📜
สมุฏฺานสีสกถาวณฺณนา
๓๒๕-๖. มเหสินา ¶ ทฺวีสุ วิภงฺเคสุ ปฺตฺตานิ ยานิ ปาราชิกาทีนิ สิกฺขาปทานิ อุโปสเถ อุทฺทิสนฺติ, เตสํ สิกฺขาปทานํ สมุฏฺานํ ภิกฺขูนํ ปาฏวตฺถาย อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, ตํ สมาหิตา สุณาถาติ โยชนา.
๓๒๗. กาโย จ วาจา จ กายวาจา จาติ อจิตฺตกานิ ยานิ ตีณิ สมุฏฺานานิ, ตาเนว จิตฺเตน ปจฺเจกํ โยชิตานิ สจิตฺตกานิ ตีณิ สมุฏฺานานิ โหนฺตีติ เอวเมว สมุฏฺานํ ปุริมานํ ทฺวินฺนํ วเสน เอกงฺคิกํ, ตติยจตุตฺถปฺจมานํ วเสน ทฺวงฺคิกํ, ฉฏฺสฺส วเสน ติวงฺคิกฺจาติ เอวํ ฉธา สมุฏฺานวิธึ วทนฺตีติ โยชนา. กาโย, วาจาติ เอกงฺคิกํ ทฺวยํ, กายวาจา ¶ , กายจิตฺตํ, วาจาจิตฺตนฺติ ทุวงฺคิกตฺตยํ, กายวาจาจิตฺตนฺติ องฺคเภเทน ติวิธมฺปิ อวยวเภเทน สมุฏฺานเภทวิธึ ฉปฺปการํ วทนฺตีติ อธิปฺปาโย.
๓๒๘. เตสุ ฉสุ สมุฏฺาเนสุ เอเกน วา สมุฏฺาเนน ทฺวีหิ วา ตีหิ วา จตูหิ วา ฉหิ วา สมุฏฺาเนหิ นานา อาปตฺติโย ชายเรติ สมฺพนฺโธ.
๓๒๙. ตตฺถ ตาสุ นานาปตฺตีสุ. ปฺจ สมุฏฺานานิ เอติสฺสาติ ปฺจสมุฏฺานา, เอวรูปา กาจิ อาปตฺติ น วิชฺชติ. เอกเมกํ สมุฏฺานํ ยาสนฺติ วิคฺคโห. ปจฺฉิเมเหว ตีหิปีติ สจิตฺตเกเหว ตีหิ สมุฏฺาเนหิ, ยา อาปตฺติ เอกสมุฏฺานา โหติ, สา สจิตฺตกานํ ติณฺณมฺตเรน โหตีติ อธิปฺปาโย.
๓๓๐-๑. ตติยจฺฉฏฺโตปิ จาติ กายวาจโต, กายวาจาจิตฺตโต จ. จตุตฺถจฺฉฏฺโต เจวาติ กายจิตฺตโต ¶ กายวาจาจิตฺตโต จ. ปฺจมจฺฉฏฺโตปิ จาติ วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ. ‘‘กายโต กายจิตฺตโต’’ติ ปมํ ทฺวิสมุฏฺานํ, ‘‘วาจโต วาจาจิตฺตโต’’ติ ทุติยํ, ‘‘กายวาจโต กายวาจาจิตฺตโต’’ติ ตติยํ, ‘‘กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต’’ติ จตุตฺถํ, ‘‘วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต’’ติ ปฺจมํ ทฺวิสมุฏฺานนฺติ เอวํ ปฺจธา เอว ิเตหิ ทฺวีหิ สมุฏฺาเนหิ เอสา ทฺวิสมุฏฺานาปตฺติ ชายเต สมุฏฺาติ. น อฺโตติ กายโต วาจโตติ เอกํ, วาจโต กายวาจโตติ เอกนฺติ เอวํ ยถาวุตฺตกฺกมวิปริยาเยน โยชิเตหิ อฺเหิ สมุฏฺาเนหิ น สมุฏฺาติ.
๓๓๒. ปเมหิ จ ตีหีติ ‘‘กายโต, วาจโต, กายวาจโต’’ติ ปมํ นิทฺทิฏฺเหิ ตีหิ อจิตฺตกสมุฏฺาเนหิ. ปจฺฉิเมหิ จาติ ‘‘กายจิตฺตโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต’’ติ เอวํ ปจฺฉา วุตฺเตหิ สจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺาเนหิ. น อฺโตติ ‘‘กายโต, วาจโต, กายจิตฺตโต, วาจโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต’’ติ เอวํ วุตฺตวิปลฺลาสโต อฺเหิ ตีหิ สมุฏฺาเนหิ น สมุฏฺาติ.
๓๓๓-๔. ปมา ตติยา เจว, จตุตฺถจฺฉฏฺโตปิ จาติ กายโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโตติ เอเตหิ จตูหิ สมุฏฺาเนหิ เจว. ทุติยา…เป… จฺฉฏฺโตปิ จาติ ¶ วาจโต, กายวาจโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโตติ อิเมหิ จตูหิ จาติ จตุสมุฏฺาเนนาปตฺติ.
สา เอวํ ทฺวิธา ิเตหิ จตูหิ สมุฏฺาเนหิ ชายเต. น ปนฺโตติ ‘‘กายโต, วาจโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต’’ติ เอวมาทินา วิปลฺลาสนเยน โยชิเตหิ ¶ จตูหิ สมุฏฺาเนหิ น สมุฏฺาติ. ฉ สมุฏฺานานิ ยสฺสา สา ฉสมุฏฺานา. สจิตฺตเกหิ ตีหิ, อจิตฺตเกหิ ตีหีติ ฉหิ เอว สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺาตีติ. ปการนฺตราภาวา อิธ ‘‘น อฺโต’’ติ น วุตฺตํ.
อาห จ อฏฺกถาจริโย มาติกฏฺกถายํ.
๓๓๕. สมุฏฺาติ เอตสฺมาติ สมุฏฺานํ, กายาทิ ฉพฺพิธํ, เอกํ สมุฏฺานํ การณํ ยสฺสา สา เอกสมุฏฺานา. ปการนฺตราภาวา ติธา. กถํ? สจิตฺตกานํ ติณฺณํ สมุฏฺานานํ วเสน ติวิธา. ทฺวีหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺิตา ทฺวิสมุฏฺิตา, ทฺวิสมุฏฺานาปตฺตีติ อตฺโถ. ปฺจธาติ วุตฺตนเยน ปฺจปฺปการา. ตีณิ สมุฏฺานานิ ยสฺสา สา ติสมุฏฺานา, จตฺตาริ สมุฏฺานานิ ยสฺสา สา จตุรุฏฺานา, ติสมุฏฺานา จ จตุรุฏฺานา จ ติจตุรุฏฺานาติ เอกเทสสรูเปกเสโส, ติสมุฏฺานา ทฺวิธา วิภตฺตา, จตุสมุฏฺานา จ ทฺวิธา เอว วิภตฺตาติ อตฺโถ. ฉหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺิตา ฉสมุฏฺิตา, ฉสมุฏฺานาติ อตฺโถ. เอกธาติ ปการนฺตราภาวา เอกธาว ิตาติ อธิปฺปาโย.
๓๓๖. สพฺพา อาปตฺติโย สมุฏฺานวิเสสโต เอวํ เตรสธา ิตานํ สมุฏฺานเภทานํ นานตฺตโต เตหิ สมุฏฺิตานํ ปมํ ปฺตฺตตฺตา สีสภูตานํ สิกฺขาปทานํ วเสน เตรเสว นามานิ ลภนฺติ, ตานิ อิโต ปรํ วกฺขามีติ โยชนา.
๓๓๗. ปมนฺติมวตฺถฺุจาติ ปมปาราชิกสมุฏฺานํ. ทุติยนฺติ อทินฺนาทานสมุฏฺานํ. สฺจริตฺตกนฺติ สฺจริตฺตสมุฏฺานํ. สมนุภาสนนฺติ สมนุภาสนสมุฏฺานํ. ‘‘กถินํ เอฬกโลมก’’นฺติ ปทจฺเฉโท, กถินสมุฏฺานํ เอฬกโลมสมุฏฺานฺจ.
๓๓๘. ปทโสธมฺมนฺติ ¶ ¶ ปทโสธมฺมสมุฏฺานํ. อทฺธานํ เถยฺยสตฺถนฺติ อทฺธานสมุฏฺานํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ. เทสนาติ ธมฺมเทสนาสมุฏฺานํ. ภูตาโรจนกนฺติ ภูตาโรจนสมุฏฺานํ. โจริวุฏฺาปนนฺติ โจริวุฏฺาปนสมุฏฺานํ.
๓๓๙. อนนฺุาตกฺจาติ อนนฺุาตกสมุฏฺานฺจาติ เอตานิ เตรส เตหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺิตานํ เตสํ สิกฺขาปทานํ ปมํ ปมํ นิทฺทิฏฺานํ ปมปาราชิกาทิสิกฺขาปทสมุฏฺานานํ อิตเรสํ ปุพฺพงฺคมภาวโต ‘‘สีสานี’’ติ วุตฺตานิ. ยถาห ปริวารฏฺกถายํ ‘‘ปมปาราชิกํ นาม เอกํ สมุฏฺานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานี’’ติอาทิ (ปริ. อฏฺ. ๒๕๘). เตรเสเต สมุฏฺานนยาติ เอเต สีสวเสน ทสฺสิตา เตรส สมุฏฺานนยา. วิฺูหิ อุปาลิตฺเถราทีหิ.
๓๔๐. ตตฺถ เตรสสุ สมุฏฺานสีเสสุ. ยาติ ยา ปน อาปตฺติ. อาทิปาราชิกุฏฺานาติ ปมปาราชิกสมุฏฺานา.
๓๔๑. อทินฺนาทาน-สทฺโท ปุพฺพโก ปโม เอติสฺสา ตํสมุฏฺานาปตฺติยาติ อทินฺนาทานปุพฺพกา, อทินฺนาทานสมุฏฺานาติ อุทฺทิฏฺาติ โยชนา.
๓๔๓. อยํ สมุฏฺานวเสน ‘‘สมนุภาสนาสมุฏฺานา’’ติ วุตฺตาติ โยชนา.
๓๔๔. กถิน-สทฺโท อุปปโท ยสฺสา ตํสมุฏฺานาย อาปตฺติยา สา กถินุปปทา, กถินสมุฏฺานาติ มตา าตา, อยํ สมุฏฺานวเสน ‘‘กถินสมุฏฺานา’’ติ าตาติ อตฺโถ.
๓๔๕. เอฬกโลม-สทฺโท ¶ อาทิ ยสฺสา ตํสมุฏฺานาปตฺติยา สา เอฬกโลมาทิสมุฏฺานาติ อตฺโถ.
๓๕๐. ภูตาโรจน-สทฺโท ¶ ปุพฺพภาโค เอติสฺสา ตํสมุฏฺานาย อาปตฺติยาติ ภูตาโรจนปุพฺพกา, ภูตาโรจนสมุฏฺานาติ อตฺโถ.
๓๕๑. สมุฏฺานํ สมุฏฺิตํ, โจริวุฏฺาปนํ สมุฏฺิตํ ยสฺสา สา โจริวุฏฺาปนสมุฏฺิตา, โจริวุฏฺาปนสมุฏฺานาติ อตฺโถ.
๓๕๓. ตตฺถาติ เตรสสมุฏฺานสีเสสุ, ‘‘สมุฏฺานํ สจิตฺตก’’นฺติ อิทํ ‘‘ปม’’นฺติอาทีหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํ. ปมํ สมุฏฺานนฺติ ปมปาราชิกสมุฏฺานํ. ทุติยํ สมุฏฺานนฺติ อทินฺนาทานสมุฏฺานํ. จตุตฺถํ สมุฏฺานนฺติ สมนุภาสนสมุฏฺานํ. นวมํ สมุฏฺานนฺติ เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ. ทสมํ สมุฏฺานนฺติ ธมฺมเทสนาสมุฏฺานํ. ทฺวาทสมํ สมุฏฺานนฺติ โจริวุฏฺาปนสมุฏฺานํ.
๓๕๔. สมุฏฺาเนติ สมุฏฺานสีเส. สทิสาติ เตน เตน สมุฏฺานสีเสน สมุฏฺานา อาปตฺติโย. อิธาติ อิมสฺมึ สมุฏฺานวินิจฺฉเย. ทิสฺสเรติ ทิสฺสนฺเต, ทิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. อถ วา อิธ ทิสฺสเรติ อิธ อุภโตวิภงฺเค เอเตสุ เตรสสมุฏฺาเนสุ เอเกกสฺมึ อฺานิปิ สทิสานิ สมุฏฺานานิ ทิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. อิทานิ ตานิ สรูปโต นิทสฺเสตุมาห ‘‘สุกฺกฺจา’’ติอาทิ. ตตฺถ สุกฺกนฺติ สุกฺกวิสฺสฏฺิสิกฺขาปทํ. เอส นโย ‘‘กายสํสคฺโค’’ติอาทีสุปิ. ยเทตฺถ ทุวิฺเยฺยํ, ตํ วกฺขาม.
๓๕๕. ปุพฺพุปปริปาโก จาติ ¶ ‘‘ชานํ ปุพฺพุปคตํ ภิกฺขุ’’นฺติ (ปาจิ. ๑๒๐) สิกฺขาปทฺจ ‘‘ภิกฺขุนิปริปาจิต’’นฺติ (ปาจิ. ๑๙๒, ๑๙๔) ปิณฺฑปาตสิกฺขาปทฺจ. รโห ภิกฺขุนิยาสหาติ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ รโห นิสชฺชสิกฺขาปทฺจ. สโภชเน, รโห ทฺเว จาติ สโภชเน กุเล อนุปขชฺชสิกฺขาปทฺจ ทฺเว รโหนิสชฺชสิกฺขาปทานิ จ. องฺคุลี อุทเก หสนฺติ องฺคุลิปโตทฺจ อุทกหสธมฺมสิกฺขาปทฺจ.
๓๕๖. ปหาเร อุคฺคิเร เจวาติ ปหารทานสิกฺขาปทฺจ ตลสตฺติอุคฺคิรณสิกฺขาปทฺจ. เตปฺาสา จ เสขิยาติ ปฺจสตฺตติเสขิยาสุ วกฺขมานานิ อุชฺชคฺฆิกาทีนิ สมนุภาสนสมุฏฺานานิ ทส, ฉตฺตปาณิอาทีนิ ธมฺมเทสนาสมุฏฺานานิ เอกาทส, เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ ¶ , สูโปทนวิฺตฺติสิกฺขาปทฺจาติ พาวีสติ สิกฺขาปทานิ เปตฺวา ปริมณฺฑลนิวาสนาทีนิ อิตรานิ เตปฺาส เสขิยสิกฺขาปทานิ จ. อธกฺขกุพฺภชาณฺุจาติ ภิกฺขุนีนํ อธกฺขกอุพฺภชาณุสิกฺขาปทฺจ. คามนฺตรมวสฺสุตาติ คามนฺตรคมนํ, อวสฺสุตสฺส หตฺถโต ขาทนียคฺคหณสิกฺขาปทฺจ.
๓๕๗-๘. ตลมฏฺุทสุทฺธิ จาติ ตลฆาตํ, ชตุมฏฺํ, อุทกสุทฺธิกาทิยนฺจ. วสฺสํวุตฺถาติ ‘‘วสฺสํวุตฺถา…เป… ฉปฺปฺจโยชนานี’’ติ (ปาจิ. ๙๗๔) สิกฺขาปทฺจ. โอวาทาย น คจฺฉนฺตีติ โอวาทาย อคมนสิกฺขาปทฺจ. นานุพนฺเธ ปวตฺตินินฺติ ‘‘วุฏฺาปิตํ ปวตฺตินึ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๑๒) สิกฺขาปทฺจาติ อุภโตวิภงฺเค นิทฺทิฏฺา อิเม ปฺจสตฺตติ ธมฺมา กายจิตฺตสมุฏฺิตา เมถุเนน สมา เอกสมุฏฺานา มตาติ โยชนา.
เอตฺถ จ ปาฬิยํ ‘‘ฉสตฺตตี’’ติ คณนปริจฺเฉโท สมุฏฺานสิกฺขาปเทน สห ทสฺสิโต. อิธ ปน ตํ วินา ตํสทิสานเมว ¶ คณนา ทสฺสิตา. เตเนว ปมํ สมุฏฺานสีสํ ปาฬิยํ คณนายปิ ทสฺสิตํ, อิเธว น ทสฺสิตํ. อุปริ กตฺถจิ สมุฏฺานสีสสฺส ทสฺสนํ ปเนตฺถ วกฺขมานานํ ตํสทิสภาวทสฺสนตฺถํ, คณนาย วกฺขมานาย อนฺโตคธภาวทสฺสนตฺถํ. เตเนว ตตฺถปิ ตํ วินา คณนํ วกฺขติ.
ปมปาราชิกสมุฏฺานวณฺณนา.
๓๕๙. วิคฺคหนฺติ มนุสฺสวิคฺคหสิกฺขาปทํ. อุตฺตริ เจวาติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสิกฺขาปทฺจ. ทุฏฺุลฺลนฺติ ทุฏฺุลฺลวาจาสิกฺขาปทํ. อตฺตกามตาติ อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทฺจ. ทุฏฺโทสา ทุเว เจวาติ ทฺเว ทุฏฺโทสสิกฺขาปทานิ จ. ทุติยานิยโตปิ จาติ ทุติยอนิยตสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๐. อจฺฉินฺทนฺจาติ สามํ จีวรํ ทตฺวา อจฺฉินฺทนฺจ. ปริณาโมติ สงฺฆิกลาภสฺส อตฺตโน ปริณามนฺจ. มุสาโอมสเปสุณาติ มุสาวาโท จ โอมสวาโท จ ภิกฺขุเปสฺฺุจ. ทุฏฺุลฺลาโรจนฺเจวาติ ทุฏฺุลฺลาปตฺติอาโรจนสิกฺขาปทฺจ. ปถวีขณนมฺปิ จาติ ปถวีขณนสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๑. ภูตคามฺจ ¶ วาโท จาติ ภูตคามสิกฺขาปทํ, อฺวาทกสิกฺขาปทฺจ. อุชฺฌาปนกเมว จาติ อุชฺฌาปนกสิกฺขาปทฺจ. นิกฺกฑฺโฒ สิฺจนฺเจวาติ วิหารโต นิกฺกฑฺฒนฺจ อุทเก ติณาทิสิฺจนฺจ. อามิสเหตุ จาติ อามิสเหตุ ภิกฺขุนิโย โอวาทสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๒. ภุตฺตาวินฺติ ภุตฺตาวึ อนติริตฺเตน ขาทนียาทินา ปวารณสิกฺขาปทฺจ. เอหนาทรินฺติ ‘‘เอหาวุโส, คามํ วา’’ติ (ปาจิ. ๒๗๕) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ อนาทริยสิกฺขาปทฺจ. ภึสาปนเมว จาติ ¶ ภิกฺขุภึสนกฺจ. อปนิเธยฺยาติ ปตฺตาทิอปนิธานสิกฺขาปทฺจ. สฺจิจฺจ ปาณนฺติ สฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตาโวโรปนฺจ. สปฺปาณกมฺปิ จาติ ชานํ สปฺปาณกอุทกสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๓. อุกฺโกฏนฺจาติ ปุนกมฺมาย อุกฺโกฏนฺจ. อูโนติ อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทฺจ. สํวาโสติ อุกฺขิตฺตเกน สทฺธึ สํวาสสิกฺขาปทฺจ. นาสเน จาติ นาสิตกสามเณรสมฺโภคสิกฺขาปทฺจ. สหธมฺมิกนฺติ สหธมฺมิกํ วุจฺจมานสิกฺขาปทฺจ. วิเลขา จาติ ‘‘วิเลขาย สํวตฺตนฺตี’’ติ (ปาจิ. ๔๓๙) อาคตสิกฺขาปทฺจ. โมหนาติ โมหนสิกฺขาปทฺจ. อมูลเกน จาติ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํสนสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๔. กุกฺกุจฺจํ ขียนํ ทตฺวาติ กุกฺกุจฺจอุปฺปาทนฺจ ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ขียนฺจ จีวรํ ทตฺวา ขียนฺจ. ปริณาเมยฺย ปุคฺคเลติ สงฺฆิกํ ลาภํ ปุคฺคลสฺส ปริณามนสิกฺขาปทฺจ. กึ เต, อกาลํ, อจฺฉินฺเทติ ‘‘กึ เต, อยฺเย, เอโส ปุริสปุคฺคโล กริสฺสตี’’ติ (ปาจิ. ๗๐๕) อาคตสิกฺขาปทฺจ อกาลจีวรํ ‘‘กาลจีวร’’นฺติ อธิฏฺหิตฺวา ภาชนสิกฺขาปทฺจ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ จีวรํ ปริวตฺเตตฺวา อจฺฉินฺทนสิกฺขาปทฺจ. ทุคฺคหนิรเยน จาติ ทุคฺคหิเตน ทุปธาริเตน ปรํ อุชฺฌาปนสิกฺขาปทฺจ นิรเยน วา พฺรหฺมจริเยน วา อภิสปนสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๕. คณสฺส จาติ ‘‘คณสฺส จีวรลาภํ อนฺตรายํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๐๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. วิภงฺคฺจาติ ‘‘ธมฺมิกํ จีวรวิภงฺคํ ปฏิพาเหยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๑๒) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ทุพฺพลาสา ตเถว จาติ ‘‘ทุพฺพลจีวรปจฺจาสาย จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมยฺยา’’ติ ¶ (ปาจิ. ๙๒๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ธมฺมิกํ กถินุทฺธารนฺติ ‘‘ธมฺมิกํ ¶ กถินุทฺธารํ ปฏิพาเหยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๒๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สฺจิจฺจาผาสุเมว จาติ ‘‘ภิกฺขุนิยา สฺจิจฺจ อผาสุํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๔๒) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๖. สยํ อุปสฺสยํ ทตฺวาติ ‘‘ภิกฺขุนิยา อุปสฺสยํ ทตฺวา กุปิตา อนตฺตมนา นิกฺกฑฺเฒยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๕๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อกฺโกเสยฺย จาติ ‘‘ภิกฺขุํ อกฺโกเสยฺย วา ปริภาเสยฺย วา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๒๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. จณฺฑิกาติ ‘‘จณฺฑีกตา คณํ ปริภาเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๓๔) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. กุลมจฺฉรินี อสฺสาติ ‘‘กุลมจฺฉรินี อสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๔๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. คพฺภินึ วุฏฺาเปยฺย จาติ ‘‘คพฺภินึ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๖๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๗. ปายนฺตินฺติ ‘‘ปายนฺตึ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๗๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ทฺเว จ วสฺสานีติ ‘‘ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๘๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สงฺเฆนาสมฺมตนฺติ ‘‘สิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ สงฺเฆน อสมฺมตํ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๘๖) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ติสฺโส คิหิคตา วุตฺตาติ ‘‘อูนทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ (ปาจิ. ๑๐๙๑), ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ (ปาจิ. ๑๐๙๗), ทฺเววสฺสานิ สิกฺขิตสิกฺขํ สงฺเฆน อสมฺมต’’นฺติ (ปาจิ. ๑๑๐๓) วุตฺตสิกฺขาปทานิ จ. ติสฺโสเยว กุมาริกาติ ‘‘อูนวีสติวสฺสํ กุมาริภูต’’นฺติอาทินา (ปาจิ. ๑๑๒๐) นเยน วุตฺตา ติสฺโส จ.
๓๖๘. อูนทฺวาทสวสฺสา ทฺเวติ ‘‘อูนทฺวาทสวสฺสา วุฏฺาเปยฺย (ปาจิ. ๑๑๓๗), ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา สงฺเฆน อสมฺมตา วุฏฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๔๒) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จ. อลํ ตาว เตติ ‘‘อลํ ¶ ตาว เต, อยฺเย, วุฏฺาปิเตนา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๔๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. โสกาวสฺสาติ ‘‘จณฺฑึ โสกาวาสํ สิกฺขมานํ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๕๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปาริวาสิกจฺฉนฺททานโตติ ‘‘ปาริวาสิกฉนฺททาเนน สิกฺขมานํ วุฏฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๖๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๖๙. อนุวสฺสํ ทุเว จาติ ‘‘อนุวสฺสํ วุฏฺาเปยฺย (ปาจิ. ๑๑๗๑), เอกํ วสฺสํ ทฺเว วุฏฺาเปยฺยา’’ติ ¶ (ปาจิ. ๑๑๗๕) วุตฺตสิกฺขาปทานิ จาติ เอกูนสตฺตติ สิกฺขาปทานิ. อทินฺนาทานตุลฺยตฺตาติ อทินฺนาทาเนน สมานสมุฏฺานตฺตา. ติสมุฏฺานิกา กตาติ สจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺหนฺตีติ วุตฺตา.
ทุติยปาราชิกสมุฏฺานวณฺณนา.
๓๗๐. สฺจริกุฏิมหลฺลกนฺติ สฺจริตฺตํ, สฺาจิกาย กุฏิกรณํ, มหลฺลกวิหารกรณฺจ. โธวาปนฺจ ปฏิคฺคโหติ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรโธวาปนฺจ จีวรปฏิคฺคหณฺจ. จีวรสฺส จ วิฺตฺตินฺติ อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรวิฺาปนสิกฺขาปทฺจ. คหณฺจ ตทุตฺตรินฺติ ตทุตฺตริสาทิยนสิกฺขาปทฺจ.
๓๗๑. อุปกฺขฏทฺวยฺเจวาติ ‘‘จีวรเจตาปนฺนํ อุปกฺขฏํ โหตี’’ติ (ปารา. ๕๒๘) อาคตสิกฺขาปททฺวยฺจ. ตถา ทูเตน จีวรนฺติ ทูเตนจีวรเจตาปนฺนปหิตสิกฺขาปทฺจ. โกสิยนฺติ โกสิยมิสฺสกสิกฺขาปทฺจ. สุทฺธกาฬานนฺติ ‘‘สุทฺธกาฬกาน’’นฺติอาทิสิกฺขาปทฺจ (ปารา. ๕๔๘). ทฺเว ภาคาทานเมว จาติ ‘‘ทฺเว ภาคา อาทาตพฺพา’’ติ (ปารา. ๕๕๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๗๒. ฉพฺพสฺสานีติ ¶ ฉพฺพสฺสานิ ธารณสิกฺขาปทฺจ. ปุราณสฺสาติ ‘‘ปุราณสนฺถตสฺสา’’ติ (ปารา. ๕๖๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. โลมโธวาปนมฺปิ จาติ เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทฺจ. รูปิยสฺส ปฏิคฺคาโหติ รูปิยปฏิคฺคหณสิกฺขาปทฺจ. อุโภ นานปฺปการกาติ รูปิยสํโวหารกยวิกฺกยสิกฺขาปทานิ จ.
๓๗๓. อูนพนฺธนปตฺโต จาติ อูนปฺจพนฺธนปตฺตสิกฺขาปทฺจ. วสฺสสาฏิกสุตฺตกนฺติ วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทฺจ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา จีวรการาปนสิกฺขาปทฺจ. วิกปฺปาปชฺชนนฺติ ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปาปชฺชนฺจ. ยาว ทฺวารทานฺจ สิพฺพนนฺติ ‘‘ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺปนายา’’ติ (ปาจิ. ๑๓๕) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ ‘‘อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทเทยฺย (ปาจิ. ๑๗๑), จีวรํ สิพฺเพยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๗๖) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ.
๓๗๔. ปูเวหีติ ¶ ปูเวหิ วา มนฺเถหิ วา อภิหฏฺุํ ปวารณสิกฺขาปทฺจ. ปจฺจโยติ จตุมาสปจฺจยปวารณสิกฺขาปทฺจ. โชตีติ โชติยา สมาทหนสิกฺขาปทฺจ. รตนนฺติ รตนสิกฺขาปทฺจ. สูจิ…เป… สุคตสฺส จาติ สูจิฆรสิกฺขาปทาทีนิ สตฺต สิกฺขาปทานิ จ.
๓๗๕. อฺวิฺตฺติสิกฺขา จาติ ‘‘อฺํ วิฺาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๗๔๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อฺํ เจตาปนมฺปิ จาติ ‘‘อฺํ เจตาเปตฺวา อฺํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๗๔๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สงฺฆิเกน ทุเว วุตฺตาติ ‘‘สงฺฆิเกน อฺํ เจตาเปยฺย (ปาจิ. ๗๕๙), สงฺฆิเกน สฺาจิเกน อฺํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๗๖๔) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จ. ทฺเว มหาชนิเกนาติ ‘‘มหาชนิเกน อฺํ เจตาเปยฺย (ปาจิ. ๗๖๙), มหาชนิเกน สฺาจิเกน อฺํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๗๗๔) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จ.
๓๗๖. ตถา ¶ ปุคฺคลิเกเนกนฺติ ‘‘ปุคฺคลิเกน สฺาจิเกน อฺํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๗๗๙) วุตฺตเมกสิกฺขาปทฺจ. ครุปาวุรณนฺติ ครุปาวุรณเจตาปนสิกฺขาปทฺจ. ลหุนฺติ ลหุปาวุรณเจตาปนสิกฺขาปทํ. ‘‘วิฆาสา อุทสาฏิ จา’’ติ ปทจฺเฉโท. ทฺเว วิฆาสาติ ‘‘อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา สงฺการํ วา วิฆาสํ วา ติโรกุฏฺเฏ วา ติโรปากาเร วา ฉฑฺเฑยฺย วา ฉฑฺฑาเปยฺย วา (ปาจิ. ๘๒๕), หริเต ฉฑฺเฑยฺย วา ฉฑฺฑาเปยฺย วา’’ติ (ปาจิ. ๘๒๙) เอวํ วุตฺตานิ ทฺเว วิฆาสสิกฺขาปทานิ จ. อุทสาฏิ จาติ อุทกสาฏิกสิกฺขาปทฺจ. ตถา สมณจีวรนฺติ ตถา ‘‘สมณจีวรํ ทเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๑๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจาติ.
๓๗๗. อิติ เอเต เอกูนปณฺณาส ธมฺมา ทุกฺขนฺตทสฺสินา ภควตา ฉสมุฏฺานิกา เตเยว สฺจริตฺตสมา สฺจริตฺตสิกฺขาปเทน สมา กตา อนุมตา ปฺตฺตาติ โยชนา.
สฺจริตฺตสมุฏฺานวณฺณนา.
๓๗๘. สงฺฆเภโทติ สงฺฆเภทสิกฺขาปทฺจ. เภทานุวตฺตทุพฺพจทูสกาติ เภทานุวตฺตกทุพฺพจกุลทูสกสิกฺขาปทานิ จ. ทุฏฺุลฺลจฺฉาทนนฺติ ทุฏฺุลฺลปฏิจฺฉาทนสิกฺขาปทฺจ. ทิฏฺีติ ทิฏฺิอปฺปฏินิสฺสชฺชนสิกฺขาปทฺจ ¶ . ฉนฺทอุชฺชคฺฆิกา ทุเวติ ฉนฺทํอทตฺวาคมนสิกฺขาปทฺจ อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร คมนนิสีทนสิกฺขาปททฺวยฺจ.
๓๗๙. อปฺปสทฺทา ทุเว วุตฺตาติ ‘‘อปฺปสทฺโท อนฺตรฆเร คมิสฺสามิ, นิสีทิสฺสามี’’ติ (ปาจิ. ๕๘๘, ๕๘๙) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จ. น พฺยาหเรติ ‘‘น สกพเฬน มุเขน พฺยาหริสฺสามี’’ติ (ปาจิ. ๖๑๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ฉมา, นีจาสเน, านนฺติ ‘‘ฉมายํ นิสีทิตฺวา (ปาจิ. ๖๔๕), นีเจ ¶ อาสเน นิสีทิตฺวา (ปาจิ. ๖๔๗), ิโต นิสินฺนสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๖๔๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปจฺฉโต อุปฺปเถน จาติ ‘‘ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส (ปาจิ. ๖๔๙), อุปฺปเถน คจฺฉนฺโต ปเถน คจฺฉนฺตสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๖๕๐) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ.
๓๘๐. วชฺชจฺฉาทาติ วชฺชโต ปฏิจฺฉาทนสิกฺขาปทฺจ. อนุวตฺตา จาติ อุกฺขิตฺตานุวตฺตนสิกฺขาปทฺจ. คหณนฺติ ‘‘หตฺถคฺคหณํ วา สาทิเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๖๗๕) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. โอสาเรยฺย จาติ ‘‘อนปโลเกตฺวา การกสงฺฆํ อนฺาย คณสฺส ฉนฺทํ โอสาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๖๙๕) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปจฺจกฺขามีติ สิกฺขา จาติ ‘‘พุทฺธํ ปจฺจาจิกฺขามี’’ติ (ปาจิ. ๗๑๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ตถา กิสฺมิฺจิเทว จาติ ‘‘กิสฺมิฺจิเทว อธิกรเณ ปจฺจากตา’’ติ (ปาจิ. ๗๑๖) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๘๑. สํสฏฺา ทฺเว จาติ ‘‘ภิกฺขุนิโย ปเนว สํสฏฺา วิหรนฺตี’’ติ (ปาจิ. ๗๒๒) จ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี เอวํ วเทยฺย สํสฏฺาว, อยฺเย, ตุมฺเห วิหรถา’’ติอาทิวจนํ (ปาจิ. ๗๒๘) ปฏิจฺจ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ. วธิตฺวา จาติ ‘‘อตฺตานํ วธิตฺวา วธิตฺวา โรเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๘๘๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. วิสิพฺเพตฺวา จาติ ‘‘ภิกฺขุนิยา จีวรํ วิสิพฺเพตฺวา วา วิสิพฺพาเปตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. ๘๙๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ทุกฺขิตนฺติ ‘‘ทุกฺขิตํ สหชีวินิ’’นฺติ (ปาจิ. ๙๔๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปุนเทว จ สํสฏฺาติ ‘‘สํสฏฺา วิหเรยฺย คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา’’ติ (ปาจิ. ๙๕๖) เอวํ ปุน วุตฺตสํสฏฺสิกฺขาปทฺจ. เนว วูปสเมยฺย จาติ ‘‘‘เอหายฺเย, อิมํ อธิกรณํ วูปสเมหี’ติ (ปาจิ. ๙๙๕) วุจฺจมานา ‘สาธู’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา สา ปจฺฉา อนนฺตรายิกินี เนว วูปสเมยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๘๒. ชานํ ¶ ¶ สภิกฺขุการามนฺติ ‘‘ชานํ สภิกฺขุกํ อารามํ อนาปุจฺฉา ปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๒๔) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ตเถว น ปวารเยติ ‘‘อุภโตสงฺเฆ ตีหิ าเนหิ น ปวาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๕๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ตถา อนฺวทฺธมาสฺจาติ ‘‘อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๕๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สหชีวินิโย ทุเวติ ‘‘สหชีวินึ วุฏฺาเปตฺวา ทฺเว วสฺสานิ เนว อนุคฺคณฺเหยฺย (ปาจิ. ๑๑๐๘), สหชีวินึ วุฏฺาเปตฺวา เนว วูปกาเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๑๖) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ.
๓๘๓-๔. สเจ เม จีวรํ อยฺเยติ ‘‘สเจ เม ตฺวํ, อยฺเย, จีวรํ ทสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺาเปสฺสามี’’ติ (ปาจิ. ๑๑๕๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อนุพนฺธิสฺสสีติ ‘‘สเจ มํ ตฺวํ, อยฺเย, ทฺเว วสฺสานิ อนุพนฺธิสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺาเปสฺสามี’’ติ (ปาจิ. ๑๑๕๕) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อสเมน สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา อิเม สตฺตตึส ธมฺมา สพฺเพ กายวาจาทิโต กายวาจาจิตฺตโต เอกสมุฏฺานา กตา สมนุภาสนา สิยุํ สมุฏฺานโต สมนุภาสนสิกฺขาปเทน สทิสา สิยุนฺติ โยชนา.
สมนุภาสนสมุฏฺานวณฺณนา.
๓๘๕. กถินานิ จ ตีณีติ ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน’’ติ (ปารา. ๔๖๒) วุตฺตานิ อาทิโต ตีณิ สิกฺขาปทานิ. ปตฺโตติ ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกปตฺโต’’ติ (ปารา. ๖๐๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. เภสชฺชเมว จาติ ‘‘ปฏิสายนียานิ เภสชฺชานี’’ติ (ปารา. ๖๒๒) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อจฺเจกมฺปิ จาติ อจฺเจกสิกฺขาปทฺจ. สาสงฺกนฺติ ¶ ตทนนฺตรเมว สาสงฺกสิกฺขาปทฺจ. ปกฺกมนฺตทฺวยมฺปิ จาติ ‘‘ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๙, ๑๑๕) ภูตคามวคฺเค วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ.
๓๘๖. ตถา อุปสฺสยํ คนฺตฺวาติ ‘‘ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๕๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปรมฺปรํ โภชนนฺติ ‘‘ปรมฺปรโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. ๒๒๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อนติริตฺตนฺติ ‘‘อนติริตฺตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา’’ติ (ปาจิ. ๒๓๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สภตฺโตติ ‘‘นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน’’ติ ¶ (ปาจิ. ๒๙๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. วิกปฺเปตฺวา ตเถว จาติ ‘‘จีวรํ วิกปฺเปตฺวา’’ติ (ปาจิ. ๓๗๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๘๗. รฺโติ ‘‘รฺโ ขตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๔๙๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. วิกาเลติ ‘‘วิกาเล คามํ ปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๕๐๙-๕๑๒) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. โวสาสาติ ‘‘โวสาสมานรูปา ิตา’’ติ (ปาจิ. ๕๕๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ‘‘อารฺเก อุสฺสยวาทิกา’’ติ ปทจฺเฉโท. อารฺเกติ ‘‘ตถารูเปสุ อารฺเกสุ เสนาสเนสุ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิต’’นฺติ (ปาจิ. ๕๗๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อุสฺสยวาทิกาติ ‘‘อุสฺสยวาทิกา วิหเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๖๗๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปตฺตสนฺนิจยฺเจวาติ ‘‘ปตฺตสนฺนิจยํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๗๓๔) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปุเร, ปจฺฉา, วิกาลเกติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปุเรภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ (ปาจิ. ๘๕๕) จ ‘‘ปจฺฉาภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ (ปาจิ. ๘๖๐) จ ‘‘วิกาเล กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ (ปาจิ. ๘๖๕) จ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยฺจ.
๓๘๘-๙. ปฺจาหิกนฺติ ¶ ‘‘ปฺจาหิกํ สงฺฆาฏิจารํ อติกฺกเมยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๘๙๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สงฺกมนินฺติ ‘‘จีวรสงฺกมนียํ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๐๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ตถา อาวสถทฺวยนฺติ ‘‘อาวสถจีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุเชยฺย (ปาจิ. ๑๐๐๔), อาวสถํ อนิสฺสชฺชิตฺวา จาริกํ ปกฺกเมยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๐๙) เอวํ อาวสเถน สทฺธึ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ. ปสาเขติ ‘‘ปสาเข ชาตํ คณฺฑํ วา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๖๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อาสเน จาติ ‘‘ภิกฺขุสฺส ปุรโต อนาปุจฺฉา อาสเน นิสีเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๒๑๕) วุตฺตสิกฺขาปทฺจาติ อิเม ปน เอกูนตึส ธมฺมา กายวาจโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺานโต สพฺเพ ทฺวิสมุฏฺานิกา, ตโตเยว กถินสมฺภวา กถินสมุฏฺานา โหนฺตีติ โยชนา.
กถินสมุฏฺานวณฺณนา.
๓๙๐. ทฺเว เสยฺยาติ ทฺเว สหเสยฺยสิกฺขาปทานิ จ. อาหจฺจปาโท จาติ อาหจฺจปาทกสิกฺขาปทฺจ. ปิณฺฑฺจาติ อาวสถปิณฺฑโภชนสิกฺขาปทฺจ. คณโภชนนฺติ คณโภชนสิกฺขาปทฺจ ¶ . วิกาเลติ วิกาลโภชนสิกฺขาปทฺจ. สนฺนิธิฺเจวาติ สนฺนิธิการกสิกฺขาปทฺจ. ทนฺตโปนนฺติ ทนฺตโปนสิกฺขาปทฺจ. อเจลกนฺติ อเจลกสิกฺขาปทฺจ.
๓๙๑. อุยฺยุตฺตฺจาติ ‘‘อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๓๑๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ‘‘วเส อุยฺโยธิ’’นฺติ ปทจฺเฉโท. วเสติ ‘‘เสนาย วเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๓๑๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อุยฺโยธินฺติ ‘‘อุยฺโยธิกํ วา…เป… อนีกทสฺสนํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๓๒๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ ¶ . สุราติ สุราปานสิกฺขาปทฺจ. โอเรน นฺหายนนฺติ โอเรนทฺธมาสนหายนสิกฺขาปทฺจ. ทุพฺพณฺณกรณฺเจวาติ ‘‘ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณาน’’นฺติ (ปาจิ. ๓๖๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปาฏิเทสนียทฺวยนฺติ วุตฺตาวเสสํ ปาฏิเทสนียทฺวยฺจ.
๓๙๒. ลสุณนฺติ ลสุณสิกฺขาปทฺจ. อุปติฏฺเยฺยาติ ‘‘ภิกฺขุสฺส ภฺุชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๘๑๖) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. นจฺจทสฺสนเมว จาติ ‘‘นจฺจํ วา คีตํ วา วาทิตํ วา ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๘๓๔) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. นคฺคนฺติ ‘‘นคฺคา นหาเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๘๘๔) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อตฺถรณนฺติ ‘‘เอกตฺถรณปาวุรณา ตุวฏฺเฏยฺยุ’’นฺติ (ปาจิ. ๙๓๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. มฺเจติ ‘‘เอกมฺเจ ตุวฏฺเฏยฺยุ’’นฺติ (ปาจิ. ๙๓๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อนฺโตรฏฺเติ ‘‘อนฺโตรฏฺเ สาสงฺกสมฺมเต’’ติ (ปาจิ. ๙๖๒) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ตถา พหีติ ‘‘ติโรรฏฺเ สาสงฺกสมฺมเต’’ติ (ปาจิ. ๙๖๖) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๙๓. อนฺโตวสฺสนฺติ ‘‘อนฺโตวสฺสํ จาริกํ จเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๗๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อคารฺจาติ ‘‘ราชาคารํ วา จิตฺตาคารํ วา…เป… โปกฺขรณึ วา ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๗๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อาสนฺทินฺติ ‘‘อาสนฺทึ วา ปลฺลงฺกํ วา ปริภฺุเชยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๘๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สุตฺตกนฺตนนฺติ ‘‘สุตฺตํ กนฺเตยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๘๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. เวยฺยาวจฺจนฺติ ‘‘คิหิเวยฺยาวจฺจํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๙๙๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สหตฺถา จาติ ‘‘อคาริกสฺส วา ปริพฺพาชกสฺส วา ปริพฺพาชิกาย วา สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ทเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๐๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ ¶ ¶ . อาวาเส จ อภิกฺขุเกติ ‘‘อภิกฺขุเก อาวาเส วสฺสํ วเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๔๗) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ.
๓๙๔. ฉตฺตนฺติ ‘‘ฉตฺตุปาหนํ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๗๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ยานฺจาติ ‘‘ยาเนน ยาเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๘๖) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สงฺฆาณินฺติ ‘‘สงฺฆาณึ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๙๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อลงฺการนฺติ ‘‘อิตฺถาลงฺการํ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๑๙๕) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. คนฺธวาสิตนฺติ ‘‘คนฺธวณฺณเกน นหาเยยฺย (ปาจิ. ๑๑๙๙), วาสิตเกน ปิฺาเกน นหาเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๒๐๓) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ. ‘‘ภิกฺขุนี…เป… คิหินิยา’’ติ เอเตน ‘‘ภิกฺขุนิยา อุมฺมทฺทาเปยฺยา’’ติอาทีนิ (ปาจิ. ๑๒๐๗) จตฺตาริ สิกฺขาปทานิ วุตฺตานิ.
๓๙๕. ตถาสํกจฺจิกาติ ‘‘อสํกจฺจิกา คามํ ปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๒๒๕) เอวํ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อิเม ปน เตจตฺตาลีส ธมฺมา สพฺเพ กายจิตฺตวเสน ทฺวิสมุฏฺานิกา. เอฬกโลเมน สมุฏฺานโต สมา โหนฺตีติ โยชนา.
เอฬกโลมสมุฏฺานวณฺณนา.
๓๙๖-๗. อฺตฺราติ ‘‘มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสยฺย อฺตฺร วิฺุนา ปุริสวิคฺคเหนา’’ติ (ปาจิ. ๖๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. อสมฺมโต เจวาติ ‘‘อสมฺมโต ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๔๖) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ตถา อตฺถงฺคเตน จาติ ‘‘อตฺถงฺคเต สูริเย ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๕๔) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ติรจฺฉานวิชฺชา ทฺเว วุตฺตาติ ‘‘ติรจฺฉานวิชฺชํ ปริยาปุเณยฺย, วาเจยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๑๔, ๑๐๑๘) เอวํ วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จ. อโนกาสกตมฺปิ จาติ ‘‘อโนกาสกตํ ภิกฺขุํ ปฺหํ ¶ ปุจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๒๒๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจาติ อิเม ปน สพฺเพ ฉ ธมฺมา วาจโต, วาจาจิตฺตโต จาติ อิเมหิ ทฺวีหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺานิกา โหนฺติ. ปทโสธมฺมตุลฺยตา อยเมเตสํ ปทโสธมฺเมน สทิสภาโวติ โยชนา.
ปทโสธมฺมสมุฏฺานวณฺณนา.
๓๙๘-๙. เอกนฺติ ¶ ‘‘ภิกฺขุนิยา สทฺธึ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๘๐) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. นาวนฺติ ‘‘เอกนาวํ อภิรุเหยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๑๘๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปณีตฺจาติ ‘‘ปณีตโภชนานิ อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวาภฺุเชยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๒๕๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. สํวิธานฺจาติ มาตุคาเมน สทฺธึ สํวิธาย คมนสิกฺขาปทฺจ. สํหเรติ ‘‘สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. ๗๙๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ธฺนฺติ ‘‘อามกธฺํ วิฺตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. ๘๒๑) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. นิมนฺติตา เจวาติ ‘‘นิมนฺติตา วา ปวาริตา วา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภฺุเชยฺย วา’’ติ (ปาจิ. ๑๐๓๘) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ปาฏิเทสนิยฏฺกนฺติ ภิกฺขุนีนํ วุตฺตา อฏฺ ปาฏิเทสนียา เจติ พุทฺธเสฏฺเน ปฺตฺตา เอตา จุทฺทส สิกฺขา จตุสมุฏฺานา กายโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต, วาจาจิตฺตโต จาติ จตูหิ สมุฏฺาเนหิ สมุฏฺหนฺติ. สมุฏฺานโต อทฺธาเนน อทฺธานสิกฺขาปเทน สมา โหนฺตีติ มตาติ โยชนา.
อทฺธานสมุฏฺานวณฺณนา.
๔๐๐-๑. สุตินฺติ ¶ อุปสฺสุติติฏฺนสิกฺขาปทฺจ. สูปาทิวิฺตฺตินฺติ สูโปทนวิฺตฺติสิกฺขาปทฺจ. อนฺธกาเรติ ‘‘รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป’’ติ (ปาจิ. ๘๓๙) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. ตเถว จ ปฏิจฺฉนฺเนติ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส’’ติ (ปาจิ. ๘๔๓) วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. โอกาเสติ ‘‘อชฺโฌกาเส ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ (ปาจิ. ๘๔๗) เอวํ วุตฺตสิกฺขาปทฺจ. พฺยูเห จาติ ตทนนฺตรเมว ‘‘รถิกาย วา พฺยูเห วา สิงฺฆาฏเก วา ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ (ปาจิ. ๘๕๑) อาคตสิกฺขาปทฺจาติ อิเม สพฺเพปิ อาทิจฺจพนฺธุนา เทสิตา ฉ ธมฺมา จตุตฺถจฺฉฏฺโต กายจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺหนฺตา เถยฺยสตฺถสมุฏฺานา เถยฺยสตฺถสิกฺขาปเทน สมานสมุฏฺานา สิยุนฺติ โยชนา.
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานวณฺณนา.
๔๐๒. ฉตฺต, ทณฺฑกรสฺสาปีติ ‘‘น ฉตฺตปาณิสฺส ทณฺฑปาณิสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๖๓๕) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ. สตฺถาวุธกรสฺสาปีติ ‘‘น สตฺถปาณิสฺส (ปาจิ. ๖๓๖), น อาวุธปาณิสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๖๓๗) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ. ปาทุกูปาหนา, ยานนฺติ ‘‘น ปาทุการุฬฺหสฺส ¶ (ปาจิ. ๖๓๘), น อุปาหนารุฬฺหสฺส (ปาจิ. ๖๓๙), น ยานคตสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๖๔๐) วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยฺจ. เสยฺยา, ปลฺลตฺถิกาย จาติ ‘‘น สยนคตสฺส (ปาจิ. ๖๔๑), น ปลฺลตฺถิกาย นิสินฺนสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๖๔๒) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจ.
๔๐๓. เวิโตคุณฺิโต จาติ ‘‘น เวิตสีสสฺส (ปาจิ. ๖๔๓), น โอคุณฺิตสีสสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๖๔๔) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยฺจาติ นิทสฺสิตา สพฺเพ เอกาทส ธมฺมา วาจาจิตฺตสงฺขาเตน เอเกน สมุฏฺาเนน ¶ สมุฏฺิตา ธมฺมเทสนสมุฏฺานาติ สฺิตา สลฺลกฺขิตาติ โยชนา.
ธมฺมเทสนสมุฏฺานวณฺณนา.
๔๐๔. เอวํ ตาว สมฺภินฺนสมุฏฺานํ เวทิตพฺพํ, นิยตสมุฏฺานํ ติวิธํ, ตํ เอกสฺเสว สิกฺขาปทสฺส โหตีติ วิสุํเยว ทสฺเสตุมาห ‘‘ภูตาโรจนกฺเจวา’’ติอาทิ. ภูตาโรจนกฺเจวาติ ตีหิ อจิตฺตกสมุฏฺาเนหิ สมุฏฺิตํ ภูตาโรจนสิกฺขาปทฺจ. โจริวุฏฺาปนมฺปิ จาติ วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จาติ ทฺวีหิ สมุฏฺิตํ โจริวุฏฺาปนสิกฺขาปทฺจ. อนนฺุาตเมว อนนฺุาตมตฺตํ. อนนฺุาตมตฺตนฺติ วาจโต, กายวาจโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จาติ จตูหิ สมุฏฺิตํ อนนฺุาตสิกฺขาปทฺจาติ. อิทํ ตยนฺติ อิทํ สิกฺขาปทตฺตยํ. อสมฺภินฺนนฺติ เกนจิ อฺเน สิกฺขาปเทน อสมฺมิสฺสสมุฏฺานํ.
อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา
สมุฏฺานสีสกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.