📜
๘. จีวรกฺขนฺธกํ
ชีวกวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๒๙-๓๓๐. จีวรกฺขนฺธเก ¶ ¶ กมฺมวิปากนฺติ กมฺมชโรคํ. สํยมสฺสาติ อานิสํสสฺส, อุปโยคตฺเถ เจตํ สามิวจนํ.
ปชฺโชตราชวตฺถุกถาทิวณฺณนา
๓๓๔-๓๓๖. วิจฺฉิกสฺส ชาโตติ ตสฺส กิร มาตุยา อุตุสมเย สยนคตาย วิจฺฉิโก นาภิปฺปเทสํ อารุฬฺโห, สา ตสฺส สมฺผสฺเสน คพฺภํ คณฺหิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘วิจฺฉิกสฺส ชาโต’’ติ. อุสฺสนฺนโทโสติ สฺจิตปิตฺตาทิโทโส.
วรยาจนกถาวณฺณนา
๓๓๗. อิตรีตเรนาติ อิตเรน อิตเรน. อิตร-สทฺโท ปน อนิยมวจโน ทฺวิกฺขตฺตุํ วุจฺจมาโน ยํกิฺจิ-สทฺเทหิ สมานตฺโถ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อปฺปคฺเฆนปิ มหคฺเฆนปิ เยน เกนจี’’ติ. มหาปิฏฺิยโกชวนฺติ หตฺถิปิฏฺีสุ อตฺถริตพฺพตาย มหาปิฏฺิยนฺติ ลทฺธสมฺํ จตุรงฺคุลปุปฺผํ โกชวํ.
กมฺพลานุชานนาทิกถาวณฺณนา
๓๔๐. อุปจาเรติ สุสานสฺส อาสนฺเน ปเทเส. ฉฑฺเฑตฺวา คตาติ กิฺจิ อวตฺวาเยว ฉฑฺเฑตฺวา คตา. โส เอว สามีติ อกตาย กติกาย เยน คหิตํ, โสว สามี.
จีวรปฏิคฺคาหกสมฺมุติอาทิกถาวณฺณนา
๓๔๒-๓๔๓. ธุรวิหารฏฺาเนติ ¶ วิหารทฺวารสฺส สมฺมุขฏฺาเน. วิหารมชฺเฌเยว สมฺมนฺนิตพฺพนฺติ สพฺเพสํ ชานนตฺถาย วิหารมชฺเฌเยว นิสินฺเนหิ สมฺมนฺนิตพฺพํ. ตุลาภูโตติ ตุลาสทิโส. วณฺณาวณฺณํ กตฺวาติ สพฺพโกฏฺาเส อคฺฆโต สมเก กตฺวา. เตเนวาห ‘‘สเม ปฏิวีเส เปตฺวา’’ติ. อิทนฺติ สามเณรานํ อุปฑฺฒปฏิวีสสฺส ทานํ. ผาติกมฺมนฺติ สมฺมฺุชนีพนฺธนาทิหตฺถกมฺมํ ¶ . อุกฺกุฏฺึ กโรนฺตีติ มหาสทฺทํ กโรนฺติ. สมปฏิวีโส ทาตพฺโพติ กริสฺสามาติ ยาจนฺตานํ ปฏิฺามตฺเตนปิ สมโกฏฺาโส ทาตพฺโพ.
จีวรรชนกถาวณฺณนา
๓๔๔. รชนกุมฺภิยา มชฺเฌ เปตฺวาติ อนฺโตรชนกุมฺภิยา มชฺเฌ เปตฺวา เอวํ วฏฺฏาธารเก อนฺโตรชนกุมฺภิยา ปกฺขิตฺเต มชฺเฌ อุทกํ ติฏฺติ, วฏฺฏาธารกโต พหิ สมนฺตา อนฺโตกุมฺภิยํ รชนจฺฉลฺลิ. รชนํ ปกฺขิปิตุนฺติ รชนจฺฉลฺลึ ปกฺขิปิตุํ.
ติจีวรานุชานนกถาวณฺณนา
๓๔๖. อุทฺธสฺเต อรุเณติ อุคฺคเต อรุณสีเส. นนฺทิมุขิยาติ ตุฏฺมุขิยา.
อติเรกจีวราทิกถาวณฺณนา
๓๔๘. อจฺฉุเปยฺยนฺติ ปติฏฺเปยฺยํ. หตวตฺถกานนฺติ กาลาตีตวตฺถานํ. อุทฺธริตฺวา อลฺลียาปนขณฺฑนฺติ ทุพฺพลฏฺานํ อปเนตฺวา อลฺลียาปนวตฺถขณฺฑํ.
วิสาขาวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๔๙-๓๕๑. วิสาขาวตฺถุมฺหิ กลฺลกายาติ อกิลนฺตกายา ปีติโสมนสฺเสหิ ผุฏสรีรา. คตีติ าณคติ าณาธิคโม. อภิสมฺปราโยติ าณาภิสมฺปราโย าณสหิโต เปจฺจภาโว.
ตํ ¶ ภควา พฺยากริสฺสตีติ ‘‘โส ภิกฺขุ โสตาปนฺโน สกทาคามี’’ติอาทินา ตสฺส ตํ าณคตึ, ตโต ปรํ ‘‘นิยโต สมฺโพธิปรายโณ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี’’ติอาทินา (สํ. นิ. ๕.๑๐๐๔) าณาภิสมฺปรายฺจ อาวิ กริสฺสติ. โสวคฺคิกนฺติ สคฺคสํวตฺตนิกํ. โสกํ นุทติ วิโนเทตีติ โสกนุทํ.
นิสีทนาทิอนุชานนกถาวณฺณนา
๓๕๓. ทุกฺขํ ¶ สุปตีติ นานาวิธสุปินํ ปสฺสนฺโต ทุกฺขํ สุปติ. ทุกฺขํ ปฏิพุชฺฌตีติ ปฏิพุชฺฌนฺโตปิ อุตฺตสิตฺวา สโลมหํโส ทุกฺขํ ปฏิพุชฺฌติ.
ปจฺฉิมวิกปฺปนุปคจีวราทิกถาวณฺณนา
๓๕๙-๓๖๒. อฏฺปทกจฺฉนฺเนน ปตฺตมุขํ สิพฺพิตุนฺติ อฏฺปทผลกากาเรน ปตฺตมุเข ตตฺถ ตตฺถ คพฺภํ ทสฺเสตฺวา สิพฺพิตุํ. อคฺคฬคุตฺติเยว ปมาณนฺติ อิเมหิ จตูหิ นิกฺเขปการเณหิ เปนฺเตนปิ อคฺคฬคุตฺติวิหาเรเยว เปตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโย.
สงฺฆิกจีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา
๓๖๓. ปฺจ มาเสติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ. วฑฺฒึ ปโยเชตฺวา ปิตอุปนิกฺเขปโตติ วสฺสาวาสิกตฺถาย เวยฺยาวจฺจกเรหิ วฑฺฒึ ปโยเชตฺวา ปิตอุปนิกฺเขปโต. ตตฺรุปฺปาทโตติ นาฬิเกรอารามาทิตตฺรุปฺปาทโต. ‘‘วสฺสาวาสิกลาภวเสน วา มตกจีวรวเสน วา ตตฺรุปฺปาทวเสน วา อฺเน วา เกนจิ อากาเรน สงฺฆํ อุทฺทิสฺส อุปฺปนฺนจีวรํ, สพฺพํ ตสฺเสว อตฺถตกถินสฺส ปฺจ มาเส, อนตฺถตกถินสฺส เอกํ จีวรมาสํ ปาปุณาตี’’ติ อวิเสสโต วตฺวาปิ ปุน วสฺสาวาสิกลาภวเสน อุปฺปนฺเน ลพฺภมานวิเสสํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ ปน อิท’’นฺติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ อิธาติ อภิลาปมตฺตเมตํ. ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส เทมา’’ติ วุตฺเตปิ โสเยว นโย. อนตฺถตกถินสฺสปิ ปฺจ มาเส ปาปุณาตีติ วสฺสาวาสิกลาภวเสน อุปฺปนฺนตฺตา อนตฺถตกถินสฺสปิ วุตฺถวสฺสสฺส ปฺจ มาเส ปาปุณาติ. เกนจิ ปน ‘‘อิธ-สทฺเทน นิยมิตตฺตา’’ติ การณํ วุตฺตํ, ตํ อการณํ. ตถา หิ อิธ-สทฺเทน อนิยเมตฺวาปิ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส เทมา’’ติ วา ‘‘วสฺสาวาสิกํ เทมา’’ติ วา อนฺโตเหมนฺเต วสฺสาวาสิกลาภวเสน ทินฺนํ จีวรํ อนตฺถตกถินสฺสปิ วุตฺถวสฺสสฺส ปฺจ มาเส ปาปุณาติ, เตเนว ¶ ปรโต อฏฺสุ มาติกาสุ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส เทตี’’ติ อิมสฺส มาติกาปทสฺส วินิจฺฉเย (มหาว. อฏฺ. ๓๗๙) ‘‘จีวรมาสโต ปฏฺาย ยาว เหมนฺตสฺส ปจฺฉิโม ทิวโส, ตาว วสฺสาวาสิกํ ¶ เทมาติ วุตฺเต กถินํ อตฺถตํ วา โหตุ อนตฺถตํ วา, อตีตวสฺสํวุตฺถานเมว ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํ. ตโต ปรนฺติ ปฺจมาสโต ปรํ, คิมฺหานสฺส ปมทิวสโต ปฏฺายาติ อตฺโถ.
‘‘กสฺมา? ปิฏฺิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา’’ติ อิทํ ‘‘อุทาหุ อนาคตวสฺเส’’ติ อิมสฺสานนฺตรํ ทฏฺพฺพํ. คิมฺหานสฺส ปมทิวสโต ปฏฺาย อุปฺปนฺนเมว หิ ปิฏฺิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘กึ อตีตวสฺเส อิทํ วสฺสาวาสิก’’นฺติอาทินา ปุจฺฉิตพฺพํ, เตเนว ปรโตปิ วกฺขติ ‘‘คิมฺหานํ ปมทิวสโต ปฏฺาย วุตฺเต ปน มาติกา อาโรเปตพฺพา ‘อตีตวสฺสาวาสสฺส ปฺจ มาสา อติกฺกนฺตา, อนาคโต จาตุมาสจฺจเยน ภวิสฺสติ, กตรวสฺสาวาสสฺส เทสี’ติ. สเจ ‘อตีตวสฺสํวุตฺถานํ ทมฺมี’ติ วทติ, ตํอนฺโตวสฺสํวุตฺถานเมว ปาปุณาตี’’ติ (มหาว. อฏฺ. ๓๗๙). โปตฺถเกสุ ปน ‘‘อนตฺถตกถินสฺสปิ ปฺจ มาเส ปาปุณาตี’’ติ อิมสฺสานนฺตรํ ‘‘กสฺมา? ปิฏฺิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา’’ติ อิทํ ลิขนฺติ, ตํ น ยุชฺชติ. น หิ ปิฏฺิสมเย อุปฺปนฺนํ สนฺธาย ‘‘อนตฺถตกถินสฺสปิ ปฺจ มาเส ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํ, น จ ปิฏฺิสมเย อุปฺปนฺนํ วุตฺถวสฺสสฺเสว ปาปุณาติ, สมฺมุขีภูตานํ สพฺเพสํ ปาปุณาติ, เตเนว ปรโต วกฺขติ ‘‘อสุกวิหาเร วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสาติ วทติ, ตตฺร วสฺสํวุตฺถานเมว ยาว กถินสฺสุพฺภารา ปาปุณาติ. สเจ ปน คิมฺหานํ ปมทิวสโต ปฏฺาย เอวํ วทติ, ตตฺร สมฺมุขีภูตานํ สพฺเพสํ ปาปุณาติ. กสฺมา? ปิฏฺิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา’’ติ (มหาว. อฏฺ. ๓๗๙).
ิติกา ปน น ติฏฺตีติ เอตฺถ อฏฺิตาย ิติกาย ปุน อฺสฺมึ จีวเร อุปฺปนฺเน สเจ เอโก ภิกฺขุ อาคจฺฉติ, มชฺเฌ ฉินฺทิตฺวา ทฺวีหิปิ คเหตพฺพํ. ิตาย ปน ิติกาย ปุน อฺสฺมึ จีวเร อุปฺปนฺเน สเจ นวกตโร อาคจฺฉติ, ิติกา เหฏฺา คจฺฉติ. สเจ วุฑฺฒตโร อาคจฺฉติ, ิติกา อุทฺธมาโรหติ. อถ อฺโ นตฺถิ, ปุน อตฺตโน ปาเปตฺวา คเหตพฺพํ. ทุคฺคหิตานิ โหนฺตีติ เอตฺถ สงฺฆิกาเนว โหนฺตีติ อธิปฺปาโย. คหิตเมว นามาติ ‘‘อิมสฺส อิทํ ปตฺต’’นฺติ กิฺจาปิ น วิทิตํ, เต ปน ภาคา อตฺถโต เตสํ ปตฺตาเยวาติ อธิปฺปาโย. อิโตวาติ เถรานํ ทาตพฺพโตเยว.
สงฺฆิกจีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
อุปนนฺทสกฺยปุตฺตวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๖๔. สตฺตาหวาเรน ¶ ¶ อรุณเมว อุฏฺาเปตีติ เอตํ วจนมตฺตเมว เอกสฺมึ วิหาเร สตฺตาหกิจฺจาภาวโต. อิทนฺติ เอกาธิปฺปายทานํ. นานาลาเภหีติอาทีสุ นานา วิสุํ วิสุํ ลาโภ เอเตสูติ นานาลาภา, ทฺเว วิหารา, เตหิ นานาลาเภหิ. นานา วิสุํ วิสุํ ปาการาทีหิ ปริจฺฉินฺโน อุปจาโร เอเตสนฺติ นานูปจารา, เตหิ นานูปจาเรหิ. เอกสีมวิหาเรหีติ เอกูปจารสีมายํ ทฺวีหิ วิหาเรหิ.
คิลานวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๖๕. ปลิปนฺโนติ นิมุคฺโค, มกฺขิโตติ อตฺโถ. อุจฺจาเรตฺวาติ อุกฺขิปิตฺวา. สมานาจริยโกติ เอตฺถ สเจปิ เอกสฺส อาจริยสฺส เอโก อนฺเตวาสิโก โหติ, เอโก สทฺธิวิหาริโก, เอเตปิ อฺมฺํ สมานาจริยกา เอวาติ วทนฺติ.
๓๖๖. เภสชฺชํ โยเชตุํ อสมตฺโถ โหตีติ เวชฺเชน ‘‘อิทฺจิทฺจ เภสชฺชํ คเหตฺวา อิมินา โยเชตฺวา ทาตพฺพ’’นฺติ วุตฺเต ตถา กาตุํ อสมตฺโถติ อตฺโถ. นีหาตุนฺติ นีหริตุํ, ฉฑฺเฑตุนฺติ อตฺโถ.
มตสนฺตกกถาวณฺณนา
๓๖๗-๓๖๙. ภิกฺขุสฺส กาลกเตติ เอตฺถ กาลกต-สทฺโท ภาวสาธโนติ อาห ‘‘กาลกิริยายา’’ติ. ตตฺถ ตตฺถ สงฺฆสฺสาติ ตสฺมึ ตสฺมึ วิหาเร สงฺฆสฺส.
สงฺเฆ ภินฺเน จีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา
๓๗๖. ยตฺถ ปน ทกฺขิโณทกํ ปมาณนฺติ ภิกฺขู ยสฺมึ รฏฺเ ทกฺขิโณทกปอคฺคหณมตฺเตนปิ เทยฺยธมฺมสฺส สามิโน โหนฺตีติ อธิปฺปาโย. ปรสมุทฺเทติ ชมฺพุทีเป.
๓๗๘. มตกจีวรํ อธิฏฺาตีติ เอตฺถ มคฺคํ คจฺฉนฺโต ตสฺส กาลกิริยํ สุตฺวา อวิหารฏฺาเน ¶ เจ ทฺวาทสรตนพฺภนฺตเร อฺเสํ ภิกฺขูนํ อภาวํ ตฺวา ‘‘อิทํ จีวรํ มยฺหํ ปาปุณาตี’’ติ อธิฏฺาติ, สฺวาธิฏฺิตํ.
อฏฺจีวรมาติกากถาวณฺณนา
๓๗๙. ปุคฺคลาธิฏฺานนเยน ¶ วุตฺตนฺติ ‘‘สีมายทาน’’นฺติอาทินา วตฺตพฺเพ ‘‘สีมาย เทตี’’ติอาทิ ปุคฺคลาธิฏฺานนเยน วุตฺตํ. ปริกฺเขปารหฏฺาเนน ปริจฺฉินฺนาติ อิมินา อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ธุวสนฺนิปาตฏฺานาทิโต ปมเลฑฺฑุปาตสฺส อนฺโต อุปจารสีมาติ ทสฺเสติ. อิทานิ ทุติยเลฑฺฑุปาตสฺส อนฺโตปิ อุปจารสีมาเยวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ อารทฺธํ. ธุวสนฺนิปาตฏฺานมฺปิ ปริยนฺตคตเมว คเหตพฺพํ. ภิกฺขุนีนํ อารามปฺปเวสนเสนาสนาปุจฺฉนาทิ ปริวาสมานตฺตาโรจนวสฺสจฺเฉทนิสฺสยเสนาสนคฺคาหาทิ วิธานนฺติ อิทํ สพฺพํ อิมิสฺสาเยว อุปจารสีมาย วเสน เวทิตพฺพํ. ลาภตฺถาย ปิตสีมา ลาภสีมา. สมานสํวาสอวิปฺปวาสสีมาสุ ทินฺนสฺส อิทํ นานตฺตํ – ‘‘อวิปฺปวาสสีมาย ทมฺมี’’ติ ทินฺนํ คามฏฺานํ น ปาปุณาติ. กสฺมา? ‘‘เปตฺวา คามฺจ คามูปจารฺจา’’ติ วุตฺตตฺตา. ‘‘สมานสํวาสกสีมาย ทมฺมี’’ติ ทินฺนํ ปน คาเม ิตานมฺปิ ปาปุณาตีติ.
พุทฺธาธิวุตฺโถติ พุทฺเธน ภควตา อธิวุตฺโถ. เอกสฺมินฺติ เอกสฺมึ วิหาเร. ปากวฏฺฏนฺติ ทานวฏฺฏํ. วตฺตตีติ ปวตฺตติ. ปํสุกูลิกานมฺปิ วฏฺฏตีติ ‘‘ตุยฺหํ เทมา’’ติ อวตฺวา ‘‘ภิกฺขูนํ เทม, เถรานํ เทมา’’ติ วุตฺตตฺตา ปํสุกูลิกานํ วฏฺฏติ. วิจาริตเมวาติ อุปาหนตฺถวิกาทีนมตฺถาย วิจาริตเมว.
อุปฑฺฒํ ทาตพฺพนฺติ ยํ อุภโตสงฺฆสฺส ทินฺนํ, ตโต อุปฑฺฒํ ภิกฺขูนํ, อุปฑฺฒํ ภิกฺขุนีนํ ทาตพฺพํ. สเจปิ เอโก ภิกฺขุ โหติ เอกา วา ภิกฺขุนี, อนฺตมโส อนุปสมฺปนฺนสฺสปิ อุปฑฺฒเมว ทาตพฺพํ. ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ภิกฺขุนีนฺจ ตุยฺหฺจา’’ติ วุตฺเต ปน ปุคฺคโล วิสุํ น ลภตีติ อิทํ อฏฺกถาปมาเณเนว คเหตพฺพํ. น เหตฺถ วิเสสการณํ อุปลพฺภติ. ตถา หิ ‘‘อุภโตสงฺฆสฺส จ ตุยฺหฺจ ทมฺมี’’ติ วุตฺเต สามฺวิเสสวจเนหิ สงฺคหิตตฺตา ยถา ปุคฺคโล วิสุํ ลภติ, เอวมิธาปิ ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ตุยฺหฺจา’’ติ สามฺวิเสสวจนสพฺภาวโต ภวิตพฺพเมว วิสุํ ปุคฺคลปฏิวีเสนาติ วิฺายติ, ตสฺมา อฏฺกถาวจนเมเวตฺถ ปมาณํ. ปาปุณนฏฺานโต เอกเมว ลภตีติ อตฺตโน วสฺสคฺเคน ปตฺตฏฺานโต เอกเมว ¶ โกฏฺาสํ ลภติ. ตตฺถ การณมาห ‘‘กสฺมา? ภิกฺขุสงฺฆคฺคหเณน คหิตตฺตา’’ติ, ภิกฺขุสงฺฆคฺคหเณเนว ปุคฺคลสฺสปิ คหิตตฺตาติ ¶ อธิปฺปาโย. ภิกฺขุสงฺฆสฺส หราติ วุตฺเตปิ หริตพฺพนฺติ อีทิสํ คิหิเวยฺยาวจฺจํ น โหตีติ กตฺวา วุตฺตํ.
ลกฺขณฺู วทนฺตีติ อิทํ สนฺนิฏฺานวจนํ, อฏฺกถาสุ อนาคตตฺตา ปน เอวํ วุตฺตํ. พหิอุปจารสีมายํ…เป… สพฺเพสํ ปาปุณาตีติ ยตฺถ กตฺถจิ วุตฺถวสฺสานํ สพฺเพสํ ปาปุณาตีติ อธิปฺปาโย. เตเนว มาติกาฏฺกถายมฺปิ (กงฺขา. อฏฺ. อกาลจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘สเจ ปน พหิอุปจารสีมายํ ิโต ‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสา’ติ วทติ, ยตฺถ กตฺถจิ วุตฺถวสฺสานํ สพฺเพสํ สมฺปตฺตานํ ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํ. คณฺิปเทสุ ปน ‘‘วสฺสาวาสสฺส อนนุรูเป ปเทเส ตฺวา วุตฺตตฺตา วสฺสํวุตฺถานํ อวุตฺถานฺจ สพฺเพสํ ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํ. น หิ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส ทมฺมี’’ติ วุตฺเต อวุตฺถวสฺสานํ ปาปุณาติ. เอวํ วทตีติ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส ทมฺมี’’ติ วทติ. อุทฺเทสํ คเหตุํ อาคโตติ ตสฺส สนฺติเก อุทฺเทสํ อคหิตปุพฺพสฺสปิ อุทฺเทสํ คณฺหิสฺสามีติ อาคตกาลโต ปฏฺาย อนฺเตวาสิกภาวูปคมนโต วุตฺตํ. เสสเมตฺถ สุวิฺเยฺยเมว.
อฏฺจีวรมาติกากถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
จีวรกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺิตา.