📜
๒. สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ
๑. ปมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๗๙. สงฺฆาทิเสสกณฺเฑ ¶ ¶ ‘‘ทุติยสฺส อาโรเจตี’’ติ เอตฺถาปิ ทฺวีสุปิ อฑฺฑการเกสุ ยสฺส กสฺสจิ ทุติยสฺส กถํ โย โกจิ อาโรเจตีติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพติ อาห ‘‘เอเสว นโย’’ติ.
คติคตนฺติ จิรกาลปฺปวตฺตํ. อาปตฺตีติ อาปชฺชนํ. ‘‘นิสฺสารณีย’’นฺติ อิทํ กตฺตุอตฺเถ สิทฺธนฺติ อาห ‘‘นิสฺสาเรตี’’ติ. อาปนฺนํ ภิกฺขุนึ สงฺฆโต วิโยเชติ, วิโยชนเหตุ โหตีติ อตฺโถ.
คีวาเยวาติ อาณตฺติยา อภาวโต. เตสํ อนตฺถกามตายาติ ‘‘โจโร’’ติ วุตฺตํ มม วจนํ สุตฺวา เกจิ ทณฺฑิสฺสนฺติ ชีวิตา โวโรเปสฺสนฺตีติ เอวํ สฺาย. เอเตน เกวลํ ภเยน วา ปริกฺขารคฺคหณตฺถํ วา สหสา ‘‘โจโร’’ติ วุตฺเต ทณฺฑิเตปิ น โทโสติ ทสฺเสติ. ราชปุริสานฺหิ ‘‘โจโร อย’’นฺติ อุทฺทิสฺส กถเน เอว คีวา, ภิกฺขูนํ, ปน อารามิกาทีนํ วา สมฺมุขา ‘‘อสุโก โจโร เอวมกาสี’’ติ เกนจิ วุตฺตวจนํ นิสฺสาย อารามิกาทีสุ ราชปุริสานํ วตฺวา ทณฺฑาเปนฺเตสุปิ ภิกฺขุสฺส น คีวา ราชปุริสานํ อวุตฺตตฺตา. เยสฺจ วุตฺตํ, เตหิ สยํ โจรสฺส อทณฺฑิตตฺตาติ คเหตพฺพํ. ‘‘ตฺวํ เอตสฺส สนฺตกํ อจฺฉินฺทา’’ติ อาณตฺโตปิ หิ สเจ อฺเน อจฺฉินฺทาเปติ, อาณาปกสฺส อนาปตฺติ วิสงฺเกตตฺตา. ‘‘อตฺตโน วจนกร’’นฺติ อิทํ สามีจิวเสน วุตฺตํ. วจนํ อกโรนฺตานํ ราชปุริสานมฺปิ ‘‘อิมินา คหิตปริกฺขารํ อาหราเปหิ, มา จสฺส ทณฺฑํ กโรหี’’ติ อุทฺทิสฺส วทนฺตสฺสาปิ ทณฺเฑ คหิเตปิ น คีวา เอว ทณฺฑคฺคหณสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตา, ‘‘อสุกภณฺฑํ อวหรา’’ติ อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสาเร อุปฺปนฺเน ปุน ปฏิกฺขิปเน (ปารา. ๑๒๑) วิย.
ทาสาทีนํ ¶ สมฺปฏิจฺฉเน วิย ตทตฺถาย อฑฺฑกรเณ ภิกฺขูนมฺปิ ทุกฺกฏนฺติ อาห ‘‘อกปฺปิยอฑฺโฑ นาม น วฏฺฏตี’’ติ. เกนจิ ปน ภิกฺขุนา เขตฺตาทิอตฺถาย โวหาริกานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อฑฺเฑ กเตปิ ตํ เขตฺตาทิสมฺปฏิจฺฉเน วิย สพฺเพสํ อกปฺปิยํ น โหติ ปุพฺเพ เอว สงฺฆสฺส สนฺตกตฺตา ¶ , ภิกฺขุสฺเสว ปน ปโยควเสน อาปตฺติโย โหนฺติ. ทาสาทีนมฺปิ ปน อตฺถาย รกฺขํ ยาจิตุํ โวหาริเกน ปุฏฺเน สงฺฆสฺส อุปฺปนฺนํ กปฺปิยกฺกมํ วตฺตุํ, อารามิกาทีหิ จ อฑฺฑํ การาเปตฺุจ วฏฺฏติ เอว. วิหารวตฺถาทิกปฺปิยอฑฺฑํ ปน ภิกฺขุโน สยมฺปิ กาตุํ วฏฺฏติ.
ภิกฺขุนีนํ วุตฺโตติ รกฺขํ ยาจนฺตีนํ ภิกฺขุนีนํ วุตฺโต อุทฺทิสฺสอนุทฺทิสฺสวเสน รกฺขายาจนวินิจฺฉโย, น สพฺโพ สิกฺขาปทวินิจฺฉโย อสาธารณตฺตา สิกฺขาปทสฺส. เตนาห ‘‘ภิกฺขุโนปี’’ติอาทิ. อนากฑฺฒิตาย อฑฺฑกรณํ, อฑฺฑปริโยสานนฺติ ทฺเว องฺคานิ.
ปมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒. ทุติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๘๓. ปาฬิยํ ทุติเย มลฺลคณภฏิปุตฺตคณาทิกนฺติอาทีสุ มลฺลราชูนํ คโณ มลฺลคโณ. ภฏิปุตฺตา นาม เกจิ คณราชาโน, เตสํ คโณ. เกจิ ปน ‘‘นารายนภตฺติโก ปฺุการคโณ มลฺลคโณ. ตถา กุมารภตฺติโก จ คโณ ภฏิปุตฺตคโณ’’ติปิ (สารตฺถ. ฏี. สํฆาทิเสสกณฺฑ ๓.๖๘๓) วทนฺติ. ธมฺมคโณติ สาสเน, โลเก วา อเนกปฺปการปฺุการโก คโณ. คนฺธวิกติการโก คโณ คนฺธิกเสณี. เปสการาทิคโณ ทุสฺสิกเสณี. กปฺปคติกนฺติ กปฺปิยภาวคตํ, ปพฺพชิตปุพฺพนฺติ อตฺโถ.
๖๘๕. ปาฬิยํ วุฏฺาเปตีติ อุปสมฺปาเทติ. อกปฺปคตมฺปิ ปพฺพาเชนฺติยา ทุกฺกฏนฺติ วทนฺติ. ขีณาสวายปิ อาปชฺชิตพฺพโต ‘‘ติจิตฺต’’นฺติ วุตฺตํ. โจริตา, ตํ ตฺวา อนนฺุาตการณา วุฏฺาปนนฺติ ทฺเว องฺคานิ.
ทุติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๙๒. ตติเย ¶ ¶ ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยาติ คามนฺตรสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยา. ‘‘คามนฺตรํ คจฺเฉยฺยา’’ติ หิ วุตฺตํ. วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปเท วิย ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺติยา’’ติ อวตฺวา ‘‘อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ ปาฬิยํ วุตฺตตฺตา คามํ ปวิสนฺติยา ฆรูปจาเร ิตสฺส ทุติยเลฑฺฑุปาตสงฺขาตสฺส อุปจารสฺส อติกฺกโม นาม ปมเลฑฺฑุปาตฏฺานสงฺขาตสฺส ปริกฺเขปารหฏฺานสฺส อติกฺกโม เอวาติ อาห ‘‘ปริกฺเขปารหฏฺานํ เอเกน ปาเทน อติกฺกมตี’’ติ.
มชฺเฌติ คามมชฺเฌ. ปจฺฉาติ อปรกาเล. ‘‘จตุคามสาธารณตฺตา’’ติ อิมินา วิหารโต จตูสุ คาเมสุ ยตฺถ กตฺถจิ ปวิสิตุํ วฏฺฏตีติ เอตฺถ การณมาห.
ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยาติ นทึ อโนตริตฺวา โอริมตีรโต ลงฺฆิตฺวา วา อากาสาทินา วา ปรตีรเมว อติกฺกาเมนฺติยา. โอริมตีรเมว อาคจฺฉติ, อาปตฺตีติ ปารคมนาย โอติณฺณตฺตา วุตฺตํ.
ตาทิเส อรฺเติ อินฺทขีลโต พหิภาวลกฺขเณ อรฺเ. ‘‘เตเนวา’’ติอาทินา ทสฺสนูปจาเร วิรหิเต สวนูปจารสฺส วิชฺชมานตฺเตปิ อาปตฺติ โหตีติ ทสฺเสติ. อฺํ มคฺคํ คณฺหาตีติ มคฺคมูฬฺหตฺตา คณฺหาติ, น ทุติยิกํ โอหิยิตุํ. ตสฺมา อนาปตฺติ. อนนฺตราเยน เอกภาโว, อนาปทาย คามนฺตรคมนาทีสุ เอกนฺติ ทฺเว องฺคานิ.
ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๔. จตุตฺถสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๖๙๔. จตุตฺเถ การกคณสฺสาติ อิมสฺส กมฺมํ กาตพฺพนฺติ เยหิ สนฺนิฏฺานํ กตํ, เต สนฺธาย วุตฺตํ. กมฺมวาจกฺขเณ สหิเตติ เกจิ. เนตฺถารวตฺเตติ นิตฺถรณเหตุมฺหิ วตฺเต.
๖๙๘. ปาฬิยํ ¶ อสนฺเต การกสงฺเฆติ เอตฺถ วิชฺชมานํ สุทูรมฺปิ คนฺตฺวา อาปุจฺฉิตพฺพํ ¶ . อนฺตราเย ปน สติ สมฺมา วตฺตนฺตํ โอสาเรตุํ วฏฺฏตีติ. ธมฺมกมฺเมน อุกฺขิตฺตตา, อนนฺุาตการณา โอสารณนฺติ ทฺเว องฺคานิ.
จตุตฺถสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕. ปฺจมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๗๐๑. ปฺจเม ตนฺติ มหาอฏฺกถายํ อวจนํ ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติอาทิ ปาฬิยา สเมติ. อุภโต อวสฺสุตภาโว, อุทกทนฺตโปนโต อฺํ สหตฺถา คเหตฺวา อชฺโฌหรณนฺติ ทฺเว องฺคานิ.
ปฺจมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๖. ฉฏฺสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
๗๐๕. ฉฏฺเ ปฏิคฺคโห เตน น วิชฺชตีติ เตเนว ‘‘น เทตี’’ติ วุตฺตการเณน อุยฺโยชิตาย หตฺถโต อิตราย ปฏิคฺคโหปิ นตฺถิ. ปริโภคปจฺจยาติ อุยฺโยชิตาย โภชนปริโยสานปจฺจยาติ อตฺโถ. มนุสฺสปุริสสฺส อวสฺสุตตา, ตํ ตฺวา อนนฺุาตการณา อุยฺโยชนา, เตน อิตริสฺสา คเหตฺวา โภชนปริโยสานนฺติ ตีณิ องฺคานิ.
ฉฏฺสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
๗๐๙-๗๒๗. สตฺตมโต ยาวทสมปริโยสานานิ อุตฺตานาเนว.
สงฺฆาทิเสสวณฺณนานโย นิฏฺิโต.