📜
สงฺฆาทิเสสกณฺโฑ
๑. อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา
สงฺฆาทิเสเสสุ ¶ ¶ ปเม อุสฺสยวาทิกาติ มานุสฺสยวเสน โกธุสฺสยวเสน ¶ อฑฺฑกรณตฺถาย วินิจฺฉยมหามตฺตานํ สนฺติเก วิวทมานา. คหปตินา วาติอาทีหิ เปตฺวา ปฺจ สหธมฺมิเก อวเสสา คหฏฺปพฺพชิตา สงฺคหิตา. อยํ ภิกฺขุนี ปมาปตฺติกนฺติ อาทิมฺหิ ปมํ อาปตฺติ เอตสฺสาติ ปมาปตฺติโก, วีติกฺกมกฺขเณเยว อาปชฺชิตพฺโพติ อตฺโถ, ตํ ปมาปตฺติกํ. อาปนฺนาติ อฑฺฑปริโยสาเน อาปนฺนา. ภิกฺขุนึ สงฺฆโต นิสฺสาเรตีติ นิสฺสารณีโย, ตํ นิสฺสารณียํ. สงฺฆาทิเสสนฺติ เอวํนามกํ.
สาวตฺถิยํ ถุลฺลนนฺทํ อารพฺภ อุสฺสยวาทิกวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, สาณตฺติกํ, ‘‘อฑฺฑํ กริสฺสามี’’ติ ยํกิฺจิ ทุติยิกํ วา สกฺขึ วา สหายํ วา ปริเยสนฺติยา ปริเยสเน ทุกฺกฏํ, ยตฺถ ิตาย ‘‘อฑฺฑํ กาตุํ คจฺฉามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ตโต ปฏฺาย คจฺฉนฺติยา ปเท ปเท ทุกฺกฏํ, ยตฺถกตฺถจิ อนฺตมโส ภิกฺขุนุปสฺสยํ อาคเตปิ โวหาริเก ทิสฺวา อตฺตโน กถํ อาโรเจนฺติยา ทุกฺกฏํ. อิตเรน อตฺตโน กถาย อาโรจิตาย ภิกฺขุนิยา ถุลฺลจฺจยํ, ปมํ อิตเรน ปจฺฉา ภิกฺขุนิยา อาโรจเนปิ เอเสว นโย. สเจ ปน ภิกฺขุนี ตํ วทติ ‘‘มม จ ตว จ กถํ ตฺวํเยว อาโรเจหี’’ติ, โส อตฺตโน วา กถํ ปมํ อาโรเจตุ, ตสฺสา วา, ปมาโรจเน ภิกฺขุนิยา ทุกฺกฏํ, ทุติเย ถุลฺลจฺจยํ, เตน เอวํ วุตฺตาย ภิกฺขุนิยา อาโรจเนปิ เอเสว นโย. สเจ ปน ภิกฺขุนี อฺเน กถาเปติ, ตตฺราปิ เอเสว นโย. ยถา วา ตถา วา หิ อาโรจิยมาเน ปมาโรจเน ภิกฺขุนิยา ทุกฺกฏํ, ทุติเย ถุลฺลจฺจยํ. อุภินฺนํ ปน กถํ สุตฺวา โวหาริเกหิ วินิจฺฉเย กเต อฑฺฑปริโยสานํ นาม โหติ, ตสฺมึ อฑฺฑปริโยสาเน ภิกฺขุนิยา ชเยปิ ปราชเยปิ สงฺฆาทิเสโส.
ยา ¶ ปน ปจฺจตฺถิกมนุสฺเสหิ ทูตํ วา ปหิณิตฺวา, สยํ วา อาคนฺตฺวา ‘‘เอหิ, อยฺเย’’ติ อากฑฺฒิยมานา คจฺฉติ, ยา วา อุปสฺสเย อฺเหิ กตํ อนาจารํ อโนทิสฺส อาจิกฺขนฺตี รกฺขํ ยาจติ, ยาย จ กิฺจิ อวุตฺตา ¶ โวหาริกา อฺโต สุตฺวา สยเมว อฑฺฑํ ปริโยสาเปนฺติ, ตสฺสา, อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. อฺเหิ อนากฑฺฒิตาย อฑฺฑกรณํ, อฑฺฑปริโยสานนฺติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิ. สมุฏฺานาทีนิ ปมกถินสทิสานิ, อิทํ ปน กิริยเมวาติ.
อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒. โจริวุฏฺาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา
ทุติเย ยาย ปฺจมาสคฺฆนกโต ปฏฺาย ยํกิฺจิ ปรสนฺตกํ อวหริตํ, อยํ โจรี นาม, ตํ โจรึ. วชฺฌํ วิทิตนฺติ เตน ¶ กมฺเมน ‘‘วธารหา อย’’นฺติ เอวํ วิทิตํ. อนปโลเกตฺวาติ อนาปุจฺฉา. คณนฺติ มลฺลคณภฏิปุตฺตคณาทิกํ. ปูคนฺติ ธมฺมคณํ. เสณินฺติ คนฺธิกเสณิทุสฺสิกเสณิอาทิกํ. ยตฺถ ยตฺถ หิ ราชาโน คณาทีนํ คามนิคเม นิยฺยาเตนฺติ ‘‘ตุมฺเหว เอตฺถ อนุสาสถา’’ติ, ตตฺถ ตตฺถ เตเยว อิสฺสรา โหนฺติ, ตสฺมา เต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ. เอตฺถ จ ราชานํ วา คณาทิเก วา อปโลเกตฺวาปิ ภิกฺขุนิสงฺโฆ อปโลเกตพฺโพว. อฺตฺร กปฺปาติ ติตฺถิเยสุ วา อฺภิกฺขุนีสุ วา ปพฺพชิตปุพฺพา กปฺปา นาม, ตํ เปตฺวา อฺํ อุปสมฺปาเทนฺติยา คณอาจรินี ปตฺตจีวรปริเยสเนสุ สีมาสมฺมุติยา ตฺติยา จ ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยํ, กมฺมวาจาปริโยสาเน สงฺฆาทิเสโส.
สาวตฺถิยํ ถุลฺลนนฺทํ อารพฺภ โจรึ วุฏฺาปนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, โจริยา เวมติกาย ทุกฺกฏํ, ตถา อโจริยา โจริสฺาย เจว เวมติกาย จ. อโจริสฺาย, อชานนฺติยา, อปโลเกตฺวา วุฏฺาเปนฺติยา, กปฺปํ วุฏฺาเปนฺติยา, อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. โจริตา, โจริสฺิตา, อฺตฺร อนฺุาตการณา วุฏฺาปนนฺติ, อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ. โจริวุฏฺาปนสมุฏฺานํ, กิริยากิริยํ, สฺาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติ.
โจริวุฏฺาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓. เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา
ตติเย ¶ ¶ คามนฺตรนฺติอาทีสุ สกคามโต ตาว นิกฺขมนฺติยา อนาปตฺติ, นิกฺขมิตฺวา ปน อฺํ คามํ คจฺฉนฺติยา ปเท ปเท ทุกฺกฏํ, เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อุปจาเร วา อติกฺกนฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโส, ตโต นิกฺขมิตฺวา ปุน สกคามํ ปวิสนฺติยาปิ เอเสว นโย. สเจ ปน ขณฺฑปากาเรน วา วติจฺฉิทฺเทน วา ภิกฺขุนิวิหารภูมึเยว สกฺกา โหติ ปวิสิตุํ, เอวํ ปวิสมานาย กปฺปิยภูมิยา ปวิฏฺา นาม โหติ, ตสฺมา วฏฺฏติ. พหิคาเม ตฺวา ยํกิฺจิ สกคามํ วา ปรคามํ วา อกปฺปิยภูมึ ปทสา ปวิสนฺติยา อาปตฺตีติ อยเมตฺถ สงฺเขโป.
นทิปารคมเน วุตฺตลกฺขณาย นทิยา ทุติยิกํ วินา ปรตีรํ คจฺฉนฺติยา วา อนฺตรานทิยํ ทุติยิกาย สทฺธึ ภณฺฑิตฺวา ปุน ¶ โอริมตีรเมว ปจฺจุตฺตรนฺติยา วา ปมปาทํ อุทฺธริตฺวา ตีเร ปิตกฺขเณ ถุลฺลจฺจยํ, ทุติยปาทุทฺธาเร สงฺฆาทิเสโส. อิทฺธิเสตุยานนาวาหิ ปน ปรตีรํ โอตริตุํ, นหานาทิการเณน จ โอติณฺณาย โอริมตีรํ ปทสาปิ ปจฺจุตฺตริตุํ วฏฺฏติ.
รตฺติวิปฺปวาเส ‘‘ปุเรอรุเณเยว ทุติยิกาย หตฺถปาสํ โอกฺกมิสฺสามี’’ติ อาโภคํ วินา เอกคพฺเภปิ ทุติยิกาย หตฺถปาสาติกฺกเม ตฺวา อรุณํ อุฏฺาเปนฺติยา อาปตฺติ.
เอกา วา คณมฺหาติ เอตฺถ ปน เอกา ภิกฺขุนีปิ คโณเยว. โอหีเยยฺยาติ อวหีเยยฺย, ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วา วิชเหยฺยาติ อตฺโถ. ตสฺมา อินฺทขีลาติกฺกมโต ปฏฺาย พหิคาเม รุกฺขถมฺภสาณิปาการาทิอนฺตริตภาเวนาปิ ทุติยิกาย ทสฺสนูปจาเร วิชหิเต สเจปิ สวนูปจาโร อตฺถิ, อาปตฺติเยว. อชฺโฌกาเส ปน ทูเรปิ ทสฺสนูปจาโร โหติ, ตตฺถ มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิย ธมฺมสฺสวนาโรจนสทฺเทน วิย จ ‘อยฺเย’ติ สทฺทายนฺติยา สทฺทสฺสวนาติกฺกเม อาปตฺติเยว. สเจ ปน มคฺคํ คจฺฉนฺตี โอหียิตฺวา ‘‘อิทานิ ปาปุณิสฺสามี’’ติ สอุสฺสาหา อนุพนฺธติ, วฏฺฏติ.
สาวตฺถิยํ ¶ อฺตรํ ภิกฺขุนึ อารพฺภ คามนฺตรคมนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, ‘‘เอกา วา นทิปาร’’นฺติอาทิกา เอตฺถ ติวิธา อนุปฺตฺติ, ปุเร อรุเณ สกคามโต นิกฺขมิตฺวา อรุณุคฺคมนกาเล ¶ คามนฺตรปริยาปนฺนํ นทิปารํ โอกฺกมนนฺติยา ปน จตสฺโสปิ อาปตฺติโย เอกกฺขเณเยว โหนฺติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ –
‘‘สิกฺขาปทา พุทฺธวเรน วณฺณิตา;
สงฺฆาทิเสสา จตุโร ภเวยฺยุํ;
อาปชฺเชยฺย เอกปโยเคน สพฺพา;
ปฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติ. (ปริ. ๔๗๙);
เอเตนุปาเยน ติณฺณํ, ทฺวินฺนฺจ เอกโตภาโว เวทิตพฺโพ. ทุติยิกาย ปน ปกฺกนฺตาย วา วิพฺภนฺตาย วา กาลงฺกตาย วา ปกฺขสงฺกนฺตาย วา อาปทาสุ วา คามนฺตรคมนาทีนิ กโรนฺติยา อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. อนฺตราเยน เอกโตภาโว, คามนฺตรคมนาทีสุ อฺตรตาปชฺชนํ, อาปทาย อภาโวติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ. สมุฏฺานาทีนิ ปมปาราชิกสทิสานิ, อิทํ ปน ปณฺณตฺติวชฺชํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติ.
เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๔. อุกฺขิตฺตกโอสารณสิกฺขาปทวณฺณนา
จตุตฺเถ อุกฺขิตฺตนฺติ อาปตฺติยา อทสฺสนาทีสุ อุกฺขิตฺตํ. อนฺาย คณสฺส ¶ ฉนฺทนฺติ ตสฺเสว การกสงฺฆสฺส ฉนฺทํ อชานิตฺวา. โอสาเรยฺยาติ โอสารณกมฺมํ กเรยฺย. ตสฺสา เอวํ กโรนฺติยา, คณปริเยสเน สีมาสมฺมุติยา ตฺติยา จ ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยํ, กมฺมวาจาปริโยสาเน สงฺฆาทิเสโส.
สาวตฺถิยํ ถุลฺลนนฺทํ อารพฺภ เอวํ โอสารณวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, ติกสงฺฆาทิเสสํ, อธมฺมกมฺเม ติกทุกฺกฏํ, การกสงฺฆํ วา อาปุจฺฉิตฺวา, คณสฺส วา ฉนฺทํ ชานิตฺวา, วตฺเต วา วตฺตนฺตึ, อสนฺเต การกสงฺเฆ โอสาเรนฺติยา, อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. ธมฺมกมฺเมน อุกฺขิตฺตตา, อฺตฺร อนฺุาตการณา ¶ โอสารณนฺติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิ. สมุฏฺานาทีนิ สงฺฆเภทสิกฺขาปเท วุตฺตนยาเนว, อิทํ ปน กิริยากิริยนฺติ.
อุกฺขิตฺตกโอสารณสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕. โภชนปฺปฏิคฺคหณปมสิกฺขาปทวณฺณนา
ปฺจเม ¶ อวสฺสุตาติ ฉนฺทราเคน ตินฺตา. อวสฺสุตสฺสาติ ตาทิสสฺเสว. ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วาติ เอตฺถ ปฏิคฺคหเณ ถุลฺลจฺจยํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร สงฺฆาทิเสโส.
สาวตฺถิยํ สุนฺทรีนนฺทํ อารพฺภ อวสฺสุตาย อวสฺสุตสฺส หตฺถโต อามิสปฺปฏิคฺคหณวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, เอกโตอวสฺสุเต ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ถุลฺลจฺจยํ, ยกฺขเปตปณฺฑกติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคหานํ หตฺถโต อุภโตอวสฺสุเตปิ สติ เอเสว นโย. ตตฺถ ปน เอกโตอวสฺสุเต สติ ทุกฺกฏํ, สพฺพตฺถ อุทกทนฺตโปนคฺคหเณปิ ปริโภเคปิ ทุกฺกฏเมว. อุโภสุ อนวสฺสุเตสุ, ‘‘อนวสฺสุโต’’ติ วา ตฺวา คณฺหนฺติยา, อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. อุทกทนฺตโปนโต อฺํ อชฺโฌหรณียํ, อุภโตอวสฺสุตตา, สหตฺถา คหณํ, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิ. สมุฏฺานาทีนิ ปมปาราชิกสทิสานีติ.
โภชนปฺปฏิคฺคหณปมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๖. โภชนปฺปฏิคฺคหณทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา
ฉฏฺเ ยโต ตฺวนฺติ ยสฺมา ตฺวํ. อิงฺฆาติ อุยฺโยชนตฺเถ นิปาโต. อยมฺปีติ ยา เอวํ อุยฺโยเชติ, สา เอวํ อุยฺโยชเนน จ เตน วจเนน อิตริสฺสา ปฏิคฺคหเณน จ ทุกฺกฏานิ, อชฺโฌหารคณนาย ถุลฺลจฺจยานิ จ อาปชฺชิตฺวา โภชนปริโยสาเน สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺชติ.
สาวตฺถิยํ อฺตรํ ภิกฺขุนึ อารพฺภ เอวํ อุยฺโยชนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, สาณตฺติกเมว, ปุริสสฺส วา ยกฺขาทีนํ วา หตฺถโต อุทกทนฺตโปนปฺปฏิคฺคหณุยฺโยชเน จ เตสํ ปริโภเค จ ทุกฺกฏํ, เอส นโย ยกฺขาทีนํ หตฺถโต อวเสสคฺคหณตฺถํ อุยฺโยชเน, เตสํ คหเณ, อชฺโฌหาเร จ. โภชนปริโยสาเน ปน ถุลฺลจฺจยํ. ‘‘อนวสฺสุโต’’ติ ตฺวา ¶ วา, ‘‘กุปิตา น ปฏิคฺคณฺหตี’’ติ ¶ วา, ‘‘กุลานุทฺทยตาย น ปฏิคฺคณฺหตี’’ติ วา อุยฺโยเชนฺติยา, อุมฺมตฺติกาทีนฺจ อนาปตฺติ. มนุสฺสปุริสตา, อฺตฺร อนฺุาตการณา, ‘‘ขาทนียํ โภชนียํ คเหตฺวา ภฺุชา’’ติ อุยฺโยชนา, เตน วจเนน คเหตฺวา อิตริสฺสา โภชนปริโยสานนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ. สมุฏฺานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานีติ.
โภชนปฺปฏิคฺคหณทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๗-๘-๙. สฺจริตฺตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา
สตฺตมอฏฺมนวมสิกฺขาปทานํ ¶ สฺจริตฺตาทิตฺตเย วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ.
สฺจริตฺตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๐. สิกฺขํปจฺจาจิกฺขณสิกฺขาปทวณฺณนา
ทสเม กึนุมาว สมณิโยติ กึนุ อิมา เอว สมณิโย. ตาสาหนฺติ ตาสํ อหํ. ยาวตติยกปทตฺโถ ภิกฺขุปาติโมกฺขวณฺณนายํ (กงฺขา. อฏฺ. นิคมนวณฺณนา), อวเสสวินิจฺฉโย จ ตตฺเถว สงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ, อิทํ ปน สาวตฺถิยํ จณฺฑกาฬิภิกฺขุนึ (ปาจิ. ๗๐๙) อารพฺภ ‘‘พุทฺธํ ปจฺจาจิกฺขามี’’ติอาทิวจนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, เอวํ วจนเมว เจตฺถ จตูสุ องฺเคสุ ปมํ องฺคนฺติ อยํ วิเสโส, เสสํ ตาทิสเมวาติ.
สิกฺขํปจฺจาจิกฺขณสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๑. อธิกรณกุปิตสิกฺขาปทวณฺณนา
เอกาทสเม กิสฺมิฺจิเทว อธิกรเณติ จตุนฺนํ อฺตรสฺมึ. ปจฺจากตาติ ปราชิตา. อิทมฺปิ สาวตฺถิยํ จณฺฑกาฬึ อารพฺภ ‘‘ฉนฺทคามินิโย จ ภิกฺขุนิโย’’ติอาทิวจนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, เสสํ ทสเม วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ.
อธิกรณกุปิตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๒. ปาปสมาจารปมสิกฺขาปทวณฺณนา
ทฺวาทสเม ¶ สํสฏฺาติ ปพฺพชิตานํ อนนุโลเมน คิหีนํ โกฏฺฏนปจนสาสนหรณาทินา กายิกวาจสิเกน มิสฺสีภูตา. ปาโป กายิกวาจสิโก อาจาโร เอตาสนฺติ ปาปาจารา. ปาโป กิตฺติสทฺโท เอตาสนฺติ ปาปสทฺทา. ปาโป อาชีวสงฺขาโต สิโลโก เอตาสนฺติ ปาปสิโลกา ¶ . ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส วิเหสิกาติ อฺมฺิสฺสา กมฺเม กริยมาเน ปฏิกฺโกสเนน วิเหสิกา. วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกาติ ขุทฺทานุขุทฺทกสฺส วชฺชสฺส ปฏิจฺฉาทิกา.
สาวตฺถิยํ ¶ สมฺพหุลา ภิกฺขุนิโย อารพฺภ สํสฏฺวิหารวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, เสสเมตฺถาปิ ทสเม วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ, สมนุภาสนกมฺมกาเล ปน ทฺเวติสฺโส เอกโต สมนุภาสิตพฺพาติ.
ปาปสมาจารปมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๓. ปาปสมาจารทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา
เตรสเม เอวํ วเทยฺยาติ ตา สมนุภฏฺา ภิกฺขุนิโย เอวํ วเทยฺย. เอวาจาราติ เอวํอาจารา, ยาทิโส ตุมฺหากํ อาจาโร, ตาทิโส อาจาโรติ อตฺโถ, เอส นโย สพฺพตฺถ. อฺุายาติ อวฺาย นีจํ กตฺวา ชานนาย. ปริภเวนาติ ‘‘กึ อิมา กริสฺสนฺตี’’ติ เอวํ ปริภวิตฺวา ชานเนน. อกฺขนฺติยาติ อสหนตาย, โกเธนาติ อตฺโถ. เวภสฺสิยาติ พลวนฺตสฺส ภาเวน, อตฺตโน พลปฺปกาสเนน สมุตฺราเสนาติ อตฺโถ. ทุพฺพลฺยาติ ตุมฺหากํ ทุพฺพลภาเวน, สพฺพตฺถ อฺุาย จ ปริภเวน จาติ เอวํ สมุจฺจยตฺโถ ทฏฺพฺโพ. วิวิจฺจถาติ นานา โหถ, อนนุโลมิกํ กายิกวาจสิกสํสคฺคํ ปชหถาติ อตฺโถ.
สาวตฺถิยํ ถุลฺลนนฺทํ อารพฺภ ‘‘สํสฏฺาว, อยฺเย, ตุมฺเห วิหรถ, มา ตุมฺเห นานา วิหริตฺถา’’ติ อุยฺโยชนวตฺถุสฺมึ ปฺตฺตํ, เสสเมตฺถาปิ ทสเม วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ.
ปาปสมาจารทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๔. สงฺฆเภทกาทิสิกฺขาปทวณฺณนา
สงฺฆเภทาทีสุ ¶ จตูสุ วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ. เกวลฺหิ ภิกฺขุนี สงฺฆํ น ภินฺทติ, เภทาย ปน ปรกฺกมติ เจว อนุวตฺตติ จ. อุทฺทิฏฺา โข อยฺยาโย สตฺตรส สงฺฆาทิเสสา ธมฺมาติ ภิกฺขู อารพฺภ ปฺตฺตา สาธารณา สตฺต, อสาธารณา ทสาติ เอวํ สตฺตรส. อุภโตสงฺเฆ ปกฺขมานตฺตํ จริตพฺพนฺติ ภิกฺขุนิยา หิ อาปตฺตึ ฉาเทนฺติยาปิ ปริวาโส นาม นตฺถิ, ฉาทนปจฺจยาปิ น ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ, ตสฺมา ฉาเทตฺวาปิ อฉาเทตฺวาปิ ¶ เอกํ ปกฺขมานตฺตเมว จริตพฺพํ. ตํ ภิกฺขุนีหิ อตฺตโน สีมํ โสเธตฺวา วิหารสีมาย วา, โสเธตุํ อสกฺโกนฺตีหิ ขณฺฑสีมาย วา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน จตุวคฺคํ คณํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ทาตพฺพํ. สเจ เอกา อาปตฺติ โหติ, เอกิสฺสา วเสน, สเจ ทฺเว วา ติสฺโส วา สมฺพหุลา วา เอกวตฺถุกา วา นานาวตฺถุกา วา, ตาสํ ตาสํ วเสน ¶ ภิกฺขุปาติโมกฺขวณฺณนายํ วุตฺตวตฺถุโคตฺตนามอาปตฺติเภเทสุ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ อาทาย โยชนา กาตพฺพา.
ตตฺริทํ ปมาปตฺติวเสน มุขมตฺตนิทสฺสนํ – ตาย อาปนฺนาย ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุนิสงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขุนีนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺสวจนีโย ‘‘อหํ, อยฺเย, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ อุสฺสยวาทํ, สาหํ, อยฺเย, สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา อุสฺสยวาทาย ปกฺขมานตฺตํ ยาจามี’’ติ, เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนามา ภิกฺขุนี เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ อุสฺสยวาทํ, สา สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา อุสฺสยวาทาย ปกฺขมานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา เอกิสฺสา อาปตฺติยา อุสฺสยวาทาย ปกฺขมานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนามา ภิกฺขุนี…เป… ทุติยมฺปิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ, สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ…เป… สา ภาเสยฺย. ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ อุสฺสยวาทาย ปกฺขมานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
กมฺมวาจาปริโยสาเน ‘‘วตฺตํ สมาทิยามิ, มานตฺตํ สมาทิยามี’’ติ สมาทิยิตฺวา สงฺฆสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิตฺตวตฺเตน ตาว วสิตุกามาย ตตฺเถว สงฺฆมชฺเฌ วา ปกฺกนฺตาสุ ภิกฺขุนีสุ เอกภิกฺขุนิยา วา ทุติยิกาย วา สนฺติเก ‘‘วตฺตํ นิกฺขิปามิ, มานตฺตํ นิกฺขิปามี’’ติ นิกฺขิปิตพฺพํ. อฺิสฺสา ปน อาคนฺตุกาย สนฺติเก อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํ, นิกฺขิตฺตกาลโต ปฏฺาย ปกตตฺตฏฺาเน ติฏฺติ, ตโต ปุเรอรุเณเยว จตูหิ ภิกฺขุนีหิ ตํ ภิกฺขุนึ คเหตฺวา คามูปจารโต จ ภิกฺขูนํ วิหารูปจารโต จ ทฺเว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมิตฺวา มหามคฺคา โอกฺกมฺม คุมฺพวติอาทีหิ ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส นิสีทิตพฺพํ. จตูหิ ¶ ภิกฺขูหิปิ ตตฺถ คนฺตพฺพํ, คนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ อวิทูเร วิสุํ นิสีทิตพฺพํ. อถ ตาย ภิกฺขุนิยา วุตฺตนเยเนว วตฺตํ สมาทิยิตฺวา ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส ตาว เอวํ อาโรเจตพฺพํ –
‘‘อหํ, อยฺเย, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ อุสฺสยวาทํ, สาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา อุสฺสยวาทาย ปกฺขมานตฺตํ ยาจึ, ตสฺสา เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา อุสฺสยวาทาย ปกฺขมานตฺตํ อทาสิ, สาหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทยามหํ, อยฺเย, ‘เวทยตี’ติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ.
ตโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอวํ อาโรเจตพฺพํ ‘‘อหํ, อยฺยา, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ…เป… เวทยามหํ, อยฺยา, ‘เวทยตี’ติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ. อาโรเจตฺวา ภิกฺขุนิสงฺฆสฺเสว ¶ สนฺติเก นิสีทิตพฺพํ, ตโต ปฏฺาย ภิกฺขูสุ วา, ทุติยิกํ เปตฺวา ภิกฺขุนีสุ วา ปกฺกนฺตาสุปิ อุภโตสงฺเฆ มานตฺตํ จิณฺณเมว โหติ. ยาว อรุณํ น อุฏฺหติ, ตาว ยํ ปมํ ปสฺสติ ภิกฺขุํ วา ภิกฺขุนึ วา, ตสฺสา อาโรเจตพฺพํ. อุฏฺิเต อรุเณ วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อุปสฺสยํ คนฺตพฺพํ, เอวํ ปฺจทส อรุณา คเหตพฺพา.
อนิกฺขิตฺตวตฺตาย ปน อาคนฺตุเกสุ อสติ จตุนฺนํ ภิกฺขูนฺจ ภิกฺขุนีนฺจ เทวสิกํ อาโรเจตฺวา, อาคนฺตุเกสุ สติ สพฺเพสมฺปิ อาคนฺตุกานํ อาโรเจนฺติยา ¶ ปฺจทส ทิวสานิ ปาริวาสิกกฺขนฺธเก (จูฬว. ๗๕ อาทโย) วุตฺตนเยเนว สมฺมา วตฺติตพฺพนฺติ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สมนฺตปาสาทิกายํ (จูฬว. อฏฺ. ๗๕ อาทโย) วุตฺโต, จิณฺณมานตฺตาย ภิกฺขุนิยาติ ยทา เอวํ จิณฺณมานตฺตา ภิกฺขุนี โหติ, อถสฺสา ยตฺถ สิยา วีสติคโณ ภิกฺขุนิสงฺโฆติ วุตฺตนเยเนว อพฺภานกมฺมํ กาตพฺพํ, เสสํ อุตฺตานเมวาติ.
กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย
ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข
สงฺฆาทิเสสวณฺณนา นิฏฺิตา.