📜
อนฺตรเปยฺยาลํ
กติปุจฺฉาวารวณฺณนา
๒๗๑. กติ ¶ อาปตฺติโยติ ปาราชิกาทีสุ ปฺจสุ อาปตฺตีสุ เมถุนาทินฺนาทานาทิอนฺโตคธเภทํ อเปกฺขิตฺวา ชาติวเสน เอกตฺตํ อาโรเปตฺวา ปุจฺฉา กตา. กติ อาปตฺติกฺขนฺธาติ อนฺโตคธเภทํ อเปกฺขิตฺวา ปจฺเจกํ ราสฏฺเนาติ เอตฺตกเมเวตฺถ เภโท. วินีตานิเยว ¶ วินีตวตฺถูนีติ อาปตฺติโต วิรมณานิ เอว อวิปฺปฏิสารปาโมชฺชาทิธมฺมานํ การณตฺตา วตฺถูนีติ วินีตวตฺถูนิ, ตานิ เอตฺถ อตฺถโต วิรติอาทิอนวชฺชธมฺมา เอว. เวรํ มณตีติ เวรเหตุตฺตา ‘‘เวร’’นฺติ ลทฺธนามํ ราคาทิอกุสลปกฺขํ วินาเสติ.
ธมฺมสฺสวนคฺคํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉตีติ พหูสุ เอกโต นิสีทิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺเตสุ ตํ ธมฺมสฺสวนสมาคมํ โกเปตฺวา อุฏฺาย คจฺฉติ. อนาทโรวาติ ตุสฺสิตพฺพฏฺาเน ตุฏฺึ, สํวิชิตพฺพฏฺาเน สํเวคฺจ อปเวเทนฺโต เอว. กายปาคพฺภิยนฺติ อุนฺนติวเสน ปวตฺตนกายานาจารํ.
๒๗๔. เมตฺตาย สมฺภูตํ เมตฺตํ, กายกมฺมํ. อุภเยหิปีติ นวเกหิ, เถเรหิ จ. ปิยํ กโรตีติ ตํ ปุคฺคลํ เปมฏฺานํ กโรติ, เกสนฺติ อาห ‘‘สพฺรหฺมจารีน’’นฺติ.
ปุคฺคลํ ปฏิวิภชิตฺวา ภฺุชตีติ ปกเตน สมฺพนฺโธ. ตเมว ปุคฺคลปฏิวิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘อสุกสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํ.
ภุชิสฺสภาวกรณโตติ ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา สมถวิปสฺสนาสุ เสริวิหาริตากรณโตติ อตฺโถ. นิยฺยาตีติ ปวตฺตติ. สมฺมาทุกฺขกฺขยาย สํวตฺตตีติ อตฺโถ.
กติปุจฺฉาวารวณฺณนา นิฏฺิตา.
ฉอาปตฺติสมุฏฺานวารวณฺณนา
๒๗๖. ปเมน อาปตฺติสมุฏฺาเนนาติ เกวลํ กาเยน. ปาราชิกาปตฺติยา เอกนฺตสจิตฺตกสมุฏฺานตฺตา ‘‘น หีติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ. สงฺฆาทิเสสาทีนํ ¶ ทุกฺกฏปริโยสานานํ ปฺจนฺนํ อจิตฺตกานมฺปิ สมฺภวโต ‘‘สิยา’’ติ วุตฺตํ, อาปชฺชนํ สิยา ภเวยฺยาติ อตฺโถ. หีนุกฺกฏฺเหิ ชาติอาทีหิ โอมสเน เอว ทุพฺภาสิตสฺส ปฺตฺตตฺตา สา เอกนฺตวาจาจิตฺตสมุฏฺานา เอวาติ.
ทุติยสมุฏฺานนเย วาจาย เอว สมาปชฺชิตพฺพปาฏิเทสนียสฺส อภาวา ‘‘น หี’’ติ วุตฺตํ.
ตติเย ¶ ปน โวสาสมานรูปํ ภิกฺขุนึ กายวาจาหิ อนปสาทนปจฺจยา ปาฏิเทสนียสมฺภวโต ‘‘สิยา’’ติ วุตฺตํ.
โอมสเน ปาจิตฺติยสฺส อทินฺนาทานสมุฏฺานตฺเตปิ ตปฺปจฺจยา ปฺตฺตสฺส ทุพฺภาสิตสฺส ปฺจเมเนว สมุปฺปตฺตีติ ทสฺเสตุํ จตุตฺถวาเร ‘‘ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ น หีติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วตฺวา ปฺจมวาเร ‘‘สิยาติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ. กายวิกาเรเนว โอมสนฺตสฺส ปเนตฺถ ทุพฺภาสิตภาเวปิ กายกีฬาภาวาภาวโต ทุกฺกฏเมวาติ ทฏฺพฺพํ.
ฉฏฺวาเร ปน วิชฺชมาโนปิ กาโย ทุพฺภาสิตสฺส องฺคํ น โหติ, ปฺจมสมุฏฺาเน เอว ฉฏฺมฺปิ ปวิสตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘น หี’’ติ ปฏิกฺขิตฺตํ, น ปน ตตฺถ สพฺพถา ทุพฺภาสิเตน อนาปตฺตีติ ทสฺเสตุํ. น หิ ทวกมฺยตาย กายวาจาหิ โอมสนฺตสฺส ทุพฺภาสิตาปตฺติ น สมฺภวติ. ยฺหิ ปฺจเมเนว สมาปชฺชติ, ตํ ฉฏฺเนปิ สมาปชฺชติ เอว ธมฺมเทสนาปตฺติ วิยาติ คเหตพฺพํ. เสสํ สมุฏฺานวาเร สุวิฺเยฺยเมว.
ฉอาปตฺติสมุฏฺานวารวณฺณนา นิฏฺิตา.
กตาปตฺติวารวณฺณนา
๒๗๗. ทุติเย ปน กติวาเร ปมสมุฏฺาเนน อาปชฺชิตพฺพานํ อาปตฺตีนํ ลหุทสฺสนสุขตฺถํ กุฏิการาทีนิ เอว สมุทฺธฏานิ, น อฺเสํ อภาวา, สฺจริตฺตาทีนมฺปิ วิชฺชมานตฺตา. เอวํ ทุติยสมุฏฺานาทีสุปิ. ‘‘กปฺปิยสฺี’’ติ อิมินา อจิตฺตกตฺตํ ทสฺเสติ. ‘‘กุฏึ กโรตี’’ติ อิมินา วจีปโยคาภาวํ. อุภเยนาปิ เกวลํ กาเยเนว ทุกฺกฏาทีนํ สมฺภวํ ทสฺเสติ. เอวํ อุปริปิ ยถานุรูปํ กาตพฺพํ.
‘‘เอเกน ¶ สมุฏฺาเนน สมุฏฺหนฺตี’’ติ อิทํ อิธ วิเสเสตฺวา ทสฺสิตานํ กายโตว สมุฏฺิตานํ วเสน วุตฺตํ, อวิเสสโต ปน ตา อาปตฺติโย อิตรสมุฏฺาเนหิปิ ยถารหํ สมุฏฺหนฺติ เอว. เอวํ อุปริปิ.
‘‘ติณวตฺถารเกน จา’’ติ อิทํ สงฺฆาทิเสสวชฺชิตานํ จตุนฺนํ อาปตฺตีนํ วเสน วุตฺตํ.
๒๗๙. สํวิทหิตฺวา ¶ กุฏึ กโรตีติ วาจาย สํวิทหติ, สยฺจ กาเยน กโรตีติ อตฺโถ.
กตาปตฺติวารวณฺณนา นิฏฺิตา.
อาปตฺติสมุฏฺานคาถาวณฺณนา
๒๘๓. ตติโย ปน คาถาวาโร ทุติยวาเรน วุตฺตเมวตฺถํ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสตุํ วุตฺโต. ตตฺถ กาโยว กายิโกติ วตฺตพฺเพ วจนวิปลฺลาเสน ‘‘กายิกา’’ติ วุตฺตํ. เตนาห ‘‘เตน สมุฏฺิตา’’ติ, กาโย สมุฏฺานํ อกฺขาโตติ อตฺโถ.
วิเวกทสฺสินาติ สพฺพสงฺขตวิวิตฺตตฺตา, ตโต วิวิตฺตเหตุตฺตา จ นีวรณวิเวกฺจ นิพฺพานฺจ ทสฺสนสีเลน. วิภงฺคโกวิทาติ อุภโตวิภงฺคกุสลาติ อาลปนํ. อิธ ปเนวํ อฺโ ปุจฺฉนฺโต นาม นตฺถิ, อุปาลิตฺเถโร สยเมว อตฺถํ ปากฏํ กาตุํ ปุจฺฉาวิสชฺชนฺจ อกาสีติ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
อาปตฺติสมุฏฺานคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
วิปตฺติปจฺจยวารวณฺณนา
๒๘๔. จตุตฺเถ ปน วิปตฺติปจฺจยวาเร สีลวิปตฺติปจฺจยาติ สีลวิปตฺติปอจฺฉาทนปจฺจยา.
๒๘๖. ทิฏฺิวิปตฺติปจฺจยาติ ทิฏฺิวิปตฺติยา อปฺปฏินิสฺสชฺชนปจฺจยา.
๒๘๗. อาชีววิปตฺติปจฺจยาติ ¶ เอตฺถ อาคมฺม ชีวนฺติ เอเตนาติ อาชีโว, จตุปจฺจโย, โสว มิจฺฉาปตฺติยา วิปนฺนตฺตา วิปตฺตีติ อาชีววิปตฺติ, ตสฺสา อาชีววิปตฺติยา เหตุ, ตทุปฺปาทนตปริโภคนิมิตฺตนฺติ อตฺโถ.
วิปตฺติปจฺจยวารวณฺณนา นิฏฺิตา.
อธิกรณปจฺจยวารวณฺณนา
๒๙๑. ปฺจเม ¶ อธิกรณปจฺจยวาเร กิจฺจาธิกรณปจฺจยาติ อปโลกนวจนตฺติกมฺมวาจาสงฺขตกมฺมวาจาปจฺจยา. ปฺจาติ เอตฺถ อธมฺมิกกติกาทึ อปโลเกตฺวา กโรนฺตานํ อนิมิตฺตนฺติ อตฺโถ. ปฺจเม อธิกรณปจฺจยวาเร กิจฺจาธิกรณปจฺจยา อปโลกนาวสาเน ทุกฺกฏํ, อธิปฺปายาทินา ตฺติกมฺมาทึ กโรนฺตานํ ถุลฺลจฺจยาทิ จ สงฺคยฺหตีติ ทฏฺพฺพํ. อวเสสา อาปตฺติโยติ โสตาปตฺติผลสมาปตฺติอาทโย. ‘‘นตฺถฺา อาปตฺติโย’’ติ อิทํ วิปตฺติอาทิภาคินิโย สาวชฺชาปตฺติโย สนฺธาย วุตฺตํ.
อธิกรณปจฺจยวารวณฺณนา นิฏฺิตา.