📜
อุปาลิปฺจกํ
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺภนวคฺควณฺณนา
๔๒๑. สมคฺเคหิ ¶ ¶ กรณียานีติ วิวาทาธิกรเณหิ ปุพฺเพ อสมคฺคา หุตฺวา ปจฺฉา สามคฺคึ อุปคเตหิ กตฺตพฺพานิ. กึ ปน อสฺตมิสฺสปริสาย สทฺธึ ลชฺชิโน สามคฺคึ กโรนฺตีติ อาห ‘‘อุโปสถปวารณาทีสุ หี’’ติอาทิ. ตตฺถ ิตาสูติ อุโปสถปวารณาสุ อปฺปวตฺตีสุ. อุปตฺถมฺโภ น ทาตพฺโพติ อุปรูปริ อปฺปวตฺตนตฺถาย มยมฺปิ อุโปสถํ น กริสฺสามาติอาทินา กลหสฺส อุปตฺถมฺโภ น ทาตพฺโพ, ธมฺเมน วินเยน สามคฺคึ กตฺวา สมคฺเคเหว อสฺตา ภิกฺขู วิเนตพฺพาติ อธิปฺปาโย. เตนาห ‘‘สเจ สงฺโฆ อจฺจยํ เทสาเปตฺวา’’ติอาทิ. ภิกฺขุโน นกฺขมตีติ เกสุจิ ปุคฺคเลสุ อปฺปมตฺตกโทสทสฺสเนน น รุจฺจติ. ทิฏฺาวิกมฺมมฺปิ กตฺวาติ ‘‘น เมตํ ขมตี’’ติ สภาคสฺส ภิกฺขุโน อตฺตโน ทิฏฺึ อาวิกตฺวา. อุเปตพฺพาติ สาสนหานิยา อภาวา สามคฺคึ อโกเปตฺวา กายสามคฺคี ทาตพฺพา, อีทิเส าเน อลชฺชิปริโภโค อาปตฺติกโร น โหติ, วฏฺฏติเยว. เย ปน สาสนวินาสาย ปฏิปนฺนา, เตหิ สห น วตฺตติ, อาปตฺติ เอว โหติ สาสนวินาโส จ. เตนาห ‘‘ยตฺร ปน อุทฺธมฺม’’นฺติอาทิ. ‘‘ทิฏฺาวิกมฺมํ น วฏฺฏตี’’ติ อิมินา ทิฏฺิยา อาวิกตายปิ อาปตฺตึ ทสฺเสติ.
๔๒๒. กณฺหวาโจติ ราคโทสาทีหิ กิลิฏฺวจโน. อนตฺถกวจนสฺส ทีปนํ ปกาสนํ อสฺสาติ อนตฺถกทีปโน. มานํ นิสฺสายาติ วินิจฺฉยกรณํ ตว ภาโรติ สงฺเฆน ภาเร อกเตปิ ‘‘อหเมเวตฺถ โวหริตุํ อรหรูโป’’ติ มานํ นิสฺสาย. ยถาทิฏฺิยาติ อนุรูปลทฺธิยา. ยสฺส หิ อตฺถสฺส ยาทิสี ทิฏฺิ อนุรูปา, ตํ คเหตฺวา น พฺยากตาติ อตฺโถ ¶ .อสฺส อตฺตโนติ อธมฺมาทิอตฺถํ สนฺธาย วทติ, น ปุคฺคลํ, อสฺส อธมฺมาทิอตฺถสงฺขาตสฺส อตฺตโน สรูปสฺส ยา อนุรูปา ทิฏฺีติ ¶ อตฺโถ. ลทฺธึ นิกฺขิปิตฺวาติ อนุรูปลทฺธึ ฉฑฺเฑตฺวา, อคฺคเหตฺวาติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘อธมฺมาทีสุ ธมฺมาทิลทฺธิโก หุตฺวา’’ติ. อถ วา อตฺตโน ลทฺธึ นิคูหิตฺวา ปุคฺคลานุคุณํ ตถา พฺยากโรนฺโต น ยถาทิฏฺิยา พฺยากตา นาม. อิมสฺมึ ปกฺเข อธมฺมาทีสุ ธมฺมาทิลทฺธิโก หุตฺวาติ เอตฺถ อธมฺมาทีสุ ธมฺมาทิลทฺธิโก วิย หุตฺวาติ อตฺโถ คเหตพฺโพ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺภนวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
โวหารวคฺคาทิวณฺณนา
๔๒๔. กมฺมตฺตีติ กมฺมภูตา ตฺติ. อนุสฺสาวนนิรเปกฺขา ตฺติกมฺมภูตา ตฺตีติ อตฺโถ. กมฺมปาทตฺติ นาม ตฺติทุติยกมฺมาทีสุ อนุสฺสาวนกมฺมสฺส ปาทภูตา อธิฏฺานภูตา ตฺติ. นวสุ าเนสูติ โอสารณาทีสุ นวสุ าเนสุ. ทฺวีสุ าเนสูติ ตฺติทุติยตฺติจตุตฺถกมฺเมสุ.
สุตฺตานุโลมนฺติ อุภโตวิภงฺเค สุตฺตานุโลมภูเต มหาปเทเส สนฺธาย วุตฺตํ. วินยานุโลมนฺติ ขนฺธกปริวารานุโลมภูเต มหาปเทเส. สุตฺตนฺติเก จตฺตาโร มหาปเทเสติ สุตฺตาภิธมฺมปิฏเกสุ อนฺุาตปฏิกฺขิตฺตสุตฺตานุโลมวเสน นยโต คเหตพฺเพ จตฺตาโร อตฺเถ.
๔๒๕. ทิฏฺีนํ อาวิกมฺมานีติ อาปตฺติลทฺธีนํ ปกาสนานิ, อาปตฺติเทสนากมฺมานีติ อตฺโถ.
ยถา จตูหิ ปฺจหิ ทิฏฺิ อาวิกตา โหตีติ ยถา อาวิกเต จตูหิ ปฺจหิ เอกีภูเตหิ เอกสฺส ปุคฺคลสฺส สนฺติเก อาปตฺติ เทสิตา นาม โหติ, เอวํ เทเสตีติ อตฺโถ. เอวํ เทเสนฺโต จ อตฺตนา สทฺธึ ตโย วา จตฺตาโร วา ภิกฺขู คเหตฺวา เอกสฺส สนฺติเก เทเสติ. เอวํ เทเสตุํ น วฏฺฏติ. เทสิตา จ อาปตฺติ น วุฏฺาติ, เทสนาปจฺจยา ทุกฺกฏฺจ โหติ. ทฺวินฺนํ ติณฺณํ ปน เอกโต เทเสตุํ วฏฺฏติ.
๔๔๔. อทสฺสเนนาติ อิมสฺส อกปฺปิยํ ปริวชฺเชนฺตานํ วินยธรานํ ปฏิปตฺติยา อทสฺสเนน ¶ , เตสํ ทิฏฺานุคตึ อนาปชฺชเนนาติปิ อตฺโถ คเหตพฺโพ. อกปฺปิเย กปฺปิยสอตายาติ รชตาทิอกปฺปิเย ติปุอาทิสฺิตาย ¶ . ปุจฺฉิตฺวา วา อฺเสํ วา วุจฺจมานํ อสุณนฺโต อาปชฺชตีติ เอตฺถ ปุจฺฉิตฺวา อสุณนฺโต วา ปุจฺฉิยมานํ อสุณนฺโต วาติ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํ. เอกรตฺตาติกฺกมาทิวเสนาติ อธิฏฺิตจีวเรน วิปฺปวสิตฺวา เอกรตฺตาติกฺกเมน ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติ. อาทิ-สทฺเทน ฉรตฺตาติกฺกมาทีนํ สงฺคโห.
๔๕๐. อนตฺถํ กลิสาสนนฺติ อนตฺถาวหํ โกธวจนํ อาโรเปนฺโต โทสํ อาโรเปนฺโต อุปทฺทวาย ปริสกฺกตีติ อตฺโถ.
๔๕๔. โวหารนิรุตฺติยนฺติ ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส วาจกสทฺเท ปเภทคตาณปฺปตฺโต น โหตีติ อตฺโถ.
๔๕๕. ปริมณฺฑลพฺยฺชนาโรปเน กุสโล น โหตีติ ปริมณฺฑเลน ปทพฺยฺชเนน วตฺถุํ, ปเรหิ วุตฺตํ ชานิตฺุจ อสมตฺโถติ อตฺโถ.
๔๕๘. อนุสฺสาวเนนาติ อนุ อนุ กถเนน. เตนาห ‘‘นนุ ตุมฺเห’’ติอาทิ, ยํ อโวจุมฺห, สฺวายํ ปกาสิโตติ สมฺพนฺโธ. ตตฺถ ยนฺติ อิทํ ยสฺมา วจนาเปกฺขํ น โหติ, วจนตฺถาเปกฺขเมว, ตสฺมา เตน วจเนน นานากรณาภาวํ ปกาสยิสฺสามาติ ยมตฺถํ อโวจุมฺหาติ อตฺโถ คเหตพฺโพ. เตเนว ‘‘สฺวาย’’นฺติ ปุลฺลิงฺควเสน ปฏินิทฺเทโส กโต, ตสฺส โส อยํ นานากรณาภาโวติ อตฺโถ.
๔๖๗. มฺจปทาทีสุปิ นฬาฏํ ปฏิหฺเยฺยาติ อนฺธกาเร จมฺมขณฺฑํ ปฺเปตฺวา วนฺทิตุํ โอนมนฺตสฺส นฬาฏํ วา อกฺขิ วา มฺจาทีสุ ปฏิหฺติ. เอเตน วนฺทโตปิ อาปตฺติอภาวํ วตฺวา วนฺทนาย สพฺพถา ปฏิกฺเขปาภาวฺจ ทีเปติ. เอวํ สพฺพตฺถ สุตฺตนฺตเรหิ อปฺปฏิกฺขิตฺเตสุ. นคฺคาทีสุ ปน วนฺทิตุํ น วฏฺฏตีติ. เอกโต อาวฏฺโฏติ เอกสฺมึ โทสาคติปกฺเข ปริวตฺโต ปวิฏฺโติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘สปตฺตปกฺเข ิโต’’ติ. วนฺทิยมาโนติ โอนมิตฺวา วนฺทิยมาโน. วนฺทิตพฺเพสุ อุทฺเทสาจริโย, นิสฺสยาจริโย จ ยสฺมา นวกาปิ โหนฺติ, ตสฺมา เต วุฑฺฒา เอว วนฺทิยาติ เวทิตพฺพา.
๔๗๐. ปุพฺเพ ¶ วุตฺตเมวาติ สหเสยฺยาทิปณฺณตฺติวชฺชํ. อิตรนฺติ สจิตฺตกํ.
โวหารวคฺคาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.