📜
ปมคาถาสงฺคณิกํ
สตฺตนคเรสุ ปฺตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา
๓๓๕. อฑฺฒุฑฺฒสตานีติ ¶ ¶ ปฺาสาธิกานิ ตีณิ สตานิ. วิคฺคหปเทน มนุสฺสวิคฺคหํ วุตฺตํ.
อติเรกนฺติ ปมกถินํ. กาฬกนฺติ สุทฺธกาฬกํ. ภูตนฺติ ภูตาโรจนํ. ภิกฺขุนีสุ จ อกฺโกโสติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ภิกฺขุํ อกฺโกเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๒๙) วุตฺตํ สิกฺขาปทํ.
ทฺเวปิ จ เภทาติ ทฺเว สงฺฆเภทสิกฺขาปทานิ. อนฺตรวาสกนาเมน อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรปฏิคฺคหณํ วุตฺตํ. สุตฺตนฺติ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา วายาปนํ. วิกาเลติ วิกาลโภชนํ. จาริตฺตนฺติ ปุเรภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ จาริตฺตํ. นหานนฺติ โอเรนทฺธมาสนหานํ.
จีวรํ ทตฺวาติ สมคฺเคน สงฺเฆน จีวรํ ทตฺวา ขิยฺยนํ. คิรคฺคนฺติ นจฺจคีตํ. จริยาติ อนฺโตวสฺสํ จาริกจรณํ. ตตฺเถวาติ วสฺสํวุตฺถาย จาริกํ อปกฺกมิตฺวา ตตฺเถว นิวาสนํ ปฏิจฺจ ปฺตฺตสิกฺขาปทํ. ฉนฺททาเนนาติ ปาริวาสิเกน ฉนฺททาเนน.
ปาราชิกานิ จตฺตารีติ ภิกฺขุนีนํ อสาธารณานิ. โสฬสาติ อาทิโต ปฺจ สิกฺขาปทานิ, กุลทูสนฺจาติ ฉ, ภิกฺขุนีนํ อสาธารณานิ ทส นิสฺสคฺคิยานิ.
จตุตฺตึสาติ ปมกถินสุทฺธกาฬกจีวรปฏิคฺคหณรูปิยจีวรวายาปนโกเสยฺยมิสฺสกเอฬกโลมโธวาปนทุติยปตฺตวชฺชิตานิ ¶ ภิกฺขุวิภงฺเค ทฺวาวีสติ, ภิกฺขุนีนํ อสาธารณานิ ทฺวาทส จาติ จตุตฺตึส. ฉปฺาสสตนฺติ เวสาลิยาทีสุ ปฺตฺตานิ ทฺวตฺตึสสิกฺขาปทานิ เปตฺวา เสสา ฉปฺาสสตํ.
ทส ¶ คารยฺหาติ โวสาสอปฺปฏิสํ วิทิตสิกฺขาปททฺวยฺจ เปตฺวา เสสานิ ทส ปาฏิเทสนียานิ. ทฺเว สตฺตติ เสขิยานิ สุรุสุรุการกสามิเสนหตฺเถนปานียถาลกปฏิคฺคหณสสิตฺถกปตฺตโธวนานิ ตีณิ เปตฺวา เสสานิ เสขิยานิ.
เสยฺยาติ อนุปสมฺปนฺเนน สหเสยฺยสิกฺขาปทํ. ขณเนติ ปถวีขณนํ. คจฺฉ เทวเตติ ภูตคามสิกฺขาปทํ วุตฺตํ. สปฺปาณกํ สิฺจนฺติ สปฺปาโณทกสิฺจนํ. มหาวิหาโรติ มหลฺลกวิหาโร.
อฺนฺติ อฺวาทกํ. ทฺวารนฺติ ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺปนํ. สหธมฺโมติ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน. ปโยปานนฺติ สุรุสุรุการกสิกฺขาปทํ.
เอฬกโลโมติ เอฬกโลมโธวาปนํ. ปตฺโต จาติ ทุติยปตฺโต. โอวาโทติ ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา โอวาโท. เภสชฺชนฺติ จตุมาสปจฺจยปวารณาสิกฺขาปทํ. อารฺิโกติ จตุตฺถปาฏิเทสนียํ. โอวาโทติ โอวาทาย วา สํวาสาย วา อคมนํ.
๓๓๗. ‘‘เย จ ยาวตติยกา’’ติ ปฺหสฺส ‘‘อิเม โข ยาวตติยกา’’ติ วิสฺสชฺชนํ วตฺวา ตทนนฺตรํ ‘‘สาธารณํ อสาธารณ’’นฺติอาทิปฺหานํ วิสฺสชฺชเน วตฺตพฺเพ ยสฺมา ตํ อวตฺวา ‘‘กติ เฉทนกานี’’ติอาทิเก อฏฺ ปฺเห อนฺตรา วิสฺสชฺเชตฺวา เตสํ อนนฺตรา ‘‘วีสํ ทฺเว สตานิ ภิกฺขูนํ…เป… ฉจตฺตารีสา ภิกฺขูนํ, ภิกฺขุนีหิ อสาธารณา’’ติอาทินา อุกฺกเมเนว สาธารณาทิปฺหา วิสฺสชฺชิตา, ตสฺมา ตํ อุกฺกมวิสฺสชฺชนการณํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺมา ปน เย จ ยาวตติยกาติ อยํ ปฺโห’’ติอาทิมาห.
๓๓๘. โธวนฺจ ปฏิคฺคโหติอาทิคาถา อฏฺกถาจริยานํ คาถาว. ฉพฺพสฺสานิ นิสีทนนฺติ ทฺเว สิกฺขาปทานิ. ทฺเว โลมาติ ติโยชนาติกฺกมโธวาปนวเสน ทฺเว เอฬกโลมสิกฺขาปทานิ. วสฺสิกา อารฺเกน จาติ วสฺสิกสาฏิกา ปริเยสนอรฺเกสุ เสนาสเนสุ วิหรณสิกฺขาปเทน สห.
ปณีตนฺติ ¶ ปณีตโภชนวิฺาปนํ. อูนนฺติ อูนวีสติวสฺสูปสมฺปาทนํ. มาตุคาเมน สทฺธินฺติ สํวิธาย คมนํ วุตฺตํ. ยา สิกฺขาติ ยํ สิกฺขาปทํ. นิสีทเน ¶ จ ยา สิกฺขาติ ปมาณาติกฺกนฺตนิสีทนการาปเน ยํ สิกฺขาปทํ. ตถา วสฺสิกา ยา จ สาฏิกาติ เอตฺถาปิ.
ปาฬิยํ สตํ สตฺตติ ฉจฺเจวิเม โหนฺติ อุภินฺนํ อสาธารณาติ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ อสาธารณา ฉจตฺตารีส, ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณา ตึสาธิกํ สตฺจาติ เอวํ อุภินฺนํ อสาธารณา จ ฉสตฺตติอธิกํ สตํ สิกฺขาปทานีติ อตฺโถ. สตํ สตฺตติ จตฺตารีติ อุภินฺนํ สาธารณสิกฺขานํ คณนา จตุสตฺตติอธิกํ สตํ สิกฺขาปทานีติ อตฺโถ.
วิภตฺติโยติ อาปตฺติกฺขนฺธา เจว อุโปสถปวารณาทโย จ อธิปฺเปตา. เต หิ ปาราชิกาทิเภเทน, ภิกฺขุอุโปสถาทิเภเทน จ วิภชียนฺติ. เตนาห ‘‘วิภตฺติโย’’ติอาทิ. เตสนฺติ อฏฺนฺนํ ปาราชิกาทีนํ. ทฺวีหีติอาทิ วิวาทาธิกรณาทีนํ สมเถหิ วูปสมทสฺสนํ.
สตฺตนคเรสุ ปฺตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา
๓๓๙. อิทนฺติ ‘‘ปาราชิกนฺติ ยํ วุตฺต’’นฺติอาทินา วุตฺตํ วจนํ สนฺธาย วทติ. อิทฺหิ เหฏฺา ‘‘ครุก ลหุก’’นฺติอาทินา อุทฺธฏปฺเหสุ อนาคตมฺปิ ‘‘สพฺพานิเปตานิ วิยากโรหิ, หนฺท วากฺยํ สุโณม เต’’ติ เอตฺถ ยถาวุตฺตานิ อฺานิปิ ‘‘สพฺพานิเปตานิ วิยากโรหิ, หนฺท วากฺยํ สุโณมา’’ติ เอวํ คหิตเมวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิมินา ปน อายาจนวจเนน สงฺคหิตสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํ.
อติวสฺสตีติ โอวสฺสติ, วสฺโสทกํ ปวิสตีติ อตฺโถ. ธมฺมานนฺติ ยถา จตุปจฺจเย ธารยตีติ ธมฺโม, เตสํ. เตนาห ‘‘สงฺขตธมฺมาน’’นฺติ. คาถาสงฺคณิกนฺติ คาถาสงฺคโห, เต เต อตฺถา คาถาหิ สงฺคเหตฺวา คณียนฺติ กถียนฺติ เอตฺถาติ หิ คาถาสงฺคณิกํ.
ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปมคาถาสงฺคณิกวณฺณนานโย นิฏฺิโต.