📜
ปาจิตฺติยกถาวณฺณนา
๒๑๒๙-๓๐. เอวํ ตึส นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยานิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สุทฺธปาจิตฺติยานิ ทสฺเสตุมาห ‘‘ลสุณ’’นฺติอาทิ. ลสุณนฺติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโ. ‘‘ลสุณํ’’อิติ ภณฺฑิกํ วุตฺตํ อฏฺกถายํ (ปาจิ. อฏฺ. ๗๙๓-๗๙๕). จตุปฺจมิฺชาทิปฺปเภทํ ภณฺฑิกํ ลสุณํ นาม, น ตโต อูนํ. เตนาห ‘‘น เอกทฺวิติมิฺชก’’นฺติ. ปกฺกลสุณโต, สีหฬทีปสมฺภวโต จ วิเสสมาห ‘‘อามกํ มาคธํเยวา’’ติ. มคเธสุ ชาตํ มาคธํ, ‘‘วุตฺต’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺโธ. ยถาห ‘‘มคธรฏฺเ ชาตลสุณเมว ¶ หิ อิธ ลสุณนฺติ อธิปฺเปต’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺ. ๗๙๕). ตํ ‘‘ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหตีติ สมฺพนฺโธ. วุตฺตปฺปการํ ปาจิตฺติยฺจ อชฺโฌหารวเสนาติ ทสฺเสตุมาห ‘‘อชฺโฌหารวเสเนว, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย’’ติ.
๒๑๓๑. ตเทว ¶ วกฺขติ ‘‘ทฺเว ตโย’’ติอาทินา. สทฺธินฺติ เอกโต. สงฺขาทิตฺวาติ คลพิลํ อปฺปเวเสตฺวา ทนฺเตหิ สํจุณฺณิยนฺตี ขาทิตฺวา. อชฺโฌหรติ ปรคลํ กโรติ.
๒๑๓๒. ตตฺถาติ ตสฺมึ ภณฺฑิกลสุเณ. ‘‘มิฺชานํ คณนายา’’ติ อิมินา อชฺโฌหารปโยคคณนาเยว ทีปิตา. ยถาห ‘‘ภินฺทิตฺวา เอเกกํ มิฺชํ ขาทนฺติยา ปน ปโยคคณนาย ปาจิตฺติยานี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๗๙๕).
๒๑๓๓. สภาวโต วฏฺฏนฺเตวาติ โยชนา.
๒๑๓๕. ยถาวุตฺตปลณฺฑุกาทีนํ นานตฺตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอกา มิฺชา’’ติอาทิ. อิธ มิฺชานํ วเสเนว นานตฺตํ ทสฺสิตํ. อฏฺกถายํ ปน วณฺณวเสนาปิ. ยถาห ‘‘ปลณฺฑุโก ปณฺฑุวณฺโณ โหติ. ภฺชนโก โลหิตวณฺโณ. หริตโก หริตปณฺณวณฺโณ’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๗๙๗).
๒๑๓๖. ‘‘สาฬเว อุตฺตริภงฺคเก’’ติ ปทจฺเฉโท. ‘‘พทรสาฬวาทีสู’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๗๙๗) อฏฺกถาวจนโต เอตฺถ พทร-สทฺโท เสโส. พทรสาฬวํ นาม พทรผลานิ สุกฺขาเปตฺวา จุณฺเณตฺวา กาตพฺพา ขาทนียวิกติ. อุมฺมตฺติกาทีนนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน อาทิกมฺมิกา คหิตา. ยถาห ‘‘อุมฺมตฺติกาย อาทิกมฺมิกายา’’ติ (ปาจิ. ๗๙๗).
ปมํ.
๒๑๓๗. สมฺพาเธติ ¶ ปฏิจฺฉนฺโนกาเส. ตสฺส วิภาคํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อุปกจฺเฉสุ มุตฺตสฺส กรเณปิ วา’’ติ.
๒๑๓๘. อสฺสา ตถา ปาจิตฺตีติ สมฺพนฺโธ. ‘‘น โลมคณนายา’’ติ อิมินา ‘‘ปโยคคณนายา’’ติ อิทเมว สมตฺถยติ.
๒๑๓๙. อาพาเธติ กณฺฑุอาทิเก โรเค. ยถาห – ‘‘อาพาธปจฺจยาติ กณฺฑุกจฺฉุอาทิอาพาธปจฺจยา’’ติ ¶ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๐๑). มคฺคสํวิธานสมา มตาติ ภิกฺขุนิยา สํวิธาย เอกทฺธานสิกฺขาปเทน สทิสา มตา าตาติ อตฺโถ.
ทุติยํ.
๒๑๔๐. ปทุมสฺส วา ปุณฺฑรีกสฺส วา อนฺตมโส เกสเรนาปิ กามราเคน มุตฺตกรณสฺส ตลฆาตเน มุตฺตกรณมฺปิ ปหารทาเน ปาจิตฺติ โหตีติ โยชนา. เกสเรนาปีติ อปิ-สทฺเทน มหาปทุมปณฺเณหิ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ทีเปติ. ยถาห – ‘‘อนฺตมโส อุปฺปลปตฺเตนาปีติ เอตฺถ ปตฺตํ ตาว มหนฺตํ, เกสเรนาปิ ปหารํ เทนฺติยา อาปตฺติเยวา’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๐๓).
๒๑๔๑. ตตฺถาติ ตสฺมึ มุตฺตกรณตเล.
ตติยํ.
๒๑๔๒. ยา ปน ภิกฺขุนี กามราคปเรตา กามราเคน ปีฬิตา อตฺตโน พฺยฺชเน มุตฺตปเถ อุปฺปลปตฺตมฺปิ ปเวเสติ, น วฏฺฏติ ปาจิตฺติ โหตีติ โยชนา. ปิ-สทฺเทน ‘‘เกสรมตฺตมฺปิ ปน ปเวเสนฺติยา อาปตฺติเยวา’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๑๒) อฏฺกถา อุลฺลิงฺคิตา.
๒๑๔๓-๔. ยทฺเยวํ ¶ ‘‘ชตุมฏฺเก ปาจิตฺติย’’นฺติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อิทํ…เป… ชตุมฏฺก’’นฺติ. อิทํ ชตุมฏฺกํ วตฺถุวเสเนว วุตฺตนฺติ ‘‘อถ โข สา ภิกฺขุนี ชตุมฏฺกํ อาทิยิตฺวา โธวิตุํ วิสฺสริตฺวา เอกมนฺตํ ฉฑฺเฑสิ. ภิกฺขุนิโย มกฺขิกาหิ สมฺปริกิณฺณํ ปสฺสิตฺวา เอวมาหํสุ ‘กสฺสิทํ กมฺม’นฺติ. สา เอวมาห ‘มยฺหิทํ กมฺม’นฺติ. ยา ตา ภิกฺขุนิโย อปฺปิจฺฉา, ตา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ ‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุนี ชตุมฏฺกํ อาทิยิสฺสตี’’ติ (ปาจิ. ๘๐๖) อาคตวตฺถุวเสเนว วุตฺตํ, น ตํ วินา อฺสฺส วฏฺฏกสฺส สมฺภวโตติ อธิปฺปาโย. ชตุมฏฺกํ นาม ชตุนา กโต มฏฺทณฺฑโก.
ทณฺฑนฺติ ¶ เอตฺถ ‘‘ยํ กิฺจี’’ติ เสโส. ยถาห ‘‘อนฺตมโส อุปฺปลปตฺตมฺปิ มุตฺตกรณํ ปเวเสตี’’ติ (ปาจิ. ๘๐๘). เอตมฺปิ จ อติมหนฺตํ, เกสรมตฺตมฺปิ ปน ปเวเสนฺติยา อาปตฺติ เอว. เอฬาลุกนฺติ กกฺการิผลํ วา. ตสฺมินฺติ อตฺตโน มุตฺตกรเณ.
๒๑๔๕. อาพาธปจฺจยาติ มุตฺตกรณปฺปเทเส ชาตวณาทิมฺหิ วณฏฺานนิรุปนาทิปจฺจยา.
จตุตฺถํ.
๒๑๔๖. อคฺคปพฺพทฺวยาธิกนฺติ อคฺคปพฺพทฺวยโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อธิกํ. ยถาห ‘‘อนฺตมโส เกสคฺคมตฺตมฺปิ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๘๑๒). ทกสุทฺธึ กโรนฺติยาติ มุตฺตกรณฏฺาเน โธวนํ กโรนฺติยา. ยถาห ‘‘อุทกสุทฺธิกํ นาม มุตฺตกรณสฺส โธวนา วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. ๘๑๒).
๒๑๔๗. ‘‘ตีณี’’ติ ¶ อิมินา เอกงฺคุลิยา ปพฺพทฺวยสฺส ปเวเสตฺวา โธวเน โทสาภาวํ ทีเปติ. ทีฆโตติ องฺคุลิยา ทีฆโต. ตีณิ ปพฺพานิ คมฺภีรโต มุตฺตกรเณ ปเวเสตฺวา อุทกสุทฺธึ อาทิยนฺติยา ปาจิตฺติยํ ภเวติ โยชนา.
๒๑๔๘. ติสฺโส, จตสฺโส วา องฺคุลิโย เอกโต กตฺวา วิตฺถาเรน ปเวสเน เอกปพฺเพปิ ปวิฏฺเ ‘‘ทฺวงฺคุลปพฺพปรม’’นฺติ นิยมิตปฺปมาณาติกฺกมโต อาห ‘‘เอกปพฺพมฺปิ ยา ปนา’’ติ. ยา ปน ภิกฺขุนี จตุนฺนํ วาปิ องฺคุลีนํ ติสฺสนฺนํ วาปิ องฺคุลีนํ เอกปพฺพมฺปิ วิตฺถารโต ปเวเสติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนา.
๒๑๔๙. อิตีติ เอวํ. สพฺพปฺปกาเรนาติ คมฺภีรปเวสนาทินา สพฺเพน ปกาเรน. อภิพฺยตฺตตรํ กตฺวาติ สุปากฏตรํ กตฺวา. อยมตฺโถติ ‘‘เอกิสฺสงฺคุลิยา ตีณี’’ติอาทินา วุตฺโต อยมตฺโถ.
๒๑๕๐. ทฺวงฺคุลปพฺเพ โทโส นตฺถีติ โยชนา. อุทกสุทฺธิปจฺจเย ปน สติปิ ผสฺสสาทิยเน ¶ ยถาวุตฺตปริจฺเฉเท อนาปตฺติ. อธิกมฺปีติ ทฺวงฺคุลปพฺพโต อธิกมฺปิ. อุทกสุทฺธึ กโรนฺติยา โทโส นตฺถีติ โยชนา.
๒๑๕๑. ตถา อุทกสุทฺธึ กโรนฺตีนํ อุมฺมตฺติกาทีนํ อนาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนา.
ปฺจมํ.
๒๑๕๒. ภฺุชโต ปน ภิกฺขุสฺสาติ ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตรํ ภฺุชโต ภิกฺขุสฺส. ยถาห ‘‘ภฺุชนฺตสฺสาติ ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตรํ โภชนํ ภฺุชนฺตสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๘๑๗). ปานียํ วา วิธูปนํ ¶ วาติ วกฺขมานํ ปานียํ, พีชนียฺจ. อุปติฏฺเยฺยาติ ‘‘หตฺถปาเส ติฏฺตี’’ติ (ปาจิ. ๘๑๗) วจนโต เอตฺถ อุป-สทฺโท หตฺถปาสสงฺขาตํ สมีปํ วทตีติ เวทิตพฺพํ.
๒๑๕๓. วตฺถโกณาทิ ยา กาจิ ‘‘พีชนี’’ติ วุจฺจตีติ โยชนา, อิมินา ‘‘พีชนิกิจฺจํ สมฺปาเทสฺสามี’’ติ อธิฏฺาย คหิตจีวรโกณปฺปการํ ยํ กิฺจิ ‘‘พีชนี’’ติ วุจฺจตีติ อตฺโถ.
๒๑๕๔. ‘‘อถ โข สา ภิกฺขุนี ตสฺส ภิกฺขุโน ภฺุชนฺตสฺส ปานีเยน จ วิธูปเนน จ อุปติฏฺิตฺวา อจฺจาวทติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุนึ อปสาเทติ ‘มา, ภคินิ, เอวรูปํ อกาสิ, เนตํ กปฺปตี’ติ. ‘ปุพฺเพ มํ ตฺวํ เอวฺจ เอวฺจ กโรสิ, อิทานิ เอตฺตกํ น สหสี’ติ ปานียถาลกํ มตฺถเก อาสุมฺภิตฺวา วิธูปเนน ปหารํ อทาสี’’ติ (ปาจิ. ๘๑๕) อิมสฺมึ วตฺถุมฺหิ ภิกฺขูหิ อาโรจิเต ‘‘กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนี ภิกฺขุสฺส ปหารํ ทสฺสตี’’ติอาทีนิ (ปาจิ. ๘๑๕) วตฺวา ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ภิกฺขุสฺส ภฺุชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๘๑๖) วุตฺตตฺตา ปหารปจฺจยา นุ โขติ อาสงฺกํ นิวตฺเตตุมาห ‘‘หตฺถปาเส อิธ านปจฺจยาปตฺติ ทีปิตา’’ติ. เอตฺถ จ อาสุมฺภิตฺวาติ ปาเตตฺวา. อิธาติ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสฺส ปหาโร ทาตพฺโพ. ยา ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. ๔๒๐) ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก ¶ วุตฺตํ คเหตฺวา อาห ‘‘ปหารปจฺจยา วุตฺตํ, ขนฺธเก ทุกฺกฏํ วิสุ’’นฺติ. อิมินา วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส การณํ ทสฺสิตํ โหติ.
๒๑๕๕. หตฺถปาสํ ชหิตฺวาติ เอตฺถ ‘‘โภชนํ ภฺุชโต’’ติ จ ขาทนํ ขาทโตติ เอตฺถ ‘‘หตฺถปาเส’’ติ จ วตฺตพฺพํ ¶ . โภชนํ ภฺุชโต หตฺถปาสํ ชหิตฺวา อุปติฏฺนฺติยา วา ขาทนํ ขาทโต หตฺถปาเส อุปติฏฺนฺติยา วา โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏนฺติ โยชนา.
๒๑๕๖. เทตีติ ปานียํ วา สูปาทึ วา ‘‘อิมํ ปิวถ, อิมินา ภฺุชถา’’ติ เทติ. ตาลวณฺฏํ ‘‘อิมินา พีชนฺตา ภฺุชถา’’ติ เทติ. ทาเปตีติ อฺเน อุภยมฺปิ ทาเปติ. อิทํ สิกฺขาปทํ สมุฏฺานโต เอฬกโลเมน สมํ มตนฺติ โยชนา.
ฉฏฺํ.
๒๑๕๗. วิฺตฺวาติ สยํ วิฺตฺวา, อฺาย วา วิฺาเปตฺวา. ‘‘วิฺตฺวา วา วิฺาเปตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. ๘๒๑) หิ สิกฺขาปทํ. อามกํ ธฺนฺติ อปกฺกํ อภฏฺํ สาลิอาทิกํ สตฺตวิธํ ธฺํ. ยถาห – ‘‘อามกธฺํ นาม สาลิ วีหิ ยโว โคธุโม กงฺคุ วรโก กุทฺรูสโก’’ติ (ปาจิ. ๘๒๒). โกฏฺเฏตฺวาติ มุสเลหิ โกฏฺเฏตฺวา. ยทิ ปริภฺุชตีติ โยชนา.
๒๑๕๘-๖๐. ‘‘ภฺุชิสฺสามีติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ ปโยคทุกฺกฏํ นาม, ตสฺมา น เกวลํ ปฏิคฺคหเณเยว ทุกฺกฏํ โหตี’’ติอาทินา (ปาจิ. อฏฺ. ๘๒๒) อฏฺกถาคตํ วิภาคํ ทสฺเสตุมาห ‘‘น เกวลํ ตุ ธฺาน’’นฺติอาทิ. ปนาติ อปิ-สทฺทตฺเถ, สุกฺขาปเนปีติ อตฺโถ. ภชฺชนตฺถายาติ เอตฺถ ‘‘วทฺทลิทิวเส’’ติ เสโส. ‘‘กปลฺลสชฺชเน อุทฺธนสชฺชเน’’ติ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํ. ทพฺพิสชฺชเนติ กฏจฺฉุสมฺปาทเน. ตตฺถ กปลฺลเก ธฺปกฺขิปเนติ โยชนา. ‘‘ฆฏฺฏนโกฏฺฏเน’’ติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน น-การโลปํ กตฺวา ‘‘ฆฏฺฏโกฏฺฏเน’’ติ วุตฺตํ.
๒๑๖๑-๓. ปมาณ-สทฺทสฺส ¶ อาวตฺตลิงฺคสงฺขฺยตฺตา อาห ‘‘โภชนฺเจว วิฺตฺติปมาณ’’นฺติ ¶ . อาวตฺตลิงฺคสงฺขฺยตฺตํ นาม นิยตลิงฺเคกตฺตพหุตฺตํ. ตถา เหตฺถ ปมาณ-สทฺโท นิยตนปุํสกลิงฺเค นิยเตกตฺตํ วุจฺจติ. เอตฺถ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท โภชนฺเจว วิฺตฺติ จาติ อิทํ ทฺวยํ หิ ยสฺมา ปมาณํ, ตสฺมา สยํ วิฺตฺวา วา อฺโต ภชฺชนาทีนิ การาเปตฺวา วา อฺาย ปน วิฺาเปตฺวา สยํ ภชฺชนาทีนิ กตฺวา วา ยา ปน ภิกฺขุนี อชฺโฌหรติ, ตสฺสา อชฺโฌหารปโยเคสุ ปาจิตฺติโย สิยุนฺติ โยชนา.
มหาปจฺจริยํ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๒๓) วุตฺตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘มาตรํ วา’’ติอาทิ. มาตรํ วาปิ ยาจิตฺวาติ เอตฺถ วา-สทฺโท อตฺถนฺตรวิกปฺปเน. ปิ-สทฺโท สมฺภาวเน. มาตรํ วา ปิตรํ วา อฺํ วา าตกํ วา ปวาริตํ วา อามกธฺํ ยาจิตฺวา วา อฺาย การาเปตฺวา วา ยา ปริภฺุชติ, ตสฺสา ปาจิตฺตีติ โยชนา.
๒๑๖๔. อวิฺตฺติยา ลทฺธํ สยํ วา ภชฺชนาทีนิ กตฺวา วา อฺาย การาเปตฺวา วา ยา ปริภฺุชติ, ตสฺสา ทุกฺกฏนฺติ โยชนา.
๒๑๖๕. อฺาย ปน วิฺตฺติยา ลทฺธํ ตาย การาเปตฺวาปิ สยํ กตฺวา วา อชฺโฌหรนฺติยา ตถา อาปตฺติ ทุกฺกฏนฺติ โยชนา. อิทฺจ มหาปจฺจริยาคตนยํ คเหตฺวา วุตฺตํ. มหาอฏฺกถายํ ปน ‘‘อฺาย วิฺตฺตํ ภฺุชนฺติยา ทุกฺกฏ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๒๒) วุตฺตตฺตา วิฺตฺติยาปิ อฺาย ลทฺธํ อามกํ ธฺํ ตาย การาเปตฺวา วา สยํ กตฺวา วา ปริภฺุชนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมว วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
๒๑๖๖-๗. เสทกมฺมาทิอตฺถายาติ ¶ วาตโรคาทินา อาตุรานํ เสทนาทิปฏิการตฺถาย. อิธ ‘‘อฺาตกอปฺปวาริตฏฺาเนปี’’ติ เสโส. ภิกฺขูนมฺปิ เอเสว นโย. เปตฺวา สตฺต ธฺานิ าตกปวาริตฏฺาเน เสสวิฺตฺติยาปิ อนาปตฺตีติ าตพฺพนฺติ โยชนา. เสสวิฺตฺติยาติ มุคฺคมาสอลาพุกุมฺภณฺฑกาทีนํ วุตฺตธฺาวเสสานํ วิฺตฺติยา.
สาลิอาทีนํ สตฺตนฺนํ ธฺานํ ทุกฺกฏสฺส วุตฺตตฺตา, อนามาสตฺตา จ สพฺเพน สพฺพํ น วฏฺฏนฺตีติ ทสฺเสตุมาห ‘‘าตกานมฺปี’’ติอาทิ.
๒๑๖๘. ลทฺธนฺติ ¶ ลพฺภมานํ. นวกมฺเมสูติ นวกมฺมตฺถาย, นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมํ. เอตฺถ ‘‘สมฺปฏิจฺฉิตุ’’นฺติ เสโส. ‘‘อวิฺตฺติยา ลพฺภมานํ ปน นวกมฺมตฺถาย สมฺปฏิจฺฉิตุํ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๒๓) มหาปจฺจริยํ วุตฺตํ.
สตฺตมํ.
๒๑๖๙. สงฺการนฺติ กจวรํ. วิฆาสกํ วาติ อุจฺฉิฏฺกมจฺฉกณฺฏกมํสฏฺิจลกมุขโธวนาทิกํ ยํ กิฺจิ. ฉฑฺเฑยฺย วาติ เอตฺถ ‘‘สย’’นฺติ เสโส ‘‘ฉฑฺฑาเปยฺย ปเรหี’’ติ วกฺขมานตฺตา. กุฏฺฏสฺส ติโร ติโรกุฏฺฏํ, ตสฺมึ, กุฏฺฏสฺส ปรภาเคติ อตฺโถ. ‘‘ปากาเรปิ อยํ นโย’’ติ วกฺขมานตฺตา กุฏฺฏนฺติ วา พฺยติริตฺตา ภิตฺติ คเหตพฺพา.
๒๑๗๑. เอกาติ เอตฺถ อาปตฺตีติ เสโส. ‘‘ตสฺสา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธ.
๒๑๗๒. ฉฑฺฑเนติ เอตฺถ ปิ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโ. ทนฺตกฏฺสฺส ฉฑฺฑเนปิ ภิกฺขุนิยา ปาจิตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนา.
๒๑๗๓-๔. สพฺพตฺถาติ ¶ วุตฺตปฺปกาเรสุ สพฺเพสุ วิกปฺเปสุ. อนาปตฺติวิสยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อวลฺเชปี’’ติอาทิ. อวลฺเช าเน อโนโลเกตฺวา ฉฑฺเฑนฺติยาปิ วา วลฺเช าเน โอโลเกตฺวาปิ วา ปน ฉฑฺเฑนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนา. ฉฑฺฑนํ กฺริยํ. อโนโลกนํ อกฺริยํ.
อฏฺมํ.
๒๑๗๕-๖. ยา ปน ภิกฺขุนี เขตฺเต วา นาฬิเกราทิอาราเม วา ยตฺถ กตฺถจิ โรปิเม หริตฏฺาเน ตานิ วิฆาสุจฺจารสงฺการมุตฺตสงฺขาตานิ จตฺตาริ วตฺถูนิ สเจ สยํ ฉฑฺเฑติ วา, ตถา ปเร ฉฑฺฑาเปติ วา, ตสฺสา ภิกฺขุนิยา อาปตฺติวินิจฺฉโย วุตฺตนโย ‘‘เอเกก’’มิจฺจาทินา ยถาวุตฺตปกาโรติ โยชนา.
๒๑๗๗-๘. ยา ปน ภิกฺขุนี หริเต เขตฺเต นิสีทิตฺวา ภฺุชมานา วา ตถา หริเต ตตฺถ ¶ เขตฺเต อุจฺฉุอาทีนิ ขาทนฺติ ขาทมานา คจฺฉนฺตี วา ยทิ อุจฺฉิฏฺํ อุทกํ วา จลกาทึ วา ฉฑฺเฑติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนา. จลกํ นาม วมิกรํ.
๒๑๗๙. ตาทิเส หริเต าเน อนฺตมโส มตฺถกฉินฺนํ นาฬิเกรมฺปิ ชลํ ปิวิตฺวา ฉฑฺเฑนฺติยา อาปตฺติ สิยาติ โยชนา.
๒๑๘๐. สพฺเพสนฺติ ภิกฺขุภิกฺขุนีนํ.
๒๑๘๑. ลายิตมฺปิ เขตฺตํ ปุน โรหณตฺถาย มนุสฺสา รกฺขนฺติ เจ, ตตฺถ ตสฺมึ เขตฺเต วิฆาสุจฺจาราทีนิ ฉฑฺเฑนฺติยา อสฺสา ภิกฺขุนิยา ยถาวตฺถุกเมว หิ ปาจิตฺติยเมวาติ ¶ โยชนา. ‘‘อสฺสา ยถาวตฺถุก’’นฺติ อิมินา ภิกฺขุสฺส ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตเมว โหติ.
๒๑๘๒. ฉฑฺฑิเต เขตฺเตติ มนุสฺเสหิ อุทฺธฏสสฺเส เขตฺเต. ยถาห – ‘‘มนุสฺเสสุ สสฺสํ อุทฺธริตฺวา คเตสุ ฉฑฺฑิตเขตฺตํ นาม โหติ, ตตฺถ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๓๐). เอวํ อกเตปิ เขตฺเต สามิเก อาปุจฺฉิตฺวา กาตุํ วฏฺฏติ. ยถาห ‘‘สามิเก อปโลเกตฺวา ฉฑฺเฑตี’’ติ (ปาจิ. ๘๓๒). อิธ เขตฺตปาลกา, อารามาทิโคปกา จ สามิกา เอว. สงฺฆสฺส เขตฺเต, อาราเม จ สเจ ‘‘ตตฺถ กจวรํ น ฉฑฺเฑตพฺพ’’นฺติ กติกา นตฺถิ, ภิกฺขุสฺส ฉฑฺเฑตุํ วฏฺฏติ สงฺฆปริยาปนฺนตฺตา, น ภิกฺขุนีนํ. ตาสํ ปน ภิกฺขุสงฺเฆ วุตฺตนเยน น วฏฺฏติ, น ตสฺส ภิกฺขุสฺส, เอวํ สนฺเตปิ สารุปฺปวเสน กาตพฺพนฺติ. สพฺพนฺติ อุจฺจาราทิ จตุพฺพิธํ.
นวมํ.
๒๑๘๓. เอตฺถ ‘‘นจฺจํ นาม ยํ กิฺจิ นจฺจํ. คีตํ นาม ยํ กิฺจิ คีตํ. วาทิตํ นาม ยํ กิฺจิ วาทิต’’นฺติ (ปาจิ. ๘๓๕) วจนโต ‘‘ยํ กิฺจี’’ติ เสโส. ยา ปน ภิกฺขุนี ยํ กิฺจิ นจฺจํ วา ยํ กิฺจิ คีตํ วา ยํ กิฺจิ วาทิตํ วา ทสฺสนตฺถาย คจฺเฉยฺยาติ โยชนา. ตตฺถ ยํ กิฺจิ นจฺจนฺติ นฏาทโย วา นจฺจนฺตุ โสณฺฑา วา, อนฺตมโส โมรสุกมกฺกฏาทโยปิ, สพฺพมฺเปตํ นจฺจเมว. ยํ กิฺจิ คีตนฺติ นฏาทีนํ วา คีตํ โหตุ อริยานํ ปรินิพฺพานกาเล รตนตฺตยคุณูปสํหิตํ สาธุกีฬิตคีตํ วา อสฺตภิกฺขูนํ ¶ ธมฺมภาณกคีตํ วา, สพฺพมฺเปตํ คีตเมว. ยํ กิฺจิ วาทิตนฺติ ฆนาทิวาทนียภณฺฑวาทิตํ วา โหตุ กุฏเภริวาทิตํ วา อนฺตมโส อุทรเภริวาทิตมฺปิ ¶ , สพฺพมฺเปตํ วาทิตเมว. ‘‘ทสฺสนสวนตฺถายา’’ติ วตฺตพฺเพ วิรูเปกเสสนเยน ‘‘ทสฺสนตฺถายา’’ติ วุตฺตํ. ปฺจนฺนํ วิฺาณานํ ยถาสกํ วิสยสฺส อาโลจนสภาวตาย วา ‘‘ทสฺสนตฺถาย’’ อิจฺเจว วุตฺตํ.
๒๑๘๔. ปุพฺพปโยคทุกฺกเฏน สห ปาจิตฺติยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ทสฺสนตฺถาย นจฺจสฺสา’’ติอาทิ. คีตสฺสาติ เอตฺถ ‘‘วาทิตสฺสา’’ติ ปกรณโต ลพฺภติ.
๒๑๘๕. เอกปโยเคนาติ เอกทิสาวโลกนปโยเคน. เตเนว วกฺขติ ‘‘อฺสฺมิมฺปิ…เป… สิยุ’’นฺติ. ปสฺสตีติ เอตฺถ ‘‘นจฺจ’’นฺติ เสโส. เตสนฺติ เยสํ นจฺจํ ปสฺสติ. ปิ-สทฺเทน วาทิตมฺปิ สมฺปิณฺเฑติ. ยถาห ‘‘เตสํเยว คีตวาทิตํ สุณาติ, เอกเมว ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๓๖).
๒๑๘๖. อฺโตติ อฺสฺมึ ทิสาภาเค.
๒๑๘๗. ‘‘วิสุํ ปาจิตฺติโย สิยุ’’นฺติ อิทเมว ปกาเสตุมาห ‘‘ปโยคคณนาเยตฺถ, อาปตฺติคณนา สิยา’’ติ. เอตฺถาติ อิมสฺมึ นานาทิสาภาเค. นจฺจคีตวาทิตานํ ทสฺสนสวเน อฏฺกถาคตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘นจฺจิตุ’’นฺติอาทิ.
๒๑๘๘. ‘‘นจฺจ อิตี’’ติ ปทจฺเฉโท, ‘‘นจฺจาหี’’ติปิ ปาโ. อุปฏฺานนฺติ เภริสทฺทปูชํ. สมฺปฏิจฺฉิตุนฺติ ‘‘สาธู’’ติ อธิวาเสตุํ. อิมสฺส อุปลกฺขณวเสน วุตฺตตฺตา นจฺจคีเตปิ เอเสว นโย.
๒๑๘๙-๙๐. สพฺพตฺถาติ นจฺจนาทีสุ สพฺพตฺถ. อุปฏฺานํ กโรมาติ ตุมฺหากํ เจติยสฺส นจฺจาทีหิ อุปหารํ กโรมาติ. อุปฏฺานํ ปสตฺถนฺติ อุปฏฺานกรณํ นาม สุนฺทรนฺติ.
ยา ¶ อาราเมเยว จ ตฺวา ปสฺสติ วา สุณาติ วาติ โยชนา, อิธ ‘‘อนฺตราราเม วา’’ติอาทิ ¶ เสโส. ‘‘อาราเม ตฺวา อนฺตราราเม วา พหิอาราเม วา นจฺจาทีนิ ปสฺสติ วา สุณาติ วา, อนาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๓๗) อฏฺกถาย วุตฺตํ. ‘‘ตฺวา’’ติ วุตฺเตปิ สพฺเพสุปิ อิริยาปเถสุ ลพฺภติ. อาราเม ตฺวาติ น เกวลํ ตฺวาว, ตโต คนฺตฺวาปิ สพฺพิริยาปเถหิปิ ลภติ. ‘‘อาราเม ิตา’’ติ (ปาจิ. ๘๓๗) ปน อารามปริยาปนฺนทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. อิตรถา นิสินฺนาปิ น ลเภยฺยาติ คณฺิปทาทีสุ วุตฺตํ. ภิกฺขูนมฺปิ เอเสว นโย.
๒๑๙๑. ยา อตฺตโน ิโตกาสํ อาคนฺตฺวา ปโยชิตํ ปสฺสติ วา สุณาติ วาติ โยชนา. ิโตกาสนฺติ เอตฺถ คตินิวตฺติสามฺเน สยิตนิสินฺนมฺปิ คยฺหติ. ตถารูปา หิ การณา คนฺตฺวา ปสฺสนฺติยา วาปีติ โยชนา. การณํ นาม สลากภตฺตาทิการณํ. ยถาห ‘‘สติ กรณีเยติ สลากภตฺตาทีนํ วา อตฺถาย อฺเน วา เกนจิ กรณีเยน คนฺตฺวา คตฏฺาเน ปสฺสติ วา สุณาติ วา, อนาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๓๗).
๒๑๙๒. มคฺคํ คจฺฉนฺตี ปฏิปเถ นจฺจํ อฏฺตฺวา ปสฺสตีติ เอวํ ปสฺสนฺติยาปิ จ ตถา อนาปตฺตีติ อชฺฌาหารโยชนา. ปฏิปเถติ คมนมคฺคาภิมุเข. อาปทาสุปีติ ตาทิเสน อุปทฺทเวน อุปทฺทุตา สมชฺชฏฺานํ ปวิสติ, เอวํ ปวิสิตฺวา ปสฺสนฺติยา วา สุณนฺติยา วา อนาปตฺติ.
๒๑๙๓. อิทํ สิกฺขาปทํ สมุฏฺานโต เอฬกโลมสิกฺขาปเทน สมํ มตํ ‘‘สมาน’’นฺติ วิฺาตํ.
ทสมํ.
ลสุณวคฺโค ปโม.
๒๑๙๔-๕. อิธ ¶ อิมสฺมึ สาสเน ยา ปน ภิกฺขุนี รตฺตนฺธการสฺมึ อปฺปทีเป ปุริเสน สทฺธึ เอกิกา สเจ สนฺติฏฺติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ โยชนา. รตฺตนฺธการสฺมินฺติ รตฺติยํ. รตฺติปริยาโย หิ รตฺตนฺธการ-สทฺโท. ยถาห ปทภาชเน ‘‘รตฺตนฺธกาเรติ โอคฺคเต สูริเย’’ติ (ปาจิ. ๘๔๐). อปฺปทีเปติ ปชฺโชตจนฺทสูริยอคฺคีสุ เอเกนาปิ อโนภาสิเต, อิมินา ¶ รตฺติกฺเขตฺตํ ทสฺเสติ. ‘‘สนฺติฏฺตี’’ติ อิมินา คมนนิสินฺนสยนสงฺขาตํ อิริยาปถตฺติกฺจ อุปลกฺขิตนฺติ ทฏฺพฺพํ. วุตฺตฺหิ วชิรพุทฺธินา ‘‘สนฺติฏฺเยฺยาติ เอตฺถ านาปเทเสน จตุพฺพิโธปิ อิริยาปโถ สงฺคหิโต, ตสฺมา ปุริเสน สทฺธึ จงฺกมนาทีนิ กโรนฺติยาปิ ปาจิตฺติยฺจ อุปลพฺภตี’’ติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย ๘๓๙ โถกํ วิสทิสํ). ปุริเสน สทฺธินฺติ สนฺติฏฺิตุํ, สลฺลปิตฺุจ วิฺุนา มนุสฺสปุริเสน สทฺธึ.
รหสฺสาทวเสน ปุริสสฺส หตฺถปาสํ สมาคนฺตฺวา เตน สทฺธึ สลฺลปนฺติยา วา ปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ โยชนา.
๒๑๙๖-๗. ยา ปน ภิกฺขุนี สเจ มนุสฺสปุริสสฺส หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา สนฺติฏฺติ วา สลฺลปติ วา, ยกฺขเปตติรจฺฉานคตานํ หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา สนฺติฏฺติ วา สลฺลปติ วา, ตสฺสา ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนา.
วิฺุคฺคหเณน อวิฺู ปุริโส อนาปตฺตึ น กโรตีติ ทีเปติ.
๒๑๙๘. อฺวิหิตายาติ รโหอสฺสาทโต อฺํ จินฺเตนฺติยา. ยถาห ‘‘รโหอสฺสาทโต อฺวิหิตาว หุตฺวา’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๔๑). จตุตฺเถน, ฉฏฺเน จ สมุฏฺาเนน สมุฏฺานโต ¶ เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ. สนฺติฏฺนสลฺลปนวเสน กฺริยํ. สฺาย วิโมกฺโข เอตสฺมินฺติ สฺาวิโมกฺขกํ.
ปมํ.
๒๑๙๙. ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเสติ กุฏฺฏาทีสุ เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส. อิทํ วจนํ.
ทุติยํ.
๒๒๐๐. ตติเย ‘‘อชฺโฌกาเส’’ติ จ จตุตฺเถ ‘‘รถิกาย, พฺยูเห, สิงฺฆาฏเก’’ติ ปทานิ จ วชฺเชตฺวา อวเสสํ สนฺธายาห ‘‘อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปี’’ติ. เอตฺถ ‘‘วตฺตพฺพ’’นฺติ เสโส. เอตฺถ ¶ จ รถิกายาติ รจฺฉาย. พฺยูเหติ อนิพฺพิทฺธรจฺฉาย. สิงฺฆาฏเกติ จจฺจเร โอกาเส, ติโกณํ วา จตุโกณํ วา มคฺคสโมธานฏฺาเนติ วุตฺตํ โหติ.
ตติยจตุตฺถานิ.
๒๒๐๑-๒. ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปุเรภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา อาสเน นิสีทิตฺวา สามิเก อนาปุจฺฉา ปกฺกเมยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๘๕๕) วจนโต ยา ปน ภิกฺขุนี ปุเรภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา ฉทนนฺโต อาสเน นิสีทิตฺวา สามิเก อนาปุจฺฉา อโนวสฺสกปฺปเทสํ อติกฺกเมติ, ยา จ อชฺโฌกาเส วา นิสีทิตฺวา สเจ อุปจารํ อติกฺกเมติ, ตสฺสา ปเม ปเท ทุกฺกฏํ โหติ, ทุติเย ปเท ปาจิตฺติ ปริยาปุตาติ โยชนา. ‘‘อาสเน’’ติ อิมินา ปลฺลงฺกมาภุชิตฺวา นิสีทนารหมาสนํ อธิปฺเปตํ. ยถาห – ‘‘อาสนํ นาม ปลฺลงฺกสฺส โอกาโส วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. ๘๕๖). อโนวสฺสปฺปเทสนฺติ นิพฺพโกสพฺภนฺตรํ. อพฺโภกาเส อาปตฺติเขตฺตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อุปจารมฺปิ วา สเจ’’ติ. อุปจารนฺติ ทฺวาทสหตฺถปฺปมาณํ ¶ ปเทสํ. ยถาห คณฺิปเท ‘‘อุปจาโร ทฺวาทสหตฺโถ’’ติ.
๒๒๐๓. ‘‘ตถา’’ติ อิมินา ‘‘ทุกฺกฏํ สมุทีริต’’นฺติ อิทํ ปจฺจามสติ. อาปุฏฺเ อนาปุฏฺสฺาย อาปุฏฺเ วิจิกิจฺฉโต ปกฺกมนฺติยา ตถา ทุกฺกฏนฺติ โยชนา. เอตฺถ จ ‘‘ภิกฺขุนิยา’’ติ สมฺพนฺธินิยา สมานตฺตา ‘‘วิจิกิจฺฉนฺติยา’’ติ วตฺตพฺเพ ลิงฺควิปลฺลาสวเสน ‘‘วิจิกิจฺฉโต’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ.
๒๒๐๔. คิลานายาติ ยา ตาทิเสน เคลฺเน อาปุจฺฉิตุํ น สกฺโกติ. อาปทาสูติ ฆเร อคฺคิ อุฏฺิโต โหติ โจรา วา, เอวรูเป อุปทฺทเว อนาปุจฺฉา ปกฺกมนฺติยา อนาปตฺติ.
ปฺจมํ.
๒๒๐๕-๖. ‘‘คจฺฉนฺติยา วชนฺติยา’’ติ จ นิสีทนนิปชฺชนาวสานทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ปาจิตฺติยํ ปน ปจฺฉาภตฺตํ สามิเก ‘‘อิธ นิสีทาม วา สยาม วา’’ติ อนาปุจฺฉิตฺวา นิสินฺนนิปนฺนปจฺจยา ¶ โหตีติ เวทิตพฺพํ. ปจฺฉาภตฺตํ สามิเก อนาปุจฺฉา อาสเน นิสีทิตฺวา คจฺฉนฺติยา เอกา ปาจิตฺติ โหตีติ โยชนา. เอส นโย ‘‘นิปชฺชิตฺวา’’ติอาทีสุปิ.
ยถา ปน ตตฺถ อสํหาริเม อนาปตฺติ, เอวมิธ ธุวปฺตฺเต วา อนาปตฺตีติ.
ฉฏฺํ.
๒๒๐๗. ติสมุฏฺานนฺติ สจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺานโต.
อฏฺมํ.
๒๒๐๘. ยา ¶ ปน ภิกฺขุนี อตฺตานมฺปิ วา ปรมฺปิ วา นิรยพฺรหฺมจริเยหิ อภิสเปยฺย, ตสฺสา วาจโต วาจโต สิยา ปาจิตฺตีติ โยชนา. ตตฺถ อภิสเปยฺยาติ สปถํ กเรยฺย, ‘‘นิรเย นิพฺพตฺตามิ, อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺตามี’’ติ อตฺตานํ วา ‘‘นิรเย นิพฺพตฺตตุ, อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺตตู’’ติ ปรํ วา ‘‘คิหินี โหมิ, โอทาตวตฺถา โหมี’’ติ อตฺตานํ วา ‘‘คิหินี โหตุ, โอทาตวตฺถา โหตู’’ติ ปรํ วา อภิสเปยฺยาติ วุตฺตํ โหติ.
๒๒๑๐. อกฺโกสติ อตฺตานํ วา ปรํ วาติ สมฺพนฺโธ. ติกปาจิตฺติยนฺติ อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺาเวมติกาอนุปสมฺปนฺนสฺาวเสน. เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนาย. อนุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺา, เวมติกา, อนุปสมฺปนฺนสฺา อกฺโกสติ, ทุกฺกฏนฺติ เอวํ ติกทุกฺกฏํ.
๒๒๑๑. อตฺถธมฺมานุสาสนึ ปุรกฺขตฺวา วทนฺตีนํ อนาปตฺตีติ โยชนา. ยถาห อฏฺกถายํ ‘‘อตฺถปุเรกฺขารายาติ อฏฺกถํ กเถนฺติยา. ธมฺมปุเรกฺขารายาติ ปาฬึ วาเจนฺติยา. อนุสาสนิปุเรกฺขารายาติ ‘อิทานิปิ ตฺวํ เอทิสา, สาธุ วิรมสฺสุ, โน เจ วิรมสิ, อทฺธา ปุน เอวรูปานิ กมฺมานิ กตฺวา นิรเย อุปฺปชฺชิสฺสสิ, ติรจฺฉานโยนิยา อุปฺปชฺชิสฺสสี’ติ เอวํ อนุสาสนิยํ ตฺวา วทนฺติยา อนาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๗๘).
นวมํ.
๒๒๑๒. วธิตฺวาติ ¶ สตฺถาทีหิ ปหริตฺวา. วธิตฺวา วาติ เอตฺถ วา-สทฺโท ปาฬิยํ ‘‘วธิตฺวา วธิตฺวา’’ติ (ปาจิ. ๘๘๐) วุตฺตํ อาเมฑิตํ สูเจติ.
๒๒๑๓. เอตฺถาติ ¶ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท. กายวาจาจิตฺตสมุฏฺานํ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺานํ นาม, สมนุภาสนสมุฏฺานนฺติปิ เอตสฺเสว นามํ.
ทสมํ.
อนฺธการวคฺโค ทุติโย.
๒๒๑๔. ยา ปน ภิกฺขุนี นคฺคา อนิวตฺถา อปารุตา หุตฺวา นหายติ, อสฺสา สพฺพปโยเค ทุกฺกฏํ. ตสฺส นหานสฺส โวสาเน ปริโยสาเน สา ภิกฺขุนี ชินวุตฺตํ ชิเนน ภควตา ภิกฺขุนีนํ ปฺตฺตํ โทสํ ปาจิตฺติยาปตฺตึ สมุเปติ อาปชฺชตีติ โยชนา. ภิกฺขุนิ โทสนฺติ เอตฺถ คาถาพนฺธวเสน รสฺโส กโต.
๒๒๑๕. อจฺฉินฺนจีวราติ อจฺฉินฺนอุทกสาฏิกจีวรา. นฏฺจีวราติ โจราทีหิ นฏฺอุทกสาฏิกจีวรา. อาปทาสุ วาติ ‘‘มหคฺฆํ อิมํ ทิสฺวา โจราปิ หเรยฺยุ’’นฺติ เอวรูปาสุ อาปทาสุ วา นคฺคาย นหายนฺติยา น โทโส.
ปมํ.
๒๒๑๖. ทุติเยติ ‘‘อุทกสาฏิกํ ปน ภิกฺขุนิยา การยมานายา’’ติอาทิสิกฺขาปเท (ปาจิ. ๘๘๘).
ทุติยํ.
๒๒๑๗-๘. ทุสฺสิพฺพิตํ จีวรนฺติ อสกฺกจฺจสิพฺพิตํ จีวรํ. วิสิพฺเพตฺวาติ ทุสฺสิพฺพิตํ ปุน สิพฺพนตฺถาย สยํ วา วิคตสิพฺพนํ กตฺวา. ‘‘วิสิพฺพาเปตฺวา’’ติ เสโส. ยถาห ‘‘วิสิพฺเพตฺวา วา วิสิพฺพาเปตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. ๘๙๓). อนนฺตรายาติ ทสสุ อนฺตราเยสุ ¶ อฺตรนฺตรายรหิตา. ตํ วิสิพฺพิตํ, วิสิพฺพาปิตํ วา จีวรํ. ‘‘อนนฺตรายา ตํ ¶ ปจฺฉา’’ติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน รสฺโส กโต. น สิพฺเพยฺยาติ เอตฺถาปิ ‘‘น สิพฺพาเปยฺยา’’ติ เสโส. ยถาห ‘‘เนว สิพฺเพยฺย, น สิพฺพาปนาย อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๘๙๓).
จตุปฺจาหนฺติ เอตฺถ ‘‘อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ (ปาจิ. ๖๒-๖๔), อุตฺตริทิรตฺตติรตฺต’’นฺติอาทีสุ (ปาจิ. ๕๑-๕๒) วิย อปฺปสงฺขฺยาย พหุสงฺขฺยายํ อนฺโตคธตฺเตปิ อุภยวจนํ โลกโวหารวเสน วจนสิลิฏฺตายาติ ทฏฺพฺพํ. ธุเรติ สิพฺพนุสฺสาเห. นิกฺขิตฺตมตฺเตติ วิสฺสฏฺมตฺเต.
๒๒๑๙. ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺา, เวมติกา, อนุปสมฺปนฺนสฺาติ ตีสุ วาเรสุ ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ. เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนาย. ติกทุกฺกฏนฺติ วารตฺตเย ทุกฺกฏตฺตยํ.
๒๒๒๐. อุภินฺนนฺติ อุปสมฺปนฺนานุปสมฺปนฺนานํ. อฺสฺมินฺติ จีวรโต อฺสฺมึ. อนฺตราเยปิ วา สตีติ ราชโจราทิอนฺตรายานํ ทสนฺนํ อฺตเร สติ.
๒๒๒๑. ‘‘ธุรนิกฺเขปนํ นาม, สมุฏฺานมิทํ มต’’นฺติ อิทํ อฏฺกถาย ‘‘ธุรนิกฺเขปสมุฏฺาน’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺ. ๘๙๓) วุตฺตเมว คเหตฺวา วุตฺตํ, เตรสสุ สมุฏฺานสีเสสุ ‘‘ธุรนิกฺเขปสมุฏฺาน’’นฺติ วิสุํ สมุฏฺานสีสํ นาม นตฺถิ. มาติกฏฺกถายฺจ ‘‘สมนุภาสนสมุฏฺาน’’นฺติ (กงฺขา. อฏฺ. จีวรสิพฺพนสิกฺขาปทวณฺณนา, อตฺถโต สมานํ) วุตฺตํ, ตํ สมุฏฺานสีเสสุ อนฺโตคธเมว. ตสฺมา ‘‘ธุรนิกฺเขปสมุฏฺาน’’นฺติ อิทํ สมนุภาสนสมุฏฺานสฺเสว ปริยาโยติ คเหตพฺพํ.
ตติยํ.
๒๒๒๒. ปฺจ ¶ อหานิ ปฺจาหํ, ปฺจาหเมว ปฺจาหิกํ. ‘‘อติกฺกเมยฺยา’’ติ กิริยาย ทฺวิกมฺมกตฺตา ‘‘ปฺจาหิก’’นฺติ จ ‘‘สงฺฆาฏิจาร’’นฺติ จ อุปโยคตฺเถ เอว อุปโยควจนํ. สงฺฆฏิตฏฺเน สงฺฆาฏิ, อิติ วกฺขมานานํ ปฺจนฺนํ จีวรานเมวาธิวจนํ, สงฺฆาฏีนํ ¶ จาโร สงฺฆาฏิจาโร, ปริโภควเสน วา โอตาปนวเสน วา ปริวตฺตนนฺติ อตฺโถ. ‘‘ปฺจาหิกํ สงฺฆาฏิจารํ อติกฺกเมยฺยาติ ปฺจมํ ทิวสํ ปฺจ จีวรานิ เนว นิวาเสติ น ปารุปติ น โอตาเปติ ปฺจมํ ทิวสํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๘๙๙) วจนโต ปฺจทิวสพฺภนฺตเร ยํ กิฺจิ อกตฺวา อติกฺกาเมนฺติยา จีวรคณนาย ปาจิตฺติ โหตีติ ทสฺเสตุมาห ‘‘ยาติกฺกเมยฺยา’’ติอาทิ.
๒๒๒๓. ติจีวรนฺติ อนฺตรวาสกอุตฺตราสงฺคสงฺฆาฏิสงฺขาตํ ติจีวรฺจ. สํกจฺจีติ ถนเวนสงฺขาตํ จีวรฺจ. ทกสาฏีติ อุตุนิกาเล นิวาเสตพฺพอุทกสาฏิจีวรฺจ. อิติ อิเม ปฺจ. ปฺจ ตูติ ปฺจ จีวรานิ นาม.
๒๒๒๔-๕. ติกปาจิตฺตีติ ปฺจาหาติกฺกนฺตสฺา, เวมติกา, อนติกฺกนฺตสฺาติ วิกปฺปตฺตเย ปาจิตฺติยตฺตยํ โหติ. ปฺจาหานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺาเวมติกานํ วเสน ทฺวิกทุกฺกฏํ.
‘‘ปฺจเม ทิวเส’’ติอาทิ อนาปตฺติวารสนฺทสฺสนํ. นิเสวตีติ นิวาเสติ วา ปารุปติ วา. โอตาเปตีติ เอตฺถ วา-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโ, โอตาเปติ วาติ อตฺโถ. อาปทาสุปีติ มหคฺฆํ จีวรํ, น สกฺกา โหติ โจรภยาทีสุ ปริภฺุชิตุํ, เอวรูเป อุปทฺทเว อนาปตฺติ.
จตุตฺถํ.
๒๒๒๖. อฺิสฺสา ¶ สงฺกเมตพฺพจีวรํ อนาปุจฺฉา คเหตฺวา ยา ปริภฺุชติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนา, อฺิสฺสา อุปสมฺปนฺนาย สนฺตกํ ปฺจนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ ตสฺสา อวตฺวา อาทาย ปุน ตสฺสา ทาตพฺพํ, อทตฺวา ยา ภิกฺขุนี ปฏิเสวติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ อตฺโถ. ‘‘สงฺกเมตพฺพจีวรํ สงฺกมนีย’’นฺติ ปริยายสทฺทา เอเต. ยถาห ‘‘จีวรสงฺกมนียนฺติ สงฺกเมตพฺพจีวรํ, อฺิสฺสา สนฺตกํ อนาปุจฺฉา คหิตํ ปุน ปฏิทาตพฺพจีวรนฺติ อตฺโถ’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๐๓).
๒๒๒๗. ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ ‘‘อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺา…เป… เวมติกา ¶ …เป… อนุปสมฺปนฺนสฺา จีวรสงฺกมนียํ ธาเรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๙๐๕) เอวํ ติกปาจิตฺติยํ ปาฬิยํ วุตฺตํ. เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนาย. ‘‘ติกทุกฺกฏ’’นฺติ อิทฺจ วุตฺตนยเมว. อาปทาสูติ สเจ อปารุตํ วา อนิวตฺถํ วา โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ วา.
๒๒๒๘. เอตํ สมุฏฺานํ กถิเนน ตุลฺยนฺติ โยชนา. คหณํ, ปริโภโค จ กฺริยํ. อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํ.
ปฺจมํ.
๒๒๒๙. ลภิตพฺพํ ตุ จีวรนฺติ ลภิตพฺพํ วิกปฺปนุปคํ จีวรํ. นิวาเรตีติ ยถา เต ทาตุกามา น เทนฺติ, เอวํ อนฺตรายํ ปรกฺกมติ. ปาจิตฺตึ ปริทีปเยติ สเจ ตสฺสา วจเนน เต น เทนฺติ, ภิกฺขุนิยา ปาจิตฺติยํ วเทยฺยาติ อตฺโถ.
๒๒๓๐. เอตฺถ ปมํ ‘‘สงฺฆสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา คณสฺสาติ ทฺเว ตโยว คเหตพฺพา. ลาเภติ เอตฺถ ‘‘นิวาริเต’’ติ เสโส. สเจ อฺํ ปริกฺขารํ นิวาเรติ, ตเถว ทุกฺกฏนฺติ โยชนา. อฺนฺติ วิกปฺปนุปคจีวรโต อฺํ. ปริกฺขารนฺติ ¶ ยํ กิฺจิ ถาลกาทีนํ วา สปฺปิเตลาทีนํ วา อฺตรํ.
๒๒๓๑. อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘กิตฺตกํ อคฺฆนกํ ทาตุกามตฺถาติ ปุจฺฉติ, ‘เอตฺตกํ นามา’ติ วทนฺติ, ‘อาคเมถ ตาว, อิทานิ วตฺถุ มหคฺฆํ, กติปาเหน กปฺปาเส อาคเต สมคฺฆํ ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา. น โทสตาติ น โทโส, อนาปตฺตีติ อตฺโถ.
ฉฏฺํ.
๒๒๓๒-๓. ธมฺมิกํ สมคฺเคน สงฺเฆน สนฺนิปติตฺวา กริยมานํ จีวรานํ วิภงฺคํ ภาชนํ ยา ภิกฺขุนี ปฏิเสเธยฺย ปฏิพาเหยฺย, ตสฺสา เอวํ ปฏิเสเธนฺติยา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนา. อธมฺเม ธมฺมสฺาย ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนา. อุโภ เวมติกาย วาติ อุโภสุ เวมติกาย. คาถาพนฺธวเสน สุ-สทฺทโลโป. ธมฺมิเก อธมฺมิเก จีวรวิภงฺเค เวมติกาย ปฏิพาหนฺติยา ¶ ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนา. ยถาห ‘‘ธมฺมิเก เวมติกา ปฏิพาหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมิเก เวมติกา ปฏิพาหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ. อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘เอกิสฺสา เอกํ สาฏกํ นปฺปโหติ, อาคเมถ ตาว, กติปาเหเนว อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตโต ภาเชสฺสามี’’ติ (ปาจิ. ๙๑๔) เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา.
สตฺตมํ.
๒๒๓๕-๖. นิวาสนุปคํ วา ตถา ปารุปนุปคํ วา กปฺปพินฺทุกตํ วา ยํ กิฺจิ จีวรํ ปฺจ สหธมฺมิเก จ มาตาปิตโรปิ มฺุจิตฺวา อฺสฺส ยสฺส กสฺสจิ คหฏฺสฺส วา ปริพฺพาชกสฺส วา ¶ ยทิ ทเทยฺย, ตสฺสาปิ ปาจิตฺติยํ ปริยาปุตนฺติ โยชนา. เอตฺถ จ ‘‘ปิตโร’’ติ มาตา จ ปิตา จ มาตาปิตโรติ วตฺตพฺเพ วิรูเปกเสสวเสน นิทฺเทโส ทฏฺพฺโพ.
๒๒๓๗. เอตฺถ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท ตา ปน ปาจิตฺติโย จีวรานํ คณนาย วเสน คเณตพฺพาติ โยชนา.
๒๒๓๘. ตาว สมฺปฏิจฺฉิโต กาโล เอตสฺสาติ ตาวกาลิกํ, จีวรํ. ‘‘อฺสฺสา’’ติ ปุพฺเพ วุตฺตสฺส ทูรตฺตา ปุนปิ ‘‘อฺเส’’นฺติ อาห, โสเยวตฺโถ.
อฏฺมํ.
๒๒๓๙. ยา ปน ภิกฺขุนี ‘‘สเจ มยํ สกฺโกม, ทสฺสาม กริสฺสามาติ เอวํ วาจา ภินฺนา โหตี’’ติ วุตฺตาย ทุพฺพลาย จีวรปจฺจาสาย จีวรสฺส วิภงฺคํ นิเสเธตฺวา จีวเร กาลํ อติกฺกเมยฺย, อสฺสา โทสตา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนา. จีวเร กาลนฺติ ‘‘จีวรกาลสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปฺจมาสา’’ติ (ปาจิ. ๙๒๒) ปทภาชเน วุตฺตํ จีวรกาลํ. อติกฺกเมยฺยาติ ‘‘อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิมํ ทิวสํ, อตฺถเต กถิเน กถินุทฺธารทิวสํ อติกฺกาเมตี’’ติ วุตฺตวิธึ อติกฺกาเมยฺย.
๒๒๔๐. ‘‘อทุพฺพลจีวเร ¶ ทุพฺพลจีวรสฺา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ วจนโต สุทุพฺพลนฺติ เจตสาติ เอตฺถ สุ-สทฺโท ปทปูรเณ. อุโภสูติ ทุพฺพเล, อทุพฺพเล จ. กงฺขิตาย วาติ เวมติกาย วา.
๒๒๔๑. อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘กิฺจาปิ ‘น มยํ อยฺเย สกฺโกมา’ติ วทนฺติ, อิทานิ ปน เตสํ กปฺปาโส อาคมิสฺสติ, สทฺโธ ปสนฺโน ปุริโส อาคมิสฺสติ ¶ , อทฺธา ทสฺสตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๒๑) เอวํ อฏฺกถาย วุตฺตนเยน อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา.
นวมํ.
๒๒๔๒. ธมฺมิกํ กถินุทฺธารนฺติ ‘‘ธมฺมิโก นาม กถินุทฺธาโร สมคฺโค ภิกฺขุนิสงฺโฆ สนฺนิปติตฺวา อุทฺธรตี’’ติ (ปาจิ. ๙๒๙) วุตฺตํ กถินุทฺธารํ.
๒๒๔๓. ยสฺสาติ ยสฺส กถินสฺส. อตฺถารมูลโก อานิสํโส นาม ‘‘โย จ ตตฺถ จีวรุปฺปาโท, โส เนสํ ภวิสฺสตี’’ติ (มหาว. ๓๐๖) อนฺุาโต ตสฺมึ วิหาเร อุปฺปชฺชนกจีวรวตฺถานิสํโส. อุทฺธารมูลโก นาม อนฺตรุพฺภารํ การาเปนฺเตหิ อุปาสเกหิ ทิยฺยมานจีวรวตฺถานิสํโส.
๒๒๔๕. สมานิสํโสปีติ อตฺถารอานิสํเสน สมานิสํโสปิ อุพฺภาโร. สทฺธาปาลนกอารณาติ ปสาทานุรกฺขนตฺถาย ทาตพฺโพติ โยชนา. อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘ภิกฺขุนิสงฺโฆ ชิณฺณจีวโร, กถินานิสํสมูลโก มหาลาโภ’’ติ เอวรูปํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา.
๒๒๔๖. สมุฏฺานาทินา สทฺธึ เสสํ ปน วินิจฺฉยชาตํ อเสเสน สพฺพากาเรน สตฺตเมน สิกฺขาปเทน สมํ มตํ ‘‘สทิส’’นฺติ วิฺาตํ. กิฺจิปิ อปฺปกมฺปิ อปุพฺพํ ตตฺถ วุตฺตนยโต อฺํ นตฺถีติ โยชนา.
ทสมํ.
นคฺควคฺโค ตติโย.
๒๒๔๗. ‘‘ยา ¶ ¶ ปน ภิกฺขุนิโย ทฺเว เอกมฺเจ ตุวฏฺเฏยฺยุํ, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๙๓๓) ปฺตฺตสิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอกายา’’ติอาทิ. เอกายาติ เอกาย ภิกฺขุนิยา. อปราติ อฺา อุปสมฺปนฺนา. นิปชฺเชยฺยุนฺติ เอตฺถ ‘‘เอกมฺเจ’’ติ เสโส. ทฺเวติ ทฺเว ภิกฺขุนิโย.
๒๒๔๘-๙. ‘‘เอกาย จา’’ติอาทิ อนาปตฺติวารนิทฺเทโส. อุโภ วาปิ สมํ นิสีทนฺตีติ โยชนา. เอฬเกนาติ เอฬกโลมสิกฺขาปเทน.
ปมํ.
๒๒๕๐-๑. ปาวารกฏสาราทินฺติ เอตฺถ ภุมฺเมกวจนํ. ‘‘สํหาริเมสู’’ติ อิมินา สมานาธิกรณตฺตา พหุวจนปฺปสงฺเค วจนวิปลฺลาเสเนตฺถ เอกวจนนิทฺเทโสติ ทฏฺพฺโพ. ปาวาโร จ กฏสาโร จ เต อาทิ ยสฺสาติ วิคฺคโห, นิทฺธารเณ เจตํ ภุมฺมํ. เอกกนฺติ นิทฺธาริตพฺพนิทสฺสนํ. เอกเมว เอกกํ. สํหาริเมสุ ปาวาราทีสุ อฺตรนฺติ อตฺโถ. ‘‘ปาวาโรติ โกชวาทโย’’ติ วทนฺติ. กฏสาโรติ กโฏเยว. อาทิ-สทฺเทน อตฺถริตฺวา สยนารหํ สพฺพํ สงฺคณฺหาติ. เตเนวาติ ยํ อตฺถตํ, เตเนว. ปารุปิตฺวา สเจ ยา ปน ทฺเว สเหว นิปชฺชนฺติ, ตาสํ ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนา. เอตฺถ จ อตฺถรณปาวุรณกิจฺเจ เอกสฺเสว นิทฺทิฏฺตฺตา เอกสฺส อนฺตสฺส อตฺถรณฺจ เอกสฺส อนฺตสฺส ปารุปนฺจ วิฺายติ. ยถาห ‘‘สํหาริมานํ ปาวารตฺถรณกฏสารกาทีนํ เอกํ อนฺตํ อตฺถริตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา ตุวฏฺเฏนฺตีนเมตํ อธิวจน’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๓๗).
เอกสฺมึ เอกตฺถรเณ วา เอกปาวุรเณ วา นิปชฺชเน สติ ตาสํ ทฺวินฺนํ ภิกฺขุนีนํ ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธ. ทฺวิกทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ ¶ ‘‘นานตฺถรณปาวุรเณ เอกตฺถรณปาวุรณสฺา…เป… เวมติกา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๙๓๙) วุตฺตํ ทุกฺกฏทฺวยํ.
๒๒๕๒. ววตฺถานํ นิทสฺเสตฺวาติ มชฺเฌ กาสาวํ วา กตฺตรยฏฺึ วา อนฺตมโส กายพนฺธนมฺปิ ¶ เปตฺวา นิปชฺชนฺติ, อนาปตฺตีติ อตฺโถ. เสสํ สมุฏฺานาทิวิธานํ. อาทินาติ อิมสฺมึเยว วคฺเค ปมสิกฺขาปเทน. ตุลฺยนฺติ สมานํ.
ทุติยํ.
๒๒๕๓. อฺิสฺสา ภิกฺขุนิยา. อผาสุการณาติ อผาสุกรณเหตุ. อนาปุจฺฉาติ อนาปุจฺฉิตฺวา. ตสฺสา ปุรโต จ จงฺกมนาทโย ยทิ กเรยฺย, เอวํ กโรนฺติยา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนา. จงฺกมนาทโยติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ‘‘ติฏฺติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา สชฺฌายํ วา กโรตี’’ติ (ปาจิ. ๙๔๓) ปทภาชเน วุตฺตานํ สงฺคโห.
๒๒๕๔. นิวตฺตนานํ คณนายาติ จงฺกมนฺติยา จงฺกมสฺส อุภยโกฏึ ปตฺวา นิวตฺตนฺติยา นิวตฺตนคณนาย. ปโยคโตเยวาติ ปโยคคณนาเยว, อิริยาปถปริวตฺตนคณนาเยวาติ วุตฺตํ โหติ. โทสาติ ปาจิตฺติยาปตฺติโย.
๒๒๕๕. ปทานํ คณนาวสาติ เอตฺถ อาทิ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโ. ยถาห ‘‘ปทาทิคณนายา’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๔๓). ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺา, เวมติกา, อนุปสมฺปนฺนสฺาติ วิกปฺปตฺตยสฺส วเสน ปาจิตฺติยตฺตยํ วุตฺตํ. เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนาย.
๒๒๕๖. น ¶ จ อผาสุกามายาติ อาปุจฺฉิตฺวา ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ปุรโต จงฺกมนาทีนิ กโรนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนา.
๒๒๕๗. กฺริยากฺริยนฺติ จงฺกมนาทิกรณํ กิริยํ. อาปุจฺฉาย อกรณํ อกิริยํ. ปาปมานสนฺติ อกุสลจิตฺตํ.
ตติยํ.
๒๒๕๘-๙. อนนฺตรายาติ วกฺขมาเนสุ ราชนฺตรายาทีสุ ทสสุ อนฺตราเยสุ อฺตรรหิตา ¶ ภิกฺขุนี. ทุกฺขิตนฺติ คิลานํ. ยถาห ‘‘ทุกฺขิตา นาม คิลานา วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. ๙๔๘). สหชีวินินฺติ สทฺธิวิหารินึ. ยถาห ‘‘สหชีวินี นาม สทฺธิวิหารินี วุจฺจตี’’ติ. อฺาย วา นุปฏฺาเปยฺยาติ อฺาย ภิกฺขุนิยา, สิกฺขมานาย, สามเณริยา วา คิหินิยา วา อุปฏฺานํ น การาเปยฺย. นุปฏฺเยฺย สยมฺปิ วาติ ยา อุปฏฺานํ น กเรยฺย. ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเต วาติ ‘‘เนว อุปฏฺเสฺสามิ, น อุปฏฺาปนาย อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามี’’ติ ธุเร อุสฺสาเห นิกฺขิตฺตมตฺเตเยว. ตสฺสาติ อุปชฺฌายาย.
อนฺเตวาสินิยา วาปีติ ปพฺพชฺชาอุปสมฺปทาธมฺมนิสฺสยวเสน จตุพฺพิธาสุ อนฺเตวาสินีสุ อฺตราย. อิตรายาติ อนุปสมฺปนฺนาย.
๒๒๖๐. คิลานายาติ สยํ คิลานาย. ‘‘คเวสิตฺวา อลภนฺติยา’’ติ ปทจฺเฉโท, อฺํ อุปฏฺายิกํ ปริเยสิตฺวา อลภมานายาติ อตฺโถ. ‘‘อาปทาสุ อุมฺมตฺติกาทีน’’นฺติ ปทจฺเฉโท. คาถาพนฺธวเสน วณฺณโลโปปิ ทฏฺพฺโพ. อาปทาสูติ ตถารูเป อุปทฺทเว สติ. ธุรนิกฺเขปโนทยนฺติ ¶ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺานํ. ยเทตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺา วุตฺตเมว.
จตุตฺถํ.
๒๒๖๑-๒. ปุคฺคลิกสฺส อตฺตายตฺตปรายตฺตวเสน อนิยมิตตฺตา ‘‘สก’’นฺติ อิมินา นิยเมติ. สกํ ปุคฺคลิกนฺติ อตฺตโน ปุคฺคลิกํ. ทตฺวาติ เอตฺถ ‘‘ภิกฺขุนิยา’’ติ เสโส. สกวาฏนฺติ ปริวตฺตกทฺวารกวาฏสหิตํ. อุปสฺสยนฺติ เคหํ. ทฺวาราทีสูติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน คพฺภปมุขานํ สงฺคโห, นิทฺธารเณ เจตํ ภุมฺมํ. พหูนิปีติ นิทฺธาเรตพฺพนิทสฺสนํ. พหูนิปิ ทฺวารานิ วา พหู คพฺเภ วา พหูนิ ปมุขานิ วา. ตนฺติ ยสฺสา อุปสฺสโย ทินฺโน, ตํ ภิกฺขุนึ. นิกฺกฑฺฒนฺติยาติ อติกฺกาเมนฺติยา. ตสฺสาติ ยา นิกฺกฑฺฒติ, ตสฺสา.
๒๒๖๓. เอตฺถาติ นิกฺกฑฺฒเน. เอเสว นโยติ ‘‘ปโยคคณนาย อาปตฺตี’’ติ ทสฺสิตนโย. เอตฺถ ปโยโค นาม อาณาปนํ, อิมินา ‘‘เอกายาณตฺติยา อเนเกสุ ทฺวาเรสุ อติกฺกามิเตสุปิ เอกาว อาปตฺติ โหตี’’ติ เอวมาทิกํ อฏฺกถาคตวินิจฺฉยํ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๔๓, ๙๕๒ อตฺถโต สมานํ) สงฺคณฺหาติ.
๒๒๖๔. เตสุ ¶ วินิจฺฉเยสุ เอกํ วินิจฺฉยวิเสสํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอตฺตกาว อิมํ ทฺวารา’’ติอาทิ. ทฺวารคณนาย อาปตฺติโย ทฺวารคณนาปตฺติโย.
๒๒๖๕. อกวาฏมฺหาติ อกวาฏพนฺธโต อุปสฺสยา นิกฺกฑฺฒนฺติยา ทุกฺกฏนฺติ โยชนา. เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนาย. ติกทุกฺกฏนฺติ อนุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสฺาย, เวมติกาย, อนุปสมฺปนฺนสฺาย จ วเสน ติกทุกฺกฏํ. อุภินฺนนฺติ อุปสมฺปนฺนานุปสมฺปนฺนานํ. ปริกฺขาเรสูติ ปตฺตจีวราทีสุ ปริกฺขาเรสุ ¶ . สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปโยเคสุ, นิกฺกฑฺฒิยมาเนสุ, นิกฺกฑฺฒาปิยมาเนสุ จาติ วุตฺตํ โหติ.
๒๒๖๖. เอตฺถ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท สมุฏฺานาทิวินิจฺฉเยน สห เสสํ วินิจฺฉยชาตํ อเสเสน สพฺพปฺปกาเรน สงฺฆิกา วิหารสฺมา นิกฺกฑฺฒนสิกฺขาปเทน สมํ มตํ ‘‘สทิส’’นฺติ สลฺลกฺขิตนฺติ โยชนา.
ปฺจมํ.
๒๒๖๗. ฉฏฺเติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี สํสฏฺา วิหเรยฺย คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา’’ติอาทิมาติกาย (ปาจิ. ๙๕๖) นิทฺทิฏฺเ ฉฏฺสิกฺขาปเท. อิธ วตฺตพฺพนฺติ อิมสฺมึ วินยวินิจฺฉเย กเถตพฺพํ. อริฏฺสฺส สิกฺขาปเทนาติ อริฏฺสิกฺขาปเทน. วินิจฺฉโยติ สมุฏฺานาทิโก.
ฉฏฺํ.
๒๒๖๘. สาสงฺกสมฺมเตติ เอตฺถ ‘‘สปฺปฏิภเย’’ติ เสโส. อุภยมฺปิ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว. อนฺโตรฏฺเติ ยสฺส วิชิเต วิหรติ, ตสฺเสว รฏฺเ. สาสงฺกสมฺมเต สปฺปฏิภเย อนฺโตรฏฺเ สตฺเถน วินา จาริกํ จรนฺติยา ภิกฺขุนิยา อาปตฺติ สิยาติ โยชนา.
๒๒๖๙. เอวํ จรนฺติยา สคามกฏฺาเน คามนฺตรปฺปเวเส จ อคามเก อรฺเ อทฺธโยชเน จ วินยฺุนา ภิกฺขุนา ปาจิตฺติยนโย ปาจิตฺติยาปตฺติวิธานกฺกโม เยฺโย าตพฺโพติ โยชนา.
๒๒๗๐. สห ¶ สตฺเถน จรนฺติยา น โทโสติ โยชนา. เขมฏฺาเน จรนฺติยา, อาปทาสุ วา จรนฺติยา น โทโสติ โยชนา.
สตฺตมํ.
๒๒๗๑. อฏฺเม ¶ นวเม วาปีติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ติโรรฏฺเ’’ติอาทิเก (ปาจิ. ๙๖๖) อฏฺมสิกฺขาปเท จ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี อนฺโตวสฺสํ จาริกํ จเรยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๙๗๐) วุตฺตนวมสิกฺขาปเท จ. อนุตฺตานํ น วิชฺชติ, สพฺพํ อุตฺตานเมว, ตสฺมา เอตฺถ มยา น วิจารียตีติ อธิปฺปาโย.
อฏฺมนวมานิ.
๒๒๗๒. ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี วสฺสํวุตฺถา จาริกํ น ปกฺกเมยฺย อนฺตมโส ฉปฺปฺจโยชนานิปิ, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๙๗๔) วุตฺตสิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ปาจิตฺตี’’ติอาทิ. อหํ น คมิสฺสามิ น ปกฺกมิสฺสามีติ ธุรนิกฺเขเป กเต ปาจิตฺตีติ โยชนา. ตถาติ ปาจิตฺติ.
๒๒๗๓. วสฺสํวุตฺถาย ปวาเรตฺวา อนฺตมโส ปฺจ โยชนานิ คนฺตุํ วฏฺฏติ. เอตฺถ อปิ-สทฺทสฺส สมฺภาวนตฺถตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ฉสู’’ติอาทิ. อิธ อิมสฺมึ อนาปตฺติวาเร ฉสุ โยชเนสุ ยทตฺถิ วตฺตพฺพํ, ตํ กินฺนุ นาม สิยา, นตฺถิ กิฺจิ วตฺตพฺพนฺติ อตฺโถ. ปวาเรตฺวา ฉ โยชนานิ คจฺฉนฺติยา อนาปตฺติภาโว อวุตฺตสิทฺโธวาติ ทีเปติ.
๒๒๗๔. ตีณิ โยชนานิ. เตเนวาติ เยน คตา, เตเนว มคฺเคน. อฺเน มคฺเคนาติ คตมคฺคโต อฺเน ปเถน.
๒๒๗๕. ทสวิเธ อนฺตรายสฺมึ สตีติ วกฺขมาเนสุ อนฺตราเยสุ อฺตรสฺมึ สติ. ตสฺสา อนาปตฺตีติ โยชนา. อาปทาสูติ อฏฺฏาทิการเณน เกนจิ ปลิพุทฺธาทิภาวสงฺขาตาสุ อาปทาสุ. คิลานายาติ สยํ คิลานาย. ทุติยาย ภิกฺขุนิยา อลาเภ วา อปกฺกมนฺติยา อนาปตฺติ.
๒๒๗๖. ราชา ¶ ¶ จ โจรา จ อมนุสฺสา จ อคฺคิ จ โตยฺจ วาฬา จ สรีสปา จาติ วิคฺคโห. มนุสฺโสติ เอตฺถ คาถาพนฺธวเสน ปุพฺพปทโลโป ‘‘ลาพูนิ สีทนฺตี’’ติอาทีสุ (ชา. ๑.๑.๗๗) วิย. ชีวิตฺจ พฺรหฺมจริยา จ ชีวิตพฺรหฺมจริยนฺติ สมาหารทฺวนฺเท สมาโส, ตสฺส ชีวิตพฺรหฺมจริยสฺส. อนฺตรายา เอว อนฺตรายิกา. เอเตสํ ทสนฺนํ อฺตรสฺมึ อปกฺกมนฺติยา อนาปตฺติ. ยถาห ‘‘อนฺตราเยติ ทสวิเธ อนฺตราเย. ‘ปรํ คจฺฉิสฺสามี’ติ นิกฺขนฺตา, นทิปูโร ปน อาคโต, โจรา วา มคฺเค โหนฺติ, เมโฆ วา อุฏฺาติ, นิวตฺติตุํ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๗๖).
๒๒๗๗. อปกฺกมนํ อกฺริยํ. อนาทริเยน อาปชฺชนโต อาห ‘‘ทุกฺขเวทน’’นฺติ.
ทสมํ.
ตุวฏฺฏวคฺโค จตุตฺโถ.
๒๒๗๘-๘๐. ราชาคารนฺติ รฺโ กีฬนฆรํ. จิตฺตาคารนฺติ กีฬนจิตฺตสาลํ. อารามนฺติ กีฬนอุปวนํ. กีฬุยฺยานนฺติ กีฬนตฺถาย กตํ อุยฺยานํ. กีฬาวาปินฺติ เอตฺถ กิฺจาปิ ปาฬิยํ (ปาจิ. ๙๗๙) โปกฺขรณี วุตฺตา, สา ปน สพฺพชลาสยานํ กีฬาย กตานํ อุปลกฺขณวเสน วุตฺตาติ อาห ‘‘กีฬาวาปิ’’นฺติ, กีฬนตฺถาย กตวาปินฺติ อตฺโถ. ‘‘นานาการ’’นฺติ อิทํ ยถาวุตฺตปเทหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํ. สพฺพสงฺคาหิกวเสน ‘‘ตานี’’ติ วุตฺตํ. นานาการํ ราชาคารํ จิตฺตาคารํ อารามํ กีฬุยฺยานํ วา กีฬาวาปึ ทฏฺุํ คจฺฉนฺตีนํ ตานิ สพฺพานิ เอกโต ทฏฺุํ คจฺฉนฺตีนํ ตาสํ ภิกฺขุนีนํ ปเท ปเท ทุกฺกฏํ มุนินา นิทฺทิฏฺนฺติ โยชนา.
ปฺจปีติ ¶ ราชาคาราทีนิ ปฺจปิ. เอกาเยว ปาจิตฺติ อาปตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนา. ตํ ตํ ทิสาภาคํ คนฺตฺวา ปสฺสนฺติ เจ, ปาเฏกฺกาปตฺติโย ปโยคคณนาย สิยุนฺติ โยชนา.
๒๒๘๑. คมนพาหุลฺเลน อาปตฺติพาหุลฺลํ ปกาเสตฺวา คีวาปริวตฺตนสงฺขาเตน ปโยคพาหุลฺเลนาปิ ¶ อาปตฺติพาหุลฺลํ ปกาเสตุมาห ‘‘ปโยคพหุตายาปิ, ปาจิตฺติพหุตา สิยา’’ติ. สพฺพตฺถาติ ยตฺถ ภิกฺขุนิยา ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตตฺถ สพฺพตฺถ.
๒๒๘๒. ‘‘อวเสโสปิ อนาปตฺตี’’ติ ปทจฺเฉโท. อนาปตฺติ จ กถามคฺโค จ อนาปตฺติกถามคฺโค, เตสํ วินิจฺฉโย อนาปตฺติกถามคฺควินิจฺฉโย, ‘‘อนาปตฺติ อาราเม ิตา ปสฺสตี’’ติอาทิโก (ปาจิ. ๙๘๑) อนาปตฺติวินิจฺฉโย จ อฏฺกถาคโต (ปาจิ. อฏฺ. ๙๘๑) อวเสสวินิจฺฉโย จาติ อตฺโถ. ‘‘อาราเม ิตา’’ติ เอเตน อชฺฌาราเม ราชาคาราทีนิ กโรนฺติ, ตานิ ปสฺสนฺติยา อนาปตฺตีติ อยมนาปตฺติวาโร ทสฺสิโต. เอเตเนว อนฺโตอาราเม ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา นจฺจาทีนิ วิย ราชาคาราทีนิปิ ปสฺสิตุํ ลภตีติปิ สิทฺธํ. อาทิ-สทฺเทน ‘‘ปิณฺฑปาตาทีนํ อตฺถาย คจฺฉนฺติยา มคฺเค โหนฺติ, ตานิ ปสฺสติ, อนาปตฺติ. รฺโ สนฺติกํ เกนจิ กรณีเยน คนฺตฺวา ปสฺสติ, อนาปตฺติ. เกนจิ อุปทฺทุตา ปวิสิตฺวา ปสฺสติ, อนาปตฺตี’’ติ เอเต อนาปตฺติวารา สงฺคหิตา. นจฺจทสฺสน…เป… สหาติ สมุฏฺานาทินา วินิจฺฉเยน สห นจฺจทสฺสนสิกฺขาปทสทิโสว.
ปมํ.
๒๒๘๓. มานโต ¶ ปมาณโต อตีตา อเปตา มานาตีตา, อาสนฺที, ตํ. วาเฬหิ อุเปโต วาฬูเปโต, ปลฺลงฺโก, ตํ. ‘‘อาสนฺที นาม อติกฺกนฺตปฺปมาณา วุจฺจตี’’ติ วจนโต เหฏฺา อฏฺฏนิยา วฑฺฒกิหตฺถโต อุจฺจตรปาโท อายามจตุรสฺโส มฺจปีวิเสโส อาสนฺที นาม สมจตุรสฺสานํ อติกฺกนฺตปฺปมาณานมฺปิ อนฺุาตตฺตา. ‘‘ปลฺลงฺโก นาม อาหริเมหิ วาเฬหิ กโต’’ติ (ปาจิ. ๙๘๔) วจนโต ปมาณยุตฺโตปิ เอวรูโป น วฏฺฏติ. อาหริตฺวา ยถานุรูปฏฺาเน เปตพฺพวาฬรูปานิ อาหริมวาฬา นาม, สํหริมวาฬรูปยุตฺโตติ วุตฺตํ โหติ. มานาตีตํ อาสนฺทึ วา วาฬูเปตํ ปลฺลงฺกํ วา เสวนฺตีนํ อภินิสีทนฺตีนํ, อภินิปชฺชนฺตีนฺจ ยาสํ ภิกฺขุนีนํ สตฺถา ปาจิตฺติยาปตฺตึ อาห.
๒๒๘๔. ตาสํ นิสีทนสฺสาปิ นิปชฺชนสฺสาปิ ปโยคพาหุลฺลวเสน ปาจิตฺติยานํ คณนา โหติ อิติ เอวํ นิทฺทิฏฺา เอวํ อยํ คณนา อจฺจนฺตยเสน อนนฺตปริวาเรน ภควตา วุตฺตาติ ¶ โยชนา. เอตฺถ จ อิจฺเจวนฺติ นิปาตสมุทาโย, อิติ-สทฺโท นิทสฺสเน, เอวํ-สทฺโท อิทมตฺเถ ทฏฺพฺโพ.
๒๒๘๕. ปาเท อาสนฺทิยา เฉตฺวาติ อาสนฺทิยา ปาเท ปมาณโต อธิกฏฺานฉินฺทเนน เฉตฺวา. ปลฺลงฺกสฺส ปาเท วาฬกา ปลฺลงฺกวาฬกา, เต หิตฺวา อปเนตฺวา, อนาปตฺตีติ เสวนฺตีนํ อนาปตฺติ.
ทุติยํ.
๒๒๘๖-๗. ฉนฺนนฺติ โขมาทีนํ ฉนฺนํ, นิทฺธารเณ สามิวจนํ. อฺตรํ สุตฺตนฺติ นิทฺธาริตพฺพนิทสฺสนํ. หตฺถาติ หตฺเถน, กรณตฺเถ เจตํ นิสฺสกฺกวจนํ. อฺจิตนฺติ หตฺถายาเมน อากฑฺฒิตํ ¶ . ตสฺมินฺติ ตสฺมึ อฺฉิเต สุตฺตปฺปเทเส. ตกฺกมฺหีติ กนฺตนสูจิมฺหิ. เวิเตติ ปลิเวิเต.
สุตฺตกนฺตนโต สพฺพปุพฺพปโยเคสูติ สุตฺตกนฺตนโต ปุพฺเพสุ กปฺปาสวิจินนาทิสพฺพปโยเคสุ. หตฺถวารโตติ หตฺถวารคณนาย. ยถาห ‘‘กปฺปาสวิจินนํ อาทึ กตฺวา สพฺพปุพฺพปโยเคสุ หตฺถวารคณนาย ทุกฺกฏ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๘๘).
๒๒๘๘. กนฺติตํ สุตฺตนฺติ ปมเมว กนฺติตํ ทสิกสุตฺตาทึ. ปุน กนฺตนฺติยาติ โกฏิยา โกฏึ สงฺฆาเฏตฺวา ปุน กนฺตนฺติยา.
ตติยํ.
๒๒๘๙. ตณฺฑุลานํ โกฏฺฏนํ ตุ อาทึ กตฺวา คิหีนํ เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺติยา สพฺพปุพฺพปโยเคสุ ทุกฺกฏนฺติ โยชนา.
๒๒๙๐. ยาคุอาทิสุ นิปฺผาเทตพฺเพสุ ตทาธารานิ ภาชนานิ คเณตฺวาว ปาจิตฺตึ ปริทีปเย, ขชฺชกาทีสุ รูปานํ คณนาย ปาจิตฺตึ ปริทีปเยติ โยชนา. ยาคุอาทิสูติ เอตฺถ ¶ อาทิ-สทฺเทน ภตฺตสูปาทีนํ สงฺคโห. ขชฺชกาทีสูติ อาทิ-สทฺเทน มจฺฉมํสาทิอุตฺตริภงฺคานํ สงฺคโห.
๒๒๙๑. ‘‘สเจปิ มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺติ, ยํกิฺจิ พีชนึ วา สมฺมชฺชนิทณฺฑํ วา การาเปตฺวา เวยฺยาวจฺจกรฏฺาเน เปตฺวาว ยํ กิฺจิ ปจิตุํ วฏฺฏตี’’ติ อฏฺกถาคตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘สเจ’’ติอาทิ. สเจติ เอตฺถ ‘‘มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺตี’’ติ เสโส. อตฺตโน เอวมาคตานํ มาตาปิตูนมฺปิ ¶ กิฺจิ กมฺมํ อกาเรตฺวา กิฺจิ กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ โยชนา. อปิ-สทฺโท สมฺภาวเน, เตน อฺเสํ กถาเยว นตฺถีติ ทีเปติ.
๒๒๙๒-๓. สงฺฆสฺส ยาคุปาเน เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนา. ‘‘สงฺฆภตฺเตปี’’ติอาทีสุปิ เอเสว นโย. อตฺตโน เวยฺยาวจฺจกรสฺส วาติ สมฺพนฺโธ. ยถาห ‘‘ยาคุปาเนติ มนุสฺเสหิ สงฺฆสฺสตฺถาย กริยมาเน ยาคุปาเน วา สงฺฆภตฺเต วา เตสํ สหายิกภาเวน ยํ กิฺจิ ปจนฺติยา อนาปตฺติ. เจติยปูชาย สหายิกา หุตฺวา คนฺธมาลาทีนิ ปูเชติ, วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๙๙๓).
จตุตฺถํ.
๒๒๙๔. ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ‘เอหายฺเย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมหี’ติ วุจฺจมานา ‘สาธู’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา สา ปจฺฉา อนนฺตรายิกินี เนว วูปสเมยฺย น วูปสมาย อุสฺสุกฺกํ กเรยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๙๙๕) สิกฺขาปทสฺส วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ปาจิตฺติ ธุรนิกฺเขเป’’ติอาทิ. ธุรนิกฺเขเปติ น ทานิ ตํ วูปสเมสฺสามิ, อฺาหิ วา น วูปสมาเปสฺสามี’’ติ เอวํ ธุรสฺส อุสฺสาหสฺส นิกฺเขเป ปาจิตฺตีติ โยชนา. จีวรสิพฺพเน ยถา ปฺจาหปริหาโร ลพฺภติ, อิธ ปน ตถา เอกาหมฺปิ ปริหาโร น ลพฺภตีติ โยชนา.
๒๒๙๕. เสสนฺติ ‘‘ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา วินิจฺฉินนฺตี อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวาว วินิจฺฉินาตี’’ติอาทิกํ วินิจฺฉยชาตํ. ตตฺถ จีวรสิพฺพเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ โยชนา.
ปฺจมํ.
๒๒๙๖-๗. ยา ¶ ¶ ปน ภิกฺขุนี คิหีนํ วา สหธมฺมิเก เปตฺวา อฺเสํ ปริพฺพาชกปริพฺพาชิกานํ วา ทนฺตโปโนทกํ วินา อฺํ ยํ กิฺจิ อชฺโฌหรณียํ ขาทนียํ, โภชนียํ วา กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา ททาติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนา.
๒๒๙๘-๙. อิธ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท มุนินา ทนฺตกฏฺโทเก ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนา. ยา ปน ภิกฺขุนี กายาทีหิ สยํ น เทติ อฺเน ทาเปติ, ตสฺสา จ กายาทีหิ อทตฺวา ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา เทนฺติยาปิ ยา พาหิรเลปํ วา เทติ, ตสฺสาปิ อุมฺมตฺติกาย จ น โทโส อนาปตฺตีติ โยชนา.
ฉฏฺํ.
๒๓๐๐-๑. อาวสถจีวรนฺติ ‘‘อุตุนิโย ภิกฺขุนิโย ปริภฺุชนฺตู’’ติ ทินฺนํ จีวรํ. ยา ภิกฺขุนี ยํ ‘‘อาวสถจีวร’’นฺติ นิยมิตํ จีวรํ, ตํ จตุตฺเถ ทิวเส โธวิตฺวา อนฺตมโส อุตุนิยา สามเณราย วา อทตฺวา สเจ ปริภฺุเชยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ โยชนา. ติกปาจิตฺติยํ สิยาติ ‘‘อนิสฺสชฺชิเต อนิสฺสชฺชิตสฺา…เป… เวมติกา…เป… นิสฺสชฺชิตสฺา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๐๖) วุตฺตํ ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนา.
๒๓๐๒-๓. ตสฺมึ จีวเร นิสฺสชฺชิเต อนิสฺสชฺชิตสฺาย วา เวมติกาย วา ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ทฺวิกทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนา. อฺาสํ อุตุนีนํ อภาเว อทตฺวาปิ ปริภฺุชนฺติยา อนาปตฺติ. ปุน ปริยเยติ ปุน อุตุนิวาเร ยถากาลํ ปริภฺุชนฺติยา อนาปตฺติ. อจฺฉินฺนจีวราทีนฺจ อนาปตฺตีติ โยชนา. ปริยเยติ คาถาพนฺธวเสน รสฺสตฺตํ ¶ . อจฺฉินฺนจีวราทีนนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน นฏฺจีวราทีนํ สงฺคโห. อาปทาสุปีติ มหคฺฆจีวรํ สรีรโต โมเจตฺวา สุปฺปฏิสามิตมฺปิ โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ ปริภฺุชนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนา.
สตฺตมํ.
๒๓๐๔. สกวาฏกํ ¶ วิหารนฺติ กวาฏพนฺธวิหารํ, ทฺวารกวาฏยุตฺตํ สุคุตฺตเสนาสนนฺติ วุตฺตํ โหติ. รกฺขนตฺถาย อทตฺวาติ ‘‘อิมํ ชคฺเคยฺยาสี’’ติ เอวํ อนาปุจฺฉิตฺวา.
๒๓๐๕-๖. ‘‘โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, จาริกํ ปกฺกมนฺติยา’’ติ วุตฺตเมว ปกาเสตุมาห ‘‘อตฺตโน คามโต’’ติอาทิ. อตฺตโน คามโตติ อตฺตโน วสนกคามโต. ตถา อิตรสฺสาติ อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขปํ อุปจารํ. ตนฺติอาทิปทตฺตเย ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนํ เวทิตพฺพํ. ปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขเป ปเมน ปเทน สมติกฺกนฺเต ทุกฺกฏํ, ตถา อิตรสฺส อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ตสฺมึ อุปจาเร อติกฺกนฺเต ทุกฺกฏํ. ทุติเยน ปเทน ปริกฺเขเป, อุปจาเร สมติกฺกนฺตมตฺเต ปาจิตฺตีติ โยชนา.
๒๓๐๗. อกวาฏพนฺธนสฺมึ กวาฏพนฺธรหิเต วิหาเร ตถา อนิสฺสชฺชนฺติยา ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ. ชคฺคิกํ อลภนฺติยาติ เอตฺถ ‘‘ปริเยสิตฺวา’’ติ เสโส. ชคฺคิกนฺติ วิหารปฏิชคฺคิกํ.
๒๓๐๘. อาปทาสูติ รฏฺเ ภิชฺชนฺเต อาวาเส ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ. คิลานายาติ วจีเภทํ กาตุํ อสมตฺถายาติ.
อฏฺมํ.
๒๓๐๙-๑๐. หตฺถี ¶ จ อสฺโส จ รโถ จ หตฺถิอสฺสรถา, เต อาทิ เยสํ เต หตฺถิอสฺสรถาทโย, เตหิ. อาทิ-สทฺเทน ธนุ ถรูติ ปททฺวยํ คหิตํ. สํยุตฺตนฺติ ยถาวุตฺเตหิ หตฺถิอสฺสาทิปเทหิ สํโยชิตํ, ‘‘หตฺถีนํ สิปฺปํ หตฺถิสิปฺป’’นฺติอาทินา กตสมาสนฺติ อตฺโถ, ‘‘หตฺถิสิปฺปํ อสฺสสิปฺปํ รถสิปฺปํ ธนุสิปฺปํ ถรุสิปฺป’’นฺติ เอวํ วุตฺตํ ยํ กิฺจิ สิปฺปนฺติ วุตฺตํ โหติ. หตฺถิสิกฺขาทิสิปฺปํ สนฺทีปโก คนฺโถ วจฺจวาจกานํ อเภโทปจาเรน เอวํ วุตฺโตติ คเหตพฺพํ. เตเนว วกฺขติ ‘‘ปทาทีนํ วเสนิธา’’ติ. ปรูปฆาตกํ มนฺตาคทโยคปฺปเภทกํ กิฺจีติ ปเรสํ อนฺตรายกรํ ขิลนวสีกรณโสสาปนาทิเภทํ อาถพฺพณมนฺตฺจ วิสโยคาทิปฺปเภทกฺจ ยํ กิฺจิ สิปฺปนฺติ อตฺโถ.
เอตฺถ ¶ จ ขิลนมนฺโต นาม ทารุสารขิลํ มนฺเตตฺวา ปถวิยํ ปเวเสตฺวา มารณมนฺโต. วสีกรณมนฺโต นาม ปรํ อตฺตโน วเส วตฺตาปนกมนฺโต. โสสาปนกมนฺโต นาม ปรสรีรํ รสาทิธาตุกฺขเยน สุกฺขภาวํ ปาปนกมนฺโต. อาทิ-สทฺเทน วิเทสฺสนาทิมนฺตานํ สงฺคโห. วิเทสฺสนํ นาม มิตฺตานํ อฺมฺสฺส เวริภาวาปาทนํ. อิธ อิมสฺมึ สาสเน ยา ภิกฺขุนี หตฺถิ…เป… กิฺจิ ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก ปทาทีนํ วเสน ปริยาปุเณยฺย อธีเยยฺย เจ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนา.
๒๓๑๑. เลเขติ ลิขิตสิปฺเป. ธารณาย จาติ ธารณสตฺเถ, ยสฺมึ วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชนฺตา พหูนิปิ คนฺถานิ ธาเรนฺติ. คุตฺติยาติ อตฺตโน วา ปเรสํ วา คุตฺตตฺถาย. ปริตฺเตสุ จ สพฺเพสูติ ยกฺขปริตฺตโจรวาฬาทิสพฺเพสุ ปริตฺเตสุ จ.
นวมํ.
๒๓๑๒. ทสเมติ ¶ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ติรจฺฉานวิชฺชํ วาเจยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๐๑๘) สมุทฺทิฏฺเ ทสมสิกฺขาปเท. อิทํ ทสมสิกฺขาปทํ.
ทสมํ.
จิตฺตาคารวคฺโค ปฺจโม.
๒๓๑๓. สภิกฺขุกํ อารามนฺติ ยตฺถ ภิกฺขู รุกฺขมูเลปิ วสนฺติ, ตํ ปเทสํ. ชานิตฺวาติ ‘‘สภิกฺขุก’’นฺติ ชานิตฺวา. ยํ กิฺจีติ ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา อารามิกํ วา ยํ กิฺจิ.
๒๓๑๔-๕. ‘‘สภิกฺขุโก นาม อาราโม ยตฺถ ภิกฺขู รุกฺขมูเลปิ วสนฺตี’’ติ (ปาจิ. ๑๐๒๕) วจนโต อาห ‘‘สเจ อนฺตมโส’’ติอาทิ. ยา ปน ภิกฺขุนี อนฺตมโส รุกฺขมูลสฺสปิ อนาปุจฺฉา สเจ ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมติ, ตสฺสา ปเม ปาเท ทุกฺกฏํ, อปริกฺขิตฺเต ตสฺส วิหารสฺส อุปจาโรกฺกเม วาปิ ภิกฺขุนิยา ทุกฺกฏํ, ทุติเย ปาเท อติกฺกามิเต ปาจิตฺติ สิยาติ โยชนา.
๒๓๑๖. อภิกฺขุเก ¶ อาราเม สภิกฺขูติ สฺาย อุโภสุปิ สภิกฺขุกาภิกฺขุเกสุ อาราเมสุ ชาตกงฺขาย สฺชาตวิจิกิจฺฉาย, เวมติกายาติ อตฺโถ. ตสฺสา อาปตฺติ ทุกฺกฏํ โหตีติ โยชนา.
๒๓๑๗. สีสานุโลกิกา ยา ภิกฺขุนี คจฺฉติ, ตสฺสา จ อนาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนา. เอวมุปริปิ. ตา ภิกฺขุนิโย ยตฺถ สนฺนิปติตา โหนฺติ, ตาสํ สนฺติกํ ‘‘คจฺฉามี’’ติ คจฺฉติ. ยถาห ‘‘ยตฺถ ภิกฺขุนิโย ปมตรํ ¶ ปวิสิตฺวา สชฺฌายํ วา เจติยวนฺทนาทีนิ วา กโรนฺติ, ตตฺถ ตาสํ สนฺติกํ คจฺฉามีติ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๑๐๒๗).
๒๓๑๘. ‘‘สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา’’ติ วจเนเนว อภิกฺขุกํ อารามํ กิฺจิ อนาปุจฺฉา ปวิสนฺติยา อนาปตฺตีติ ทีปิตํ โหติ. อารามมชฺฌโต วา มคฺโค โหติ, เตน คจฺฉนฺติยาปิ. อาปทาสูติ เยน เกนจิ อุปทฺทุตา โหติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ ปวิสนฺติยา.
ปมํ.
๒๓๒๐. อกฺโกเสยฺยาติ ทสนฺนํ อกฺโกสวตฺถูนํ อฺตเรน สมฺมุขา, ปรมฺมุขา วา อกฺโกเสยฺย วา. ปริภาเสยฺย วาติ ภย’มสฺส อุปทํเสยฺย วา. ติกปาจิตฺติยนฺติ ‘‘อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺา…เป… เวมติกา…เป… อนุปสมฺปนฺนสฺา อกฺโกสติ วา ปริภาสติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๓๑) ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ. เสเสติ อนุปสมฺปนฺเน. ติกทุกฺกฏํ ตสฺสา โหตีติ โยชนา.
๒๓๒๑. ‘‘ปุรกฺขตฺวา’’ติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ‘‘อภิสเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๘๗๕) วุตฺตสิกฺขาปเท วุตฺตนยเมว.
ทุติยํ.
๒๓๒๒-๓. สงฺฆนฺติ ภิกฺขุนิสงฺฆํ. ปริภาเสยฺยาติ ‘‘พาลา เอตา, อพฺยตฺตา เอตา, เนตา ชานนฺติ กมฺมํ วา กมฺมโทสํ วา กมฺมวิปตฺตึ วา กมฺมสมฺปตฺตึ วา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๓๕) อาคตนเยน ¶ ปริภาเสยฺยาติ อตฺโถ. อิตรายาติ เอตฺถ อุปโยคตฺเถ กรณวจนํ. เอกํ ภิกฺขุนึ วา สมฺพหุลา ภิกฺขุนิโย ¶ วา ตเถว อิตรํ อนุปสมฺปนฺนํ วา ปริภาสนฺติยา ตสฺสา ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนา.
ตติยํ.
๒๓๒๔-๖. ยา นิมนฺตนปวารณา อุโภปิ คณโภชนสิกฺขาปเท (ปาจิ. ๒๑๗-๒๑๙), ปวารณสิกฺขาปเท (ปาจิ. ๒๓๘-๒๓๙) จ วุตฺตลกฺขณา, ตาหิ อุโภหิ นิมนฺตนปวารณาหิ ยา จ ภิกฺขุนี สเจ นิมนฺติตาปิ วา ปวาริตาปิ วา ภเวยฺย, สา ปุเรภตฺตํ ยาคฺุจ ยามกาลิกาทิกาลิกตฺตยฺจ เปตฺวา ยํ กิฺจิ อามิสํ ยาวกาลิกํ อชฺโฌหรณตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ เจ, ตสฺสา คหเณ ทุกฺกฏํ สิยา, อชฺโฌหารวเสน เอตฺถ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท ปาจิตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนา.
เอตฺถ จ นิมนฺติตา นาม ‘‘ปฺจนฺนํ โภชนานํ อฺตเรน โภชเนน นิมนฺติตา’’ติ คณโภชนสิกฺขาปเท วุตฺตลกฺขณา. ปวารณา จ ‘‘ปวาริโต นาม อสนํ ปฺายติ, โภชนํ ปฺายติ, หตฺถปาเส ิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปฺายตี’’ติ ปวารณสิกฺขาปเท วุตฺตลกฺขณาติ เวทิตพฺพา.
๒๓๒๗. กาลิกานิ จ ตีเณวาติ ยามกาลิกาทีนิ ตีณิ กาลิกานิ เอว.
๒๓๒๘-๙. นิมนฺติตปวาริตานํ ทฺวินฺนํ สาธารณาปตฺตึ ทสฺเสตฺวา อนาปตฺตึ ทสฺเสตุมาห ‘‘นิมนฺติตา’’ติอาทิ. อิธ อิมสฺมึ สาสเน ยา ปน ภิกฺขุนี นิมนฺติตา อปฺปวาริตา สเจ ยาคุํ ปิวติ, วฏฺฏติ อนาปตฺตีติ อตฺโถ. สามิกสฺสาติ เยน นิมนฺติตา, ตสฺส นิมนฺตนสามิกสฺเสว. อฺโภชนนฺติ ¶ เยน นิมนฺติตา, ตโต อฺสฺส โภชนํ. สเจ สา ภฺุชติ, ตถา วฏฺฏตีติ โยชนา.
กาลิกานิ จ ตีเณวาติ ยามกาลิกาทีนิ ตีณิ กาลิกาเนว. ปจฺจเย สตีติ ปิปาสาทิปจฺจเย สติ.
๒๓๓๐. อิมสฺส ¶ สิกฺขาปทสฺส อิทํ สมุฏฺานํ อทฺธาเนน ตุลฺยนฺติ โยชนา. ปวาริตาย, อปฺปวาริตาย วา นิมนฺติตาย วเสน กิริยากิริยตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘นิมนฺติตา’’ติอาทิ. นิมนฺติตา ปน สามิกํ อนาปุจฺฉา ภฺุชติ เจ, ตสฺสา วเสน อิทํ สิกฺขาปทํ กิริยากิริยํ โหติ. เอตฺถ ภฺุชนํ กฺริยํ. สามิกสฺส อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํ.
๒๓๓๑. ‘‘กปฺปิยํ การาเปตฺวา’’ติอาทึ ปวาริตเมว สนฺธายาห. ยา ยทิ ปริภฺุชติ, ตสฺสา จ ปาจิตฺติ สิยา กิริยโต โหตีติ โยชนา. สิยาติ อวสฺสํ. ปวารณสิกฺขาปเท วุตฺตนเยน กปฺปิยํ กาเรตฺวา วา อการาเปตฺวา วา ปริภฺุชนฺติยา ตสฺสา ปริโภเคเนว อิมินา สิกฺขาปเทน อวสฺสํ อาปตฺติ โหตีติ อตฺโถ.
จตุตฺถํ.
๒๓๓๒. ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี กุลมจฺฉรินี อสฺส, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๐๔๓) อิมสฺมึ สิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ภิกฺขุนีน’’นฺติอาทิ. กุลสนฺติเก ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ วทนฺติยา ปาจิตฺตีติ สมฺพนฺโธ, กุลสฺส สนฺติเก ‘‘ภิกฺขุนิโย ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา’’ติ ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ ภาสนฺติยาติ อตฺโถ. กุลสฺสาวณฺณนํ วาปีติ ‘‘ตํ กุลํ อสฺสทฺธํ อปฺปสนฺน’’นฺติ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก กุลสฺส อวณฺณํ อคุณํ วทนฺติยา ปาจิตฺตีติ สมฺพนฺโธ.
๒๓๓๓. สนฺตํ ¶ ภาสนฺติยา โทสนฺติ อมจฺฉรายิตฺวา กุลสฺส วา ภิกฺขุนีนํ วา สนฺตํ โทสํ อาทีนวํ กเถนฺติยา.
ปฺจมํ.
๒๓๓๔-๕. โอวาททายโกติ อฏฺหิ ครุธมฺเมหิ โอวาทํ เทนฺโต. วสฺสํ อุปคจฺฉนฺติยาติ วสฺสํ วสนฺติยา.
๒๓๓๖. ภิกฺขูติ โอวาททายกา ภิกฺขู.
ฉฏฺํ.
๒๓๓๘. ยา ¶ สา ภิกฺขุนี วสฺสํ วุตฺถา ปุริมํ วา ปจฺฉิมํ วา เตมาสํ วุตฺถา ตโต อนนฺตรํ อุภโตสงฺเฆ ภิกฺขุนิสงฺเฆ จ ภิกฺขุสงฺเฆ จ ‘‘นาหํ ปวาเรสฺสามี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ เจติ โยชนา.
สตฺตมํ.
๒๓๔๑. โอวาทาทีนมตฺถายาติ อฏฺครุธมฺมสฺสวนาทีนมตฺถาย. อาทิ-สทฺเทน อุโปสถปุจฺฉนปวารณานํ คหณํ.
๒๓๔๒. โอวาทาทีนมตฺถาย อคมเนน อกฺริยํ. กายิกนฺติ กายกมฺมํ.
อฏฺมํ.
๒๓๔๓. ‘‘อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา อุโปสถปุจฺฉนฺจ โอวาทูปสงฺกมนฺจ, ตํ อติกฺกาเมนฺติยา ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๐๕๙) อิมสฺมึ สิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘น ยาจิสฺสามี’’ติอาทิ. ตํ อุตฺตานตฺถเมว.
นวมํ.
๒๓๔๖-๗. ปสาโข ¶ นาม นาภิยา เหฏฺา, ชาณุมณฺฑลานํ อุปริ ปเทโส. ตถา หิ ยสฺมา รุกฺขสฺส สาขา วิย อุโภ อูรู ปภิชฺชิตฺวา คตา, ตสฺมา โส ปสาโขติ วุจฺจติ, ตสฺมึ ปสาเข. สฺชาตนฺติ อุฏฺิตํ. คณฺฑนฺติ ยํ กิฺจิ คณฺฑํ. รุธิตนฺติ ยํ กิฺจิ วณํ. สงฺฆํ วาติ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วา. คณํ วาติ สมฺพหุลา ภิกฺขุนิโย วา. เอเกนาติ เอตฺถ ‘‘ปุริเสนา’’ติ เสโส, สหตฺเถ อิทํ กรณวจนํ. ยถาห ‘‘ปุริเสน สทฺธึ เอเกเนกา’’ติ. ปุริโสติ จ มนุสฺสปุริโสว คเหตพฺโพ.
โธวาติ เอตฺถ อาทิ-อตฺเถ วตฺตมาเนน อิติ-สทฺเทน ‘‘อาลิมฺปาเปยฺย วา พนฺธาเปยฺย วา โมจาเปยฺย วา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๖๓) สิกฺขาปทาคตานํ อิตเรสํ ติณฺณํ สงฺคณฺหนโต ‘‘อาลิมฺป ¶ พนฺธ โมเจหี’’ติ อาณตฺติตฺตยํ สงฺคหิตํ. เตเนว วกฺขติ ‘‘ทุกฺกฏานิจฺฉ ปาจิตฺติโย ฉ จา’’ติ.
ยา ปน ภิกฺขุนี ปสาเข ชาตํ คณฺฑํ วา รุธิตํ วา สงฺฆํ วา คณํ วา อนาปุจฺฉิตฺวา เอเกน ปุริเสน เอกิกา ‘‘ภินฺท ผาเลหิ โธว อาลิมฺป พนฺธ โมเจหี’’ติ สพฺพานิ กาตพฺพานิ อาณาเปติ, ตสฺสา ฉ ทุกฺกฏานิ, กเตสุ ภินฺทนาทีสุ ฉสุ กิจฺเจสุ ตสฺสา ฉ ปาจิตฺติโย โหนฺตีติ โยชนา.
๒๓๔๘-๙. เอตฺถาติ คณฺเฑ วา วเณ วา. ‘‘ยํ กาตพฺพํ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ ตฺวํ กโรหิ’’อิติ สเจ เอวํ ยา อาณาเปตีติ โยชนา. ตสฺสา เอกาย อาณาปนวาจาย ฉ ทุกฺกฏานิ จ ปาจิตฺติยจฺฉกฺกฺเจติ ทฺวาทสาปตฺติโย สิยุนฺติ โยชนา.
๒๓๕๑. อาปุจฺฉิตฺวา ¶ วาติ สงฺฆํ วา คณํ วา อาปุจฺฉิตฺวา. ทุติยนฺติ ทุติยิกํ. วิฺุํ ทุติยํ คเหตฺวาปิ วาติ โยชนา.
ทสมํ.
อารามวคฺโค ฉฏฺโ.
๒๓๕๓. ‘‘คณปริเยสนาทิสฺมิ’’นฺติ วตฺตพฺเพ ฉนฺทานุรกฺขนตฺถํ นิคฺคหิตาคโม. คพฺภินินฺติ อาปนฺนสตฺตํ, กุจฺฉิปวิฏฺสตฺตนฺติ อตฺโถ. วุฏฺาเปนฺติยาติ อุปสมฺปาเทนฺติยา. กมฺมวาจาหีติ ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ.
๒๓๕๔-๕. กมฺมวาจาย โอสาเนติ ตติยกมฺมวาจาย ปริโยสาเน, ยฺยการปฺปตฺเตติ อตฺโถ. คพฺภินิสฺาย น จ คพฺภินิยาติ อคพฺภินิยา คพฺภินิสฺาย จ. อุโภ สฺชาตกงฺขายาติ อุโภสุ สมุปฺปนฺนสํสยาย, คพฺภินิยา, อคพฺภินิยา จ เวมติกายาติ อตฺโถ. คาถาพนฺธวเสเนตฺถ สุ-สทฺทโลโป. ตถา วุฏฺาเปนฺติยา อุปชฺฌายาย อาปตฺติ ทุกฺกฏํ โหตีติ โยชนา. อาจรินิยา ตสฺสาติ อุปชฺฌายา คพฺภินึ วุฏฺาเปติ, ตสฺสา กมฺมวาจํ สาเวนฺติยา ¶ อาจรินิยา จ. คณสฺสาติ อุปชฺฌายาจรินีหิ อฺสฺส ภิกฺขุนิคณสฺส จ. ตถา ทุกฺกฏํ ทีปิตนฺติ โยชนา.
๒๓๕๖. ‘‘ทฺวีสุ อคพฺภินิสฺายา’’ติ ปทจฺเฉโท. ทฺวีสูติ คพฺภินิยา, อคพฺภินิยา จ.
ปมํ.
๒๓๕๗. ทุติเยติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปายนฺตึ วุฏฺาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๐๗๓) สิกฺขาปเท. อิมสฺมึ สิกฺขาปเท ปายนฺตี ¶ นาม มาตา วา โหติ ธาติ วาติ อยํ วิเสโส.
ทุติยํ.
๒๓๕๘. ยา ปน ภิกฺขุนี ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ สเจ วุฏฺาเปยฺย, ปาจิตฺติ สิยาติ โยชนา. ตตฺถ ทฺเว วสฺสานีติ ปวารณวเสน ทฺเว สํวจฺฉรานิ. ฉสุ ธมฺเมสูติ ปาณาติปาตาเวรมณิอาทีสุ วิกาลโภชนาเวรมณิปริโยสาเนสุ ฉสุ ธมฺเมสุ. อสิกฺขิตสิกฺขนฺติ ‘‘ปาณาติปาตาเวรมณึ ทฺเว วสฺสานิ อวีติกฺกมฺม สมาทานํ สมาทิยามี’’ติอาทินา (ปาจิ. ๑๐๗๙) นเยน อนาทินฺนสิกฺขาปทํ วา เอวํ สมาทิยิตฺวาปิ กุปิตสิกฺขํ วา. สิกฺขมานํ เตสุ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขนโต วา เต วา สิกฺขาสงฺขาเต ธมฺเม มานนโต เอวํ ลทฺธนามํ อนุปสมฺปนฺนํ. วุฏฺาเปยฺยาติ อุปสมฺปาเทยฺย. อาปตฺติ สิยาติ ปมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว กมฺมวาจาปริโยสาเน ปาจิตฺติ อาปตฺติ สิยา, ปาจิตฺติ โหตีติ อตฺโถ.
๒๓๕๙. ‘‘ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺา วุฏฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม เวมติกา วุฏฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺา วุฏฺาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ เอวํ ธมฺมกมฺเม สตฺถุนา ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ. ‘‘อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม เวมติกา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺา วุฏฺาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๘๒) เอวํ อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ สตฺถุนา ติกทุกฺกฏํ ทีปิตํ.
๒๓๖๐. อขณฺฑโต ¶ ขณฺฑํ อกตฺวา.
๒๓๖๑. สเจ ¶ อุปสมฺปทาเปกฺขา ปพฺพชฺชาย สฏฺิวสฺสาปิ โหติ, ตสฺสา อิมา ฉ สิกฺขาโย ทฺเว วสฺสานิ อวีติกฺกมนียา ปทาตพฺพา, อิมา อทตฺวา น การเย เนว วุฏฺาเปยฺยาติ โยชนา.
ตติยํ.
๒๓๖๒. จตุตฺเถ นตฺถิ วตฺตพฺพนฺติ วกฺขมานวิเสสโต อฺํ วตฺตพฺพํ นตฺถีติ ยถาวุตฺตนยเมวาติ อธิปฺปาโย. ‘‘อิธา’’ติอาทินา อิมสฺมึ สิกฺขาปเท ลพฺภมานวิเสสํ ทสฺเสติ. อิธ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท สงฺเฆน สมฺมตํ ตํ สิกฺขมานํ วุฏฺาเปนฺติยา ภิกฺขุนิยา อนาปตฺติ โหตีติ โยชนา.
๒๓๖๓. ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขิตสิกฺขาย สิกฺขมานาย ภิกฺขุนิสงฺเฆน อุปสมฺปทโต ปมํ ตฺติทุติยาย กมฺมวาจาย ยา วุฏฺานสมฺมุติ ทาตพฺพา โหติ, สา วุฏฺานสมฺมุติ สเจ ปมํ อทินฺนา โหติ. ตตฺถ ตสฺมึ อุปสมฺปทมาฬเกปิ ปทาตพฺพาเยวาติ โยชนา.
๒๓๖๔. ตติยฺจาติ ตติยสิกฺขาปทฺจ. จตุตฺถฺจาติ อิทํ จตุตฺถสิกฺขาปทฺจ. ปเมน สมํ เยฺยนฺติ ปเมน สิกฺขาปเทน สมุฏฺานาทินา วินิจฺฉเยน สมานนฺติ าตพฺพํ. จตุตฺถํ ปน สิกฺขาปทํ วุฏฺาปนสมฺมุตึ อทาเปตฺวา วุฏฺาปนวเสน กฺริยากฺริยํ โหติ.
จตุตฺถํ.
๒๓๖๕. คิหิคตนฺติ ปุริสนฺตรคตํ, ปุริสสมาคมปฺปตฺตนฺติ อตฺโถ. ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา ปริปุณฺณา อุตฺตรปทโลเปน. กิฺจาปิ น โทโสติ โยชนา. วุฏฺาเปนฺติยาติ อุปชฺฌายา หุตฺวา อุปสมฺปาเทนฺติยา.
๒๓๖๖. เสสนฺติ ¶ ¶ วุตฺตํ. อเสเสน สพฺพโส.
ปฺจมํ.
๒๓๖๘. ทุกฺขิตํ สหชีวินินฺติ เอตฺถ ‘‘สิกฺขาปท’’นฺติ เสโส. ตุวฏฺฏกวคฺคสฺมึ ‘‘ทุกฺขิตํ สหชีวินิ’’นฺติ อิเมหิ ปเทหิ ยุตฺตํ ยํ สิกฺขาปทํ วุตฺตํ, เตน สิกฺขาปเทน อฏฺมํ สมํ เยฺยํ, น วิเสสตา วิเสโส นตฺถีติ โยชนา. อฏฺมนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี สหชีวินึ วุฏฺาเปตฺวา ทฺเว วสฺสานิ เนว อนุคฺคณฺเหยฺย น อนุคฺคณฺหาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๑๐๘) วุตฺตสิกฺขาปทํ. ตตฺถ สหชีวินินฺติ สทฺธิวิหารินึ. เนว อนุคฺคณฺเหยฺยาติ สยํ อุทฺเทสาทีหิ นานุคฺคณฺเหยฺย. น อนุคฺคณฺหาเปยฺยาติ ‘‘อิมิสฺสา อยฺเย อุทฺเทสาทีนิ เทหี’’ติ เอวํ น อฺาย อนุคฺคณฺหาเปยฺย. ปาจิตฺติยนฺติ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเต ปาจิตฺติยํ.
อฏฺมํ.
๒๓๖๙. ยา กาจิ ภิกฺขุนี วุฏฺาปิตปวตฺตินึ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺย เจ, ตสฺสา ปาจิตฺติ ปริยาปุตา กถิตาติ โยชนา. วุฏฺาเปตีติ วุฏฺาปิตา, ปวตฺเตติ สุสิกฺขาเปตีติ ปวตฺตินี, วุฏฺาปิตา จ สา ปวตฺตินี จาติ วุฏฺาปิตปวตฺตินี, อุปชฺฌายาเยตํ อธิวจนํ, ตํ, อุปชฺฌายํ. นานุพนฺเธยฺยาติ จุณฺเณน, มตฺติกาย, ทนฺตกฏฺเน, มุโขทเกนาติ เอวํ เตน เตน กรณีเยน อุปฏฺเหยฺย.
๒๓๗๐. ‘‘ทฺเว วสฺสานิ อหํ นานุพนฺธิสฺสามี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ เจ, เอวํ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ ปน ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนา.
๒๓๗๑. ยา ¶ ปน ภิกฺขุนี อุปชฺฌายํ พาลํ วา อลชฺชึ วา นานุพนฺธติ, ตสฺสา, คิลานาย วา อาปทาสุ วา อุมฺมตฺติกาย วา นานุพนฺธนฺติยา น โทโสติ โยชนา.
๒๓๗๒. อนุปฏฺาเนน โหตีติ อาห ‘‘อกฺริยํ วุตฺต’’นฺติ.
นวมํ.
๒๓๗๓-๕. ยา ¶ กาจิ ภิกฺขุนี สหชีวินึ สทฺธิวิหารินึ วุฏฺาเปตฺวา อุปสมฺปาเทตฺวา ตํ คเหตฺวา อนฺตมโส ฉปฺปฺจโยชนานิปิ น คจฺเฉยฺย น จฺํ อาณาเปยฺย ‘‘อิมํ, อยฺเย, คเหตฺวา คจฺฉา’’ติ อฺฺจ น นิโยเชยฺย เจ, ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ ‘‘น ทานิ คจฺฉิสฺสามิ, อฺฺจ คเหตฺวา คนฺตุํ น นิโยเชสฺสามี’’ติ อุสฺสาเห วิสฺสฏฺมตฺเต ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนา.
อนฺตรายสฺมึ สติ วา ทุติยํ อลภนฺติยา วา อาปทาสุ วา คิลานาย วา อุมฺมตฺติกาย วา น โทโสติ โยชนา.
ทสมํ.
คพฺภินิวคฺโค สตฺตโม.
๒๓๗๖. คิหิคเตหิ ตีเหวาติ อนนฺตเร คพฺภินิวคฺเค คิหิคตปทยุตฺเตหิ ปฺจมฉฏฺสตฺตเมหิ ตีเหว สิกฺขาปเทหิ. สทิสานีติ อิธ วีสติวสฺสวจนฺจ กุมาริภูตวจนฺจ ตตฺถ ทฺวาทสวสฺสวจนฺจ คิหิคตวจนฺจ เปตฺวา อวเสเสหิ วินิจฺฉเยหิ ยถากฺกมํ สทิสาเนวาติ.
๒๓๗๗. มหูปปทาติ มหา อุปปโท ยาสํ สิกฺขมานานํ ตา มหูปปทา. อุปปทํ นาม ปทานเมว ยุชฺชติ, น อตฺถานนฺติ ¶ ‘‘ยาส’’นฺติ อฺปเทน สิกฺขมานาทิปทานํ คหณํ, สทฺทตฺถานมเภโทปจารสฺส ปน อิจฺฉิตตฺตา สิกฺขมานปทคหิตานเมตฺถ คหณํ เวทิตพฺพํ, มหาสิกฺขมานาติ วุตฺตํ โหติ. อาทิโตติ เอตฺถ ‘‘วุตฺตา’’ติ เสโส, คพฺภินิวคฺเค ติสฺสนฺนํ คิหิคตานํ ปุริเมสุ ตติยจตุตฺถสิกฺขาปเทสุ อาคตา ทฺเว สิกฺขมานาติ อตฺโถ. คิหิคตาย ‘‘ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา’’ติ จ กุมาริภูตาย ‘‘ปริปุณฺณวีสติวสฺสา’’ติ จ วสฺสวเสน นานากรณสฺส วุตฺตตฺตา ตาหิ ทฺวีหิ มหาสิกฺขมานาย วสฺสวเสเนว นานากรณํ ทสฺเสตุมาห ‘‘คตา วีสติวสฺสาติ, วิฺาตพฺพา วิภาวินา’’ติ, อติกฺกนฺตวีสติวสฺสา มหาสิกฺขมานา นาม โหตีติ อตฺโถ.
๒๓๗๘. ตา ทฺเว มหาสิกฺขมานา สเจ คิหิคตา วา โหนฺตุ, น จ ปุริสคตา วา โหนฺตุ ¶ , สมฺมุติอาทิสุ กมฺมวาจาย ‘‘สิกฺขมานา’’ติ วตฺตพฺพาติ โยชนา. เอตฺถ จ สมฺมุติ นาม ตฺติทุติยาย กมฺมวาจาย กาตพฺพาย สิกฺขาย สมฺมุติ เจว วุฏฺานสมฺมุติ จ. อาทิ-สทฺเทน อุปสมฺปทากมฺมํ คหิตํ.
๒๓๗๙. อิมาสํ ทฺวินฺนํ สมฺมุติทานาทีสุ ตฺติยา จ กมฺมวาจาย จ วตฺตพฺพํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อวตฺตพฺพํ ทสฺเสตุมาห ‘‘น ตา’’ติอาทิ. ตา เอตา อุโภปิ มหาสิกฺขมานา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ วา ตถา ‘‘คิหิคตา’’ติ วา กมฺมวาจาย น วตฺตพฺพา ยสฺมา, ตสฺมา เอวํ วตฺตุํ น วฏฺฏตีติ โยชนา. ‘‘น วตฺตพฺพา’’ติ อิมินา ตถา เจ กมฺมวาจา วุจฺเจยฺย, ตํ กมฺมํ กุปฺปตีติ ทีเปติ. อิธ ปน-สทฺโท ยสฺมา-ปทตฺโถติ ตทตฺถวเสน โยชนา ทสฺสิตา.
๒๓๘๐. สมฺมุตินฺติ ¶ สิกฺขมานสมฺมุตึ. ทสวสฺสายาติ เอตฺถ ‘‘คิหิคตายา’’ติ เสโส. ยถาห – ‘‘คิหิคตาย ทสวสฺสกาเล สิกฺขาสมฺมุตึ ทตฺวา ทฺวาทสวสฺสกาเล อุปสมฺปทา กาตพฺพา’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๑๑๑๙). เสสาสุปีติ เอกาทสวสฺสกาเล ทตฺวา เตรสวสฺสกาเล กาตพฺพา, ทฺวาทส, เตรส, จุทฺทส, ปนฺนรส, โสฬส, สตฺตรส, อฏฺารสวสฺสกาเล สิกฺขาสมฺมุตึ ทตฺวา วีสติวสฺสกาเล กาตพฺพาติ เอวํ อฏฺารสวสฺสปริยนฺตาสุ เสสาสุปิ สิกฺขมานาสุ. อยํ นโยติ ‘‘สมฺมุติยา ทินฺนสํวจฺฉรโต อาคามินิ ทุติเย สํวจฺฉเร อุปสมฺปาเทตพฺพา’’ติ อยํ นโย. เตเนว วุตฺตํ ‘‘เอกาทสวสฺสกาเล ทตฺวา เตรสวสฺสกาเล กาตพฺพา’’ติอาทิ.
๒๓๘๑. ‘‘กุมาริภูตา’’ติปิ ‘‘คิหิคตา’’ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ อฏฺกถายํ วุตฺตาติ โยชนา.
๒๓๘๒. ยา ปน ปริปุณฺณวีสติวสฺสา สามเณรี ‘‘กุมาริภูตา’’ติ วุตฺตา, สา กมฺมวาจาย ‘‘กุมาริภูตา’’อิจฺเจว วตฺตพฺพา, อฺถา ปน น วตฺตพฺพา ‘‘คิหิคตา’’ติ วา ‘‘ปุริสนฺตรคตา’’ติ วา น วตฺตพฺพาติ โยชนา. ยถาห ‘‘กุมาริภูตา ปน ‘คิหิคตา’ติ น วตฺตพฺพา, ‘กุมาริภูตา’อิจฺเจว วตฺตพฺพา’’ติ.
๒๓๘๓. เอตา ตุ ปน ติสฺโสปีติ มหาสิกฺขมานา คิหิคตา, กุมาริภูตาติ วุตฺตา ปน ¶ เอตา ติสฺโสปิ. อปิ-สทฺเทน คิหิคตา กุมาริภูตา ทฺเว สกสกนาเมนาปิ วตฺตุํ วฏฺฏนฺตีติ ทีเปติ. ‘‘กุมาริภูตสิกฺขมานายา’’ติ ปาฬิยํ อวุตฺตตฺตา น วฏฺฏตีติ โกจิ มฺเยฺยาติ ¶ อาห ‘‘น สํสโย’’ติ. ตถา วตฺตพฺพตาเหตุทสฺสนตฺถมาห ‘‘สิกฺขาสมฺมุติทานโต’’ติ.
ปมทุติยตติยานิ.
๒๓๘๔-๕. ยา ปน ภิกฺขุนี อูนทฺวาทสวสฺสาว อุปสมฺปทาวเสน อปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา เอว สยํ อุปชฺฌายา หุตฺวา ปรํ สิกฺขมานํ สเจ วุฏฺาเปติ, ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว คณปริเยสนาทิทุติยานุสฺสาวนปริโยสาเนสุ อาปนฺนานํ ทุกฺกฏานํ อนนฺตรํ กมฺมวาจานํ โอสาเน ตติยานุสฺสาวนาย ยฺยตารปฺปตฺตาย ตสฺสา ปาจิตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนา.
จตุตฺถํ.
๒๓๘๖. ปฺจเมติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา สงฺเฆน อสมฺมตา วุฏฺาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๑๔๒) สิกฺขาปเท. กายจิตฺตวาจาจิตฺตกายวาจาจิตฺตวเสน ติสมุฏฺานํ. กฺริยากฺริยนฺติ วุฏฺาปนํ กิริยํ, สงฺฆสมฺมุติยา อคฺคหณํ อกิริยํ.
ปฺจมํ.
๒๓๘๗. สงฺเฆนาติ ภิกฺขุนิสงฺเฆน. อุปปริกฺขิตฺวาติ อลชฺชิภาวาทึ อุปปริกฺขิตฺวา. อลํ ตาวาติ เอตฺถ ‘‘เต อยฺเย’’ติ เสโส. วาริตาติ เอตฺถ ‘‘สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา’’ติ เสโส. ‘‘อลํ ตาว เต, อยฺเย, อุปสมฺปาทิเตนา’’ติ วาริตา ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา เอตฺถ เอตสฺมึ ปวารเณ ปจฺฉา ขียติ ‘‘อหเมว นูน พาลา, อหเมว นูน อลชฺชินี’’ติอาทินา อวณฺณํ ปกาเสติ, โทสตา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนา.
๒๓๘๘. ฉนฺทโทสาทีหิ ¶ กโรนฺติยาติ เอตฺถ ‘‘ปกติยา’’ติ เสโส. ปกติยา ฉนฺทโทสาทีหิ อคติคมเนหิ นิวารณํ กโรนฺติยา สเจ อุชฺฌายติ, น โทโสติ โยชนา.
ฉฏฺํ.
๒๓๘๙-๙๐. ลทฺเธ ¶ จีวเรติ สิกฺขามานาย ‘‘สเจ เม ตฺวํ, อยฺเย, จีวรํ ทสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺาเปสฺสามี’’ติ วตฺวา ยาจิเต ตสฺมึ จีวเร ลทฺเธ. ปจฺฉาติ จีวรลาภโต ปจฺฉา. อสนฺเต อนฺตรายิเกติ ทสนฺนํ อนฺตรายานํ อฺตรสฺมึ อนฺตราเย อวิชฺชมาเน. วุฏฺาเปสฺสามินาหนฺติ อหํ ตํ น สมุฏฺาเปสฺสามีติ ธุรนิกฺเขปเน ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนา.
๒๓๙๑. อิทนฺติ อิทํ สิกฺขาปทํ. อวุฏฺาปเนน อกฺริยํ.
สตฺตมํ.
๒๓๙๒. อฏฺมนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี สิกฺขมานํ ‘สเจ มํ ตฺวํ, อยฺเย, ทฺเว วสฺสานิ อนุพนฺธิสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺาเปสฺสามี’’ติอาทิ (ปาจิ. ๑๑๕๕) สิกฺขาปทํ. นวเมติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปุริสสํสฏฺํ กุมารกสํสฏฺํ จณฺฑึ โสกาวาสํ สิกฺขมานํ วุฏฺาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๑๕๙) วุตฺตสิกฺขาปเท. ‘‘วตฺตพฺพํ นตฺถี’’ติ อิทํ สทฺทตฺถวิเสสมนฺตเรน วินิจฺฉยสฺส สุวิฺเยฺยตฺตา วุตฺตํ. เตเนวาห ‘‘อุตฺตานเมวิท’’นฺติ.
สทฺทตฺโถ ปน เอวํ เวทิตพฺโพ – ปุริสสํสฏฺนฺติ ปริปุณฺณวีสติวสฺเสน ปุริเสน อนนุโลมิเกน กายวจีกมฺเมน สํสฏฺํ. กุมารกสํสฏฺนฺติ อูนวีสติวสฺเสน กุมาเรน ตเถว สํสฏฺํ. จณฺฑินฺติ โกธนํ. โสกาวาสนฺติ สงฺเกตํ กตฺวา ¶ อาคจฺฉมานา ปุริสานํ อนฺโต โสกํ ปเวเสตีติ โสกาวาสา, ตํ โสกาวาสํ. อถ วา ฆรํ วิย ฆรสามิกา, อยมฺปิ ปุริสสมาคมํ อลภมานา โสกํ อาวิสติ, อิติ ยํ อาวิสติ, สฺวาสฺสา อาวาโส โหตีติ โสกาวาสา. เตเนวสฺส ปทภาชเน ‘‘โสกาวาสา นาม ปเรสํ ทุกฺขํ อุปฺปาเทติ, โสกํ อาวิสตี’’ติ (ปาจิ. ๑๑๖๐) ทฺเวธา อตฺโถ วุตฺโต. ปาจิตฺติยนฺติ เอวรูปํ วุฏฺาเปนฺติยา วุตฺตนเยเนว กมฺมวาจาปริโยสาเน อุปชฺฌายาย ปาจิตฺติยํ.
๒๓๙๓. ‘‘นตฺถิ อชานนฺติยา’’ติ ปจฺเฉโท, สิกฺขมานาย ปุริสสํสฏฺาทิภาวํ อชานนฺติยาติ อตฺโถ.
อฏฺมนวมานิ.
๒๓๙๔. วิชาตมาตรา ¶ วา ชนกปิตรา วา สามินา ปริคฺคาหกสามินา วา นานฺุาตํ อุปสมฺปทตฺถาย อนนฺุาตํ ตํ สิกฺขมานํ วุฏฺาเปนฺติยา ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ สิยาติ โยชนา.
๒๓๙๕. น ภิกฺขุนาติ ภิกฺขุนา ทฺวิกฺขตฺตุํ น ปุจฺฉิตพฺพํ, สกิเมว ปุจฺฉิตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ. ยถาห ‘‘ภิกฺขุนีหิ ทฺวิกฺขตฺตุํ อาปุจฺฉิตพฺพํ ปพฺพชฺชากาเล จ อุปสมฺปทากาเล จ, ภิกฺขูนํ ปน สกึ อาปุจฺฉิเตปิ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺ. ๑๑๖๒).
๒๓๙๖-๗. อตฺถิตนฺติ อตฺถิภาวํ. จตูหิ สมุฏฺาติ, จตฺตาริ วา สมุฏฺานานิ เอตสฺสาติ จตุสมุฏฺานํ. กตเมหิ จตูหิ สมุฏฺาตีติ อาห ‘‘วาจโต…เป… กายวาจาทิโตปิ จา’’ติ. กถํ วาจาทีหิ จตูหิ สมุฏฺาติ? อพฺภานกมฺมาทีสุ เกนจิเทว กรณีเยน ขณฺฑสีมายํ นิสินฺนา ¶ ‘‘ปกฺโกสถ สิกฺขมานํ, อิเธว นํ อุปสมฺปาเทสฺสามา’’ติ อุปสมฺปาเทติ, เอวํ วาจโต สมุฏฺาติ. ‘‘อุปสฺสยโต ปฏฺาย อุปสมฺปาเทสฺสามี’’ติ วตฺวา ขณฺฑสีมํ คจฺฉนฺติยา กายวาจโต สมุฏฺาติ. ทฺวีสุปิ าเนสุ ปณฺณตฺตึ ชานิตฺวา วีติกฺกมํ กโรนฺติยา วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺาติ. อุปสมฺปาทนํ กฺริยํ, อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํ.
ทสมํ.
๒๓๙๘. เอตฺถ อิมสฺมึ สาสเน ยา ภิกฺขุนี ปาริวาสิเกน ฉนฺททาเนน สิกฺขมานํ สเจ วุฏฺาเปติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนา. ตตฺถ ปาริวาสิเกน ฉนฺททาเนนาติ จตุพฺพิธํ ปาริวาสิยํ ปริสปาริวาสิยํ, รตฺติปาริวาสิยํ, ฉนฺทปาริวาสิยํ, อชฺฌาสยปาริวาสิยนฺติ.
ตตฺถ ปริสปาริวาสิยํ นาม ภิกฺขู เกนจิเทว กรณีเยน สนฺนิปติตา โหนฺติ, อถ เมโฆ วา อุฏฺหติ, อุสฺสารณา วา กรียติ, มนุสฺสา วา อชฺโฌตฺถรนฺตา อาคจฺฉนฺติ, ภิกฺขู ‘‘อโนกาโส อยํ, อฺตฺร คจฺฉามา’’ติ ฉนฺทํ อวิสฺสชฺเชตฺวาว อุฏฺหนฺติ. อิทํ ปริสปาริวาสิยํ. กิฺจาปิ ปริสปาริวาสิยํ, ฉนฺทสฺส ปน อวิสฺสฏฺตฺตา กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ.
ปุน ¶ ภิกฺขู ‘‘อุโปสถาทีนิ กริสฺสามา’’ติ รตฺตึ สนฺนิปติตฺวา ‘‘ยาว สพฺเพ สนฺนิปตนฺติ, ตาว ธมฺมํ สุณิสฺสามา’’ติ เอกํ อชฺเฌสนฺติ, ตสฺมึ ธมฺมกถํ กเถนฺเตเยว อรุโณ อุคฺคจฺฉติ. สเจ ‘‘จาตุทฺทสิกํ อุโปสถํ กริสฺสามา’’ติ นิสินฺนา, ‘‘ปนฺนรโส’’ติ กาตุํ วฏฺฏติ. สเจ ปนฺนรสิกํ กาตุํ ¶ นิสินฺนา, ปาฏิปเท อนุโปสเถ อุโปสถํ กาตุํ น วฏฺฏติ. อฺํ ปน สงฺฆกิจฺจํ กาตุํ วฏฺฏติ. อิทํ ปน รตฺติปาริวาสิยํ นาม.
ปุน ภิกฺขู ‘‘กิฺจิเทว อพฺภานาทิสงฺฆกมฺมํ กริสฺสามา’’ติ นิสินฺนา โหนฺติ, ตตฺเรโก นกฺขตฺตปาโก ภิกฺขุ เอวํ วทติ ‘‘อชฺช นกฺขตฺตํ ทารุณํ, มา อิทํ กมฺมํ กโรถา’’ติ, เต ตสฺส วจเนน ฉนฺทํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตตฺเถว นิสินฺนา โหนฺติ, อถฺโ อาคนฺตฺวา –
‘‘นกฺขตฺตํ ปฏิมาเนนฺตํ, อตฺโถ พาลํ อุปจฺจคา’’ติ. (ชา. ๑.๑.๔๙) –
วตฺวา ‘‘กึ นกฺขตฺเตน, กโรถา’’ติ วทติ. อิทํ ฉนฺทปาริวาสิยฺเจว อชฺฌาสยปาริวาสิยฺจ. เอตสฺมึ ปาริวาสิเย ปุน ฉนฺทปาริสุทฺธึ อนาหริตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ. อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ปาริวาสิเกน ฉนฺททาเนนา’’ติ.
ปาจิตฺติยํ สิยาติ เอวํ วุฏฺาเปนฺติยา วุตฺตนเยเนว กมฺมวาจาปริโยสาเน ปาจิตฺติยํ สิยาติ อตฺโถ.
๒๓๙๙. ฉนฺทํ อวิหาย วา อวิสฺสชฺเชตฺวาว อวุฏฺิตาย ปริสาย ตุ ยถานิสินฺนาย ปริสาย วุฏฺาเปนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนา. วา-สทฺโท เอวการตฺโถ.
เอกาทสมํ.
๒๔๐๐. ทฺวาทเสติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี อนุวสฺสํ วุฏฺาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๑๗๑) สิกฺขาปเท. เตรเสติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี เอกํ วสฺสํ ทฺเว วุฏฺาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๑๗๕) สิกฺขาปเท.
ทฺวาทสมเตรสมานิ.
กุมาริภูตวคฺโค อฏฺโม.
๒๔๐๑. อคิลานาติ ¶ ¶ ฉตฺตุปาหเนน วูปสเมตพฺพโรครหิตา. ยถาห ‘‘อคิลานา นาม ยสฺสา วินา ฉตฺตุปาหนา ผาสุ โหตี’’ติ. ฉตฺตฺจ อุปาหนา จ ฉตฺตุปาหนํ. ตตฺถ ฉตฺตํ วุตฺตลกฺขณํ, อุปาหนา วกฺขมานลกฺขณา. ธาเรยฺยาติ อุภยํ เอกโต ธาเรยฺย. วิสุํ ธาเรนฺติยา หิ ทุกฺกฏํ วกฺขติ.
๒๔๐๒. ทิวสนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ. สเจ ธาเรตีติ โยชนา.
๒๔๐๓. กทฺทมาทีนีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน มหาวาลุกาทีนํ คหณํ.
๒๔๐๔. สเจ คจฺฉตีติ สมฺพนฺโธ. ทิสฺวา คจฺฉาทิกนฺติ ฉตฺเต ลคฺคนโยคฺคํ นีจตรํ คจฺฉาทิกํ ทิสฺวา. อาทิ-สทฺเทน คุมฺพาทีนํ คหณํ. ทุกฺกฏนฺติ อุปาหนมตฺตสฺเสว ธารเณ ทุกฺกฏํ.
๒๔๐๕. อปนาเมตฺวาติ สีสโต อปนาเมตฺวา. โอมฺุจิตฺวาติ ปาทโต โอมฺุจิตฺวา. โหติ ปาจิตฺติยนฺติ ปุน ปาจิตฺติยํ โหติ.
๒๔๐๖. ปโยคคณนาเยวาติ ฉตฺตุปาหนสฺส อปเนตฺวา อปเนตฺวา เอกโต ธารณปโยคคณนาย. ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ ‘‘อคิลานา อคิลานสฺา, เวมติกา, คิลานสฺา ฉตฺตุปาหนํ ธาเรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๘๑) เอวํ ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ. ‘‘คิลานา อคิลานสฺา, คิลานา เวมติกา, ฉตฺตุปาหนํ ธาเรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๘๒) เอวํ ทฺวิกทุกฺกฏํ ตเถว วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธ.
๒๔๐๗. ยตฺถ ¶ ภิกฺขู วา ภิกฺขุนิโย วา นิวสนฺติ, ตสฺมึ อาราเม วา อุปจาเร วา อปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อุปจาเร วา. อาปทาสูติ รฏฺเภทาทิอาปทาสุ.
ปมํ.
๒๔๐๘. ภิกฺขุนิยาติ เอตฺถ ‘‘อคิลานายา’’ติ เสโส, ปาเทน คนฺตุํ สมตฺถาย อคิลานาย ¶ ภิกฺขุนิยาติ อตฺโถ. ยถาห ‘‘อคิลานา นาม สกฺโกติ ปทสา คนฺตุ’’นฺติ (ปาจิ. ๑๑๘๗). ยานํ นาม รถาทิ, ตํ เหฏฺา วุตฺตสรูปเมว.
๒๔๐๙. อาปทาสูติ รฏฺเภทาทิอาปทาสุ. ฉตฺตุปาหนสิกฺขาปเท อาราเม, อารามูปจาเร จ อนาปตฺติ วุตฺตา, อิธ ตถา อวุตฺตตฺตา สพฺพตฺถาปิ อาปตฺติเยว เวทิตพฺพา.
ทุติยํ.
๒๔๑๐. ‘‘ยํ กิฺจิปิ กฏูปิย’’นฺติ อิทํ ‘‘สงฺฆาณิ’’นฺติ เอตสฺส อตฺถปทํ. ยถาห – ‘‘สงฺฆาณิ นาม ยา กาจิ กฏูปคา’’ติ. สงฺฆาณิ นาม เมขลาทิกฏิปิฬนฺธนํ. กฏูปิยนฺติ กฏิปฺปเทโสปคํ.
๒๔๑๒. กฏิสุตฺตํ นาม กฏิยํ ปิฬนฺธนรชฺชุสุตฺตกํ.
๒๔๑๓. อิธ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท จิตฺตํ อกุสลํ, อิทํ ปน สิกฺขาปทํ โลกวชฺชํ, อิติ อิทํ อุภยเมว วิเสสตา ปุริมสิกฺขาปทโต อิมสฺส นานากรณํ.
ตติยํ.
๒๔๑๔. สีสูปคาทิสุ ¶ ยํ กิฺจิ สเจ ยา ธาเรติ, ตสฺสา ตสฺส วตฺถุสฺส คณนาย อาปตฺติโย สิยุนฺติ โยชนา. สีสํ อุปคจฺฉตีติ สีสูปคํ, สีเส ปิฬนฺธนารหนฺติ อตฺโถ. อาทิ-สทฺเทน คีวูปคาทีนํ คหณํ. ยถาห – ‘‘อิตฺถาลงฺกาโร นาม สีสูปโค คีวูปโค หตฺถูปโค ปาทูปโค กฏูปโค’’ติ.
๒๔๑๕. น จ โทโสติ โยชนา. ‘‘สทิสนฺติ ปริทีปิต’’นฺติ วตฺตพฺเพ อิติ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโ.
จตุตฺถํ.
๒๔๑๖. เยน ¶ เกนจิ คนฺเธนาติ จนฺทนตคราทินา เยน เกนจิ คนฺธกกฺเกน. สวณฺณาวณฺณเกน จาติ วณฺเณน สห วตฺตตีติ สวณฺณกํ, หลิทฺทิกกฺกาทิ, นตฺถิ เอตสฺส อุพฺพฏฺฏนปจฺจยา ทิสฺสมาโน วณฺณวิเสโสติ อวณฺณกํ, สาสปกกฺกาทิ, สวณฺณกฺจ อวณฺณกฺจ สวณฺณาวณฺณกํ, เตน สวณฺณาวณฺณเกน จ. อุพฺพฏฺเฏตฺวา นฺหายนฺติยา นฺหาโนสาเน ปาจิตฺติยาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนา.
๒๔๑๗. สพฺพปโยเคติ สพฺพสฺมึ ปุพฺพปโยเค. อาพาธปจฺจยาติ ททฺทุกุฏฺาทิโรคปจฺจยา.
๒๔๑๘. ฉฏฺนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี วาสิตเกน ปิฺาเกน นหาเยยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๑๒๐๓) สิกฺขาปทํ.
ปฺจมฉฏฺานิ.
๒๔๑๙. ยา ปน ภิกฺขุนี อฺาย ภิกฺขุนิยา สเจ อุพฺพฏฺฏาเปยฺย วา สมฺพาหาเปยฺย วา, ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ตถา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนา.
๒๔๒๐. เอตฺถ ¶ อิมสฺมึ อุพฺพฏฺฏเน, สมฺพาหเน จ หตฺถํ อโมเจตฺวา อุพฺพฏฺฏเน เอกา อาปตฺติ สิยา, หตฺถํ โมเจตฺวา โมเจตฺวา อุพฺพฏฺฏเน ปโยคคณนาย สิยาติ โยชนา.
๒๔๒๑. อาปทาสูติ โจรภยาทีหิ สรีรกมฺปนาทีสุ. คิลานายาติ อนฺตมโส มคฺคคมนปริสฺสเมนาปิ อาพาธิกาย.
๒๔๒๒. อฏฺมสิกฺขาปเท ‘‘สิกฺขมานายา’’ติ จ นวมสิกฺขาปเท ‘‘สามเณริยา’’ติ จ ทสมสิกฺขาปเท ‘‘คิหินิยา’’ติ จ วิเสสํ วชฺเชตฺวา อวเสสวินิจฺฉโย สตฺตเมเนว สมาโนติ ทสฺเสตุมาห ‘‘อฏฺมาทีนิ ตีณิปี’’ติ.
สตฺตมฏฺมนวมทสมานิ.
๒๔๒๓. อนฺโตอุปจารสฺมินฺติ ¶ ทฺวาทสรตนพฺภนฺตเร. ‘‘ภิกฺขุสฺส ปุรโต’’ติ อิทํ อุปลกฺขณํ. ตสฺมา ปุรโต วา โหตุ ปจฺฉโต วา ปสฺสโต วา, สมนฺตโต ทฺวาทสรตนพฺภนฺตเรติ นิทสฺสนปทเมตํ. ฉมายปีติ อนนฺตรหิตาย ภูมิยาปิ. ยา นิสีเทยฺยาติ สมฺพนฺโธ. น วฏฺฏติ ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ อตฺโถ.
๒๔๒๔. ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ อนาปุจฺฉิเต อนาปุจฺฉิตสฺา, เวมติกา, อาปุจฺฉิตสฺาติ ตีสุ วิกปฺเปสุ ปาจิตฺติยตฺตยํ วุตฺตํ. อาปุจฺฉิเต อนาปุจฺฉิตสฺา, เวมติกา วา ภิกฺขุสฺส ปุรโต นิสีเทยฺยาติ วิกปฺปทฺวเย ทุกฺกฏทฺวยํ โหติ. อาปทาสูติ รฏฺเภทาทิอาปทาสุ. อาปุจฺฉิตฺุจ าตฺุจ อสกฺโกนฺติยา คิลานาย.
๒๔๒๕. นิปชฺชนํ กฺริยํ. อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํ.
เอกาทสมํ.
๒๔๒๖. โอกาโส ¶ กโต เยน โส โอกาสกโต, น โอกาสกโต อโนกาสกโต, ตํ, อกโตกาสนฺติ อตฺโถ, ‘‘อสุกสฺมึ นาม าเน ปุจฺฉามี’’ติ อตฺตนา ปุจฺฉิตพฺพวินยาทีนํ นามํ คเหตฺวา โอกาสํ การาปนกาเล อธิวาสนวเสน อกโตกาสนฺติ วุตฺตํ โหติ. โทสตาติ ปาจิตฺติยาปตฺติ. เอกสฺมึ ปิฏเก โอกาสํ การาเปตฺวา อฺสฺมึ ปิฏเก ปฺหํ ปุจฺฉนฺติยาปิ ปาจิตฺติยํ โหตีติ ทสฺเสตุมาห ‘‘วินเย จา’’ติอาทิ.
ปุจฺฉนฺติยาปิ จาติ เอตฺถ ปิ-สทฺเทน ‘‘อภิธมฺมํ ปุจฺฉนฺติยาปี’’ติ อิทฺจ อนุตฺตสมุจฺจยตฺเถน จ-สทฺเทน ‘‘สุตฺตนฺเต โอกาสํ การาเปตฺวา วินยํ วา อภิธมฺมํ วา ปุจฺฉติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อภิธมฺเม โอกาสํ การาเปตฺวา สุตฺตนฺตํ วา วินยํ วา ปุจฺฉติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ อิทฺจ สงฺคหิตํ.
๒๔๒๗. อโนทิสฺสาติ ‘‘อสุกสฺมึ นาม ปุจฺฉามี’’ติ เอวํ อนิยเมตฺวา เกวลํ ‘‘ปุจฺฉิตพฺพํ อตฺถิ, ปุจฺฉามิ อยฺยา’’ติ เอวํ วตฺวา.
ทฺวาทสมํ.
๒๔๒๘-๙. สํกจฺจิกนฺติ ¶ ถนเวนจีวรํ, ตํ ปน ปารุปนฺติยา อธกฺขกํ อุพฺภนาภิมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺติยา ปารุปิตพฺพํ. เตนาห มาติกฏฺกถายํ ‘‘อสํกจฺจิกาติ อธกฺขกอุพฺภนาภิมณฺฑลสงฺขาตสฺส สรีรสฺส ปฏิจฺฉาทนตฺถํ อนฺุาตสํกจฺจิกจีวรรหิตา’’ติ (กงฺขา. อฏฺ. อสํกจฺจิกสิกฺขาปทวณฺณนา). ‘‘สํกจฺจิกาย ปมาณํ ติริยํ ทิยฑฺฒหตฺถนฺติ โปราณคณฺิปเท วุตฺต’’นฺติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย ๑๒๒๔-๑๒๒๖) วชิรพุทฺธิตฺเถโร. ปริกฺเขโปกฺกเมติ ปริกฺเขปสฺส อนฺโตปเวสเน. อุปจาโรกฺกเมปีติ ¶ อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ทุติยเลฑฺฑุปาตพฺภนฺตรปเวสเนปิ. เอตฺถาติ อิมสฺมึ สิกฺขาปเท. เอเสว นโยติ ‘‘ปเม ปาเท ทุกฺกฏํ, ทุติเย ปาจิตฺติย’’นฺติ ยถาวุตฺโตเยว นโย มโต วิฺาโตติ อตฺโถ.
๒๔๓๐. อาปทาสุปีติ มหคฺฆํ โหติ สํกจฺจิกํ, ปารุปิตฺวา คจฺฉนฺติยา จ อุปทฺทโว อุปฺปชฺชติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ อนาปตฺติ.
๒๔๓๑. เสสนฺติ อิธ สรูปโต อทสฺสิตฺจ. วุตฺตนเยเนวาติ มาติกาปทภาชนาทีสุ วุตฺตนเยเนว. สุนิปุณสฺมึ ธมฺมชาตํ, อตฺถชาตฺจ วิภาเวติ วิวิเธนากาเรน ปกาเสตีติ วิภาวี, เตน วิภาวินา.
เตรสมํ.
ฉตฺตุปาหนวคฺโค นวโม.
เอวํ นวหิ วคฺเคหิ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณานิ ฉนฺนวุติ สิกฺขาปทานิ ทสฺเสตฺวา อิโต ปเรสุ มุสาวาทวคฺคาทีสุ สตฺตสุ วคฺเคสุ ภิกฺขูหิ สาธารณสิกฺขาปทานิ ภิกฺขุปาติโมกฺขวินิจฺฉยกถาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานีติ ตานิ อิธ น ทสฺสิตานิ.
สพฺพาเนว ภิกฺขุนีนํ ขุทฺทเกสุ ฉนฺนวุติ, ภิกฺขูนํ ทฺเวนวุตีติ อฏฺาสีติสตํ สิกฺขาปทานิ. ตโต ปรํ สกลํ ภิกฺขุนิวคฺคํ, ปรมฺปรโภชนํ, อนติริตฺตโภชนํ, อนติริตฺเตน อภิหฏฺุํ ปวารณํ, ปณีตโภชนวิฺตฺติ, อเจลกสิกฺขาปทํ, ทุฏฺุลฺลปอจฺฉาทนํ, อูนวีสติวสฺสอุปสมฺปาทนํ, มาตุคาเมน สทฺธึ สํวิธาย อทฺธานคมนํ, ราชนฺเตปุรปฺปเวสนํ ¶ , สนฺตํ ¶ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามปฺปเวสนํ, นิสีทนํ, วสฺสิกสาฏิกนฺติ อิมานิ พาวีสติ สิกฺขาปทานิ อปเนตฺวา เสสานิ สตฺจ ฉสฏฺิ จ สิกฺขาปทานิ ภิกฺขุนิปาติโมกฺขุทฺเทสมคฺเคน อุทฺทิฏฺานีติ เวทิตพฺพานิ.
ตตฺรายํ สงฺเขปโต อสาธารณสิกฺขาปเทสุ สมุฏฺานวินิจฺฉโย – คิรคฺคสมชฺชา, จิตฺตาคารสิกฺขาปทํ, สงฺฆาณิ, อิตฺถาลงฺกาโร, คนฺธวณฺณโก, วาสิตกปิฺาโก, ภิกฺขุนิอาทีหิ อุมฺมทฺทนปริมทฺทนานีติ อิมานิ ทส สิกฺขาปทานิ อจิตฺตกานิ, โลกวชฺชานิ, อกุสลจิตฺตานิ. อยํ ปเนตฺถ อธิปฺปาโย – วินาปิ จิตฺเตน อาปชฺชิตพฺพตฺตา อจิตฺตกานิ, จิตฺเต ปน สติ อกุสเลเนว อาปชฺชิตพฺพตฺตา โลกวชฺชานิ เจว อกุสลจิตฺตานิ จ. อวเสสานิ อจิตฺตกานิ ปณฺณตฺติวชฺชาเนว. โจริวุฏฺาปนํ, คามนฺตรํ, อารามสิกฺขาปทํ, คพฺภินิวคฺเค อาทิโต ปฏฺาย สตฺต, กุมาริภูตวคฺเค อาทิโต ปฏฺาย ปฺจ, ปุริสสํสฏฺํ, ปาริวาสิยฉนฺททานํ, อนุวสฺสวุฏฺาปนํ, เอกนฺตริกวุฏฺาปนนฺติ อิมานิ เอกูนวีสติ สิกฺขาปทานิ สจิตฺตกานิ, ปณฺณตฺติวชฺชานิ. อวเสสานิ สจิตฺตกานิ โลกวชฺชาเนวาติ.
อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนิยา วินยวินิจฺฉยวณฺณนาย
ปาจิตฺติยกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.