📜
๙. จมฺเปยฺยกฺขนฺธโก
กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุกถาทิวณฺณนา
๓๘๐. จมฺเปยฺยกฺขนฺธเก ¶ ¶ ตนฺติพทฺโธติ ตนฺติ วุจฺจติ พฺยาปาโร, ตตฺถ พทฺโธ, อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโนติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘ตสฺมึ อาวาเส’’ติอาทิ.
๓๘๗-๘. หาปนํ วา อฺถา กรณํ วา นตฺถีติ ตฺติกมฺมสฺส ตฺติยา เอกตฺตา หาปนํ น สมฺภวติ, ตสฺสา เอกตฺตา เอว ปจฺฉา ตฺติปนวเสน, ทฺวิกฺขตฺตุํ ปนวเสน จ อฺถา กรณํ นตฺถิ. ปรโตติ ปริวาเร. ตนฺติ ปพฺพาชนียกมฺมํ, ตสฺสาติ อตฺโถ.
กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุกถาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
ทฺเวนิสฺสรณาทิกถาวณฺณนา
๓๙๕. เอสาติ ‘‘พาโล’’ติอาทินา นิทฺทิฏฺปุคฺคโล, อปฺปตฺโตติ สมฺพนฺโธ. ตตฺถ การณมาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิ. ตตฺถ อาเวณิเกน ลกฺขเณนาติ ปพฺพาชนียกมฺมสฺส นิมิตฺตภาเวน ปาฬิยํ วุตฺตตฺตา อสาธารณภูเตน กุลทูสกภาเวน. ยทิ เหส ตํ กมฺมํ อปฺปตฺโต, กถํ ปน สุนิสฺสาริโตติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนสฺส อากงฺขมาโน สงฺโฆ ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺยาติ วุตฺตํ, ตสฺมา สุนิสฺสาริโต’’ติ. ตตฺถ วุตฺตนฺติ กมฺมกฺขนฺธเก (จูฬว. ๒๗) วุตฺตํ.
เอตฺถ ปน กุลทูสกกมฺมํ กตฺวา ปพฺพาชนียกมฺมกตสฺส เตรสกกณฺฑกฏฺกถายํ ‘‘ยสฺมึ วิหาเร วสนฺเตน ยสฺมึ คาเม กุลทูสกกมฺมํ กตํ โหติ, ตสฺมึ วิหาเร วา ตสฺมึ คาเม วา น วสิตพฺพ’’นฺติอาทินา (ปารา. อฏฺ. ๒.๔๓๓) ยา สมฺมาวตฺตนา วุตฺตา, สา อิตเรนาปิ ¶ ปูเรตพฺพา. ยํ ปน ปฏิปฺปสฺสทฺธกมฺมสฺส กุลทูสกสฺส ตตฺเถว อฏฺกถายํ ‘‘เยสุ กุเลสุ กุลทูสกกมฺมํ กตํ, ตโต ปจฺจยา น คเหตพฺพา’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ น ปูเรตพฺพํ กุลสงฺคหสฺส อกตตฺตา. เอวํ เสสกมฺเมสุปิ. ยทิ เอวํ ‘‘ตชฺชนียกมฺมารหสฺส ¶ นิยสกมฺมํ กโรติ…เป… เอวํ โข, อุปาลิ, อธมฺมกมฺมํ โหตี’’ติอาทิวจนํ (มหาว. ๔๐๒) วิรุชฺฌตีติ? น วิรุชฺฌติ สงฺฆสนฺนิฏฺานวเสน ตชฺชนียาทิกมฺมารหตฺตสฺส สิชฺฌนโต. ยสฺส หิ สงฺโฆ ‘‘ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติ สนฺนิฏฺานํ กตฺวา กมฺมวาจํ สาเวนฺโต ปพฺพาชนียกมฺมวาจํ สาเวติ, ตสฺส กมฺมํ อธมฺมกมฺมํ โหติ. สเจ ปน ‘‘ตสฺเสว ปพฺพาชนียกมฺมเมว กโรมา’’ติ สนฺนิฏฺานํ กตฺวา ตเทว กโรติ, ตสฺส ตํ กมฺมํ ธมฺมกมฺมนฺติ เวทิตพฺพํ.
เอวมิธ ‘‘นิสฺสารณ’’นฺติ อธิปฺเปตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมสฺส วเสน อตฺถํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตทฺเสํ ตชฺชนียาทีนํ วเสน นิสฺสารเณ อธิปฺเปเต ‘‘อปฺปตฺโต นิสฺสารณ’’นฺติ อิมสฺส ปฏิปกฺขวเสน สมฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ‘‘ตฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ. สุนิสฺสาริโต’’ติ อตฺถสมฺภวํ ทสฺเสตุํ ปุน ‘‘ตฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรตีติ สเจ สงฺโฆ’’ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ตตฺถาติ ตชฺชนียาทิกมฺมวิสเย, เอเกนาปิ องฺเคน นิสฺสารณา อนฺุาตาติ โยชนา. ปาฬิยํ อปฺปตฺโต นิสฺสารณนฺติ เอตฺถ อาปนฺโน อาเวณิกวเสน ตชฺชนียาทิสงฺขาตํ นิสฺสารณํ ปตฺโตติ อตฺโถ คเหตพฺโพ.
ทฺเวนิสฺสรณาทิกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
จมฺเปยฺยกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺิโต.