📜
ปาราชิกกณฺโฑ
ภิกฺขุนีนํ ¶ หิตตฺถาย, ปาติโมกฺขํ ปกาสยิ;
ยํ นาโถ, ตสฺส ทาเนโส, สมฺปตฺโต วณฺณนากฺกโม.
สาธารณปาราชิกํ
๑…เป…๔. เมถุนธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา
ตตฺถ ¶ ¶ สุณาตุ เมติอาทีนํ ภิกฺขุปาติโมกฺขวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เกวลฺหิ, ภนฺเต, อยฺเยติอาทิวเสน ตสฺมิฺจ อิธ จ อภิลาปมตฺตเมว ลิงฺคเภทมตฺตฺจ วิเสโส ¶ . ยสฺมา จ ภิกฺขุนิยา สิกฺขาปจฺจกฺขานํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา ภิกฺขุนีนํ ‘‘สิกฺขาสาชีวสมาปนฺนา สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา’’ติ อวตฺวา ยา ปน ภิกฺขุนี ฉนฺทโส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺยาติ วุตฺตํ. ตตฺถ ฉนฺทโสติ เมถุนราคปฺปฏิสํยุตฺเตน ฉนฺเทน เจว รุจิยา จ. ฉนฺเท ปน อสติ พลกฺกาเรน ปธํสิตาย อนาปตฺติ, ตสฺมา ยา ปริปุณฺณูปสมฺปทา ภิกฺขุนี มนุสฺสามนุสฺสติรจฺฉานชาตีสุ ปุริสอุภโตพฺยฺชนกปณฺฑกานํ ยสฺส กสฺสจิ สชีวสฺส วา นิชฺชีวสฺส วา สนฺถตสฺส วา อสนฺถตสฺส วา อกฺขายิตสฺส วา เยภุยฺเยน อกฺขายิตสฺส วา องฺคชาตสฺส อตฺตโน วจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺคมุเขสุ ตีสุ ยตฺถกตฺถจิ สนฺถเต วา อสนฺถเต วา ปกติวาเตน อสํผุฏฺเ อลฺโลกาเส อนฺตมโส ติลผลมตฺตมฺปิ ปเทสํ ฉนฺทโส ปเวเสติ, ปเรน วา ปเวสิยมานา ปเวสนปวิฏฺฏฺิตอุทฺธรเณสุ ยํกิฺจิ สาทิยติ, อยํ ปาราชิกา โหติ. เสสเมตฺถ อิโต ปเรสุ จ สาธารณสิกฺขาปเทสุ วุตฺตนยานุสาเรเนว เวทิตพฺพํ.
อสาธารณปาราชิกํ
๕. อุพฺภชาณุมณฺฑลิกาสิกฺขาปทวณฺณนา
อสาธารเณสุ ¶ ปน จตุนฺนํ ตาว ปาราชิกานํ ปเม อวสฺสุตาติ กายสํสคฺคราเคน ตินฺตา, กิลินฺนาติ อตฺโถ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. ปุริสปุคฺคลสฺสาติ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุํ วิฺุสฺส มนุสฺสชาติกสฺส ปุริสสงฺขาตสฺส ปุคฺคลสฺส. อธกฺขกนฺติ อตฺตโน อกฺขกานํ อโธ. อุพฺภชาณุมณฺฑลนฺติ ชาณุมณฺฑลานํ อุปริ, เอตฺถ จ อุพฺภกปฺปรมฺปิ อุพฺภชาณุมณฺฑเลเนว สงฺคหิตํ. อามสนนฺติ อามชฺชนํ ผุฏฺโกาสํ อนติกฺกมิตฺวา ตตฺเถว สงฺฆฏฺฏนํ. ปรามสนนฺติ อิโต จิโต จ สฺจรณํ. คหณนฺติ คหิตมตฺตํ. ฉุปนนฺติ อสงฺฆฏฺเฏตฺวา ผุฏฺมตฺตํ. ปฏิปีฬนนฺติ องฺเค คเหตฺวา นิปฺปีฬนํ. สาทิเยยฺยาติ ยา ภิกฺขุนี อตฺตโน ยถาปริจฺฉินฺเน กาเย ปุริสสฺส เอตํ อามสนาทึ สาทิยติ, สยํ วา ปน ¶ เตน กาเยน ปุริสสฺส ยํกิฺจิ กายปฺปเทสํ สาทยมานา ฉุปติ, อยํ อุพฺภชาณุมณฺฑลิกา นาม ปาราชิกาติ อยเมตฺถ สงฺเขโป.
‘‘นิทานํ ปุคฺคลํ วตฺถุ’’นฺติอาทิเก (กงฺขา. อฏฺ. ปมปาราชิกวณฺณนา) เตน วิตฺถารวินิจฺฉเย ¶ ยสฺมา สพฺพาเนว อสาธารณปฺตฺติโย โหนฺติ, ตสฺมา อิโต ปฏฺาย สนฺตึ อนุปฺตฺตึ วตฺวา สาธารณปฺตฺตีติ วา อสาธารณปฺตฺตีติ วา น วกฺขาม, อาณตฺติยํ ยตฺถ อาณตฺติ นตฺถิ, ตตฺถ กิฺจิ อวตฺวา ยตฺถ อตฺถิ, ตตฺเถว วกฺขาม, วิปตฺติวิจารณา วุตฺตาเยว.
อวเสสํ ปน สพฺพตฺถ วตฺตพฺพํ, ตยิทํ วุจฺจติ, อิทํ ตาว สิกฺขาปทํ สาวตฺถิยํ สุนฺทรีนนฺทํ อารพฺภ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, เอกโตอวสฺสุเต ยถาปริจฺฉินฺเนน กาเยน ปุริสสฺส กายํ, อุภโตอวสฺสุเตปิ กาเยน กายปฺปฏิพทฺธํ, ยถาปริจฺฉินฺนกายปฺปฏิพทฺเธน วา อวเสสกาเยน วา ตสฺส กายํ อามสนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ, ยกฺขเปตปณฺฑกติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคหานํ อุภโตอวสฺสุเต ยถาปริจฺฉินฺเนน กาเยน กายํ อามสนฺติยาปิ ถุลฺลจฺจยํ, สเจ ปน ปุริสสฺส กายสํสคฺคราโค นตฺถิ, ปาราชิกกฺเขตฺเตปิ ถุลฺลจฺจยเมว. อวเสเส ปน กายปฺปฏิพทฺเธน กายปฺปฏิพทฺธาทิเภเท, เมถุนราคเคหสิตเปเมสุ จ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ. อสฺจิจฺจ, อสฺสติยา, อชานนฺติยา, อสาทิยนฺติยา ¶ , อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. องฺคานิ สมุฏฺานาทีนิ จ ภิกฺขุปาติโมกฺเข กายสํสคฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานีติ.
อุพฺภชาณุมณฺฑลิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๖. วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา
ทุติเย คณสฺสาติ อฺาสํ ภิกฺขุนีนํ. ิตาติ สลิงฺเค ิตา. จุตาติ กาลงฺกตา. นาสิตาติ ลิงฺคนาสนาย สยํ วา นฏฺา, อฺเหิ วา นาสิตา. อวสฺสฏาติ ติตฺถายตนํ สงฺกนฺตา. ปุพฺเพวาหํ อยฺเย อฺาสินฺติ อิทํ ตสฺสา วจนกาลทสฺสนํ, สลิงฺเค ิตาย ปน ปาราชิกภาวํ ตฺวา ‘‘น ทานิ นํ กสฺสจิ อาโรเจสฺสามี’’ติ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตเยว อยํ วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกา นาม ปาราชิกา โหตีติ.
สาวตฺถิยํ ถุลฺลนนฺทํ อารพฺภ เนวอตฺตนาปฏิโจทนา นคณสฺส อาโรจนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, เสสเมตฺถ สปฺปาณกวคฺคมฺหิ ทุฏฺุลฺลาปตฺติปฺปฏิจฺฉาทนสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ตตฺร หิ ปาจิตฺติยํ, อิธ ปาราชิกนฺติ อยเมว วิเสโส, เสสํ ตาทิสเมวาติ.
วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๗. อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาสิกฺขาปทวณฺณนา
ตติเย ¶ ¶ อุกฺขิตฺตนฺติ อาปตฺติยา อทสฺสนาทีสุ อุกฺขิตฺตํ. ธมฺเมนาติ ภูเตน วตฺถุนา. วินเยนาติ โจเทตฺวา สาเรตฺวา. สตฺถุสาสเนนาติ อิธาปิ โจเทตฺวา สาเรตฺวา กรณเมว สตฺถุสาสนํ นาม. อนาทรนฺติ เยน สงฺเฆน อุกฺเขปนิยกมฺมํ กตํ, ตสฺมึ วา, ตตฺถ ปริยาปนฺนคเณ วา เอกปุคฺคเล วา ตสฺมึ วา กมฺเม อาทรวิรหิตํ, สมฺมาวตฺตนาย อวตฺตมานนฺติ อตฺโถ. อปฺปฏิการนฺติ ปฏิการรหิตํ, อโนสาริตนฺติ อตฺโถ. อกตสหายนฺติ เอกกมฺมาทิเก สํวาเส สห อยนภาเวน สมานสํวาสกา ภิกฺขู สหายา นาม, ยสฺส ปน โส สํวาโส เตหิ สทฺธึ นตฺถิ น เตน เต สหายา กตา โหนฺติ ¶ , อิติ โส อกตสหาโย นาม, ตํ อกตสหายํ, สมานสํวาสกภาวํ อนุปคตนฺติ อตฺโถ. ตมนุวตฺเตยฺยาติ ตํ อุกฺขิตฺตกํ อุกฺขิตฺตกภาเวเยว ิตํ ภิกฺขุํ ยา ภิกฺขุนี ยํทิฏฺิโก โส โหติ, ตาย ทิฏฺิยา คหณภาเวน อนุวตฺเตยฺย. สา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีหิ สงฺฆเภทสิกฺขาปทาทีสุ วุตฺตนเยน วิสุํ สงฺฆมชฺเฌ จ วุจฺจมานา ตํ วตฺถุํ อปฺปฏินิสฺสชฺชนฺตี สมนุภาสนกมฺมปริโยสาเน อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา นาม ปาราชิกา โหตีติ.
สาวตฺถิยํ ถุลฺลนนฺทํ อารพฺภ อุกฺขิตฺตานุวตฺตนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ทฺเว ถุลฺลจฺจยา, ‘‘ยสฺสา นกฺขมติ, สา ภาเสยฺยา’’ติ เอวํ ยฺย-การปฺปตฺตาย ตติยกมฺมวาจาย ปาราชิกํ, อธมฺมกมฺเม ติกทุกฺกฏํ, เสสํ สงฺฆเภทสิกฺขาปทาทีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๘. อฏฺวตฺถุกาสิกฺขาปทวณฺณนา
จตุตฺเถ อวสฺสุตาติ โลกสฺสาทมิตฺตสนฺถววเสน กายสํสคฺคราเคน ตินฺตา. อยเมว หิ อตฺโถ สีหฬมาติกาฏฺกถายํ วุตฺโต, สมนฺตปาสาทิกายํ (ปาจิ. อฏฺ. ๖๗๕) ปนสฺส วิจารณา กตา, ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถคฺคหณํ วาติอาทีสุ ปน ยํ ปุริสปุคฺคเลน หตฺเถ คหณํ กตํ, ตํ ‘‘ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถคฺคหณ’’นฺติ วุตฺตํ, เอเสว นโย สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหเณปิ. หตฺถคฺคหณนฺติ เอตฺถ จ ยสฺส กสฺสจิ อปาราชิกกฺเขตฺตภูตสฺส องฺคสฺส คหณํ หตฺถคฺคหณํ, ยสฺส กสฺสจิ นิวตฺถสฺส วา ปารุตสฺส วา คหณํ สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหณํ. สนฺติฏฺเยฺย วาติอาทีสุ กายสํสคฺคสงฺขาตสฺส อสทฺธมฺมสฺส ปฏิเสวนตฺถาย ปุริสสฺส หตฺถปาเส สนฺติฏฺเยฺย วา, ตตฺถ ิตา สลฺลเปยฺย วา, ปุริเสน วา ¶ ‘‘อิตฺถนฺนามํ านํ อาคจฺฉา’’ติ ¶ วุตฺตา ตํ สงฺเกตํ คจฺเฉยฺย, ตสฺส วา ปุริสสฺส อพฺภาคมนํ สาทิเยยฺย, เยน เกนจิ วา ปฏิจฺฉนฺนํ โอกาสํ ¶ ปวิเสยฺย, ปุริสสฺส หตฺถปาเส ตฺวา กายํ อุปสํหเรยฺยาติ เอวมตฺโถ ทฏฺพฺโพ. อยมฺปิ ปาราชิกาติ ยถา ปุริมาโย, เอวํ อยมฺปิ ภิกฺขุนี เอตสฺส กายสํสคฺคสงฺขาตสฺส อสทฺธมฺมสฺส ปฏิเสวนตฺถาย เอตานิ อฏฺ วตฺถูนิ ปฏิปาฏิยา วา อุปฺปฏิปาฏิยา วา ปูเรตฺวา อฏฺวตฺถุกา นาม ปาราชิกา โหตีติ.
สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย อารพฺภ อฏฺมํ วตฺถุํ ปริปูรณวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, สงฺเกตคมเน ปเท ปเท ทุกฺกฏํ, ปุริสสฺส หตฺถปาสํ โอกฺกนฺตมตฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ปุริสสฺส อพฺภาคมนสาทยมาเนปิ ทุกฺกฏํ. หตฺถปาโสกฺกมเน ถุลฺลจฺจยํ, เสเสสุ เอเกกสฺมึ ถุลฺลจฺจยเมว, อฏฺเม ปริปุณฺเณ ปาราชิกํ. เอเกกสฺมึ ปน วตฺถุสฺมึ สตกฺขตฺตุมฺปิ วีติกฺกนฺเต ตา อาปตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติ, อปิเจตฺถ คณนูปิกา อาปตฺติ เวทิตพฺพา, ‘‘อิทานิ นาปชฺชิสฺสามี’’ติ หิ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา เทสิตา คณนูปิกา, เทสิตคณนํ อุเปติ, ปาราชิกสฺส องฺคํ น โหติ. ตสฺมา ยา เอกํ อาปนฺนา ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา เทเสตฺวา ปุน กิเลสวเสน อาปชฺชติ, ปุนปิ เทเสติ, เอวํ อฏฺมํ ปริปูเรนฺตีปิ ปาราชิกา น โหติ. ยา ปน อาปชฺชิตฺวา ‘‘ปุนปิ อฺํ วตฺถุํ อาปชฺชิสฺสามี’’ติ สอุสฺสาหาว เทเสติ, ตสฺสา สา อาปตฺติ อคณนูปิกา, เทสิตาปิ อเทสิตา โหติ, ปาราชิกสฺส องฺคํ โหติ. อสฺจิจฺจ, อสฺสติยา, อชานนฺติยา อสาทิยนฺติยา, อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. กายสํสคฺคราโค, สอุสฺสาหตา, อฏฺมสฺส วตฺถุสฺส ปูรณนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ. สมนุภาสนสมุฏฺานํ, กิริยากิริยํ, สฺาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทฺวิเวทนนฺติ.
อฏฺวตฺถุกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
อุทฺทิฏฺา โข อยฺยาโย อฏฺ ปาราชิกา ธมฺมาติ ภิกฺขู อารพฺภ ปฺตฺตา สาธารณา จตฺตาโร, อิเม จตฺตาโรติ เอวํ ปาติโมกฺขุทฺเทสมคฺเคน อฏฺ ปาราชิกา ธมฺมา อุทฺทิฏฺาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ, เสสํ ภิกฺขุปาติโมกฺขวณฺณนายํ วุตฺตนยเมวาติ.
กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย
ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข
ปาราชิกวณฺณนา นิฏฺิตา.