📜
๒. สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ (ภิกฺขุนีวิภงฺควณฺณนา)
๑. ปมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๗๙. สงฺฆาทิเสสกณฺฑสฺส ¶ ¶ ปมสิกฺขาปเท ทฺวีสุ ชเนสูติ อฑฺฑการเกสุ ทฺวีสุ ชเนสุ. โย โกจีติ เตสุเยว ทฺวีสุ โย โกจิ, อฺโ วา เตหิ อาณตฺโต. ทุติยสฺส อาโรเจตีติ เอตฺถาปิ ทฺวีสุ ชเนสุ ยสฺส กสฺสจิ ทุติยสฺส กถํ โย โกจิ อาโรเจตีติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพติ อาห ‘‘ทุติยสฺส อาโรเจตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย’’ติ. คติคตนฺติ จิรกาลปวตฺตํ.
อาปตฺตีติ อาปชฺชนํ. สห วตฺถุชฺฌาจาราติ วตฺถุวีติกฺกเมน สห. สหโยเค กรณวจนปฺปสงฺเค อิทํ นิสฺสกฺกวจนํ. ยนฺติ ยํ ธมฺมํ. นิสฺสาเรตีติ อาปนฺนํ ภิกฺขุนิสงฺฆมฺหา นิสฺสาเรติ. เหตุมฺหิ จายํ กตฺตุโวหาโร. นิสฺสารณเหตุภูโต หิ ธมฺโม นิสฺสารณีโยติ วุตฺโต. คีวาเยว โหติ, น ปาราชิกํ อนาณตฺติยา คหิตตฺตา. ยถา ทาสทาสีวาปีอาทีนิ สมฺปฏิจฺฉิตุํ น วฏฺฏติ, เอวํ เตสํ อตฺถาย อฑฺฑกรณมฺปิ น วฏฺฏตีติ อาห ‘‘อยํ อกปฺปิยอฑฺโฑ นาม, น วฏฺฏตี’’ติ.
เอตฺถ จ สเจ อธิกรณฏฺานํ คนฺตฺวา ‘‘อมฺหากํ เอโส ทาโส, ทาสี, วาปี, เขตฺตํ, อาราโม, อารามวตฺถุ, คาโว, อชา, กุกฺกุฏา’’ติอาทินา โวหรติ, อกปฺปิยํ. ‘‘อยํ อมฺหากํ อารามิโก, อยํ วาปี อิตฺถนฺนาเมน สงฺฆสฺส ภณฺฑโธวนตฺถาย ทินฺนา, อิโต เขตฺตโต อารามโต อุปฺปชฺชนกจตุปจฺจยา อิโต คาวิโต มหึสิโต อชาโต อุปฺปชฺชนกโครสา อิตฺถนฺนาเมน สงฺฆสฺส ทินฺนาติ ปุจฺฉิเต วา อปุจฺฉิเต วา วตฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. อนากฑฺฒิตาย อฑฺฑกรณํ, อฑฺฑปริโยสานนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ทฺเว องฺคานิ.
ปมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒. ทุติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๘๓. ทุติเย ¶ ¶ มลฺลคณภฏิปุตฺตคณาทิกนฺติอาทีสุ มลฺลคโณ นาม นารายนภตฺติโก ตตฺถ ตตฺถ ปานียฏฺปนโปกฺขรณีขณนาทิปฺุกมฺมการโก คโณ, ภฏิปุตฺตคโณ นาม กุมารภตฺติกคโณ. ธมฺมคโณติ สาสนภตฺติคโณ อเนกปฺปการปฺุกมฺมการกคโณ วุจฺจติ. คนฺธิกเสณีติ อเนกปฺปการสุคนฺธิวิกติการโก คโณ. ทุสฺสิกเสณีติ เปสการกคโณ. กปฺปคติกนฺติ กปฺปิยภาวํ คตํ.
วุฏฺาเปนฺติยาติ อุปสมฺปาเทนฺติยา. ‘‘โจรึ วุตฺตนเยน อนาปุจฺฉา ปพฺพาเชนฺติยา ทุกฺกฏ’’นฺติ วทนฺติ. ปณฺณตฺตึ อชานนฺตา อริยาปิ วุฏฺาเปนฺตีติ วา กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติกฺขเณ วิปากาพฺยากตสมงฺคิตาวเสน วา ‘‘ติจิตฺต’’นฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. โจริตา, โจริสฺา, อฺตฺร อนฺุาตการณา วุฏฺาปนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ.
ทุติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๙๒. ตติเย ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยาติ สกคามโต อฺสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยา. ‘‘คามนฺตรํ คจฺเฉยฺยา’’ติ หิ วจนโต อฺสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยา เอว อาปตฺติ, น สกคามสฺส. อฺโ หิ คาโม คามนฺตรํ. อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารนฺติ เอตฺถ อุปจาร-สทฺเทน ฆรูปจารโต ปมเลฑฺฑุปาตสงฺขาตํ ปริกฺเขปารหฏฺานํ คหิตํ, น ตโต ทุติยเลฑฺฑุปาตสงฺขาโต อุปจาโรติ อาห ‘‘ปริกฺเขปารหฏฺาน’’นฺติ. เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ วุตฺตํ. อฺถา ยถา วิกาลคามปฺปวิสนสิกฺขาปเท ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺตสฺส, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๕๑๓) วุตฺตํ, เอวมิธาปิ ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยา อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺติยา’’ติ วเทยฺย. สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อปิเจตฺถา’’ติอาทิมาห. วิหารสฺส ¶ จตุคามสาธารณตฺตาติ อิมินา ‘‘วิหารโต เอกํ คามํ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ เอตฺถ ¶ การณมาห. วิหารสฺส จตุคามสาธารณตฺตาเยว หิ จตูสุ คาเมสุ ยํกิฺจิ เอกํ คามํ คนฺตุํ วฏฺฏติ.
ยตฺถาติ ยสฺสํ นทิยํ. ‘‘ปมํ ปาทํ อุตฺตาเรนฺติยา อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส, ทุติยํ ปาทํ อุตฺตาเรนฺติยา อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ วจนโต นทึ โอตริตฺวา ปทสา อุตฺตรนฺติยา เอว อาปตฺตีติ อาห ‘‘เสตุนา คจฺฉติ, อนาปตฺตี’’ติอาทิ. ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยา อนาปตฺตีติ นทึ อโนตริตฺวา ยานนาวาทีสุ อฺตเรน คนฺตฺวา ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยา อนาปตฺติ. อุภยตีเรสุ วิจรนฺติ, วฏฺฏตีติ อิทํ อสติปิ นทีปารคมเน อุปริ วกฺขมานสฺส วินิจฺฉยสฺส ผลมตฺตทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. โอริมตีรเมว อาคจฺฉติ, อาปตฺตีติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย โอติณฺณตฺตา วุตฺตํ. ตเมว ตีรนฺติ ตเมว โอริมตีรํ. อนาปตฺตีติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย อภาวโต อนาปตฺติ.
ตาทิเส อรฺเติ ‘‘พหิอินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรฺ’’นฺติ (วิภ. ๕๒๙) เอวํ วุตฺตลกฺขเณ อรฺเ. อถ ตาทิสสฺเสว อรฺสฺส คหิตภาโว กถํ วิฺายตีติ อาห ‘‘เตเนวา’’ติอาทิ. อิมินา หิ อฏฺกถาวจเนน อีทิเสปิ คามสมีเป ทสฺสนูปจาเร วิชหิเต สติปิ สวนูปจาเร อาปตฺติ โหตีติ วิฺายติ. มคฺคมูฬฺหา อุจฺจาสทฺทํ กโรนฺตีติ อาห ‘‘มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิยา’’ติ. สทฺทายนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยา. ปุริมาโยติ ปุเรตรํ คจฺฉนฺติโย. อฺํ มคฺคํ คณฺหาตีติ มคฺคมูฬฺหตฺตา, น โอหาตุํ, ตสฺมา ทฺวินฺนมฺปิ อนาปตฺติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. อนนฺตราเยน เอกภาโว, คามนฺตรคมนาทีสุ อฺตรตาปชฺชนํ, อาปทาย อภาโวติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ.
ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๔. จตุตฺถสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๙๔. จตุตฺเถ การกคณสฺสาติ อุกฺเขปนียกมฺมการกคณสฺส. เตจตฺตาลีสปฺปเภทํ วตฺตํ ขนฺธเก อาวิ ภวิสฺสติ. เนตฺถารวตฺเตติ นิตฺถรณเหตุมฺหิ ¶ วตฺเต. เสสํ อุตฺตานเมว. ธมฺเมน กมฺเมน อุกฺขิตฺตตา, อฺตฺร อนฺุาตการณา โอสารณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ทฺเว องฺคานิ.
จตุตฺถสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕. ปฺจมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๗๐๑. ปฺจเม ¶ เอตํ น วุตฺตนฺติ ‘‘ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาโว ทฏฺพฺโพ’’ติ เอตํ นิยมนํ น วุตฺตํ. ตนฺติ ตํ นิยเมตฺวา อวจนํ. ปาฬิยา สเมตีติ ‘‘เอกโต อวสฺสุเต’’ติ อวิเสเสตฺวา วุตฺตปาฬิยา ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ อิมาย จ ปาฬิยา สเมติ. ยทิ หิ ปุคฺคลสฺส อวสฺสุตภาโว นปฺปมาณํ, กึ ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี’’ติ อิมินา วจเนน, ‘‘อนาปตฺติ อุภโตอนวสฺสุตา โหนฺติ, อนวสฺสุตา ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํ สิยา. ‘‘อุภโตอนวสฺสุตา โหนฺติ, อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ อิมสฺส จ อนาปตฺติวารสฺส อยมตฺโถ. อุโภ เจ อนวสฺสุตา, สพฺพถาปิ อนาปตฺติ. อถ ภิกฺขุนี อนวสฺสุตา สมานา อวสฺสุตมฺปิ ‘‘อนวสฺสุโต’’ติ สฺาย ตสฺส หตฺถโต ปฏิคฺคณฺหาติ, เอวมฺปิ อนาปตฺติ. อถ สยํ อนวสฺสุตาปิ อฺํ อนวสฺสุตํ วา อวสฺสุตํ วา ‘‘อวสฺสุโต’’ติ ชานาติ, ทุกฺกฏเมว. วุตฺตฺเหตํ อนนฺตรสิกฺขาปเท ‘‘กิสฺส ตฺวํ อยฺเย น ปฏิคฺคณฺหาสีติ. อวสฺสุตา อยฺเยติ. ตฺวํ ปน อยฺเย อวสฺสุตาติ. นาหํ อยฺเย อวสฺสุตา’’ติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. อุทกทนฺตโปนโต อฺํ อชฺโฌหรณียํ, อุภโตอวสฺสุตตา, สหตฺถา คหณํ, อชฺโฌหรณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิ.
ปฺจมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๖. ฉฏฺสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๗๐๕. ฉฏฺเ ปริวารคาถาย อยมตฺโถ. น เทติ น ปฏิคฺคณฺหาตีติ (ปริ. อฏฺ. ๔๘๑) น อุยฺโยชิกา เทติ, นาปิ อุยฺโยชิตา ตสฺสา หตฺถโต คณฺหาติ ¶ . ปฏิคฺคโห เตน น วิชฺชตีติ เตเนว การเณน อุยฺโยชิกาย หตฺถโต อุยฺโยชิตาย ปฏิคฺคโห น วิชฺชติ. อาปชฺชติ ครุกนฺติ เอวํ สนฺเตปิ อวสฺสุตสฺส หตฺถโต ปิณฺฑคฺคหเณ อุยฺโยเชนฺตี สงฺฆาทิเสสาปตฺตึ อาปชฺชติ. ตฺจ ปริโภคปจฺจยาติ ตฺจ ปน อาปตฺตึ อาปชฺชมานา ตสฺสา อุยฺโยชิตาย ปริโภคปจฺจยา อาปชฺชติ. ตสฺสา หิ โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสโส โหติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. มนุสฺสปุริสตา, อฺตฺร อนฺุาตการณา ขาทนียํ โภชนียํ คเหตฺวา ภฺุชาติ อุยฺโยชนา, เตน วจเนน คเหตฺวา อิตริสฺสา โภชนปริโยสานนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ.
ฉฏฺสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๗๐๙. สตฺตเม ¶ กินฺนุมาว สมณิโยติ กึ นุ อิมา เอว สมณิโย. ตาสาหนฺติ ตาสํ อหํ. เสสํ อุตฺตานเมว.
สตฺตมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๙. นวมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๗๒๑. นวเม วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกาติ ขุทฺทานุขุทฺทกวชฺชสฺส ปฏิจฺฉาทิกา. สมนุภาสนกมฺมกาเล เจตฺถ ทฺเว ติสฺโส เอกโต สมนุภาสิตพฺพา.
นวมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
ภิกฺขุนีวิภงฺเค สงฺฆาทิเสสวณฺณนา นิฏฺิตา.
สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ นิฏฺิตํ.