📜
อปรทุติยคาถาสงฺคณิกํ
กายิกาทิอาปตฺติวณฺณนา
๔๗๔. ‘‘กติ ¶ อาปตฺติโย’’ติอาทินา อุปาลิตฺเถเรน วินยสฺส ปาฏวตฺถํ สยเมว ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตํ. ภิกฺขุนีนํเยว…เป… อฏฺวตฺถุกา นามาติ ภิกฺขุนีนํ ปฺตฺตา เอกา เอว อาปตฺติ อฏฺวตฺถุกา นามาติ อตฺโถ.
๔๗๕. กมฺมฺจ กมฺมปาทกา จาติ เอตฺถ ยสฺมา ตฺติกมฺเมสุ ตฺติ สยเมว กมฺมํ โหติ, ตฺติทุติยตฺติจตุตฺเถสุ กมฺเมสุ อนุสฺสาวนสงฺขาตสฺส กมฺมสฺส ตฺติปาทกภาเวน ติฏฺติ, ตสฺมา อิมานิ ทฺเว ‘‘ตฺติกิจฺจานี’’ติ วุตฺตานิ.
ปาจิตฺติเยน สทฺธึ ทุกฺกฏา กตาติ ทสสุปิ สิกฺขาปเทสุ เอกโตอุปสมฺปนฺนาย วเสน วุตฺตทุกฺกฏํ สนฺธาย วุตฺตํ. ปมสิกฺขาปทมฺหีติ ภิกฺขุโนวาทวคฺคสฺส ปมสิกฺขาปทวิภงฺเค (ปาจิ. ๑๔๔ อาทโย). อธมฺมกมฺเมติ ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติกมฺเม อธมฺมกมฺเม ชาเต อาปชฺชิตพฺพา ทฺเว อาปตฺตินวกา, ธมฺมกมฺเม ทฺเว อาปตฺตินวกาติ จตฺตาโร นวกา วุตฺตา. อามกธฺํ วิฺาเปตฺวา ภฺุชนฺติยา วิฺาปนาทิปุพฺพปโยเค ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร ปาจิตฺติยํ. ปาจิตฺติเยน สทฺธึ ทุกฺกฏา กตาเยวาติ วุตฺตํ.
วิชหนฺตี ติฏฺตีติอาทีสุ ยทา ภิกฺขุนิยา เอเกน ปาเทน หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ตฺวา กิฺจิ กมฺมํ กตฺวา ตโต อปเรน ปาเทน วิชหิตฺวา าตุกามตา อุปฺปชฺชติ, ตทา สา ยถากฺกมํ ‘‘วิชหนฺตี ติฏฺติ, วิชหิตฺวา ติฏฺตี’’ติ อิมํ โวหารํ ลภติ. อฺถา หิสฺสา คามูปจารโมกฺกนฺติยา วิเสโส น สิยา หตฺถปาสวิชหนสฺสาปิ คมนตฺตา. นิสีทติ วา นิปชฺชติ วาติ เอตฺถาปิ ยถาวุตฺตาธิปฺปาเยน อทฺธาสเนน หตฺถปาสํ วิชหนฺตี นิสีทติ, สกเลน ¶ วา อาสเนน วิชหิตฺวา นิสีทติ, อทฺธสรีเรน วิชหนฺตี นิปชฺชติ, สกเลน สรีเรน วิชหิตฺวา นิปชฺชตีติ โยเชตพฺพํ.
กายิกาทิอาปตฺติวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปาจิตฺติยวณฺณนา
๔๗๖. สพฺพานิ ¶ นานาวตฺถุกานีติ สปฺปินวนีตาทีนํ ปฺจนฺนํ วตฺถูนํ เภเทน ปาจิตฺติยานิ ปฺจ นานาวตฺถุกานิ. เอส นโย ปณีตโภชนวิสเย นว ปาจิตฺติยานีติอาทีสุปิ. เอเตน เภสชฺชปณีตโภชนสิกฺขาปทานิ เอเกกสิกฺขาปทวเสน ปฺตฺตานิปิ วตฺถุเภเทน ปจฺเจกํ ปฺจสิกฺขาปทนวสิกฺขาปทสทิสานิ ภิกฺขุนีนํ ปาฏิเทสนียาปตฺติโย วิยาติ ทสฺเสติ. เตเนว ‘‘นานาวตฺถุกานี’’ติ วุตฺตํ. สปฺปึ เอว ปฏิคฺคเหตฺวา อเนกภาชเนสุ เปตฺวา สตฺตาหํ อติกฺกาเมนฺตสฺส ภาชนคณนาย สมฺภวนฺติโย พหุกาปิ อาปตฺติโย เอกวตฺถุกา เอว โหนฺติ, เอวํ สปฺปิโภชนเมว พหูสุ าเนสุ วิฺาเปตฺวา เอกโต วา วิสุํ วิสุเมว วา ภฺุชนฺตสฺส อาปตฺติโย เอกวตฺถุกา เอวาติ ทฏฺพฺพา.
ปาฬิยํ เอกวาจาย เทเสยฺย, วุตฺตา อาทิจฺจพนฺธุนาติ เอตฺถ ‘‘เทเสยฺยาติ วุตฺตา’’ติ อิติ-สทฺทํ อชฺฌาหริตฺวา โยเชตพฺพํ. เอวํ เสเสสุปิ.
เภทานุวตฺตกานนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโ. ยาวตติยกา จ สพฺเพ อุภโตวิภงฺเค อาคตา, สงฺฆาทิเสสสามฺเน เอกํ, ปาจิตฺติยสามฺเน จ เอกํ กตฺวา ‘‘ยาวตติยเก ติสฺโส’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ. เอตฺถ จ ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยาปิ สนฺติ เอว. ตานิ มาติกาย น อาคตานิ. มาติกาคตวเสน เหตฺถ ‘‘ติสฺโส’’ติ วุตฺตํ.
สงฺฆาทีหีติ สงฺฆคณปุคฺคเลหิ การณภูเตหิ. อพฺภุณฺหสีโลติ ปริสุทฺธภาวูปคมเนน อภินวุปฺปนฺนสีโล. อภินวุปฺปนฺนฺหิ ‘‘อพฺภุณฺห’’นฺติ วุจฺจติ, ปริสุทฺธสีโลติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘ปากติโก’’ติ.
‘‘โกสมฺพกกฺขนฺธเก วุตฺตานิสํเส’’ติ อิทํ โกสมฺพกกฺขนฺธเก ‘‘สเจ มํ อิเม ภิกฺขู อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิสฺสนฺติ, น มยา สทฺธึ อุโปสถํ กริสฺสนฺตี’’ติอาทินา อาปตฺติยา ¶ อทสฺสเน อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ปเรสมฺปิ สทฺธาย อาปตฺติเทสนาวิธานมุเขน สามตฺถิยโต ปกาสิโต. เอกโต อุโปสถกรณ, ปวารณากรณ, สงฺฆกมฺมกรณ, อาสเนนิสีทน, ยาคุปาเนนิสีทน, ภตฺตคฺเคนิสีทน, เอกจฺฉนฺเนสยน, ยถาวุฑฺฒอภิวาทนาทิกรณสงฺขาเต อฏฺานิสํเส สนฺธาย วุตฺตํ.
จตุนฺนนฺติ ¶ วินยปิฏเก อาคตานํ วเสน วุตฺตํ. กตมา ปน สาติ สา จตุพฺพิธา อจฺจยเทสนา กตมาติ อตฺโถ. อภิมารานนฺติ มารณตฺถาย ปโยชิตธนุคฺคหานํ. อุปฏฺายิกายาติ สหเสยฺยสิกฺขาปทวตฺถุสฺมึ อาคตาย.
อฏฺนฺนํ ภิกฺขุนีนนฺติ เถราสนโต ปฏฺาย อฏฺหิ ภิกฺขุนีหิ อิตราย อาคตาย วุฑฺฒาย ภิกฺขุนิยา อาสนํ ทาตพฺพํ. อฏฺนฺนํ ปน ภิกฺขุนีนํ นวกาย อาคตาย อทาตุมฺปิ วฏฺฏติ. ตาย ปน สงฺฆนวกาสเน ลทฺโธกาเส นิสีทิตพฺพํ. อถ วา อฏฺนฺนํ วุฑฺฒานํ ภิกฺขุนีนํ อิตราย นวกตราย อาสนํ ทาตพฺพํ. กมฺมานิ นวาติ โอสารณาทีนิ นว เอว.
ปาจิตฺติยวณฺณนา นิฏฺิตา.
อวนฺทนียปุคฺคลาทิวณฺณนา
๔๗๗. ทส ชนาติ ‘‘ทส อิเม, ภิกฺขเว, อวนฺทิยา’’ติอาทินา (ปริ. ๓๓๐) วุตฺตา นวกอนุปสมฺปนฺนนานาสํวาสกมาตุคามปณฺฑกา ปฺจ, ปาริวาสิกาทโย จ ปฺจาติ ทส ชนา.
ทฺวาทส กมฺมโทสาติ โทสยุตฺตกมฺมานิ ทฺวาทสาติ อตฺโถ. กมฺมสมฺปตฺติโยติ สมฺปนฺนกมฺมานิ, วิสุทฺธกมฺมานีติ อตฺโถ. เอตเทวาติ ธมฺเมน สมคฺคเมว.
อนนฺตํ นิพฺพานํ อชินิ ชินิตฺวา ปฏิลภตีติ อนนฺตชิโนติ อาห ‘‘ปริยนฺต’’อิจฺจาทิ. สฺเววาติ โส เอว ภควา.
‘‘วินยํ ปฏิชานนฺตสฺส, วินยานิ สุโณม เต’’ติอาทินา อุปาลิตฺเถเรเนว เอกํ วินยธรํ สมฺมุเข ¶ ิตํ ปุจฺฉนฺเตน วิย ปุจฺฉิตฺวา เตน วิสฺสชฺชิตํ วิย วิสฺสชฺชนํ กตํ. ตตฺถ วินยํ ปฏิชานนฺตสฺสาติ วินยํ ชานามีติ ปฏิชานนฺตสฺส. วินยานีติ วินเย ตยา วุจฺจมาเน สุโณม.
๔๗๘. ปาฬิยํ ปาราชิกาติอาทิ อุภโตวิภงฺเคสุ อาคเตสุ อคฺคหิตคฺคหณวเสน วุตฺตํ.
อวนฺทนียปุคฺคลาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.