📜
โสฬสมหาวาโร
ปฺตฺติวารวณฺณนา
วิสุทฺธปริวารสฺสาติ ¶ ¶ สพฺพโส ปริสุทฺธขีณาสวปริวารสฺส. ธมฺมกฺขนฺธสรีรสฺสาติ สีลสมาธิปฺาวิมุตฺติวิมุตฺติาณทสฺสนสงฺขาตธมฺมกฺขนฺธสรีรสฺส สาสเนติ สมฺพนฺโธ. ตสฺสาติ ‘‘ปริวาโร’’ติ โย สงฺคหํ อารุฬฺโห, ตสฺส. ปุพฺพาคตํ นยนฺติ ปุพฺเพ อาคตํ วินิจฺฉยํ.
๑. ปกตตฺถปฏินิทฺเทโส ต-สทฺโทติ ตสฺส ‘‘ภควตา’’ติอาทีหิ ปเทหิ สมานาธิกรณภาเวน วุตฺตตฺถสฺส ยาย วินยปฺตฺติยา ภควา ปกโต อธิกโต สุปากโฏ จ, ตํ วินยปฺตฺตึ ¶ สทฺธึ ยาจนาย อตฺถภาเวน ทสฺเสนฺโต ‘‘โย โส…เป… วินยปฺตฺตึ ปฺเปสี’’ติ อาห. ตตฺถ วินยปฺตฺตินฺติ วินยภูตํ ปฺตฺตึ.
‘‘ชานตา ปสฺสตา’’ติ อิเมสํ ปทานํ วินยสฺส อธิกตตฺตา ตตฺถ วุตฺตนเยน ตาว อตฺถํ โยเชตฺวา อิทานิ สุตฺตนฺตนเยน ทสฺเสนฺโต สติปิ าณทสฺสน-สทฺทานํ ปฺาเววจนภาเว เตน เตน วิเสเสน เตสํ วิสยวิเสสปวตฺติทสฺสนตฺถํ วิชฺชตฺตยวเสน อภิฺานาวรณาณวเสน สพฺพฺุตฺาณมํสจกฺขุวเสน ปฏิเวธเทสนาาณวเสน จ อตฺถํ โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อปิจา’’ติอาทิมาห. ตตฺถ ปุพฺเพนิวาสาทีหีติ ปุพฺเพนิวาสาสวกฺขยาเณหิ. ปฏิเวธปฺายาติ อริยมคฺคปฺาย. เทสนาปฺาย ปสฺสตาติ เทเสตพฺพธมฺมานํ เทเสตพฺพปฺปการํ โพธเนยฺยปุคฺคลานฺจ อาสยานุสยจริตาธิมุตฺติอาทิเภทํ ธมฺมํ เทสนาปฺาย ยาถาวโต ปสฺสตา. อรหตาติ อรีนํ, อรานฺจ หตตฺตา, ปจฺจยาทีนฺจ อรหตฺตา อรหตา. สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ สมฺมา สามฺจ สจฺจานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน. อถ วา อนฺตรายิกธมฺเม ¶ ชานตา, นิยฺยานิกธมฺเม ปสฺสตา, กิเลสารีนํ หตตฺตา อรหตา, สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ เอวํ จตุเวสารชฺชวเสนเปตฺถ โยชนา เวทิตพฺพา.
อปิจ านาฏฺานาทิวิภาคํ ชานตา, ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปสฺสตา, สวาสนอาสวานํ ฉินฺนตฺตา อรหตา, อภิฺเยฺยาทิเภเท ธมฺเม อภิฺเยฺยาทิโต อวิปรีตาวโพธโต สมฺมาสมฺพุทฺเธน. อถ วา ตีสุ กาเลสุ อปฺปฏิหตาณตาย ชานตา, กายกมฺมาทิวเสน ติณฺณมฺปิ กมฺมานํ าณานุปริวตฺติโต สมฺมา การิตาย ปสฺสตา, ทวาทีนํ อภาวสาธิกาย ปหานสมฺปทาย อรหตา, ฉนฺทาทีนํ อหานิเหตุภูตาย อกฺขยปฏิภานสาธิกาย สพฺพฺุตาย สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ เอวํ ทสพลอฏฺารสาเวณิกพุทฺธธมฺมวเสนปิ โยชนา กาตพฺพา.
๒. ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเนติ ปุจฺฉาย วิสฺสชฺชเน. เอตฺถาติ เอตสฺมึ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน. มชฺฌิมเทเสเยว ปฺตฺตีติ ตสฺมึเยว เทเส ยถาวุตฺตวตฺถุวีติกฺกเม อาปตฺติสมฺภวโต. วินีตกถาติ วินีตวตฺถุกถา, อยเมว วา ปาโ.
กาเยน ปน อาปตฺตึ อาปชฺชตีติ ปุพฺพภาเค เสวนจิตฺตํ องฺคํ กตฺวา กายทฺวารสงฺขาตวิฺตฺตึ ชนยิตฺวา ปวตฺตจิตฺตุปฺปาทสงฺขาตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ. กิฺจาปิ หิ จิตฺเตน สมุฏฺาปิตา วิฺตฺติ, ตถาปิ จิตฺเตน อธิปฺเปตสฺส อตฺถสฺส กายวิฺตฺติยา สาธิตตฺตา ¶ ‘‘กายทฺวาเรน อาปตฺตึ อาปชฺชตี’’ติ วุจฺจติ. อิมมตฺถํ สนฺธายาติ อาปนฺนาย อาปตฺติยา อนาปตฺติภาวาปาทนสฺส อสกฺกุเณยฺยตาสงฺขาตมตฺถํ สนฺธาย, น ภณฺฑนาทิวูปสมํ.
๓. โปราณเกหิ มหาเถเรหีติ สีหฬทีปวาสีหิ มหาเถเรหิ. ปิตาติ โปตฺถกสงฺคหาโรหนกาเล ปิตา. จตุตฺถสงฺคีติสทิสา หิ โปตฺถกาโรหสงฺคีติ. อุภโตวิภงฺเค ทฺวตฺตึส วารา สุวิฺเยฺยาว.