📜
มหาวคฺโค
มหาขนฺธกกถา
ปพฺพชฺชากถา
สีลกฺขนฺธาทิยุตฺเตน ¶ ¶ , สุภกฺขนฺเธน เทสิเต;
ขนฺธเกปิ ปวกฺขามิ, สมาเสน วินิจฺฉยํ.
มาตรา อนนฺุาตํ, ปิตรา วาปิ ภิกฺขุโน;
ภณฺฑุกมฺมมปุจฺฉิตฺวา, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อุทฺเทสปริปุจฺฉาย, สยํ เจ พฺยาวโฏ สิยา;
ทหโร อาณาเปตพฺโพ, ปพฺพาเชตฺวานยาติ จ.
อุปชฺฌายมถุทฺทิสฺส, อวุตฺโต ทหโร ปน;
ปพฺพาเชติ สเจ ตํ โส, สยเมวาปิ วฏฺฏติ.
สามเณโรปิ วตฺตพฺโพ, ทหโร นตฺถิ ตตฺถ เจ;
‘‘ขณฺฑสีมมิมํ เนตฺวา, ปพฺพาเชตฺวานยา’’ติ จ.
สรณานิ ปเนตสฺส, ทาตพฺพาเนว อตฺตนา;
เอวมฺปิ ภิกฺขุนาเยว, โหติ ปพฺพาชิโต นโร.
ปุริสํ ภิกฺขุโต อฺโ, ปพฺพาเชติ น วฏฺฏติ;
อิตฺถึ ภิกฺขุนิโต อฺโ, ปพฺพาเชติ น วฏฺฏติ.
สามเณโรปิ วา ทาตุํ, สามเณรีปิ วา ตถา;
อาณตฺติยา อุภินฺนมฺปิ, กาสายานิ ลภนฺติ เต.
สยเมว จ ยํ กิฺจิ, ปพฺพาเชนฺเตน ภิกฺขุนา;
เกสาปนยนํ กตฺวา, ปมํ อุทเก ปุน.
นฺหาเปตพฺโพ ¶ ¶ สิยา สุฏฺุ, ฆํสิตฺวา โคมยาทินา;
สรีเร ปีฬกา วาปิ, กจฺฉุ วา ตสฺส โหนฺติ เจ.
มาตา ยถา นิยํปุตฺตํ, น ชิคุจฺฉติ สพฺพโส;
นฺหาเปตพฺโพว ยตินา, ตเถว อชิคุจฺฉตา.
กสฺมา? ปเนตฺตเกนาปิ, อุปกาเรน สาสเน;
โส สทา พลวสฺเนโห, โหตุปชฺฌายกาทิสุ.
วิโนเทตฺวา ปนุปฺปนฺนํ, อุกฺกณฺํ กุลปุตฺตกา;
สิกฺขาโย ปริปูเรตฺวา, นิพฺพานํ ปาปุณนฺติ หิ.
คนฺธจุณฺเณน วา ปจฺฉา, จุณฺเณนปิ หลิทฺทิยา;
สรีรํ ตสฺส สีสฺจ, อุพฺพฏฺเฏตฺวา ปุนปฺปุนํ.
คิหิคนฺธํ วิโนเทตฺวา, กาสายานิ ปเนกโต;
ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ สกึ วาปิ, ทาตพฺพานิสฺส ภิกฺขุนา.
อถ หตฺเถปิ วา ตสฺส, อทตฺวา สยเมว ตํ;
อจฺฉาเทติ อุปชฺฌาโย, วฏฺฏตาจริโยปิ วา.
นิวาเสติ อนาณตฺโต, โส ปารุปติ วา สยํ;
อปเนตฺวา ตโต สพฺพํ, ปุน ทาตพฺพเมว ตํ.
ภิกฺขุนา ตุ สหตฺเถน, ตถา อาณตฺติยาปิ วา;
ทินฺนํ วฏฺฏติ กาสาวํ, นาทินฺนํ ปน วฏฺฏติ.
ตสฺเสว สนฺตกํ วาปิ, กา กถา อตฺตสนฺตเก;
วนฺทาเปตฺวา ตตฺถ ภิกฺขู, การาเปตฺวาน อุกฺกุฏึ.
อฺชลึ ปคฺคหาเปตฺวา, ทาตพฺพํ สรณตฺตยํ;
ปฏิปาฏิวเสเนว, น จ อุปฺปฏิปาฏิยา.
สเจ เอกปทํ วาปิ, เทติ เอกกฺขรมฺปิ วา;
ปฏิปาฏึ วิรชฺฌิตฺวา, คหิตํ เจ น วฏฺฏติ.
ติกฺขตฺตุํ ยทิ วา เทติ, พุทฺธํ สรณเมว วา;
ตถา เสเสสุ เจวมฺปิ, น ทินฺนาเนว โหนฺติ หิ.
กตฺวานุนาสิกนฺตานิ ¶ , เอกาพทฺธานิ วา ปน;
วิจฺฉินฺทิตฺวาถ ม-นฺตานิ, ทาตพฺพานิ วิชานตา.
อุปสมฺปทกมฺมํ ¶ ตุ, เอกโตสุทฺธิยา สิยา;
น โหติ ปน ปพฺพชฺชา, อุภโตสุทฺธิยา วินา.
ตสฺมา อาจริเยนาปิ, ตถานฺเตวาสิเกนปิ;
พุ-ทฺธ-การาทโย วณฺณา, านกรณสมฺปทํ.
อหาเปนฺเตน วตฺตพฺพา, ปพฺพชฺชาคุณมิจฺฉตา;
เอกวณฺณวินาเสน, ปพฺพชฺชา หิ น รูหติ.
ยทิ สิทฺธาปิ ปพฺพชฺชา, สรณาคมนโตว หิ;
ทาตพฺพา ทส สีลานิ, ปูรณตฺถาย ภิกฺขุนา.
ปพฺพชฺชากถา.
อุปชฺฌายมถาจริยํ, นิสฺสาย วสตา ปน;
กตฺตพฺพาเนว วตฺตานิ, ปิยสีเลน ภิกฺขุนา.
อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ทนฺตกฏฺํ มุโขทกํ;
ทาตพฺพํ ตสฺส กาเลน, สเจ ยาคุ ภวิสฺสติ.
ยาคุ ตสฺสุปเนตพฺพา, สงฺฆโต กุลโตปิ วา;
ปตฺเต วตฺตฺจ กาตพฺพํ, วตฺตํ คามปฺปเวสเน.
จีวเร ยานิ วตฺตานิ, วุตฺตานิ หิ มเหสินา;
เสนาสเน ตถา ปาท-ปีกถลิกาทิสุ.
เอวมาทีนิ วตฺตานิ, สพฺพานิ ปน โรคโต;
วุฏฺานาคมนนฺตานิ, สตฺตตึสสตํ สิยุํ.
วตฺตเภเทน สพฺพตฺถ, ทุกฺกฏํ ตุ ปกาสิตํ;
อนาทรวเสเนว, อกโรนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
อุปชฺฌายาจริยวตฺตกถา.
อุปชฺฌายสฺส ¶ วตฺตานิ, ตถา สทฺธิวิหาริเก;
สตํ เตรส โหนฺเตว, ตถานฺเตวาสิเกปิ จ.
สทฺธิวิหาริกนฺเตวาสิกวตฺตกถา.
ปกฺกนฺเต วาปิ วิพฺภนฺเต, ปกฺขสงฺกนฺตเก มเต;
อาณตฺติยา อุปชฺฌายา, ปสฺสมฺภติ จ นิสฺสโย.
โหติ อาจริยมฺหาปิ, ฉธา นิสฺสยเภทนํ;
ปกฺกนฺเต ¶ วาปิ วิพฺภนฺเต, ปกฺขสงฺกนฺตเก มเต.
อาณตฺติยํ อุภินฺนมฺปิ, ธุรนิกฺเขปเนปิ จ;
เอเกกสฺส อุภินฺนํ วา, นาลเย สติ ภิชฺชติ.
อุปชฺฌายสโมธาน-คตสฺสาปิ จ ภิชฺชติ;
ทสฺสนํ สวนฺจาติ, สโมธานํ ทฺวิธา มตํ.
อทฺธิกสฺส คิลานสฺส, คิลานุปฏฺกสฺส จ;
ยาจิตสฺส น โทโสว, วสิตุํ นิสฺสยํ วินา.
ชานตา อตฺตโน เจว, วเน ผาสุวิหารตํ;
สภาเค ทายเกสนฺเต, วสิตุมฺปิ จ วฏฺฏติ.
นิสฺสยปฏิปฺปสฺสมฺภนกถา.
กุฏฺึ คณฺฑึ กิลาสิฺจ, โสสิฺจ อปมาริกํ;
ตถา ราชภฏํ โจรํ, ลิขิตํ การเภทกํ.
กสาหตํ นรฺเจว, ปุริสํ ลกฺขณาหตํ;
อิณายิกฺจ ทาสฺจ, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
หตฺถจฺฉินฺนมฬจฺฉินฺนํ, ปาทจฺฉินฺนฺจ ปุคฺคลํ;
กณฺณนาสงฺคุลิจฺฉินฺนํ, กณฺฑรจฺฉินฺนเมว จ.
กาณํ กุณิฺจ ขุชฺชฺจ, วามนํ ผณหตฺถกํ;
ขฺชํ ปกฺขหตฺเจว, สีปทึ ปาปโรคินํ.
ชราย ¶ ทุพฺพลํ อนฺธํ, พธิรฺเจว มมฺมนํ;
ปีสปฺปึ ตถา มูคํ, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อติทีโฆติรสฺโส วา, อติกาโลปิ วา ตถา;
อจฺโจทาโตปิ วา มฏฺ-ตมฺพโลหนิทสฺสโน.
อติถูโล อติกิสฺโส, มหาสีโสปิ วา ตถา;
อติขุทฺทกสีเสน, สหิเตน ยุตฺโตปิ วา.
กุฏกุฏกสีโส ¶ วา, ตถา สิขรสีสโก;
เวฬุนาฬิสมาเนน, สีเสน จ ยุโต นโร.
กปฺปสีโสปิ ปพฺภาร-สีโส วา วณสีสโก;
ตถา กณฺณิกเกโส วา, ถูลเกโสปิ วา ตถา.
ปูตินิลฺโลมสีโส วา, ชาติปณฺฑรเกสโก;
ชาติยา ตมฺพเกโส วา, ตเถวาวฏฺฏสีสโก.
สีสโลเมกพทฺเธหิ, ภมุเกหิ ยุโตปิ วา;
สมฺพทฺธภมุโก วาปิ, นิลฺโลมภมุโกปิ วา.
มหนฺตขุทฺทเนตฺโต วา, ตถา วิสมโลจโน;
เกกโร วาปิ คมฺภีร-เนตฺโต วิสมจกฺกโล.
ชตุมูสิกกณฺโณ วา, หตฺถิกณฺโณปิ วา ปน;
ฉิทฺทมตฺตกกณฺโณ วา, ตเถวาวิทฺธกณฺณโก.
ตถา ฏงฺกิตกณฺโณ วา, ปูติกณฺโณปิ วา ปน;
โยนกาทิปฺปเภโทปิ, นายํ ปริสทูสโก.
อติปิงฺคลเนตฺโต วา, ตถา นิปฺปขุมกฺขิ วา;
อสฺสุปคฺฆรเนตฺโต วา, ปกฺกปุปฺผิตโลจโน.
ตเถว จ มหานาโส, อติขุทฺทกนาสิโก;
ตถา จิปิฏนาโส วา, นโร กุฏิลนาสิโก.
นิจฺจวิสฺสวนาโส ¶ วา, โย วา ปน มหามุโข;
วงฺกภินฺนมุโข วาปิ, มหาโอฏฺโปิ วา ปน.
ตถา ตนุกโอฏฺโ วา, วิปุลุตฺตรโอฏฺโก;
โอฏฺฉินฺโนปิ อุปฺปกฺก-มุโข เอฬมุโขปิ วา.
สงฺขตุณฺโฑปิ ทุคฺคนฺธ-มุโข วา ปน ปุคฺคโล;
มหาทนฺโตปิ อจฺจนฺตํ, ตถา อสุรทนฺตโก.
เหฏฺา อุปริโต วาปิ, พหินิกฺขนฺตทนฺตโก;
อทนฺโต ปูติทนฺโต วา, อติขุทฺทกทนฺตโก.
ยสฺส ทนฺตนฺตเร ทนฺโต, กาฬกทนฺตสนฺนิโภ;
สุขุโมว ิโต, ตํ เจ, ปพฺพาเชตุมฺปิ วฏฺฏติ.
โย ¶ มหาหนุโก โปโส;
ทีเฆน หนุนา ยุโต;
จิปิฏหนุโก วาปิ;
รสฺเสน หนุนา ยุโต.
นิมฺมสฺสุทาิโก วาปิ, อติทีฆคโลปิ วา;
อติรสฺสคโลปิ วา, ภินฺนคณฺิคโลปิ วา.
ตถา ภฏฺํสกูโฏ วา, ภินฺนปิฏฺิอุโรปิ วา;
สุทีฆรสฺสหตฺโถ วา, กจฺฉุกณฺฑุสมายุโต.
มหานิสทมํโส วา, อุทฺธนคฺคุปมายุโต;
วาตณฺฑิโก มหาอูรุ, สงฺฆฏฺฏนกชาณุโก.
ภินฺนชาณุ มหาชาณุ, ทีฆชงฺโฆ วิชงฺฆโก;
วิกโฏ วาปิ ปณฺโห วา, ตถา อุพฺพทฺธปิณฺฑิโก.
ยฏฺิชงฺโฆ มหาชงฺโฆ, มหาปาโทปิ โย นโร;
ตถา ปิฏฺิกปาโท วา, มหาปณฺหิปิ วา ปน.
วงฺกปาโท ¶ นโร โย วา, คณฺิกงฺคุลิโกปิ วา;
โย ปนนฺธนโข วาปิ, กาฬปูตินโขปิ จ.
อิจฺเจวมาทิกํ กฺจิ, นรํ ปริสทูสกํ;
ปพฺพาเชนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปริสทูสกกถา.
‘‘สามเณรชฺช มา ขาท, มา ภฺุช จ ปิวา’’ติ จ;
นิวาเรนฺตสฺส อาหารํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘นิวาเรสฺสามิ อาหาร’’-มิติ วา ปตฺตจีวรํ;
อนฺโต นิกฺขิปโต สพฺพ-ปโยเคสุปิ ทุกฺกฏํ.
ทุพฺพจสามเณรสฺส, อนาจารสฺส เกวลํ;
ทณฺฑกมฺมํ หเว กตฺวา, หิตกาเมน ภิกฺขุนา.
ยาคุํ วา ปน ภตฺตํ วา, ทสฺเสตฺวา กิร ภาสิตุํ;
‘‘อาหเฏ ทณฺฑกมฺเม ตฺวํ, ลจฺฉสีท’’นฺติ วฏฺฏติ.
อปราธานุรูเปน ¶ , ทณฺฑกมฺมํ ตุ การเย;
วาลิกาสลิลาทีน-มาหราปนเมว ตํ.
สีเส วา นิกฺขิปาเปตุํ, ปาสาณาทีนิ กานิจิ;
นิปชฺชาเปตุมุณฺเห วา, ปาสาเณ ภูมิยาปิ วา.
อุทกํ วา ปเวเสตุํ, น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
อิธาวรณมตฺตํ ตุ, ทณฺฑกมฺมํ ปกาสิตํ.
นิวารณกถา.
ปกฺโขปกฺกมิกาสิตฺตา, จตุตฺโถ ปนุสูยโก;
นปุํสเกน ปฺเจเต, ปณฺฑกา ปริทีปิตา.
เตสุ อาสิตฺตุสูยานํ, ปพฺพชฺชา น นิวาริตา;
อิตเรสํ ตุ ติณฺณมฺปิ, ปณฺฑกานํ นิวาริตา.
วาริตา ¶ ยสฺส ปพฺพชฺชา, นาเสตพฺโพติ โส มโต;
ติวิเธ ปน เต ตฺวา, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปณฺฑกกถา.
ลิงฺคตฺเถโน จ สํวาส-ตฺเถโน ตทุภยสฺส จ;
เถยฺยสํวาสโก นาม, ติวิโธปิ ปวุจฺจติ.
สยเมว จ โย ตตฺถ, ปพฺพชิตฺวา น คณฺหติ;
ภิกฺขุวสฺสานิ วา เนว, ยถาวุฑฺฒมฺปิ วนฺทนํ.
ลิงฺคตฺเถโน อยํ ลิงฺค-มตฺตสฺส เถนโต สิยา;
โย จ ปพฺพชิโต หุตฺวา, ภิกฺขุวสฺสานิ คณฺหติ.
สํวาสํ สาทิยนฺโตว, สํวาสตฺเถนโก มโต;
อุภยตฺเถนโก วุตฺต-นโยเยว, ยถาห จ.
‘‘ราชทุพฺภิกฺขกนฺตาร-โรคเวริภเยหิ วา;
จีวราหรณตฺถํ วา, ลิงฺคมาทิยตีธ โย.
สํวาสํ นาธิวาเสติ, ยาว โส สุทฺธมานโส;
เถยฺยสํวาสโก นาม, ตาว เอส น วุจฺจติ’’.
เถยฺยสํวาสกกถา.
‘‘ติตฺถิโยหํ ¶ ภวิสฺส’’นฺติ, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุ เจ;
สลิงฺเคเนว โย ยาติ, ติตฺถิยานมุปสฺสยํ.
คจฺฉโต ปทวาเรน, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
โหติ ติตฺถิยปกฺกนฺโต, ลิงฺเค เตสํ ตุ นิสฺสิเต.
‘‘ติตฺถิโยหํ ภวิสฺส’’นฺติ, กุสจีราทิกํ ปน;
สยเมว นิวาเสติ, โสปิ ปกฺกนฺตโก สิยา.
นคฺโค ¶ อาชีวกาทีนํ, คนฺตฺวา เตสํ อุปสฺสยํ;
ลฺุจาเปติ สเจ เกเส, วตฺตานาทิยตีธ วา.
โมรปิฺฉาทิกํ เตสํ, ลิงฺคํ คณฺหาติ วา สเจ;
สารโต เจว วา เตสํ, ปพฺพชฺชํ ลทฺธิเมว วา.
โหติ ติตฺถิยปกฺกนฺโต, น ปเนส วิมุจฺจติ;
นคฺคสฺส คจฺฉโต วุตฺตํ, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ.
วุตฺโต อนุปสมฺปนฺน-วเสน เถยฺยวาสโก;
ตถา ติตฺถิยปกฺกนฺโต, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนา.
ติตฺถิยปกฺกนฺตกถา.
นาโค วาปิ สุปณฺโณ วา, ยกฺโข สกฺโกปิ วา อิธ;
ติรจฺฉานคโต วุตฺโต, ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติ.
ติรจฺฉานกถา.
ปฺจานนฺตริเก โปเส, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
อุภโตพฺยฺชนฺเจว, ตถา ภิกฺขุนิทูสกํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, ภิกฺขุนีนํ ตุ สนฺติเก;
ทูเสตฺวา ปน โส เนว, ภิกฺขุนีทูสโก สิยา.
สเจ อนุปสมฺปนฺน-ทูสโก อุปสมฺปทํ;
ลภเตว จ ปพฺพชฺชํ, สา จ เนว ปราชิตา.
เอกาทสอภพฺพปุคฺคลกถา.
นูปสมฺปาทนีโยว ¶ , อนุปชฺฌายโก นโร;
กโรโต ทุกฺกฏํ โหติ, น กุปฺปติ สเจ กตํ.
กุปฺปตีติ ¶ วทนฺเตเก, น คเหตพฺพเมว ตํ;
เสเสสุปิ อยํ เยฺโย, นโย สพฺพตฺถ วิฺุนา.
อุปสมฺปทกมฺมสฺส, อภพฺพา ปฺจวีสติ;
อชานิตฺวา กโต จาปิ, โอสาโร นาสนารโห.
หตฺถจฺฉินฺนาทิพาตฺตึส, กุฏฺิอาทิ จ เตรส;
อปตฺโต เตสโมสาโร, กโต เจ ปน รูหติ.
เอกูปชฺฌายโก โหติ;
โหนฺติ อาจริยา ตโย;
อุปสมฺปทาเปกฺขา จ;
โหนฺติ ทฺเว วา ตโยปิ วา.
ตีหิ อาจริเยเหว, เอกโต อนุสาวนํ;
โอสาเรตฺวา กตํ กมฺมํ, น จ กุปฺปติ กปฺปติ.
เอกูปชฺฌายโก โหติ;
อาจริโยปิ ตเถกโต;
อุปสมฺปทาเปกฺขา จ;
โหนฺติ ทฺเว วา ตโยปิ วา.
อนุปุพฺเพน สาเวตฺวา, เตสํ นามํ ตุ เตน จ;
เอกโต อนุสาเวตฺวา, กตมฺปิ จ น กุปฺปติ.
นานุปชฺฌายเกนาปิ, นานาจริยเกน จ;
อฺมฺานุสาเวตฺวา, กตํ กมฺมฺจ วฏฺฏติ.
สุมโน ติสฺสเถรสฺส, อนุสาเวติ สิสฺสกํ;
ติสฺโส สุมนเถรสฺส, อนุสาเวติ สิสฺสกํ.
นานุปชฺฌายเกเนว, เอกาจริยเกนิธ;
อุปสมฺปทา ปฏิกฺขิตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
มหาขนฺธกกถา.
อุโปสถกฺขนฺธกกถา
พทฺธาพทฺธวเสเนว ¶ ¶ , สีมา นาม ทฺวิธา มตา;
นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ตุ, ฆเฏตฺวา ปน สมฺมตา.
อยํ สีมาวิปตฺตีหิ, เอกาทสหิ วชฺชิตา;
พทฺธา นาม สิยา สีมา, สา ติสมฺปตฺติสํยุตา.
ขณฺฑสมานสํวาสา-วิปฺปวาสาทิเภทโต;
อิติ พทฺธา ติธา วุตฺตา, อพทฺธาปิ ติธา มตา.
คามโต อุทกุกฺเขปา, สตฺตพฺภนฺตรโตปิ จ;
ตตฺถ คามปริจฺเฉโท, ‘‘คามสีมา’’ติ วุจฺจติ.
ชาตสฺสเร สมุทฺเท วา, นทิยา วา สมนฺตโต;
มชฺฌิมสฺสุทกุกฺเขโป, อุทกุกฺเขปสฺิโต.
อคามเก อรฺเ ตุ, สตฺเตวพฺภนฺตรา ปน;
สมนฺตโต อยํ สีมา, สตฺตพฺภนฺตรนามิกา.
เอกํ อพฺภนฺตรํ วุตฺตํ, อฏฺวีสติหตฺถกํ;
คุฬุกฺเขปนเยเนว, อุทกุกฺเขปกา มตา.
อิมา ทฺเว ปน สีมาโย, วฑฺฒนฺติ ปริสาวสา;
อพฺภนฺตรูทกุกฺเขปา, ิโตกาสา ปรํ สิยุํ.
ิโต อนฺโตปริจฺเฉเท, หตฺถปาสํ วิหาย วา;
ตตฺตกํ อนติกฺกมฺม, ปริจฺเฉทมฺปิ วา ปรํ.
ิโต กมฺมํ วิโกเปติ, อิติ อฏฺกถานโย;
ตสฺมา โส หตฺถปาเส วา, กาตพฺโพ พหิ วา ปน.
พทฺธสีมาย สณฺานํ, นิมิตฺตํ ทิสกิตฺตนํ;
ตฺวา ปมาณํ โสเธตฺวา, สีมํ พนฺเธยฺย ปณฺฑิโต.
ติโกณํ ¶ จตุรสฺสฺจ, วฏฺฏฺจ ปณวูปมํ;
วิตานํ ธนุกาการํ, มุทิงฺคสกฏูปมํ.
ปพฺพตํ ¶ วนํ ปาสาณํ, รุกฺขํ มคฺคฺจ วมฺมิกํ;
อุทกฺจ นทิฺจาติ, นิมิตฺตานฏฺ ทีปเย.
เตสุ ตีณิ นิมิตฺตานิ, อาทึ กตฺวา สมนฺตโต;
นิมิตฺตานํ สเตนาปิ, พนฺธิตุํ ปน วฏฺฏติ.
ติโยชนปรา สีมา, อุกฺกฏฺาติ ปกาสิตา;
เอกวีสติ ภิกฺขูนํ, คณฺหนฺตี เหฏฺิมา มตา.
อุกฺกฏฺายปิ อุกฺกฏฺา, เหฏฺิมายปิ เหฏฺิมา;
เอตา ทฺเวปิ อสีมาติ, วุตฺตา อาทิจฺจพนฺธุนา.
นิมิตฺตํ ปน กิตฺเตตฺวา, สพฺพเมว สมนฺตโต;
ปจฺฉา ตฺติทุติเยน, สีมํ พนฺธิตุมรหติ.
พนฺธิตฺวานนฺตรํ ปจฺฉา, จีวราวิปฺปวาสกํ;
สมฺมนฺนิตฺวาน พทฺธา สา-วิปฺปวาสาติ วุจฺจติ.
นทีสรสมุทฺเทสุ, สีมํ พนฺธติ เจ ปน;
น โวตฺถรติ เตเนว, อสีมาติ ชิโนพฺรวิ.
สีมากถา.
ทินการกกตฺตพฺพา-การานฺจ วสา ปน;
นเววุโปสถา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
จาตุทฺทโส ปนฺนรโส, สามคฺคี จ อุโปสโถ;
ทิวเสเนว นิทฺทิฏฺา, ตโยเปเต อุโปสถา.
สงฺเฆ อุโปสโถ เจว, คเณ ปุคฺคลุโปสโถ;
การกานํ วเสเนว, ตโย วุตฺตา อุโปสถา.
สุตฺตุทฺเทสาภิธาโน ¶ จ, ปาริสุทฺธิอุโปสโถ;
อธิฏฺานนฺติ นิทฺทิฏฺา, ตโย กมฺเมนุโปสถา.
สงฺฆสฺส ปาติโมกฺโข จ, ปาริสุทฺธิ คณสฺส จ;
อธิฏฺานมเถกสฺส, นิทฺทิฏฺํ ปน สตฺถุนา.
ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทสา, ปฺจ วุตฺตา มเหสินา;
นิทานํ อุทฺทิสิตฺวาน, สาเวตพฺพํ ตุ เสสกํ.
อยเมว ¶ นโย เยฺโย, เสเสสุปิ จ วิฺุนา;
จตฺตาโร ภิกฺขุนีนฺจ, อุทฺเทสา นวิเม ปน.
ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทโส, กาตพฺโพว อุโปสเถ;
อนฺตรายํ วินา เจว, อนุทฺเทโส นิวาริโต.
เถโร จ อิสฺสโร ตสฺส;
‘‘เถราเธยฺย’’นฺติ ปาโต;
อวตฺตนฺเตน อชฺฌิฏฺโ;
ยสฺส โส ปน วตฺตติ.
อุทฺทิสนฺเต สมปฺปา วา, อาคจฺฉนฺติ สเจ ปน;
อุทฺทิฏฺํ ตํ สุอุทฺทิฏฺํ, สาเวตพฺพํ ตุ เสสกํ.
อุทฺทิฏฺมตฺเต ภิกฺขูนํ, ปริสายุฏฺิตาย วา;
ปาริสุทฺธิ ตุ กตฺตพฺพา, มูเล เตสํ, สเจ พหู.
สมฺมชฺชิตุํ ปทีเปตุํ, ปฺาเปตุํ ทกาสเน;
วินิทฺทิฏฺสฺส เถเรน, อกโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
กตฺวา สมฺมชฺชนํ ทีปํ, เปตฺวา อุทกาสนํ;
คณตฺตึ เปตฺวาว, กตฺตพฺโพ ตีหุโปสโถ.
ปุพฺพกิจฺจํ สมาเปตฺวา, อธิฏฺเยฺย ปเนกโก;
โน เจ อธิฏฺเหยฺยสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อธมฺเมน ¶ จ วคฺเคน, สมคฺเคน อธมฺมโต;
ตถา ธมฺเมน วคฺเคน, สมคฺเคน จ ธมฺมโต.
อุโปสถสฺส เอตานิ, กมฺมานีติ ชิโนพฺรวิ;
จตูสฺวปิ ปเนเตสุ, จตุตฺถํ ธมฺมิกํ มตํ.
อธมฺเมนิธ วคฺโค หิ, กตโม เจตฺถุโปสโถ?
วสนฺติ เอกสีมายํ, จตฺตาโร ยตฺถ ภิกฺขุโน.
เอกสฺส ปาริสุทฺธึ เต, อานยิตฺวา ตโย ชนา;
กโรนฺติ ปาริสุทฺธึ เจ, อธมฺโม วคฺคุโปสโถ.
อธมฺเมน สมคฺโค หิ, จตฺตาโร ภิกฺขุเนกโต;
กโรนฺติ ปาริสุทฺธึ เจ, สมคฺโค โหตฺยธมฺมิโก.
ธมฺเมน ¶ ปน วคฺโค หิ, กตโม โส อุโปสโถ;
วสนฺติ เอกสีมายํ, จตฺตาโร ยตฺถ ภิกฺขุโน.
เอกสฺส ปาริสุทฺธึ เต, อานยิตฺวา ตโย ชนา;
ปาติโมกฺขุทฺทิสนฺเต เจ, วคฺโค ธมฺเมนุโปสโถ.
ธมฺมโต หิ สมคฺโค โส;
จตฺตาโร ภิกฺขุเนกโต;
ปาติโมกฺขุทฺทิสนฺตีธ;
สมคฺโค ธมฺมโต มโต.
วคฺเค สมคฺเค วคฺโคติ, สฺิโน วิมติสฺส วา;
อุโปสถํ กโรนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เภทาธิปฺปายโต ตสฺส, โหติ ถุลฺลจฺจยํ ปน;
วคฺเค สมคฺเคนาปตฺติ, สมคฺโคติ จ สฺิโน.
อุกฺขิตฺเตน คหฏฺเน, เสเสหิ สหธมฺมิหิ;
จุตนิกฺขิตฺตสิกฺเขหิ, เอกาทสหิ วา สห.
อุโปสโถ น กาตพฺโพ, สภาคาปตฺติเกน วา;
ฉนฺเทน ปาริวุตฺเถน, กโรโต โหติ ทุกฺกฏํ.
อเทเสตฺวา ¶ ปนาปตฺตึ, นาวิกตฺวาน เวมตึ;
อุโปสโถ น กาตพฺโพ, ทิเน วา อนุโปสเถ.
อุโปสเถ ปนาวาสา, สภิกฺขุมฺหา จ ภิกฺขุนา;
อาวาโส วา อนาวาโส, น คนฺตพฺโพ กุทาจนํ.
ยสฺมึ อุโปสเถ กิจฺจํ;
อาวาเส ปน วตฺตติ;
โส เจ สภิกฺขุโก นาม;
อาวาโสติ ปกาสิโต.
อุโปสโถ กิมตฺถาย, กิมตฺถาย ปวารณา;
อุโปสโถ สมคฺคตฺโถ, วิสุทฺธตฺถา ปวารณา.
โกเปตุํ ธมฺมิกํ กมฺมํ, ปฏิกฺโกเสยฺย ทุกฺกฏํ;
ฉนฺทํ วา กายสามคฺคึ, อเทนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
โหติ ¶ ปฺจวิโธ สงฺโฆ, จตุวคฺคาทิเภทโต;
โส จ กตฺตพฺพกมฺมสฺส, วเสน ปริทีปิโต.
ปวารณํ ตถาพฺภานํ, กมฺมฺจ อุปสมฺปทํ;
เปตฺวา จตุวคฺเคน, อกตฺตพฺพํ น วิชฺชติ.
ปฺจวคฺเคน อพฺภานํ, มชฺฌเทสูปสมฺปทํ;
ทสวคฺเคน อพฺภานํ, วินา สพฺพํ ตุ วฏฺฏติ.
กมฺมํ วีสติวคฺเคน, น กตฺตพฺพํ น กิฺจิปิ;
อูเน โทโสติ าเปตุํ, นาธิเก อติเรกตา.
จตฺตาโร ปกตตฺตาว, กมฺมปฺปตฺตาติ ทีปิตา;
จตุวคฺเคน กตฺตพฺเพ, เสเสสุ จ อยํ นโย.
จตุวคฺคาทิกตฺตพฺพํ, กตฺวาสํวาสปุคฺคลํ;
คณปูรํ กโรนฺตสฺส, กตํ กุปฺปติ ทุกฺกฏํ.
ปริวาสาทิกมฺเมปิ ¶ , ตตฺรฏฺํ คณปูรกํ;
กตฺวา ปน กโรนฺตานํ, ตถา, เสสํ ตุ วฏฺฏติ.
อุโปสถกฺขนฺธกกถา.
วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกกถา
ปุริมา ปจฺฉิมา จาติ, ทุเว วสฺสูปนายิกา;
อาลโย วา วจีเภโท, กตฺตพฺโพ อุปคจฺฉตา.
วสฺสูปคมนํ วาปิ, ชานํ อนุปคจฺฉโต;
เตมาสมวสิตฺวา วา, จรนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
รุกฺขสฺส สุสิเร ฉตฺเต, จาฏิฉวกุฏีสุ วา;
อชฺโฌกาเสปิ วา วสฺสํ, อุปคนฺตุํ น วฏฺฏติ.
วสฺสจฺเฉเท อนาปตฺติ, อนฺตราโย สเจ สิยา;
ฉินฺนวสฺสสฺส ภิกฺขุสฺส, วาริตาว ปวารณา.
มาตาปิตูนํ ¶ ปน ทสฺสนตฺถํ;
ปฺจนฺนมตฺเถ สหธมฺมิกานํ;
ทฏฺุํ คิลานํ ตทุปฏฺกานํ;
ภตฺตาทิ เนสํ ปริเยสนตฺถํ.
ตถานภิรตํ คนฺตฺวา, วูปกาเสสฺสมุฏฺิตํ;
ทิฏฺึ วา ตสฺส กุกฺกุจฺจํ, วิโนเทสฺสามหนฺติ วา.
เอวํ สตฺตาหกิจฺเจน, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
อเปสิเตปิ คนฺตพฺพํ, ปเคว ปหิเต ปน.
วสฺสํ อุปคเตเนตฺถ, อนิมนฺติตภิกฺขุนา;
ธมฺมสฺส สวนตฺถาย, คนฺตุํ ปน น วฏฺฏติ.
‘‘อสุกํ ¶ นาม ทิวสํ, สนฺนิปาโต ภวิสฺสติ’’;
อิจฺเจวํ กติกา ปุพฺพํ, กตา เจ ปน วฏฺฏติ.
‘‘โธวิสฺสามิ รชิสฺสามิ, ภณฺฑก’’นฺติ น วฏฺฏติ;
สจาจริยุปชฺฌายา, ปหิณนฺติ จ วฏฺฏติ.
อุทฺเทสาทีนมตฺถาย, คนฺตุํ เนว จ วฏฺฏติ;
ครูนํ ทสฺสนตฺถาย, คนฺตุํ ลภติ ปุคฺคโล.
สเจ อาจริโย ‘‘อชฺช, มา คจฺฉาหี’’ติ ภาสติ;
รตฺติจฺเฉเท อนาปตฺติ, โหตีติ ปริทีปิตา.
ยสฺส กสฺสจิ าติสฺส, อุปฏฺากกุลสฺส วา;
คจฺฉโต ทสฺสนตฺถาย, รตฺติจฺเฉเท จ ทุกฺกฏํ.
‘‘อาคมิสฺสามิ อชฺเชว, คนฺตฺวาหํ คามก’’นฺติ จ;
สเจ ปาปุณิตุํ คจฺฉํ, น สกฺโกเตว วฏฺฏติ.
วเช สตฺเถปิ นาวายํ, ตีสุ าเนสุ ภิกฺขุโน;
วสฺสจฺเฉเท อนาปตฺติ, ปวาเรตฺุจ วฏฺฏติ.
สติ ปจฺจยเวกลฺเล, สรีราผาสุตาย วา;
เอเสว อนฺตราโยติ, วสฺสํ เฉตฺวาปิ ปกฺกเม.
เยน เกนนฺตราเยน, วสฺสํ โนปคโต หิ โย;
ทุติยา อุปคนฺตพฺพา, ฉินฺนวสฺเสน วา ปน.
วสฺสํ ¶ อนุปคนฺตฺวา วา, ตทเหว จ คจฺฉติ;
พหิทฺธา เอว สตฺตาหํ, อุปคนฺตฺวาปิ วา ปน.
วีตินาเมติ เจ ตสฺส, ปุริมาปิ น วิชฺชติ;
ปฏิสฺสเว จ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
วสฺสํ ปนุปคนฺตฺวา จ, อุฏฺาเปตฺวา น จารุณํ;
คจฺฉโต ปน สตฺตาห-กรเณเนว ภิกฺขุโน.
อนฺโตเยว จ สตฺตาหํ, นิวตฺตนฺตสฺส ตสฺส ตุ;
อนาปตฺตีติ โก วาโท, วสิตฺวา พหิ คจฺฉโต.
‘‘วสิสฺสามีธ ¶ วสฺส’’นฺติ, อาลโย ยทิ วิชฺชติ;
โนเปตสติยา วสฺสํ, เตน เสนาสนํ ปน.
คหิตํ สุคฺคหิตํ โหติ, ฉินฺนวสฺโส น โหติ โส;
ลภเตว ปวาเรตุํ, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
‘‘อิมสฺมึ วิหาเร เตมาสํ, อิมํ วสฺสํ อุเปมิ’’ติ;
นิจฺฉาริเต จ ติกฺขตฺตุํ, วสฺสํ อุปคโต สิยา.
อาทึ ตุ นวมึ กตฺวา, คนฺตุํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
อาคจฺฉตุ จ ปจฺฉา โส, มา วา โทโส น วิชฺชติ.
วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกกถา.
ปวารณกฺขนฺธกกถา
จาตุทฺทสี ปฺจทสี, สามคฺคี จ ปวารณา;
เตวาจี ทฺเวกวาจี จ, สงฺเฆ จ คณปุคฺคเล.
เอตา ปน มุนินฺเทน, วุตฺตา นว ปวารณา;
ตีณิ กมฺมานิ มฺุจิตฺวา, อนฺเตเนว ปวารเย.
ปุพฺพกิจฺจํ สมาเปตฺวา, ปตฺตกลฺเล สมานิเต;
ตฺตึ เปตฺวา สงฺเฆน, กตฺตพฺพา หิ ปวารณา.
ปวาเรนฺเตสุ ¶ เถเรสุ, นิสีเทยฺย นโว ปน;
สยํ ยาว ปวาเรยฺย, ตาว อุกฺกุฏิกฺหิ โส.
ตฺตึ วตฺวา ปวาเรยฺยุํ, จตฺตาโร วา ตโยปิ วา;
ปุพฺพกิจฺจํ สมาเปตฺวา, เอกาวาเส วสนฺติ เจ.
อฺมฺํ ปวาเรยฺยุํ, วินา ตฺตึ ทุเว ชนา;
อธิฏฺเยฺย ปเนโกปิ, เสสา สงฺฆปวารณา.
ปวาริเต ¶ จ สงฺฆสฺมึ, กเรยฺยนาคโต ปน;
อวุฏฺโ ฉินฺนวสฺโส วา, ปาริสุทฺธิอุโปสถํ.
ปฺจ ยสฺมึ ปนาวาเส, จตฺตาโร วา ตโยปิ วา;
เอเกกสฺส หริตฺวาน, สมณา เต ปวารณํ.
อฺมฺํ ปวาเรนฺติ, สเจ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
เสสํ อุโปสเถ วุตฺต-นเยนิธ นเย พุโธ.
ปาริสุทฺธิปฺปทาเนน, สมฺปาเทตตฺตโน สุจึ;
ฉนฺททาเนน สงฺฆสฺส, สพฺพํ สาเธติ, นตฺตโน.
ตสฺมา ปน อุภินฺนมฺปิ, กิจฺจสิทฺธตฺถเมวิธ;
ปาริสุทฺธิปิ ทาตพฺพา, ฉนฺทํ เทนฺเตน ภิกฺขุนา.
ฉนฺเทเกน พหูนมฺปิ, หาตพฺโพ ปาริสุทฺธิปิ;
ปรมฺปราหโฏ ฉนฺโท, น คจฺฉติ วิสุทฺธิยา.
ฉนฺทํ วา ปาริสุทฺธึ วา, คเหตฺวา วา ปวารณํ;
สามเณราทิภาวํ วา, ปฏิชาเนยฺย หารโก.
สเจ โส สงฺฆมปฺปตฺวา, วิพฺภเมยฺย มเรยฺย วา;
นาหฏฺเจว ตํ สพฺพํ, ปตฺวา เจวํ สิยาหฏํ.
สงฺฆํ ปตฺวา ปมตฺโต วา, สุตฺโต วา ขิตฺตจิตฺตโก;
นาโรเจติ อนาปตฺติ, โหติ สฺจิจฺจ ทุกฺกฏํ.
เย เต วิปสฺสนายุตฺตา, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา;
ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ, วิปสฺสนปรายณา.
ลทฺธผาสุวิหารานํ, สิยา น ปริหานิติ;
ปวารณาย สงฺคาโห, วุตฺโต กตฺติกมาสเก.
ปวารณกฺขนฺธกกถา.
จมฺมกฺขนฺธกกถา
เอฬกาชมิคานํ ¶ ¶ ตุ, จมฺมํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
โรหิเตณิกุรงฺคานํ, ปสทํมิคมาตุยา.
เปตฺวา จมฺมเมเตสํ, อฺํ ทุกฺกฏวตฺถุกํ;
ถวิโกปาหเน สพฺพํ, จมฺมํ วฏฺฏตฺยมานุสํ.
วฏฺฏนฺติ มชฺฌิเม เทเส, น คุณงฺคุณุปาหนา;
วฏฺฏนฺติ อนฺโตอาราเม, สพฺพตฺถาปิ จ โรคิโน.
ปุฏขลฺลกพทฺธา จ, ตเถว ปาลิคุณฺิมา;
ตูลปุณฺณา น วฏฺฏนฺติ, สพฺพนีลาทโยปิ จ.
จิตฺรา อุปาหนา เมณฺฑ-วิสาณูปมวทฺธิกา;
น จ วฏฺฏนฺติ โมรสฺส, ปิฺเฉน ปริสิพฺพิตา.
มชฺชารกาฬโกลูก-สีหพฺยคฺฆุทฺททีปินํ;
อชินสฺส จ จมฺเมน, น วฏฺฏติ ปริกฺขฏา.
ปุฏาทึ อปเนตฺวา วา, ฉินฺทิตฺวา วาปิ สพฺพโส;
วณฺณเภทํ ตถา กตฺวา, ธาเรตพฺพา อุปาหนา.
สพฺพาปิ ปน ธาเรตุํ, น จ วฏฺฏนฺติ ปาทุกา;
เปตฺวา ตตฺถ ปสฺสาว- วจฺจาจมนปาทุกา.
อาสนฺทิฺเจว ปลฺลงฺกํ, อุจฺจาสยนสฺิตํ;
อติกฺกนฺตปมาณํ ตุ, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
โคนกํ กุตฺตกํ จิตฺตํ, ปฏิกํ ปฏลิกมฺปิ จ;
เอกนฺตโลมึ วิกตึ, ตูลิกํ อุทฺทโลมิกํ.
กฏฺฏิสฺสํ ปน โกเสยฺยํ, หตฺถิอสฺสรถตฺถรํ;
กทลิมิคปวร-ปจฺจตฺถรณกมฺปิ จ.
เหฏฺา ¶ รตฺตวิตานสฺส, ทฺวิธา รตฺตูปธานกํ;
อกปฺปิยมิทํ สพฺพํ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
เหฏฺา ¶ อกปฺปิเย ปจฺจตฺถเร สติ น วฏฺฏติ;
อุทฺธํ เสตวิตานมฺปิ, ตสฺมึ อสติ วฏฺฏติ.
อาสนฺทึ ปน ปลฺลงฺกํ, เปตฺวา ตูลิกมฺปิ จ;
เสสํ ปน จ สพฺพมฺปิ, ลภเต คิหิสนฺตกํ.
ธมฺมาสเน อนาปตฺติ, ภตฺตคฺเคปิ นิสีทิตุํ;
ภูมตฺถรณเก ตตฺถ, สยิตุมฺปิ จ วฏฺฏติ.
จมฺมกฺขนฺธกกถา.
เภสชฺชกฺขนฺธกกถา
วุตฺตา คหปติสฺสาปิ, สมฺมุตุสฺสาวนนฺติกา;
โคนิสาทีติ กปฺปิยา, จตสฺโส โหนฺติ ภูมิโย.
สงฺฆสฺส สนฺตกํ เคหํ, สนฺตกํ ภิกฺขุโนปิ วา;
กปฺปิยํ ปน กตฺตพฺพํ, สหเสยฺยปฺปโหนกํ.
เปตฺวา ภิกฺขุมฺเหิ, ทินฺนํ กปฺปิยภูมิยา;
อตฺถาย สนฺตกํ เตสํ, เคหํ คหปเตวิทํ.
สา หิ สมฺมุติกา นาม, ยา หิ สงฺเฆน สมฺมตา;
กมฺมวาจมวตฺวา วา, วฏฺฏเตวาปโลกนํ.
ปมิฏฺกปาสาณ-ถมฺภาทิฏฺปเน ปน;
‘‘กปฺปิยกุฏึ กโรมา’’ติ, วทนฺเตหิ สมนฺตโต.
อุกฺขิปิตฺวา เปนฺเตสุ, อามสิตฺวา ปเรสุ วา;
สยเมวุกฺขิปิตฺวา วา, เปยฺยุสฺสาวนนฺติกา.
อิฏฺกาทิปติฏฺานํ ¶ , ภิกฺขูนํ วทตํ ปน;
วาจาย ปริโยสานํ, สมกาลํ ตุ วฏฺฏติ.
อาราโม อปริกฺขิตฺโต, สกโล ภุยฺยโตปิ วา;
ทุวิโธปิ จ วิฺูหิ, โคนิสาทีติ วุจฺจติ.
เอตา ¶ ปน จตสฺโสปิ, โหนฺติ กปฺปิยภูมิโย;
เอตฺถ ปกฺกฺจ วุตฺถฺจ, สพฺพํ วฏฺฏติ อามิสํ.
อุสฺสาวนนฺติกา ยา สา, ถมฺภาทีสุ อธิฏฺิตา;
ถมฺภาทีสฺวปนีเตสุ, ตทฺเสุปิ ติฏฺติ.
อปนีเตสุ สพฺเพสุ, สิยา ชหิตวตฺถุกา;
โคนิสาที ปริกฺขิตฺตา, เสสา ฉทนนาสโต.
ภิกฺขุํ เปตฺวา อฺเสํ, หตฺถโต จ ปฏิคฺคโห;
เตสฺจ สนฺนิธิ อนฺโต- วุตฺตํ ภิกฺขุสฺส วฏฺฏติ.
ภิกฺขุสฺส ภิกฺขุนิยา วา, สนฺตกํ สงฺฆิกมฺปิ วา;
อนฺโตวุตฺถฺจ ปกฺกฺจ, อุภินฺนํ น จ วฏฺฏติ.
อกปฺปกุฏิยา วุตฺถํ, สปฺปิอาทิวิมิสฺสิตํ;
‘‘อนฺโตวุตฺถ’’นฺติ นิทฺทิฏฺํ, ปมํ กาลิกทฺวยํ.
เตเหว สปฺปิอาทีหิ, ภิกฺขุนา ยาวชีวิกํ;
ปกฺกํ ตํ ปน สตฺตาหํ, วฏฺฏเตว นิรามิสํ.
สเจ อามิสสํสฏฺํ, ปกฺกํ ตํ ปริภฺุชติ;
อนฺโตวุตฺถฺจ ภิยฺโยปิ, สามปกฺกฺจ ภฺุชติ.
ยาวกาลิกมาหาโร, ปานกํ ยามกาลิกํ;
สตฺตาหกาลิกํ นาม, สปฺปิอาทิกปฺจกํ.
เสสํ ปน หลิทฺทาทิ, เภสชฺชํ ยาวชีวิกํ;
จตุธา กาลิกา วุตฺตา, อุทกํ โหตฺยกาลิกํ.
ปฏิคฺคหวเสเนว, กาลาตีตา ติกาลิกา;
โหนฺติ โทสกรา ภุตฺตา, อภุตฺตํ ตติยมฺปิ จ.
อมฺพํ ¶ ชมฺพุ จ โจจฺจ, โมจฺจ มธุ มุทฺทิกา;
สาลุ ผารุสกฺจาติ, ปานกํ อฏฺธา มตํ.
ปานกตฺถมนฺุาตํ, ผลํ ปกฺกฺจ อามกํ;
ปานเหตุ ปฏิกฺขิตฺโต, สวตฺถุกปฏิคฺคโห.
อมฺพปกฺกํ สุโกฏฺเฏตฺวา, มทฺทิตฺวา อุทเก ปน;
ปจฺฉา ปริสฺสวํ กตฺวา, ปาตุํ วฏฺฏติ ปานกํ.
วฏฺฏตาทิจฺจปากํ ¶ ตุ, อคฺคิปกฺกํ น วฏฺฏติ;
เอเสว จ นโย เสส-ปานเกสุปิ ทีปิโต.
ปุปฺผปตฺตผลุจฺฉูนํ, จตฺตาโร ปนิเม รสา;
อนฺุาตา อิมานฏฺ, ปานานิ อนุชานตา.
สพฺโพ ปุปฺผรโส วุตฺโต, มธุกสฺส รสํ วินา;
สพฺโพ ปตฺตรโส วุตฺโต, ปกฺกฑากรสํ วินา.
สตฺตนฺนํ สานุโลมานํ, ธฺานํ ผลชํ รสํ;
เปตฺวานุมโต สพฺโพ, วิกาเล ผลโช รโส.
ยาวกาลิกปตฺตาน-มปิ สีตุทเก กโต;
มทฺทิตฺวาทิจฺจปาโกปิ, วิกาเล ปน วฏฺฏติ.
ตาลฺจ นาฬิเกรฺจ, ปนสํ ลพุชมฺปิ จ;
ติปุสาลาพุกุมฺภณฺฑํ, ตถา ปุสฺสผลมฺปิ จ.
เอวเมฬาลุกฺจาติ, นเวตานิ ผลานิ หิ;
อปรณฺณฺจ สพฺพมฺปิ, สตฺตธฺานุโลมิกํ.
พทรํ ติมฺพรู เสลุ, โกสมฺพํ กรมทฺทกํ;
มาตุลุงฺคกปิตฺถฺจ, เวตฺตํ จิฺจผลมฺปิ จ.
ผลานํ เอวมาทีนํ, ขุทฺทกานํ รโส ปน;
อฏฺปานานุโลมตฺตา, นิทฺทิฏฺโ อนุโลมิเก.
สานุโลมสฺส ¶ ธฺสฺส, เปตฺวา ผลชํ รสํ;
อฺโ ผลรโส นตฺถิ, อยามกาลิโก อิธ.
เภสชฺชกฺขนฺธกกถา.
กถินกฺขนฺธกกถา
ภิกฺขูนํ วุฏฺวสฺสานํ, กถินตฺถารมพฺรวิ;
ปฺจนฺนํ อานิสํสานํ, การณา มุนิปุงฺคโว.
น ¶ อุลฺลิขิตมตฺตาทิ-จตุวีสติวชฺชิตํ;
จีวรํ ภิกฺขุนาทาย, อุทฺธริตฺวา ปุราณกํ.
นวํ อธิฏฺหิตฺวาว, วตฺตพฺพํ วจสา ปุน;
‘‘อิมินานฺตรวาเสน, กถินํ อตฺถรามิ’’ติ.
วุตฺเต ติกฺขตฺตุมิจฺเจวํ, กถินํ โหติ อตฺถตํ;
สงฺฆํ ปนุปสงฺกมฺม, อาทาย กถินํ อิติ.
‘‘อตฺถตํ กถินํ ภนฺเต, สงฺฆสฺส อนุโมทถ;
ธมฺมิโก กถินตฺถาโร’’, วตฺตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา.
‘‘สุอตฺถตํ ตยา ภนฺเต, สงฺฆสฺส กถินํ ปุน;
ธมฺมิโก กถินตฺถาโร, อนุโมทามิ’’ตีรเย.
กถินสฺส จ กึ มูลํ, กึ วตฺถุ กา จ ภูมิโย;
กติธมฺมวิโท ภิกฺขุ, กถินตฺถารมรหติ.
มูลเมกํ, สิยา วตฺถุ, ติวิธํ, ภูมิโย ฉ จ;
อฏฺธมฺมวิโท ภิกฺขุ, กถินตฺถารมรหติ.
สงฺโฆ มูลนฺติ นิทฺทิฏฺํ, วตฺถุ โหติ ติจีวรํ;
โขมาทีนิ ฉ วุตฺตานิ, จีวรานิ ฉ ภูมิโย.
ปุพฺพปจฺจุทฺธราธิฏฺา-นตฺถาโร ¶ มาติกาปิ จ;
ปลิโพโธ จ อุทฺธาโร, อานิสํสา ปนฏฺิเม.
โธวนฺจ วิจาโร จ, เฉทนํ พนฺธนมฺปิ จ;
สิพฺพนํ รชนํ กปฺปํ, ‘‘ปุพฺพกิจฺจ’’นฺติ วุจฺจติ.
สงฺฆาฏิ อุตฺตราสงฺโค, อโถ อนฺตรวาสโก;
ปจฺจุทฺธาโร อธิฏฺานํ, อตฺถาโรเปสเมว ตุ.
ปกฺกมนฺจ นิฏฺานํ, สนฺนิฏฺานฺจ นาสนํ;
สวนาสา จ สีมา จ, สหุพฺภาโรติ อฏฺิมา.
กตจีวรมาทาย, อาวาเส นิรเปกฺขโก;
อติกฺกนฺตาย สีมาย, โหติ ปกฺกมนนฺติกา.
อานิสํสมถาทาย, วิหาเร อนเปกฺขโก;
คนฺตฺวา ปน วิหารํ โส, อฺํ สุขวิหาริกํ.
ตตฺถ ¶ ตํ วิหรนฺโตว, กโรติ ยทิ จีวรํ;
นิฏฺิเต จีวเร ตสฺมึ, นิฏฺานนฺตาติ วุจฺจติ.
‘‘จีวรํ น กริสฺสามิ, น ปจฺเจสฺสํ ตมสฺสมํ’’;
เอวํ ตุ ธุรนิกฺเขเป, สนฺนิฏฺานนฺติกา มตา.
กถินจฺฉาทนํ ลทฺธา, ‘‘น ปจฺเจสฺส’’นฺติ เจ คโต;
กโรนฺตสฺเสว นฏฺํ วา, ทฑฺฒํ วา นาสนนฺติกา.
ลทฺธานิสํโส สาเปกฺโข, พหิสีมํ คโต ปน;
สุณาติ จนฺตรุพฺภารํ, สา โหติ สวนนฺติกา.
จีวราสาย ปกฺกนฺโต, พหิสีมํ คโต ปน;
‘‘ทสฺสามิ จีวรํ ตุยฺหํ’’, วุตฺโต สวติ เกนจิ.
ปุน วุตฺเต ‘‘น สกฺโกมิ, ทาตุนฺติ ตว จีวรํ’’;
อาสาย ฉินฺนมตฺตาย, อาสาวจฺเฉทิกา มตา.
วสฺสํวุฏฺวิหารมฺหา ¶ , วิหารฺํ คโต สิยา;
อาคจฺฉํ อนฺตรามคฺเค, ตทุทฺธารมติกฺกเม.
ตสฺส โส กถินุทฺธาโร, สีมาติกฺกนฺติโก มโต;
กถินานิสํสมาทาย, สาเปกฺโขว สเจ คโต.
สมฺภุณาติ ปุนาคนฺตฺวา, กถินุทฺธารเมว เจ;
ตสฺส โส กถินุทฺธาโร, ‘‘สหุพฺภาโร’’ติ วุจฺจติ.
ปกฺกมนฺจ นิฏฺานํ, สนฺนิฏฺานฺจ สีมโต;
จตฺตาโร ปุคฺคลาธีนา, สงฺฆาธีนนฺตรุพฺภโร.
นาสนํ สวนฺเจว, อาสาวจฺเฉทิกาปิ จ;
ตโยปิ กถินุพฺภารา, น ตุ สงฺฆา, น ภิกฺขุโต.
อาวาสปลิโพโธ จ, ปลิโพโธ จ จีวเร;
ปลิโพธา ทุเว วุตฺตา, ยุตฺตมุตฺตตฺถวาทินา.
อฏฺนฺนํ มาติกานํ วา, อนฺตรุพฺภารโตปิ วา;
อุพฺภาราปิ ทุเว วุตฺตา, กถินสฺส มเหสินา.
อนามนฺตาสมาทานํ, คณโต ยาวทตฺถิกํ;
ตตฺถ โย จีวรุปฺปาโท, อานิสํสา จ ปฺจิเม.
กถินกฺขนฺธกกถา.
จีวรกฺขนฺธกกถา
จีวรสฺส ¶ ปนุปฺปาทา, อฏฺ จีวรมาติกา;
สีมาย เทติ, กติกา, ภิกฺขาปฺตฺติยา, ตถา.
สงฺฆสฺส, อุภโตสงฺเฆ, วสฺสํวุฏฺสฺส เทติ จ,;
อาทิสฺส, ปุคฺคลสฺสาติ, อฏฺิมา ปน มาติกา.
ตตฺถ ¶ สีมาย เทตีติ, อนฺโตสีมํ คเตหิ ตุ;
ภิกฺขูหิ ภาเชตพฺพนฺติ, วณฺณิตํ วรวณฺณินา.
กติกาย จ ทินฺนํ เย, วิหารา เอกลาภกา;
เอตฺถ ทินฺนฺจ สพฺเพหิ, ภาเชตพฺพนฺติ วุจฺจติ.
สงฺฆสฺส ธุวการา หิ, ยตฺถ กรียนฺติ ตตฺถ จ;
ภิกฺขาปฺตฺติยา ทินฺนํ, ทินฺนํ วุตฺตํ มเหสินา.
สงฺฆสฺส ปน ยํ ทินฺนํ, อุชุภูเตน เจตสา;
ตฺหิ สมฺมุขิภูเตน, ภาเชตพฺพนฺติ วุจฺจติ.
อุภโตสงฺฆ มุทฺทิสฺส, เทติ สทฺธาย จีวรํ;
โถกา วา พหุ วา ภิกฺขู, สมภาโคว วฏฺฏติ.
วสฺสํวุฏฺสฺส สงฺฆสฺส, จีวรํ เทติ ยํ ปน;
ตํ ตสฺมึ วุฏฺวสฺเสน, ภาเชตพฺพนฺติ วณฺณิตํ.
ยาคุยา ปน ภตฺเต วา, เทติอาทิสฺส เจ ปน;
จีวรํ ตตฺถ ตตฺเถว, โยเชตพฺพํ วิชานตา.
ปุคฺคลํ ปน อุทฺทิสฺส, จีวรํ ยํ ตุ ทียติ;
ปุคฺคโลทิสฺสกํ นาม, ทานํ ตํ ตุ ปวุจฺจติ.
สหธมฺมิเกสุ โย โกจิ, ปฺจสฺวปิ ‘‘มมจฺจเย;
อยํ มยฺหํ ปริกฺขาโร, มาตุยา ปิตุโนปิ วา.
อุปชฺฌายสฺส วา โหตุ’’, วทติจฺเจวเมว เจ;
น โหติ ปน ตํ เตสํ, สงฺฆสฺเสว จ สนฺตกํ.
ปฺจนฺนํ ¶ อจฺจเย ทานํ, น จ รูหติ กิฺจิปิ;
สงฺฆสฺเสว จ ตํ โหติ, คิหีนํ ปน รูหติ.
ภิกฺขุ วา สามเณโร วา, กาลํ ภิกฺขุนุปสฺสเย;
กโรตฺยสฺส ปริกฺขารา, ภิกฺขูนํเยว สนฺตกา.
ภิกฺขุนี ¶ สามเณรี วา, วิหารสฺมึ สเจ มตา;
โหนฺติ ตสฺสา ปริกฺขารา, ภิกฺขุนีนํ ตุ สนฺตกา.
‘‘เทหิ เนตฺวาสุกสฺสา’’ติ, ทินฺนํ ตํ ปุริมสฺส ตุ;
‘‘อิทํ ทมฺมี’’ติ ทินฺนํ ตํ, ปจฺฉิมสฺเสว สนฺตกํ.
เอวํ ทินฺนวิธึ ตฺวา, มตสฺส วามตสฺส วา;
วิสฺสาสํ วาปิ คณฺเหยฺย, คณฺเห มตกจีวรํ.
มูลปตฺตผลกฺขนฺธ-ตจปุปฺผปฺปเภทโต;
ฉพฺพิธํ รชนํ วุตฺตํ, วนฺตโทเสน ตาทินา.
มูเล หลิทฺทึ, ขนฺเธสุ, มฺเชฏฺํ ตุงฺคหารกํ;
ปตฺเตสุ อลฺลิยา ปตฺตํ, ตถา ปตฺตฺจ นีลิยา.
กุสุมฺภํ กึสุกํ ปุปฺเผ, ตเจ โลทฺทฺจ กณฺฑุลํ;
เปตฺวา รชนํ สพฺพํ, ผลํ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
กิลิฏฺสาฏกํ วาปิ, ทุพฺพณฺณํ วาปิ จีวรํ;
อลฺลิยา ปน ปตฺเตน, โธวิตุํ ปน วฏฺฏติ.
จีวรานํ กถา เสสา, ปเม กถิเน ปน;
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺพา วิภาวินา.
จีวรกฺขนฺธกกถา.
มหาวคฺโค นิฏฺิโต.