📜
๓. สมุจฺจยกฺขนฺธโก
สุกฺกวิสฺสฏฺิกถาวณฺณนา
๙๗. สมุจฺจยกฺขนฺธเก ¶ ¶ เวทยามหนฺติ ชานาเปมิ อหํ, อาโรเจมีติอตฺโถ. อนุภวามีติปิสฺส อตฺถํ วทนฺติ. ปุริมํ ปน ปสํสนฺติ อาโรปนวจนตฺตา. อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิตพฺพนฺติ ทุกฺกฏปริโมจนตฺถํ วุตฺตํ. เกจิ ปน ‘‘ตทเหว ปุน วตฺตํ สมาทิยิตฺวา อรุณํ อุฏฺาเปตุกามสฺส รตฺติจฺเฉทปริหารตฺถมฺปี’’ติ วทนฺติ.
‘‘สภาคา ภิกฺขู วสนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา วิสภาคานํ วสนฏฺาเน วตฺตํ อสมาทิยิตฺวา พหิ เอว กาตุมฺปิ วฏฺฏตีติ ทฏฺพฺพํ. ‘‘ทฺเว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมิตฺวา’’ติ อิทํ วิหาเร ภิกฺขูนํ สชฺฌายาทิสทฺทสวนูปจารวิชหนตฺถํ วุตฺตํ. ‘‘มหามคฺคโต โอกฺกมฺมา’’ติ อิทํ มคฺคปฏิปนฺนานํ ภิกฺขูนํ อุปจาราติกฺกมนตฺถํ วุตฺตํ. คุมฺเพน วาติอาทิ ทสฺสนูปจารวิชหนตฺถํ.
‘‘โสปิ เกนจิ กมฺเมน ปุเร อรุเณ เอว คจฺฉตี’’ติ อิมินา อาโรจนาย กตาย สพฺเพสุปิ ภิกฺขูสุ วิหารคเตสุ อูเน คเณ จรณโทโส วา วิปฺปวาสโทโส วา น โหติ อาโรจิตตฺตา สหวาสสฺสาติ ทสฺเสติ. เตนาห ‘‘อยฺจา’’ ติอาทิ. อพฺภานํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ กตมฺปิ อกตเมว โหตีติ อตฺโถ.
สุกฺกวิสฺสฏฺิกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปฏิจฺฉนฺนปริวาสกถาวณฺณนา
๑๐๒. สุทฺธสฺสาติ สภาคสงฺฆาทิเสสํ อนาปนฺนสฺส, ตโต วุฏฺิตสฺส วา. อฺสฺมินฺติ สุทฺธนฺตปริวาสวเสน ¶ อาปตฺติวุฏฺานโต อฺสฺมึ อาปตฺติวุฏฺาเน. ปาฬิยํ ‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อุทายิ ภิกฺขุ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา…เป… มูลายปฏิกสฺสนา’’ติ อิทํ กรณวเสน วิปริณาเมตฺวา มูลายปฏิกสฺสนาย ปฏิกสฺสิโตติ โยเชตพฺพํ. อถ วา ‘‘มูลาย ปฏิกสฺสนา ขมติ สงฺฆสฺสา’’ติ อุตฺตรปเทน สห ปจฺจตฺตวเสเนว โยเชตุมฺปิ วฏฺฏติ.
‘‘อุทายึ ¶ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา…เป… มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา’’ติ เอตฺถ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา เหตุภูตาย อุทายึ ภิกฺขุํ มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา มูลทิวเส อากฑฺฒิตฺวา ตสฺสา อนฺตราปตฺติยา สโมธานปริวาสํ เทตูติ โยชนา. อาวิการาเปตฺวา วิสฺสชฺเชตพฺโพติ ตสฺส อเตกิจฺฉภาวํ เตเนว สงฺฆสฺส ปากฏํ กาเรตฺวา ลชฺชิคณโต วิโยชนวเสน วิสฺสชฺเชตพฺโพ.
สตํ อาปตฺติโยติ กายสํสคฺคาทิวเสน เอกทิวเส อาปนฺนา สตํ อาปตฺติโย. ทสสตนฺติ สหสฺสา อาปตฺติโย. รตฺติสตํ ฉาทยิตฺวานาติ โยเชตพฺโพ. สพฺพปริวาสกมฺมวาจาวสาเนติ เหฏฺา ทสฺสิตานํ ทฺวินฺนํ สุทฺธนฺตปริวาสานํ, ติณฺณํ สโมธานปริวาสานฺจาติ อิเมสํ สพฺเพสํ ปริวาสานํ กมฺมวาจาปริโยสาเน. ปุริมนเยเนวาติ ปฏิจฺฉนฺนปริวาเส วุตฺตนเยน.
วิหารูปจารโตปีติ พหิคาเม ภิกฺขูนํ วิหารูปจารโตปิ. ‘‘ทฺเว เลฑฺฑุปาตา อติกฺกมิตพฺพา’’ติ อิทํ ภิกฺขูนํ สวนูปจาราติกฺกมนํ วุตฺตํ. คามสฺสาติ น วุตฺตนฺติ คามสฺส อุปจารํ มฺุจิตุํ วฏฺฏตีติ น วุตฺตํ. เตน คามูปจาเร ิตาปิ ตตฺถ ทสฺสนสวนูปจาเร อติกฺกมิตฺวา ิตา ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ ตสฺสา รตฺติจฺเฉทํ น กโรนฺตีติ ทีเปติ.
อนิกฺขิตฺตวตฺตภิกฺขูนํ วุตฺตนเยเนวาติ อุปจารสีมาย ปวิฏฺานํ วเสน รตฺติจฺเฉทํ สนฺธาย วุตฺตํ. ตสฺมึ คาเมติ ภิกฺขุนีนํ นิวาสนคาเม. อตฺตานํ ทสฺเสตฺวาติ ยถา อาโรเจตุํ สกฺกา, ตถา ทสฺเสตฺวา. ‘‘สมฺมนฺนิตฺวา ทาตพฺพา’’ติ อิมินา สมฺมตาย สหวาเสปิ รตฺติจฺเฉโท น โหตีติ ทสฺเสติ.
มูลายปฏิกสฺสิตสฺสาติ มูลายปฏิกสฺสิตสฺส ปุน ปริวุตฺถปริวาสสฺสาติ อตฺโถ. ติสฺสนฺนนฺติ มูลาปตฺติยา สห ทฺวินฺนํ อนฺตราปตฺตีนฺจ.
๑๐๘. สเจ ¶ ปฏิจฺฉนฺนาติ นิกฺขิตฺตวตฺเตนาปนฺนาปตฺตึ สนฺธาย วุตฺตํ. ปาฬิยํ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนวาเร อนฺตราปตฺติกถายํ ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทาตพฺพ’’นฺติ อิทํ มูลายปฏิกสฺสนากมฺมวาจานนฺตรเมว ทาตุํ วุตฺตํ น โหติ. มูลายปฏิกสฺสิตสฺส ปน ปฺจทิวสานิ ปริวสิตฺวา ยาจิตสฺส ¶ มานตฺตจรณกาเล อาปนฺนาย ตติยาย อนฺตราปตฺติยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มานตฺตทานํ สนฺธาย วุตฺตํ. เอวฺจ ทินฺนมานตฺตสฺส เอเกน ฉารตฺเตน ปุพฺเพ ทินฺนมานตฺตาหิ ตีหิ อาปตฺตีหิ สห จตสฺสนฺนมฺปิ อาปตฺตีนํ มานตฺตํ จิณฺณเมว โหติ. อิมินา ปน นเยน อพฺภานารหกาเล อาปนฺนาย อนฺตราปตฺติยา, ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนวาเร อนฺตราปตฺตีสุ จ ปฏิปชฺชนํ เวทิตพฺพํ. ‘‘เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาทิวเสน ปฺจา’’ติ อิทํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาทีนํ จตุนฺนํ ปจฺเจกปริวาสทานมานตฺตทานอพฺภานานิ เอเกกํ กตฺวา วุตฺตํ. ‘‘อนฺตราปตฺติวเสน จตสฺโส’’ติ อิทมฺปิ มานตฺตทานอพฺภานานิ ตสฺมึ ตสฺมึ มูลายปฏิกสฺสเน เอกตฺตํ อาโรเปตฺวา วุตฺตํ.
ปฏิจฺฉนฺนปริวาสกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
สโมธานปริวาสกถาวณฺณนา
๑๒๕. ‘‘ยสฺมา ปฏิจฺฉนฺนา อนฺตราปตฺตี’’ติ อิทํ สโมธานปริวาสทานสฺส การณวจนํ, น ปน จิณฺณปริวุตฺถทิวสานํ มกฺขิตภาวสฺส, อปฺปฏิจฺฉนฺนาย อนฺตราปตฺติยา มูลายปฏิกสฺสเน กเตปิ เตสํ มกฺขิตภาวสมฺภวโต. ตสฺมา ‘‘มานตฺตจิณฺณทิวสาปิ ปริวุตฺถทิวสาปิ สพฺเพ มกฺขิตาว โหนฺตี’’ติ อิมสฺสานนฺตรํ ‘‘สโมธานปริวาโส จสฺส ทาตพฺโพ’’ติ เอวเมตฺถ โยชนา กาตพฺพา. เตนาห ‘‘เตเนวา’’ติอาทิ.
สโมธานปริวาสกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
อคฺฆสโมธานปริวาสกถาวณฺณนา
๑๓๔. ‘‘เอกาปตฺติมูลกฺจา’’ติ อิมินา ‘‘เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนา’’ติอาทินยํ ทสฺเสติ. อปฺปฏิจฺฉนฺนภาวํ ทสฺเสตุนฺติ อชานนาทินา ปฏิจฺฉนฺนายปิ อาปตฺติยา มานตฺตารหตาวจเนน อปฺปฏิจฺฉนฺนภาวํ ทสฺเสตุํ. ‘‘เอกสฺส, อาวุโส, มาสสฺส ภิกฺขุ มานตฺตารโห’’ติ ¶ (จูฬว. ๑๕๓) หิ วุตฺตํ. เอตฺถ เอกสฺส อชานนปฏิจฺฉนฺนมาสสฺส ¶ ปริวาสารโห น โหติ, เกวลํ อาปตฺติยา อปฺปฏิจฺฉนฺนตฺตา มานตฺตารโห โหตีติ อธิปฺปาโย. ปาฬิยํ มกฺขธมฺโมติ มทฺทิตุกามตา. สงฺฆาทิเสสานํ ปริวาสทานาทิสพฺพวินิจฺฉยสฺส สมุจฺจยตฺตา ปเนส สมุจฺจยกฺขนฺธโกติ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ.
อคฺฆสโมธานปริวาสกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
สมุจฺจยกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺิโต.