📜
เสทโมจนกถาวณฺณนา
๖๗๙. สุณตํ ¶ ¶ สุณนฺตานํ ภิกฺขูนํ ปฏุภาวกรา วินยวินิจฺฉเย ปฺาโกสลฺลสาธิกา ตโตเยว วรา อุตฺตมา. เสทโมจนคาถาโยติ อตฺถปจฺจตฺถิกานํ, สาสนปจฺจตฺถิกานฺจ วิสฺสชฺเชตุมสกฺกุเณยฺยภาเวน จินฺตยนฺตสฺส ขินฺนสรีรา เสเท โมเจนฺตีติ เสทโมจนา. อตฺถานุคตปฺหา อุปาลิตฺเถเรน ปิตา ปฺหคาถาโย, ตปฺปฏิพทฺธา วิสฺสชฺชนคาถาโย จ อิโต ปรํ วกฺขามีติ โยชนา.
๖๘๑. กพนฺธํ นาม อสีสํ อุรสิ ชาตอกฺขิมุขสรีรํ. ยถาห – ‘‘อสีสกํ กพนฺธํ, ยสฺส อุเร อกฺขีนิ เจว มุขฺจ โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺ. ๔๗๙). มุเขน กรณภูเตน. กตฺวาติ เสวิตฺวา.
๖๘๒. ตสฺส ภิกฺขุโน กถํ ปาราชิโก สิยา ปาราชิกธมฺโม กถํ สิยา.
๖๘๔. กิฺจีติ ปาทํ วา ปาทารหํ วา ปรสนฺตกํ. ปรฺจ น สมาทเปติ ‘‘อมุกสฺส อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหราหี’’ติ ปรํ น อาณาเปยฺย.
๖๘๕. ปรสฺส กิฺจิ นาทิยนฺโตติ สมฺพนฺโธ. อาณตฺติฺจาติ จ-สทฺเทน สํวิธานํ, สงฺเกตฺจ สงฺคณฺหาติ.
๖๘๖. ครุกํ ภณฺฑนฺติ ปาทคฺฆนกภาเวน ครุภณฺฑํ. ‘‘ปริกฺขาร’’นฺติ เอตสฺส วิเสสนํ. ปรสฺส ปริกฺขารนฺติ ปรสนฺตกํ ยํ กิฺจิ ปริกฺขารํ.
๖๙๒. มนุสฺสุตฺตริเก ธมฺเมติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมวิสเย. กติกํ กตฺวานาติ ‘‘เอวํ นิสินฺเน เอวํ ิเต เอวํ คมเน อตฺถํ ¶ อาวิกโรตี’’ติอาทึ กตฺวา. สมฺภาวนาธิปฺปาโยติ ‘‘อรหา’’ติ คเหตฺวา มหาสมฺภาวนํ กโรตีติ อธิปฺปาโย หุตฺวา. อติกฺกมติ เจติ ตถา กตํ กติกํ อติกฺกมติ เจ, ตถารูปํ นิสชฺชํ วา านํ วา คมนํ วา กโรตีติ อตฺโถ. จุโตติ ¶ ตถารูปํ นิสชฺชาทึ ทิสฺวา เกนจิ มนุสฺสชาติเกน ‘‘อรหา’’ติ ตงฺขเณ าเต โส ปุคฺคโล ปาราชิกํ อาปชฺชติ.
๖๙๓. เอกวตฺถุกา กถํ ภเวยฺยุนฺติ โยชนา.
๖๙๔. อิตฺถิยาติ เอกิสฺสา อิตฺถิยา. ปฏิปชฺชนฺโตติ เอกกฺขเณ อฺเน ปุริเสน วุตฺตสาสนํ วตฺวา, อิมินา จ ‘‘ปฏิคฺคณฺหาติ, วีมํสตี’’ติ องฺคทฺวยสฺส ปุริมสิทฺธตํ ทีเปติ อิมสฺส ปจฺจาหรณกตฺจ. กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตฺวา ทุฏฺุลฺลํ วตฺวา อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภณนฺโต.
๖๙๕. ยถาวุตฺตํ วตฺตํ อจริตฺวาติ ภควตา วุตฺตํ ปริวาสาทิวตฺตํ อจริตฺวา.
๖๙๖. ภิกฺขุนีหิ อสาธารณสิกฺขาปทตฺตา อาห ‘‘นตฺถิ สงฺฆาทิเสสตา’’ติ.
๖๙๗. เยน กุทฺโธ ปสํสิโตติ เอตฺถ ‘‘นินฺทิโต จา’’ติ เสโส.
๖๙๘. ติตฺถิยานํ วณฺณมฺหิ ภฺมาเน โย กุชฺฌติ, โส อาราธโกติ โยชนา, ปริโตสิโต ปสํสิโตติ อธิปฺปาโย. ติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชฺชํ ลภิตฺวา ติตฺถิยานํ วณฺณสฺมึ ภฺมาเน สุตฺวา สเจ กุปฺปติ อนตฺตมนํ กโรติ, อาราธโก สงฺฆาราธโก สงฺฆํ ปริโตเสนฺโต โหติ, สมฺพุทฺธสฺส วณฺณสฺมึ ภฺมาเน ยทิ กุชฺฌติ, นินฺทิโตติ โยชนา. เอตฺถ สมฺพุทฺธสฺสาติ อุปลกฺขณํ.
๗๐๑. คเหตฺวาติ ¶ ปฏิคฺคเหตฺวา.
๗๕๑. ‘‘น รตฺตจิตฺโต’’ติอาทินา ปุริมานํ ติณฺณํ ปาราชิกานํ วีติกฺกมจิตฺตุปฺปาทมตฺตสฺสาปิ อภาวํ ทีเปติ. มรณายาติ เอตฺถ ‘‘มนุสฺสชาติกสฺสา’’ติ อิทํ ปาราชิกปกรณโตว ลพฺภติ. ตสฺสาติ กิฺจิ เทนฺตสฺส. ตนฺติ ตถา ทียมานํ.
๗๕๒. ‘‘ปราชโย’’ติ ¶ อิทํ อภพฺพปุคฺคเลสุ สงฺฆเภทกสฺส อนฺโตคธตฺตา วุตฺตํ. สลากคฺคาเหนาปิ สงฺฆํ ภินฺทนฺโต สงฺฆเภทโกว โหติ.
๗๕๓. อทฺธโยชเน ยํ ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ เอกํ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวานาติ โยชนา.
๗๕๔. สุปฺปติฏฺิตนิคฺโรธสทิเส รุกฺขมูลเก ติจีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อทฺธโยชเน อรุณํ อุฏฺาเปนฺตสฺสาติ โยชนา.
๗๕๕. กายิกา นานาวตฺถุกาโย สมฺพหุลา อาปตฺติโย อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ กถํ ผุเสติ โยชนา.
๗๕๗. วาจสิกา น กายิกา นานาวตฺถุกาโย สมฺพหุลา อาปตฺติโย อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ กถํ ผุเสติ โยชนา.
๗๕๘. วินยนสตฺเถติ วินยปิฏเก. ตสฺส ภิกฺขุสฺส.
๗๕๙. ‘‘อิตฺถิยา’’ติอาทีสุ สหตฺเถ กรณวจนํ. อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา ปณฺฑเกน วา นิมิตฺตเก เมถุนํ น เสวนฺโต น ปฏิเสวนฺโต เมถุนปจฺจยา จุโตติ โยชนา.
๗๖๐. กายสํสคฺโคเยว ¶ กายสํสคฺคตา, ตํ อาปนฺนา. อฏฺวตฺถุกํ เฉชฺชนฺติ เอวํนามกํ ปาราชิกํ.
๗๖๒. สมเย ปิฏฺิสฺิเตติ คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสสฺส ปมทิวสโต ยาว เหมนฺตสฺส ปมทิวโส, เอตฺถนฺตเร สตฺตมาสมตฺเต ปิฏฺิสฺิเต สมเย. ‘‘มาตุยาปิ จา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘มาตรมฺปิ จา’’ติ วุตฺตํ. โสเยว วา ปาโ.
๗๖๔. ‘‘อวสฺสุตหตฺถโต หิ ปิณฺฑํ คเหตฺวา’’ติ อิมินา สงฺฆาทิเสสสฺส วตฺถุมาห, ลสุณนฺติ ¶ ปาจิตฺติยสฺส วตฺถุํ, มนุสฺสมํสนฺติ ถุลฺลจฺจยวตฺถุํ, อกปฺปมฺนฺติ ทุกฺกฏวตฺถุํ. อกปฺปมฺนฺติ เอตฺถ ‘‘มํส’’นฺติ เสโส. ‘‘สพฺเพ เอกโต’’ติ ปทจฺเฉโท. เอกโตติ เอตฺถ ‘‘มทฺทิตฺวา’’ติ เสโส, อกปฺปิยมํเสหิ สทฺธึ เอกโต มทฺทิตฺวา ขาทตีติ อตฺโถ. สพฺพเมตํ ‘‘คเหตฺวา, มทฺทิตฺวา, ขาทตี’’ติ กิริยานํ กมฺมวจนํ. มนุสฺสมํสฺจาติ เอตฺถ จ-สทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ โหติ. ตสฺสาติ ภิกฺขุนิยา. สงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยทุกฺกฏปาฏิเทสนียถุลฺลจฺจยานิ เอกกฺขเณ โหนฺติ.
๗๖๕. ‘‘ปุคฺคโล เอโก’’ติ ปทจฺเฉโท. ทฺเวปิ จ ปุณฺณวสฺสาติ ปริปุณฺณวีสติวสฺสา จ ทฺเว สามเณรา. เอกาว เตสํ ปน กมฺมวาจาติ เตสํ อุภินฺนํ สามเณรานํ เอเกน อาจริเยน เอกาว อุปสมฺปทกมฺมวาจา กตา. เอกสฺสาติ เอกสฺสาปิ สามเณรสฺส. กมฺมนฺติ อุปสมฺปทกมฺมํ. น รูหเตติ น สมฺปชฺชติ, กิเมตฺถ การณํ, วท ภทฺทมุขาติ อธิปฺปาโย.
๗๖๖. มหิทฺธิเกสูติ ทฺวีสุ สามเณเรสุ. สเจ ปน เอโก เกสคฺคมตฺตมฺปิ อากาสโค อากาสฏฺโ โหติ ¶ , อากาสคตสฺเสว กตํ ตํ อุปสมฺปทกมฺมํ เนว รูหติ เนว สมฺปชฺชติ, ภูมิคตสฺส รูหตีติ โยชนา.
๗๖๗. อิทฺธิยา อากาเส ิเตน สงฺเฆน ภูมิคตสฺส สามเณรสฺส อุปสมฺปทกมฺมํ น กาตพฺพํ. ยทิ กโรติ, กุปฺปตีติ โยชนา. อิทฺจ สพฺพกมฺมานํ สาธารณลกฺขณํ. ยถาห – ‘‘สงฺเฆนาปิ อากาเส นิสีทิตฺวา ภูมิคตสฺส กมฺมํ น กาตพฺพํ. สเจ กโรติ, กุปฺปตี’’ติ (ปริ. อฏฺ. ๔๘๑).
๗๖๘. วตฺถํ กปฺปกตฺจ น โหติ, รตฺตฺจ น โหติ, เกสกมฺพลาทิ อกปฺปิยฺจ โหติ, นิวตฺถสฺส ปนาปตฺติ ตํ ปน นิวตฺถสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติ โหติ. อนาปตฺติ กถํ สิยา, วท ภทฺทมุขาติ โยชนา.
๗๖๙. เอตฺถ เอตสฺมึ อกปฺปิยวตฺถุธารเณ ตนฺนิมิตฺตํ. อจฺฉินฺนจีวรสฺส ภิกฺขุโน อนาปตฺติ สิยาติ โยชนา. ‘‘กิฺจิปี’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ สมตฺเถติ. อสฺส อจฺฉินฺนจีวรสฺส ¶ ภิกฺขุสฺส อกปฺปิยํ นาม กิฺจิปิ จีวรํ น วิชฺชติ, ตสฺมา อนาปตฺตีติ อธิปฺปาโย.
๗๗๐. กุโตปิ จ ปุริสสฺส หตฺถโต โภชนสฺส กิฺจิ น คณฺหติ, โภชนโต กิฺจิปิ สยมฺปิ กสฺสจิ ปุริสสฺส น เทติ, ตถาปิ ครุกํ วชฺชํ สงฺฆาทิเสสาปตฺตึ อุเปติ อาปชฺชติ, ตํ กถมาปชฺชติ, ตฺวํ ยทิ วินเย กุสโล อสิ, เม มยฺหํ วท เอตํ การณํ กเถหีติ โยชนา. หเวติ นิปาตมตฺตํ.
๗๗๑. ยา ปน ภิกฺขุนี อฺาย ภิกฺขุนิยา ‘‘อิงฺฆ, อยฺเย, ยํ เต เอโส ปุริสปุคฺคโล เทติ ขาทนียํ วา’’ติอาทินา (ปาจิ. ๗๐๕) สงฺฆาทิเสสมาติกาย วุตฺตนเยน อุยฺโยชิตา อวสฺสุตมฺหา ปุริสปุคฺคลา ยํ กิฺจิ โภชนํ อาทาย ปฏิคฺคเหตฺวา ¶ สเจ ภฺุชติ, สา ตถา ภฺุชนฺตี ยาย อุยฺโยชิตา ภฺุชติ, ตสฺสา อุยฺโยชิกาย ธีรา วินยธรา ปณฺฑิตา สงฺฆาทิเสสํ กถยนฺติ ตสฺสา อุยฺโยชิตาย โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสสํ วทนฺตีติ โยชนา. ยถาห – ‘‘ตสฺสา หิ โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสโส โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺ. ๔๘๑).
๗๗๒. ตํ กถํ ยทิ พุชฺฌสิ ชานาสิ, สาธุกํ พฺรูหิ กเถหีติ โยชนา.
๗๗๓. นิเสวิเตติ ตาย อุยฺโยชิตาย ภิกฺขุนิยา ตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถโต ปฏิคฺคหิเต ตสฺมึ ทนฺตโปเน ปริภุตฺเต อุยฺโยชิกา ลหุวชฺชํ อาปชฺชตีติ อตฺโถ.
๗๗๕. ‘‘อุกฺขิตฺตโก’’ติ อิมินา อาปตฺติวชฺชมาห. ยถาห – ‘‘เตน หิ สทฺธึ วินยกมฺมํ นตฺถิ, ตสฺมา โส สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺชิตฺวา ฉาเทนฺโต วชฺชํ น ผุสตี’’ติ.
๗๗๖. สปฺปาณปฺปาณชนฺติ สปฺปาณเก จ อปฺปาณเก จ ชาตํ. เนว ชงฺคมนฺติ ปาเทหิ ภูมิยํ เนว จรนฺตํ. น วิหงฺคมนฺติ อากาเส ปกฺขํ ปสาเรตฺวา น จรนฺตํ. ทฺวิชนฺติ ทฺวีหิ ปจฺจเยหิ, ทฺวิกฺขตฺตุํ วา ชาตตฺตา ทฺวิชํ. กนฺตนฺติ มโนหรํ. อกนฺตนฺติ อมโนหรํ.
๗๗๗. สปฺปาณโช ¶ สทฺโท จิตฺตโช วุตฺโต, อปฺปาณโช อุตุโช สทฺโท วุตฺโต, โส ปน ทฺวีเหว ปจฺจเยหิ ชาตตฺตา ‘‘ทฺวิโช’’ติ มโตติ โยชนา.
๗๗๘. ‘‘วินเย’’ติอาทิคาถา วณฺณิตตฺถาเยว.
อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา
เสทโมจนกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.