิตฺวา ิโตปิ กมฺมํ โกเปติ, อิทํ สพฺพอฏฺกถาสุ สนฺนิฏฺาน’’นฺติ, ตตฺถ ‘‘อฺํ ตตฺตกํเยว ปริจฺเฉทํ อนติกฺกมิตฺวา ิโตปิ กมฺมํ โกเปตี’’ติ อิทํ เนว ปาฬิยํ, น อฏฺกถายํ อุปลพฺภติ. ยทิ เจตํ ทฺวินฺนํ สงฺฆานํ วิสุํ อุโปสถาทิกมฺมกรณาธิกาเร วุตฺตตฺตา อุทกุกฺเขปโต พหิ อฺํ อุทกุกฺเขปํ อนติกฺกมิตฺวา อุโปสถาทิกรณตฺถํ ิโต สงฺโฆ สีมาสมฺเภทสมฺภวโต กมฺมํ โกเปตีติ อิมินา อธิปฺปาเยน วุตฺตํ สิยา, เอวํ สติ ยุชฺเชยฺย. เตเนว มาติกาฏฺกถาย ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ วุตฺตํ ‘‘อฺํ ตตฺตกํเยว ปริจฺเฉทนฺติ ทุติยํ อุทกุกฺเขปํ อนติกฺกนฺโตปิ โกเปติ. กสฺมา? อตฺตโน อุทกุกฺเขปสีมาย ปเรสํ อุทกุกฺเขปสีมาย อชฺโฌตฺถฏตฺตา สีมาสมฺเภโท โหติ, ตสฺมา โกเปตี’’ติ. ‘‘อิทํ สพฺพอฏฺกถาสุ สนฺนิฏฺาน’’นฺติ จ อิมินา อธิปฺปาเยน วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํ สพฺพาสุปิ อฏฺกถาสุ สีมาสมฺเภทสฺส อนิจฺฉิตตฺตา. เตเนว หิ ‘‘อตฺตโน จ อฺเสฺจ อุทกุกฺเขปปริจฺเฉทสฺส อนฺตรา อฺโ อุทกุกฺเขโป สีมนฺตริกตฺถาย เปตพฺโพ’’ติ วุตฺตํ. อฺเ ปเนตฺถ อฺถาปิ ปปฺเจนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํ.
สพฺพตฺถ สงฺโฆ นิสีทตีติ หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา นิสีทติ. อุทกุกฺเขปสีมากมฺมํ นตฺถีติ ยสฺมา สพฺโพปิ นทีปเทโส ภิกฺขูหิ อชฺโฌตฺถโฏ ¶ , ตสฺมา สมนฺตโต นทิยา อภาวา อุทกุกฺเขเป ปโยชนํ นตฺถิ. อุทกุกฺเขปปฺปมาณา สีมนฺตริกา สุวิฺเยฺยตรา โหติ, สีมาสมฺเภทสงฺกา น จ สิยาติ สามีจิทสฺสนตฺถํ ‘‘อฺโ อุทกุกฺเขโป สีมนฺตริกตฺถาย เปตพฺโพ’’ติ วุตฺตํ. ยตฺตเกน ปน สีมาสมฺเภโท น โหติ, ตตฺตกํ เปตุํ วฏฺฏติเยว. เตเนวาหุ โปราณา ‘‘ยตฺตเกน สีมาสงฺกโร น โหติ, ตตฺตกมฺปิ เปตุํ วฏฺฏตี’’ติ. อูนกํ ปน น วฏฺฏตีติ อิทมฺปิ อุทกุกฺเขปสีมาย ปริสวเสน วฑฺฒนโต สีมาสมฺเภทสงฺกา สิยาติ ตํนิวารณตฺถเมว วุตฺตํ.
คจฺฉนฺติยา ¶ ปน นาวาย กาตุํ น วฏฺฏตีติ เอตฺถ อุทกุกฺเขปมนติกฺกมิตฺวา ปริวตฺตมานาย กาตุํ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺพํ. สีมํ วา โสเธตฺวาติ เอตฺถ สีมโสธนํ นาม คามสีมาทีสุ ิตานํ หตฺถปาสานยนาทิ. ‘‘นทึ วินาเสตฺวา ตฬากํ กโรนฺตี’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘เหฏฺา ปาฬิ พทฺธา’’ติ, เหฏฺานทึ อาวริตฺวา ปาฬิ พทฺธาติ อตฺโถ. ฉฑฺฑิตโมทกนฺติ ตฬากรกฺขณตฺถํ เอกมนฺเตน ฉฑฺฑิตมุทกํ. เทเว อวสฺสนฺเตติ ทุพฺพุฏฺิกาเล วสฺสาเนปิ เทเว อวสฺสนฺเต. อุปฺปติตฺวาติ อุตฺตริตฺวา. คามนิคมสีมํ โอตฺถริตฺวา ปวตฺตตีติ วุตฺตปฺปกาเร วสฺสกาเล จตฺตาโร มาเส อพฺโพจฺฉินฺนา ปวตฺตติ. วิหารสีมนฺติ พทฺธสีมํ สนฺธาย วทติ.
อคมนปเถติ ยตฺถ ตทเหว คนฺตฺวา ปจฺจาคนฺตุํ น สกฺกา โหติ, ตาทิเส ปเทเส อรฺสีมาสงฺขเมว คจฺฉตีติ สตฺตพฺภนฺตรสีมํ สนฺธาย วทติ. เตสนฺติ มจฺฉพนฺธานํ. คมนปริยนฺตสฺส โอรโตติ คมนปริยนฺตสฺส โอริมภาเค ทีปกํ ปพฺพตฺจ สนฺธาย วุตฺตํ, น สมุทฺทปฺปเทสํ.
๑๔๘. สํสฏฺวิฏปาติ อิมินา อฺมฺสฺส อาสนฺนตํ ทีเปติ. พทฺธา โหตีติ ปจฺฉิมทิสาภาเค สีมํ สนฺธาย วุตฺตํ. ตสฺสา ปเทสนฺติ ยตฺถ ตฺวา ภิกฺขูหิ กมฺมํ กาตุํ สกฺกา โหติ, ตาทิสํ ปเทสํ. ยตฺถ ปน ิเตหิ กมฺมํ กาตุํ น สกฺกา โหติ, ตาทิสํ ปเทสํ อนฺโตกริตฺวา พนฺธนฺตา สีมาย สีมํ สมฺภินฺทนฺติ นาม. ทฺวินฺนํ สีมานํ นิมิตฺตํ โหตีติ นิมิตฺตสฺส สีมโต พาหิรตฺตา สีมาสมฺเภโท น โหตีติ วุตฺตํ. สีมาสงฺกรํ กโรตีติ วฑฺฒิตฺวา สีมปฺปเทสํ ปวิฏฺเ ทฺวินฺนํ สีมานํ คตฏฺานสฺส ทุวิฺเยฺยตฺตา วุตฺตํ, น ปน ตตฺถ กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ ทสฺสนตฺถํ. น หิ สีมา ตตฺตเกน ¶ อสีมา โหติ, ทฺเว ปน สีมา ปจฺฉา วฑฺฒิเตน รุกฺเขน อชฺโฌตฺถฏตฺตา เอกาพทฺธา โหนฺติ, ตสฺมา เอกตฺถ ตฺวา กมฺมํ กโรนฺเตหิ อิตรํ โสเธตฺวา กาตพฺพํ.
คามสีมาทิกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
อุโปสถเภทาทิกถาวณฺณนา
๑๔๙. อธมฺเมน วคฺคํ อุโปสถกมฺมนฺติ เอตฺถ ยตฺถ จตฺตาโร วสนฺติ, ตตฺถ ปาติโมกฺขุทฺเทโส อนฺุาโต. ยตฺถ ทฺเว วา ตโย วา วสนฺติ, ตตฺถ ปาริสุทฺธิอุโปสโถ. อิธ ปน ¶ ตถา อกตฺวา จตุนฺนํ วสนฏฺาเน ปาริสุทฺธิอุโปสถสฺส กตตฺตา ติณฺณํ วสนฏฺาเน จ ปาติโมกฺขสฺส อุทฺทิฏฺตฺตา ‘‘อธมฺเมนา’’ติ วุตฺตํ. ยสฺมา สพฺเพว น สนฺนิปตึสุ, ฉนฺทปาริสุทฺธิ จ สงฺฆมชฺฌํเยว อาคจฺฉติ, น คณมชฺฌํ, ตสฺมา ‘‘วคฺค’’นฺติ วุตฺตํ.
ปาติโมกฺขุทฺเทสกถาวณฺณนา
๑๕๐. เอวเมตํ ธารยามีติ ‘‘สุตา โข ปนายสฺมนฺเตหี’’ติ เอตฺถ ‘‘เอวเมตํ ธารยามี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺํ โข อายสฺมนฺโต นิทานํ, สุตา โข ปนายสฺมนฺเตหิ จตฺตาโร ปาราชิกา ธมฺมา’’ติ วตฺตพฺพํ. เตเนว มาติกาฏฺกถายํ (กงฺขา. อฏฺ. นิทานวณฺณนา) ‘‘ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา, ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ…เป… ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ วตฺวา ‘อุทฺทิฏฺํ โข อายสฺมนฺโต นิทาน’นฺติอาทินา นเยน อวเสเส สุเตน สาวิเต อุทฺทิฏฺโ โหตี’’ติ วุตฺตํ. สุเตนาติ สุตปเทน. สวรภยนฺติ วนจรกภยํ. เตนาห ‘‘อฏวิมนุสฺสภย’’นฺติ. ‘‘อวเสสํ สุเตน สาเวตพฺพ’’นฺติ วจนโต นิทานุทฺเทเส อนิฏฺิเต สุเตน สาเวตพฺพํ นาม นตฺถีติ อาห ‘‘ทุติยาทีสุ อุทฺเทเสสู’’ติ. อุทฺทิฏฺอุทฺเทสาเปกฺขฺหิ อวเสสคฺคหณํ, ตสฺมา นิทาเน อุทฺทิฏฺเ ปาราชิกุทฺเทสาทีสุ ยสฺมึ วิปฺปกเต อนฺตราโย อุปฺปชฺชติ, เตน สทฺธึ อวเสสํ สุเตน สาเวตพฺพํ.
ตีหิปิ ¶ วิธีหีติ โอสารณกถนสรภฺเหิ. เอตฺถ จ อตฺถํ ภณิตุกามตาย สุตฺตสฺส โอสารณา โอสารณํ นาม. ตสฺเสว อตฺถปฺปกาสนา กถนํ นาม. สุตฺตสฺส ตทตฺถสฺส วา สเรน ภณนํ สรภฺํ นาม. สชฺฌายํ อธิฏฺหิตฺวาติ ‘‘สชฺฌายํ กโรมี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา. โอสาเรตฺวา ปน กเถนฺเตนาติ ปมํ อุสฺสาเรตฺวา ปจฺฉา อตฺถํ กเถนฺเตน. มนุสฺสานํ ปน ‘‘ภณาหี’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ เอตฺถ อุจฺจตเร นิสินฺเนนปิ มนุสฺสานํ ภณาหีติ วิเสเสตฺวาเยว วตฺตุํ วฏฺฏติ, อวิเสเสตฺวา ปน น วฏฺฏติ. สชฺฌายํ กโรนฺเตนาติ ยตฺถ กตฺถจิ นิสีทิตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺเตน. เถโรติ โย โกจิ อตฺตนา วุฑฺฒตโร. เอกํ อาปุจฺฉิตฺวาติ เอกํ วุฑฺฒตรํ อาปุจฺฉิตฺวา. อปโร อาคจฺฉตีติ อปโร ตโตปิ วุฑฺฒตโร อาคจฺฉติ.
ปาติโมกฺขุทฺเทสกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปาติโมกฺขุทฺเทสกอชฺเฌสนาทิกถาวณฺณนา
๑๕๕. โจทนาวตฺถุ ¶ นาม เอกํ นครํ. สงฺฆอุโปสถาทิเภเทน นววิธนฺติ สงฺเฆ อุโปสโถ คเณ อุโปสโถ ปุคฺคเล อุโปสโถติ เอวํ การกวเสน ตโย, สุตฺตุทฺเทโส ปาริสุทฺธิอุโปสโถ อธิฏฺานุโปสโถติ เอวํ กตฺตพฺพาการวเสน ตโย, จาตุทฺทสิโก ปนฺนรสิโก สามคฺคีอุโปสโถติ เอวํ ทิวสวเสน ตโยติ นววิธํ. จตุพฺพิธํ อุโปสถกมฺมนฺติ อธมฺเมน วคฺคํ อุโปสถกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคํ อุโปสถกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคํ อุโปสถกมฺมํ, ธมฺเมน สมคฺคํ อุโปสถกมฺมนฺติ เอวํ จตุพฺพิธมฺปิ อุโปสถกมฺมํ. ทุวิธํ ปาติโมกฺขนฺติ ภิกฺขุปาติโมกฺขํ ภิกฺขุนีปาติโมกฺขนฺติ ทุวิธํ ปาติโมกฺขํ. นววิธํ ปาติโมกฺขุทฺเทสนฺติ ภิกฺขูนํ ปฺจ อุทฺเทสา, ภิกฺขุนีนํ เปตฺวา อนิยตุทฺเทสํ อวเสสา จตฺตาโรติ นววิธํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํ.
ปกฺขคณนาทิอุคฺคหณานุชานนกถาวณฺณนา
๑๕๘-๑๖๑. สมนฺนาหรถาติ สลฺลกฺเขถ. ปริเยสิตพฺพานีติ ภิกฺขาจาเรน ปริเยสิตพฺพานิ.
ทิสํคมิกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา
๑๖๓. อุตุวสฺเสเยวาติ ¶ เหมนฺตคิมฺเหสุเยว.
ปาริสุทฺธิทานกถาวณฺณนา
๑๖๔. เยน เกนจิ องฺคปจฺจงฺเคน วิฺาเปตีติ มนสา จินฺเตตฺวา หตฺถปฺปโยคาทินา เยน เกนจิ วิฺาเปติ. สงฺโฆ นปฺปโหตีติ ทฺวินฺนํ ทฺวินฺนํ อนฺตรา หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา ปฏิปาฏิยา าตุํ นปฺปโหติ. อิตรา ปน พิฬาลสงฺขลิกปาริสุทฺธิ นามาติ เอตฺถ เกจิ วทนฺติ ‘‘พิฬาลสงฺขลิกา พทฺธาว โหติ อนฺโตเคเห เอว สมฺปโยชนตฺตา, ยถา สา น กตฺถจิ คจฺฉติ, ตถา สาปิ น คจฺฉตีติ อธิปฺปาโย. อิตรถา วิเสสนํ นิรตฺถกํ โหตี’’ติ. อปเร ปน ‘‘ยถา พหูหิ มนุสฺเสหิ เอกสฺส พิฬาลสฺส อตฺตโน อตฺตโน สงฺขลิกา คีวาย อาพทฺธา พิฬาเล คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺติ อาพทฺธตฺตา, น อฺสฺมึ พิฬาเล คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺติ อนาพทฺธตฺตา, เอวเมวสฺส ภิกฺขุสฺส พหูหิ สงฺขลิกสทิสา ฉนฺทปาริสุทฺธิ ทินฺนา, สา ตสฺมึ ภิกฺขุสฺมึ คจฺฉนฺเต ¶ คจฺฉติ ตสฺมึ สงฺขลิกา วิย อาพทฺธตฺตา, น อฺสฺมึ อนาพทฺธตฺตา’’ติ วทนฺติ. สพฺพมฺเปตํ น สารโต ปจฺเจตพฺพํ. อยํ ปเนตฺถ สาโร – ยถา สงฺขลิกาย ปมวลยํ ทุติยํเยว วลยํ ปาปุณาติ, น ตติยํ, เอวมยมฺปิ ปาริสุทฺธิทายเกน ยสฺส ทินฺนา, ตโต อฺตฺถ น คจฺฉตีติ สงฺขลิกสทิสตฺตา ‘‘พิฬาลสงฺขลิกา’’ติ วุตฺตา. พิฬาลสงฺขลิกคหณฺเจตฺถ ยาสํ กาสฺจิ สงฺขลิกานํ อุปลกฺขณมตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ.
ฉนฺททานกถาวณฺณนา
๑๖๕. ‘‘สนฺติ สงฺฆสฺส กรณียานี’’ติ วตฺตพฺเพ วจนวิปลฺลาเสน ‘‘กรณีย’’นฺติ วุตฺตํ. ตสฺส สมฺมุติทานกิจฺจํ นตฺถิ. ‘‘หตฺถปาสํ อาเนตพฺโพเยวา’’ติ คณฺิปเทสุ วุตฺตํ.
สงฺฆุโปสถาทิกถาวณฺณนา
๑๖๘. สงฺฆสนฺนิปาตโต ปมํ กาตพฺพํ ปุพฺพกรณนฺติ วุตฺตํ, ปุพฺพกรณโต ปจฺฉา กาตพฺพมฺปิ อุโปสถกมฺมโต ปมํ กาตพฺพตฺตา ปุพฺพกิจฺจนฺติ วุตฺตํ. อุภยมฺปิ เจตํ อุโปสถกมฺมโต ปมํ กตฺตพฺพตฺตา กตฺถจิ ปุพฺพกิจฺจมิจฺเจว โวหรียติ ‘‘กึ สงฺฆสฺส ปุพฺพกิจฺจ’’นฺติอาทีสุ วิย.
อุโปสโถติ ¶ ตีสุ อุโปสถทิวเสสุ อฺตรทิวโส. ตสฺมิฺหิ สติ อิทํ สงฺฆสฺส อุโปสถกมฺมํ ปตฺตกลฺลํ นาม โหติ, นาสติ. ยถาห ‘‘น จ, ภิกฺขเว, อนุโปสเถ อุโปสโถ กาตพฺโพ’’ติ (มหาว. ๑๘๓). ยาวติกา จ ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตาติ ยตฺตกา ภิกฺขู ตสฺส อุโปสถกมฺมสฺส ปตฺตา ยุตฺตา อนุรูปา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน จตฺตาโร ภิกฺขู ปกตตฺตา, เต จ โข หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา เอกสีมายํ ิตา. สภาคาปตฺติโย จ น วิชฺชนฺตีติ เอตฺถ ยํ สพฺโพ สงฺโฆ วิกาลโภชนาทินา สภาควตฺถุนา ลหุกาปตฺตึ อาปชฺชติ, เอวรูปา ‘‘วตฺถุสภาคา’’ติ วุจฺจนฺติ. เอตาสุ หิ อวิชฺชมานาสุ วิสภาคาสุ วิชฺชมานาสุปิ ปตฺตกลฺลํ โหติเยว.
วชฺชนียา จ ปุคฺคลา ตสฺมึ น โหนฺตีติ ‘‘น, ภิกฺขเว, สคหฏฺาย ปริสายา’’ติ (มหาว. ๑๕๔) วจนโต คหฏฺโ, ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา นิสินฺนปริสาย ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพ’’นฺติอาทินา (มหาว. ๑๘๓) นเยน วุตฺตา ภิกฺขุนี สิกฺขมานา สามเณโร สามเณรี ¶ สิกฺขาปจฺจกฺขาตโก อนฺติมวตฺถุอชฺฌาปนฺนโก อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตโก อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตโก ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตโก ปณฺฑโก เถยฺยสํวาสโก ติตฺถิยปกฺกนฺตโก ติรจฺฉานคโต มาตุฆาตโก ปิตุฆาตโก อรหนฺตฆาตโก ภิกฺขุนีทูสโก สงฺฆเภทโก โลหิตุปฺปาทโก อุภโตพฺยฺชนโกติ อิเม วีสติ จาติ เอกวีสติ ปุคฺคลา วชฺชนียา นาม, เต หตฺถปาสโต พหิกรณวเสน วชฺเชตพฺพา. เอเตสุ หิ ติวิเธ อุกฺขิตฺตเก สติ อุโปสถํ กโรนฺโต สงฺโฆ ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติ, เสเสสุ ทุกฺกฏํ. เอตฺถ จ ติรจฺฉานคโตติ ยสฺส อุปสมฺปทา ปฏิกฺขิตฺตา, โสว อธิปฺเปโต, ติตฺถิยา คหฏฺเเนว สงฺคหิตา. เอเตปิ หิ วชฺชนียา. เอวํ ปตฺตกลฺลํ อิเมหิ จตูหิ องฺเคหิ สงฺคหิตนฺติ เวทิตพฺพํ.
อชฺช เม อุโปสโถ ปนฺนรโสติปีติ ปิ-สทฺเทน ปาฬิยํ อาคตนเยเนว ‘‘อชฺช เม อุโปสโถ’’ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ ทีเปติ. มาติกาฏฺกถายํ (กงฺขา. อฏฺ. นิทานวณฺณนา) ปน ‘‘อชฺช เม อุโปสโถ จาตุทฺทโสติ วา ปนฺนรโสติ วา วตฺวา อธิฏฺามีติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ.
สงฺฆุโปสถาทิกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
อาปตฺติปฏิกมฺมวิธิกถาวณฺณนา
๑๖๙. นนุ ¶ จ ‘‘น, ภิกฺขเว, สาปตฺติเกน อุโปสโถ กาตพฺโพ, โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ เอวํ สาปตฺติกสฺส อุโปสถกรเณ วิสุํ ปฺตฺตา อาปตฺติ น ทิสฺสติ, ตสฺมา ภควตา ปฺตฺตํ ‘‘น สาปตฺติเกน อุโปสโถ กาตพฺโพ’’ติ อิทํ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺติ…เป… ปฺตฺตํ โหตีติ เวทิตพฺพ’’นฺติ. กิฺจาปิ วิสุํ ปฺตฺตา อาปตฺติ น ทิสฺสติ, อถ โข ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺติ, โส อาวิกเรยฺยา’’ติอาทึ วทนฺเตน อตฺถโต ปฺตฺตาเยวาติ อธิปฺปาโย.
ปาริสุทฺธิทานปฺาปเนน จาติ อิมินาว ‘‘สาปตฺติเกน ปาริสุทฺธิปิ น ทาตพฺพา’’ติ ทีปิตํ โหติ. น หิ สาปตฺติโก สมาโน ‘‘ปาริสุทฺธึ ทมฺมิ, ปาริสุทฺธึ เม หร, ปาริสุทฺธึ เม อาโรเจหี’’ติ วตฺตุมรหติ. ตสฺมา ปาริสุทฺธึ เทนฺเตน ปมํ สนฺตี อาปตฺติ เทเสตพฺพา ‘‘อหํ, อาวุโส, อิตฺถนฺนามาย อาปตฺติยา เวมติโก, ยทา นิพฺเพมติโก ภวิสฺสามิ, ตทา ตํ อาปตฺตึ ปฏิกริสฺสามี’’ติ วตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพ. ‘‘ปาติโมกฺขํ โสตพฺพ’’นฺติ วจนโต ยาว ¶ นิพฺเพมติโก น โหติ, ตาว สภาคาปตฺตึ ปฏิคฺคเหตุํ น ลภติ, อฺเสฺจ กมฺมานํ ปริสุทฺโธ นาม โหติ. ‘‘ปุน นิพฺเพมติโก หุตฺวา เทเสตพฺพํ น จา’’ติ เนว ปาฬิยํ น อฏฺกถายํ อตฺถิ, เทสิเต ปน โทโส นตฺถิ. ‘‘อิโต วุฏฺหิตฺวา ปฏิกริสฺสามีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย’’ติ คณฺิปเทสุ วุตฺตํ. ยถา สพฺโพ สงฺโฆ สภาคาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา ‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต, สงฺโฆ…เป… ปฏิกริสฺสตี’’ติ ตฺตึ เปตฺวา อุโปสถํ กาตุํ ลภติ, เอวํ ตีหิ ‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา, อิเม ภิกฺขู สภาคํ อาปตฺตึ อาปนฺนา. ยทา อฺํ ภิกฺขุํ สุทฺธํ อนาปตฺติกํ ปสฺสิสฺสนฺติ, ตทา ตสฺส สนฺติเก ตํ อาปตฺตึ ปฏิกริสฺสนฺตี’’ติ คณตฺตึ เปตฺวา, ทฺวีหิ อฺมฺํ อาโรเจตฺวา อุโปสถํ กาตุํ วฏฺฏติ. เอเกนปิ ‘‘ปริสุทฺธํ ลภิตฺวา ปฏิกริสฺสามี’’ติ อาโภคํ กตฺวา กาตุํ วฏฺฏตีติ จ วทนฺติ.
อาปตฺติปฏิกมฺมวิธิกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
ลิงฺคาทิทสฺสนกถาวณฺณนา
๑๗๙. อาจารสณฺานนฺติ ¶ อาจารสณฺิติ. อากรียติ ปกาสียติ เอเตนาติ อากาโร. ลีนํ คมยติ โพเธตีติ ลิงฺคํ. นิมิยนฺติ ปริจฺฉิชฺช ายนฺติ เอเตนาติ นิมิตฺตํ. อุทฺทิสียนฺติ อปทิสียนฺติ เอเตนาติ อุทฺเทโส. ‘‘อมฺหากํ อิท’’นฺติ อฺาตํ อวิทิตนฺติ อฺาตกํ. ตฺจ อตฺถโต ปรสนฺตกํเยวาติ อาห ‘‘อฺเสํ สนฺตก’’นฺติ.
๑๘๐. นานาสํวาสกภาวนฺติ ลทฺธินานาสํวาสกภาวํ. ตสฺส อภิภโว นาม เตสํ ลทฺธิวิสฺสชฺชาปนนฺติ อาห ‘‘ตํ ทิฏฺึ น นิสฺสชฺชาเปนฺตีติ อตฺโถ’’ติ.
นคนฺตพฺพคนฺตพฺพวารกถาวณฺณนา
๑๘๑. อุโปสถาธิฏฺานตฺถํ สีมาปิ นทีปิ น คนฺตพฺพาติ ครุกํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ลหุกสฺส อกตฺตพฺพตฺตา วุตฺตํ. อารฺเกนาปิ ภิกฺขุนาติ เอกจาริเกน อารฺกภิกฺขุนา, ยตฺถ วา สงฺฆปโหนกา ภิกฺขู น สนฺติ, ตาทิเส อรฺเ วสนฺเตน. ตตฺถ อุโปสถํ กตฺวาว คนฺตพฺพนฺติ ตสฺส วสนฏฺาเน สงฺฆุโปสถสฺส อปฺปวตฺตนโต วุตฺตํ. อุโปสถนฺตราโยติ อตฺตโน อุโปสถนฺตราโย.
วชฺชนียปุคฺคลสนฺทสฺสนกถาวณฺณนา
๑๘๓. หตฺถปาสุปคมนเมว ¶ ปมาณนฺติ ภิกฺขุนีอาทโย ิตา วา โหนฺตุ นิสินฺนา วา, เตสํ หตฺถปาสุปคมนเมว อาปตฺติยา ปมาณนฺติ อธิปฺปาโย, ตสฺมา เอกสีมายมฺปิ หตฺถปาสํ ชหาเปตฺวา อุโปสถํ กาตุํ วฏฺฏติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
อุโปสถกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺิตา.