📜
ปฺจวคฺโค
กมฺมวคฺควณฺณนา
๔๘๓. กมฺมวคฺเค ¶ ¶ อุมฺมตฺตกสฺส ภิกฺขุโน อุมฺมตฺตกสมฺมุติ อุมฺมตฺตเก ยาจิตฺวา คเต อสมฺมุขาปิ ทาตุํ วฏฺฏติ, ตตฺถ นิสินฺเนปิ น กุปฺปติ นิยมาภาวโต. อสมฺมุขา กเต ปน โทสาภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘อสมฺมุขากตํ สุกตํ โหตี’’ติ วุตฺตํ. ทูเตน อุปสมฺปทา ปน สมฺมุขา กาตุํ น สกฺกา กมฺมวาจานานตฺตสมฺภวโต. ปตฺตนิกฺกุชฺชนาทโย หตฺถปาสโต อปนีตมตฺเตปิ กาตุํ วฏฺฏนฺติ. สงฺฆสมฺมุขตาติอาทีสุ ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ, อยํ สงฺฆสมฺมุขตา. เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, อยํ ธมฺมสมฺมุขตา. ตตฺถ ธมฺโมติ ภูตํ วตฺถุ. วินโยติ โจทนา เจว สารณา จ. สตฺถุสาสนํ นาม ตฺติสมฺปทา เจว อนุสฺสาวนสมฺปทา จ. ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตสฺส สมฺมุขภาโว ปุคฺคลสมฺมุขตา. กตฺติกมาสสฺส ปวารณมาสตฺตา ‘‘เปตฺวา กตฺติกมาส’’นฺติ วุตฺตํ. ปจฺจุกฺกฑฺฒิตฺวา ปิตทิวโส จาติ กาฬปกฺเข จาตุทฺทสึ วา ปนฺนรสึ วา สนฺธาย วุตฺตํ. ทฺเว จ ปุณฺณมาสิโยติ ปมปจฺฉิมวสฺสูปคตานํ วเสน วุตฺตํ.
๔๘๕. านกรณานิ สิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ สิถิลํ, ตานิเยว ธนิตานิ อสิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ ธนิตํ. ทฺวิมตฺตกาลํ ทีฆํ, เอกมตฺตกาลํ รสฺสํ. ทสธา พฺยฺชนพุทฺธิยา ปเภโทติ เอวํ สิถิลาทิวเสน พฺยฺชนพุทฺธิยา อกฺขรุปฺปาทกจิตฺตสฺส ทสปฺปกาเรน ปเภโท. สพฺพานิ หิ อกฺขรานิ จิตฺตสมุฏฺานานิ ยถาธิปฺเปตตฺถพฺยฺชนโต พฺยฺชนานิ จ. สํโยโค ปโร เอตสฺมาติ สํโยคปโร, น สํโยคปโร อสํโยคปโร. อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตเถรสฺส ยสฺส น ขมตีติ เอตฺถ ต-การ น-การสหิตากาโร อสํโยคปโร. กรณานีติ กณฺาทีนิ.
๔๘๘. อนุกฺขิตฺตา ¶ ¶ ปาราชิกํ อนาปนฺนา จ ปกตตฺตาติ อาห ‘‘ปกตตฺตา อนุกฺขิตฺตา’’ติอาทิ. ตตฺถ อนิสฺสาริตาติ ปุริมปทสฺเสว เววจนํ. ปริสุทฺธสีลาติ ปาราชิกํ อนาปนฺนา. น เตสํ ฉนฺโท วา ปาริสุทฺธิ วา เอตีติ ตีสุ ทฺวีสุ วา นิสินฺเนสุ เอกสฺส วา ทฺวินฺนํ วา ฉนฺทปาริสุทฺธิ อาหฏาปิ อนาหฏาว โหตีติ อธิปฺปาโย.
อปโลกนกมฺมกถาวณฺณนา
๔๙๕-๔๙๖. กายสมฺโภคสามคฺคีติ สหเสยฺยปฏิคฺคหณาทิ. โส รโตติ สุเภ รโต. สุฏฺุ โอรโตติ วา โสรโต. นิวาตวุตฺตีติ นีจวุตฺติ. ปฏิสงฺขาติ ปฏิสงฺขาย าเณน อุปปริกฺขิตฺวา. ยํ ตํ อวนฺทิยกมฺมํ อนฺุาตนฺติ สมฺพนฺโธ. อิมสฺส อปโลกนกมฺมสฺส านํ โหตีติ เอวมฺปิ อปโลกนกมฺมํ ปวตฺตตีติ อตฺโถ. กมฺมเมว ลกฺขณนฺติ กมฺมลกฺขณํ. โอสารณนิสฺสารณภณฺฑุกมฺมาทโย วิย กมฺมฺจ หุตฺวา อฺฺจ นามํ น ลภติ, กมฺมเมว หุตฺวา อุปลกฺขียตีติ ‘‘กมฺมลกฺขณ’’นฺติ วุจฺจติ. เอตมฺปิ กมฺมลกฺขณเมวาติ วุตฺตกมฺมลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘‘อจฺฉินฺนจีวรชิณฺณจีวรนฏฺจีวราน’’นฺติอาทิ วุตฺตํ. อิณปลิโพธมฺปีติ อิณเมว ปลิโพโธ อิณปลิโพโธ, ตมฺปิ ทาตุํ วฏฺฏติ. สเจ ตาทิสํ ภิกฺขุํ อิณายิกา ปลิพุนฺธนฺติ, ตตฺรุปฺปาทโตปิ ตสฺส อิณํ โสเธตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโย.
ฉตฺตํ วา เวทิกํ วาติ เอตฺถ เวทิกาติ เจติยสฺส อุปริ จตุรสฺสจโย วุจฺจติ. ฉตฺตนฺติ ตโต อุทฺธํ วลยานิ ทสฺเสตฺวา กโต อคฺคจโย วุจฺจติ. เจติยสฺส อุปนิกฺเขปโตติ เจติเย นวกมฺมตฺตาย อุปนิกฺขิตฺตโต, เจติยสนฺตกโตติ วุตฺตํ โหติ. อฺา กติกา กาตพฺพาติ ปุริมกติกาย อสงฺคหิตตฺตา วุตฺตํ. เตหีติ เยสํ ปุคฺคลิกฏฺาเน ติฏฺนฺติ, เตหิ. ทสภาคนฺติ ทสมภาคํ. ตตฺถาติ ตสฺมึ วิหาเร. มูเลติ ปุพฺเพ. ‘‘อิโต ปฏฺาย ภาเชตฺวา ขาทนฺตู’’ติ วจเนเนว ยถาสุขํ ปริโภโค ปฏิกฺขิตฺโต โหตีติ อาห ‘‘ปุริมกติกา ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ.
อนุวิจริตฺวาติ ปจฺฉโต ปจฺฉโต คนฺตฺวา. อปจฺจาสีสนฺเตนาติ เตสํ สนฺติกา
ปจฺจยํ อปจฺจาสีสนฺเตน. มูลภาคนฺติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘ทสภาคมตฺต’’นฺติ. อกตาวาสํ วา กตฺวาติ ตโต อุปฺปนฺนอาเยน ¶ กตฺวา. ชคฺคิตกาเล จ น วาเรตพฺพาติ ชคฺคิตานํ ปุปฺผผลภริตกาเล น วาเรตพฺพา. ชคฺคนกาเลติ ชคฺคิตุํ อารทฺธกาเล. ตฺติกมฺมฏฺานเภเทติ ตฺติกมฺมสฺส านเภเท.
กมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
อปฺตฺเต ปฺตฺตวคฺควณฺณนา
๕๐๐. สตฺต ¶ อาปตฺติกฺขนฺธา ปฺตฺตํ นามาติ สมฺพนฺโธ. กกุสนฺธโกณาคมนกสฺสปา เอว สตฺต อาปตฺติกฺขนฺเธ ปฺเปสุํ, วิปสฺสีอาทโย ปน โอวาทปาติโมกฺขํ อุทฺทิสึสุ, น สิกฺขาปทํ ปฺเปสุนฺติ อาห ‘‘กกุสนฺธฺจ…เป… อนฺตรา เกนจิ อปฺตฺเต สิกฺขาปเท’’ติ. เสสเมตฺถ สุวิฺเยฺยเมว.
อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺกถาย สารตฺถทีปนิยํ
ปริวารฏฺกถาวณฺณนา สมตฺตา.
นิคมนกถาวณฺณนา
อวสานคาถาสุ ¶ ปน อยมตฺโถ. วิภตฺตเทสนนฺติ อุภโตวิภงฺคขนฺธกปริวาเรหิ วิภตฺตเทสนํ วินยปิฏกนฺติ โยเชตพฺพํ. ตสฺสาติ ตสฺส วินยสฺส.
ตตฺริทนฺติอาทิ ปมปาราชิกวณฺณนายํ วุตฺตนยเมว.
สตฺถุมหาโพธิวิภูสิโตติ สตฺถุนา ปริภุตฺตมหาโพธิวิภูสิโต มณฺฑิโต, ตสฺส มหาวิหารสฺส ทกฺขิณภาเค อุตฺตมํ ยํ ปธานฆรนฺติ สมฺพนฺโธ. ตตฺถ ปธานฆรนฺติ ตํนามกํ ปริเวณํ. สุจิจาริตฺตสีเลน, ภิกฺขุสงฺเฆน เสวิตนฺติ อิทมฺปิ ปธานฆรวิเสสนํ.
ตตฺถาติ ตสฺมึ ปธานฆเร. จารุปาการสฺจิตนฺติ มนาเปน ปากาเรน ปริกฺขิตฺตํ. สีตจฺฉายตรูเปตนฺติ ฆนนิจิตปตฺตสฺฉนฺนสาขาปสาขตาย สีตจฺฉาเยหิ รุกฺเขหิ อุเปตํ. วิกสิตกมลกุวลยปุณฺฑรีกโสคนฺธิกาทิปุปฺผสฺฉนฺนมธุรสีตลุทกปุณฺณตาย สมฺปนฺนา สลิลาสยา อสฺสาติ สมฺปนฺนสลิลาสโย. อุทฺทิสิตฺวาติ พุทฺธสิรึ นาม เถรํ นิสฺสาย, ตสฺส อชฺเฌสนํ นิสฺสายาติ วุตฺตํ โหติ. อิทฺธาติ อตฺถวินิจฺฉยาทีหิ อิทฺธา ผีตา ปริปุณฺณา.
สิรินิวาสสฺสาติ สิริยา นิวาสฏฺานภูตสฺส. ชยสํวจฺฉเรติ ชยปฺปตฺตสํวจฺฉเร. อยนฺติ เถรํ พุทฺธสิรึ อุทฺทิสฺส ยา วินยวณฺณนา อารทฺธา, อยํ. ธมฺมูปสํหิตาติ กุสลสนฺนิสฺสิตา. อิทานิ สเทวกสฺส โลกสฺส อจฺจนฺตสุขาธิคมาย อตฺตโน ปฺุํ ปริณาเมนฺโต ‘‘จิรฏฺิตตฺถ ธมฺมสฺสา’’ติอาทิมาห ¶ . ตตฺถ สมาจิตนฺติ อุปจิตํ. สพฺพสฺส อานุภาเวนาติ สพฺพสฺส ตสฺส ปฺุสฺส เตเชน. สพฺเพปิ ปาณิโนติ กามาวจราทิเภทา สพฺเพ สตฺตา. สทฺธมฺมรสเสวิโนติ ยถารหํ โพธิตฺตยาธิคมวเสน สทฺธมฺมรสเสวิโน ภวนฺตุ. เสสเมตฺถ สุวิฺเยฺยเมว.
นิคมนกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
นิคมนกถา
เอตฺตาวตา ¶ จ –
วินเย ปาฏวตฺถาย, สาสนสฺส จ วุฑฺฒิยา;
วณฺณนา ยา สมารทฺธา, วินยฏฺกถาย สา.
สารตฺถทีปนี นาม, สพฺพโส ปรินิฏฺิตา;
ตึสสหสฺสมตฺเตหิ, คนฺเถหิ ปริมาณโต.
อชฺเฌสิโต นรินฺเทน, โสหํ ปรกฺกมพาหุนา;
สทฺธมฺมฏฺิติกาเมน, สาสนุชฺโชตการินา.
เตเนว การิเต รมฺเม, ปาสาทสตมณฺฑิเต;
นานาทุมคณากิณฺเณ, ภาวนาภิรตาลเย.
สีตลูทกสมฺปนฺเน, วสํ เชตวเน อิมํ;
อตฺถพฺยฺชนสมฺปนฺนํ, อกาสึ สุวินิจฺฉยํ.
ยํ สิทฺธํ อิมินา ปฺุํ, ยํ จฺํ ปสุตํ มยา;
เอเตน ปฺุกมฺเมน, ทุติเย อตฺตสมฺภเว.
ตาวตึเส ปโมเทนฺโต, สีลาจารคุเณ รโต;
อลคฺโค ปฺจกาเมสุ, ปตฺวาน ปมํ ผลํ.
อนฺติเม ¶ อตฺตภาวมฺหิ, เมตฺเตยฺยํ มุนิปุงฺควํ;
โลกคฺคปุคฺคลํ นาถํ, สพฺพสตฺตหิเต รตํ.
ทิสฺวาน ตสฺส ธีรสฺส, สุตฺวา สทฺธมฺมเทสนํ;
อธิคนฺตฺวา ผลํ อคฺคํ, โสเภยฺยํ ชินสาสนํ.
สทา รกฺขนฺตุ ราชาโน, ธมฺเมเนว อิมํ ปชํ;
นิรตา ปฺุกมฺเมสุ, โชเตนฺตุ ชินสาสนํ.
อิเม จ ปาณิโน สพฺเพ, สพฺพทา นิรุปทฺทวา;
นิจฺจํ กลฺยาณสงฺกปฺปา, ปปฺโปนฺตุ อมตํ ปทนฺติ.
สารตฺถทีปนี นาม วินยฏีกา นิฏฺิตา.