📜
๙. ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธโก
ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถาวณฺณนา
๓๘๓. ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธเก ¶ ¶ ปาฬิยํ นนฺทิมุขิยาติ โอทาตทิสามุขตาย ตุฏฺมุขิยา. ‘‘อุทฺธสฺตํ อรุณ’’นฺติ วตฺวาปิ ‘‘อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา’’ติ ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนํ อนุโปสเถ อุโปสถกรณปฏิกฺเขปสฺส สิกฺขาปทสฺส อปฺตฺตตฺตา เถเรน กตนฺติ ทฏฺพฺพํ. กสฺมา ปน ภควา เอวํ ตุณฺหีภูโตว ติยามรตฺตึ วีตินาเมสีติ? อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถาทิสํวาสกรณสฺส สาวชฺชตํ ภิกฺขุสงฺเฆ ปากฏํ กาตุํ, ตฺจ อายตึ ภิกฺขูนํ ตถาปฏิปชฺชนตฺถํ สิกฺขาปทํ าเปตุํ. เกจิ ปเนตฺถ ‘‘อปริสุทฺธมฺปิ ปุคฺคลํ ตสฺส สมฺมุขา ‘อปริสุทฺโธ’ติ วตฺตุํ มหากรุณาย อวิสหนฺโต ภควา ตถา นิสีที’’ติ การณํ วทนฺติ. ตํ อการณํ ปจฺฉาปิ อวตฺตพฺพโต, มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรนาปิ ตํ พาหายํ คเหตฺวา พหิ นีหรณสฺส อกตฺตพฺพตาปสงฺคโต. ตสฺมา ยถาวุตฺตเมเวตฺถ การณนฺติ. เตเนว ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ตถาคโต อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถํ กเรยฺย, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยา’’ติ (อ. นิ. ๘.๒๐; จูฬว. ๓๘๖; อุทา. ๔๕) วตฺวา ‘‘น จ, ภิกฺขเว, สาปตฺติเกน ปาติโมกฺขํ โสตพฺพ’’นฺติอาทินา (จูฬว. ๓๘๖) สาปตฺติกปริสาย กตฺตพฺพวิธิ ทสฺสิโต.
สงฺกสฺสรสมาจารนฺติ กิฺจิเทว อสารุปฺปํ ทิสฺวา ‘‘อิทํ อิมินา กตํ ภวิสฺสตี’’ติ ปเรหิ สงฺกาย สริตพฺพสมาจารํ, อตฺตนา วา ‘‘มม อนาจารํ เอเต ชานนฺตี’’ติ สงฺกาย สริตพฺพสมาจารํ. สมณเวสธารเณน, สงฺฆิกปจฺจยภาคคหณาทินา จ ชีวิกํ กปฺเปนฺโต ‘‘อหํ สมโณ’’ติ ปฏิฺํ อเทนฺโตปิ อตฺถโต เทนฺโต วิย โหตีติ ‘‘สมณปฏิฺํ พฺรหฺมจาริปฏิฺ’’นฺติ วุตฺตํ. อวสฺสุตนฺติ กิเลสาวสฺสเนน ตินฺตํ. สฺชาตทุสฺสิลฺยกจวรตฺตา กสมฺพุชาตํ ¶ , อสารตาย วา กสมฺพุ วิย ชาตํ. พหิทฺวารโกฏฺกา นิกฺขาเมตฺวาติ ทฺวารสาลโต พหิ นิกฺขมาเปตฺวา.
๓๘๔. มหาสมุทฺเท ¶ อภิรมนฺตีติ พหุโส ทสฺสนปวิสนาทินา มหาสมุทฺเท อภิรตึ วินฺทนฺติ. น อายตเกเนว ปปาโตติ ฉินฺนตฏมหาโสพฺโภ วิย น อาทิโตว นินฺโนติ อตฺโถ. ิตธมฺโมติ อวฏฺิตสภาโว. ปูรตฺตนฺติ ปุณฺณตฺตํ. นาคาติ สปฺปชาติกา.
ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปาติโมกฺขสวนารหกถาทิวณฺณนา
๓๘๖. อุทาหริตพฺพนฺติ ปาฬิยา อวตฺวา ตมตฺถํ ยาย กายจิ ภาสาย อุทาหฏมฺปิ อุทาหฏเมวาติ ทฏฺพฺพํ.
ปุเร วา ปจฺฉา วาติ ตฺติอารมฺภโต ปุพฺเพ วา ตฺตินิฏฺานโต ปจฺฉา วา.
๓๘๗. กตฺจ อกตฺจ อุภยํ คเหตฺวาติ ยสฺส กตาปิ อตฺถิ อกตาปิ. ตสฺส ตทุภยํ คเหตฺวา. ธมฺมิกํ สามคฺคินฺติ ธมฺมิกํ สมคฺคกมฺมํ. ปจฺจาทิยตีติ อุกฺโกฏนาธิปฺปาเยน ปุน กาตุํ อาทิยติ.
๓๘๘. อาการาทิสฺา เวทิตพฺพาติ อาการลิงฺคนิมิตฺตนามานิ วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ.
ปาติโมกฺขสวนารหกถาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
อตฺตาทานองฺคกถาทิวณฺณนา
๓๙๘. ปุน โจเทตุํ อตฺตนา อาทาตพฺพํ คเหตพฺพํ อธิกรณํ อตฺตาทานนฺติ อาห ‘‘สาสนํ โสเธตุกาโม’’ติอาทิ. วสฺสารตฺโตติ วสฺสกาโล. โสปิ หิ ทุพฺภิกฺขาทิกาโล วิย อธิกรณวูปสมตฺถํ ลชฺชิปริสาย ทูรโต อานยนสฺส, อาคตานฺจ ปิณฺฑาย จรณาทิสมาจารสฺส ทุกฺกรตฺตา อกาโล เอว.
สมนุสฺสรณกรณนฺติ ¶ อนุสฺสริตานุสฺสริตกฺขเณ ปีติปาโมชฺชชนนโต อนุสฺสรณุปฺปาทกํ. วิคตูปกฺกิเลส…เป… สํวตฺตตีติ เอตฺถ ยถา ¶ อพฺภหิมาทิอุปกฺกิเลสวิรหิตานํ จนฺทิมสูริยานํ สสฺสิรีกตา โหติ, เอวมสฺสาปิ โจทกสฺส ปาปปุคฺคลูปกฺกิเลสวิคเมน สสฺสิรีกตา โหตีติ อธิปฺปาโย.
๓๙๙. อธิคตํ เมตฺตจิตฺตนฺติ อปฺปนาปฺปตฺตํ เมตฺตฌานํ.
๔๐๐-๑. ‘‘โทสนฺตโร’’ติ เอตฺถ อนฺตร-สทฺโท จิตฺตปริยาโยติ อาห ‘‘น ทุฏฺจิตฺโต หุตฺวา’’ติ.
การฺุํ นาม กรุณา เอวาติ อาห ‘‘การฺุตาติ กรุณาภาโว’’ติ. กรุณนฺติ อปฺปนาปฺปตฺตํ วทติ. ตถา เมตฺตนฺติ.
อตฺตาทานองฺคกถาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺิโต.