📜
สพฺพสงฺกลนนยกถาวณฺณนา
๘๗๓. ปริวาเร มุขาคตา กตฺถปฺตฺติวาราทโย อฏฺ วารา, เตเยว ปจฺจย-สทฺเทน โยเชตฺวา วุตฺตา อฏฺปจฺจยวาราติ วิภงฺคทฺวเย วิสุํ วิสุํ ทสฺสิตา โสฬส ปริวารา อสฺสาติ โสฬสปริวาโร, ตสฺส โสฬสปริวารสฺส. สพฺพํ สงฺกลนํ นยนฺติ สพฺเพสํ วุตฺตานํ สงฺกลนนยานํ สงฺคเหตพฺพโต สพฺพํ สงฺกลเภทนํ นยํ.
๘๗๕. กายิกา ฉพฺพิธาติ ปมปาราชิกาปตฺติ, กุฏิกรเณ ปโยเค ทุกฺกฏาปตฺติ, เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, ตสฺมึ อาคเต สงฺฆาทิเสสาปตฺติ, วิกาลโภชเน ปาจิตฺติยาปตฺติ, ปมปาฏิเทสนียาปตฺตีติ ฉพฺพิธา.
ตถา วาจสิกาปิ จาติ จตุตฺถปาราชิกา, กุฏิยา การาปเน ปุพฺพคติโย, ปทโสธมฺมปาจิตฺติยํ, ทวกมฺยตาย หีเนน ขุํสนํ, ตสฺส ทุพฺภาสิตนฺติ ตถา ฉพฺพิธา.
ฉาเทนฺตสฺส ¶ จ ติสฺโสติ ภิกฺขุนิยา วชฺชปฏิจฺฉาทิกาย ปาราชิกํ, ภิกฺขุโน สงฺฆาทิเสสฉาทเน ปาจิตฺติยํ, อตฺตโน ทุฏฺุลฺลจฺฉาทเน ทุกฺกฏนฺติ ติสฺโส จ.
ปฺจ ¶ สํสคฺคปจฺจยาติ กายสํสคฺเค ภิกฺขุนิยา ปาราชิกํ, ภิกฺขุโน สงฺฆาทิเสโส, กาเยน กายปฏิพทฺเธ ถุลฺลจฺจยํ, นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺเธ ทุกฺกฏํ, องฺคุลิปโตทเก ปาจิตฺติยนฺติ กายสํสคฺคปจฺจยา ปฺจ อาปตฺติโย.
๘๗๗. ภิกฺขุนิยา วชฺชปฏิจฺฉาทิกาย ปาราชิกํ, ภิกฺขุสฺส สงฺฆาทิเสสปฏิจฺฉาทกสฺส ปาจิตฺติยนฺติ ทุฏฺุลฺลจฺฉาทเน ทุเว.
๘๗๙. ‘‘คามนฺตเร จตสฺโสวา’’ติอาทิ ปฏินิทฺเทสโต จ วิฺายติ.
๘๘๕. ยา ปน ภิกฺขุนี รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป หตฺถปาเส ปุริเสน สทฺธึ ยทิ สลฺลเปยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติ. ทูเร ิตา หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ิตา วเทยฺย เจ, ทุกฺกฏเมวาติ โยชนา.
๘๘๖. ยา ปน ภิกฺขุนี ฉนฺเน ปฏิจฺฉนฺนฏฺาเน ทิวา ปุริเสน สทฺธึ อสฺส ปุริสสฺส หตฺถปาเส ิตา วเทยฺย สลฺลเปยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติ. หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา วเทยฺย เจ, ทุกฺกฏเมวาติ โยชนา.
๘๙๑. สนิสฺสคฺคา จ ปาจิตฺตีติ นิสฺสชฺชนวินยกมฺมสหิตาเยว ปาจิตฺติ.
๘๙๘. สมานสํวาสกภูมิ ¶ นาม ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน สมานลทฺธิกสฺส เอกสีมายํ ิตภาโว. นานาปทํ ปุพฺพํ เอติสฺสาติ นานาปทปุพฺพิกา, นานาสํวาสกภูมีติ อตฺโถ ¶ . อุกฺขิตฺตนานาลทฺธิกนานาสีมคตา นานาสํวาสกภูมิ. อิมา ทฺเวเยว สํวาสกภูมิโย หิ มเหสินา การุณิเกน วุตฺตาติ โยชนา.
๘๙๙. ทุวินฺนนฺติ ปาริวาสิกมานตฺตจารีนํ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ. ทฺวยาตีเตนาติ กามสุขลฺลิกานุโยคอตฺตกิลมถานุโยคสงฺขาตํ อนฺตทฺวยํ อติกฺกมฺม มชฺฌิมาย ปฏิปทาย ิเตน. อถ วา สสฺสตุจฺเฉททฺวยํ อติกฺกนฺเตน.
๙๐๐. ‘‘ทฺวงฺคุลปพฺพปรมํ อาทาตพฺพ’’นฺติ จ ตเถว ‘‘ทฺวงฺคุลํ วา ทุมาสํ วา’’ติ จ ทฺวงฺคุลา ทุเว ปฺตฺตาติ โยชนา.
๙๐๕. อาณตฺติยา มนุสฺสมารณํ, อาณตฺติยา อทินฺนาทานมฺปีติ โยชนา.
๙๐๗. ติสฺโส โอภาสนายิมาติ อิมา ติสฺโส เมถุนาธิปฺปายปฺปกาสนา.
๙๐๘. สงฺฆาทิเสโส เอว สงฺฆาทิเสสตา.
๙๑๐. วนปฺปติ นาม ปุปฺผํ วินา ผลนฺตี นิคฺโรธอุทุมฺพรอสฺสตฺถปิลกฺขกาทิรุกฺขชาติ, อิธ ปน วนเชฏฺโ รกฺขิตโคปิตเจติยรุกฺโข วนปฺปตีติ อธิปฺปาโย. ถุลฺลตาติ ถุลฺลจฺจยํ.
๙๑๒. วิสฺสฏฺีติ วิสฺสชฺชิ สมฺภวธาตุ. ฉฑฺฑเนติ อุปกฺกมิตฺวา โมจเน. ‘‘หริเต อุจฺจารํ ปสฺสาวํ ฉฑฺฑเน’’ติ ปทจฺเฉโท.
๙๑๓. กึ ปมาณเมตาสนฺติ กิตฺตกา.
๙๑๕. ภิกฺขุ ¶ ¶ ภิกฺขุนิยา สทฺธินฺติ เอตฺถ ภิกฺขูติ สามิวจนปฺปสงฺเค ปจฺจตฺตํ, ภิกฺขุโนติ อตฺโถ. คาถาพนฺธวเสน วา วณฺณโลโป.
๙๒๒. ‘‘ยาวตติยเก ติสฺโส อาปตฺติโย’’ติ (ปริ. อฏฺ. ๔๗๖ อตฺถโต สมานํ) ปทสฺส นิทฺเทเส ‘‘ถุลฺลจฺจยํ สิยา สงฺฆ-เภทกสฺสานุวตฺติโน’’ติ ปนฺติ. ‘‘ติณฺณํ สงฺฆเภทานุวตฺตากานํ โกกาลิกาทีนํ สงฺฆาทิเสโส’’ติ อฏฺกถายํ วุตฺตตฺตา ตถา ปาโ น คเหตพฺโพ.
๙๒๓. ยาวตติยเกติ ติณฺณํ ปูรณี ตติยา, กมฺมวาจา, ยาวตติยาย กมฺมวาจาย ปริโยสาเน อาปชฺชิตพฺพา อาปตฺติ ยาวตติยกา นาม.
๙๒๖. ‘‘อวสฺสุตสฺส…เป… กิฺจี’’ติ อิทํ ครุกาปตฺติยา วตฺถุทสฺสนํ. ‘‘สพฺพํ มํสํ อกปฺปิย’’นฺติ อิทํ ถุลฺลจฺจยทุกฺกฏานํ วตฺถุทสฺสนํ.
๙๒๗. ‘‘วิฺาเปตฺวาน…เป… โภชนมฺปิ จา’’ติ อิทํ ปาฏิเทสนียวตฺถุทสฺสนํ. ‘‘ลสุณมฺปิ จา’’ติ อิทํ ปาจิตฺติยวตฺถุทสฺสนํ. ‘‘เอกโต อชฺโฌหรนฺติยา’’ติ ปทจฺเฉโท.
๙๓๐. รตฺตจิตฺเตน อิตฺถิยา องฺคชาตํ โอโลเกนฺตสฺส ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนา.
๙๓๑. สมฺมาวตฺตนาว สมฺมาวตฺตนกา. เตจตฺตาลีส วตฺตนา ทฺวาสีติกฺขนฺธกวตฺตานํ ปริปูรณฏฺาเน ทสฺสิตา.
๙๓๒. อทสฺสนอปฏิกมฺเม อาปนฺนาปตฺติยา ทุเว ปุคฺคลา, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อาปนฺนาปตฺติยา เอโกติ อิเม ตโย อุกฺขิตฺตปุคฺคลา.
๙๓๔. ทูสโกติ ¶ ภิกฺขุนิทูสโก. กณฺฏโกติ กณฺฏกสามเณโร.
๙๓๗. ทเทยฺยจฺเจวมาทิกาติ ¶ ตฺติกาเล ‘‘สงฺโฆ ทเทยฺยา’’ติอาทิเภทา ตฺติกปฺปนา, ตฺติกิริยาติ อตฺโถ. เทติ สงฺโฆ กโรตีติอาทีติ กมฺมวาจากาเล ‘‘สงฺโฆ เทตี’’ติ วา ‘‘กโรตี’’ติ วา อาทิเภทา วจนกมฺมสฺส อนิฏฺิตตฺตา วิปฺปกตปจฺจุปฺปนฺนํ นาม สิยา.
๙๓๘. ทินฺนํ กตํ ปนิจฺจาทีติ กมฺมวาจาย นิฏฺิตาย ‘‘ทินฺนํ สงฺเฆนา’’ติ วา ‘‘กตํ สงฺเฆนา’’ติ วาติอาทิวจนํ อตีตกรณํ นาม สิยา.
‘‘การเณหิ ปน ทฺวีหิ, สงฺโฆ ภิชฺชติ นฺถา’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ ‘‘ปฺจหุปาลิ, อากาเรหิ สงฺโฆ ภิชฺชติ. กตเมหิ ปฺจหิ? กมฺเมน, อุทฺเทเสน, โวหรนฺโต, อนุสฺสาวเนน, สลากคฺคาเหนา’’ติ (ปริ. ๔๕๘) วุตฺตตฺตา, อฏฺกถายฺจ (ปริ. อฏฺ. ๔๕๘) ‘‘ปฺจหิ การเณหี’’ติ วจนโต จ อิธ อิเมหิ ทฺวีเหว การเณหิ สงฺฆเภทกถนํ อยุตฺตนฺติ? วุจฺจเต – นายุตฺตํ ปุพฺพปโยคการกวเสน วุตฺตตฺตา. ตถา หิ อฏฺกถายํ –
‘‘กมฺเมนาติ อปโลกนาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุ อฺตเรน กมฺเมน. อุทฺเทเสนาติ ปฺจสุ ปาติโมกฺขุทฺเทเสสุ อฺตเรน อุทฺเทเสน. โวหรนฺโตติ กถยนฺโต, ตาหิ ตาหิ อุปปตฺตีหิ ‘อธมฺมํ ธมฺโม’ติอาทีนิ อฏฺารส เภทกรวตฺถูนิ ทีเปนฺโต. อนุสฺสาวเนนาติ ‘นนุ ตุมฺเห ชานาถ มยฺหํ อุจฺจากุลา ปพฺพชิตภาวํ, พหุสฺสุตภาวฺจ, มาทิโส ¶ นาม อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ กเรยฺยาติ จิตฺเต อุปฺปาเทตุํ ตุมฺหากํ ยุตฺตํ, กึ มยฺหํ อวีจิ นีลุปฺปลวนมิว สีตโล, กิมหํ อปายโต น ภายามี’ติอาทินา นเยน กณฺณมูเล วจีเภทํ กตฺวา อนุสฺสาวเนน. สลากคฺคาเหนาติ เอวํ อนุสฺสาเวตฺวา เตสํ จิตฺตํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อนิวตฺติธมฺเม กตฺวา ‘คณฺหถ อิมํ สลาก’นฺติ สลากคฺคาเหน.
‘‘เอตฺถ จ กมฺมเมว, อุทฺเทโส วา ปมาณํ, โวหารานุสฺสาวนสลากคฺคาหา ปน ปุพฺพภาคา. อฏฺารสวตฺถุทีปนวเสน หิ โวหรนฺเต ตตฺถ รุจิชนนตฺถํ อนุสฺสาเวตฺวา สลากาย คหิตายปิ อภินฺโนว โหติ สงฺโฆ. ยทา ปน เอวํ จตฺตาโร วา อติเรเก วา ¶ สลากํ คาเหตฺวา อาเวณิกํ กมฺมํ วา อุทฺเทสํ วา กโรติ, ตทา สงฺโฆ ภินฺโน นาม โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺ. ๔๕๘) –
วุตฺตตฺตา สลากคฺคาหกมฺมานิ ทฺเว ปธานการณานีติ อิธ ตาเนว ทสฺสิตานิ.
นนุ จ สลากคฺคาโหปิ สงฺฆเภทสฺส ปุพฺพภาโค วุตฺโต, อุทฺเทสกมฺมาเนว ปธานภาเวน วุตฺตานิ, ตสฺมา กถมสฺส สลากคฺคาหสฺส ปธานการณภาโวติ? วุจฺจเต – อุทฺเทสกมฺมานิปิ สลากคฺคาเห สิทฺเธ อวสฺสมฺภวนโต อตฺถสาธนปโยเคน วินา อสิทฺธาเนว โหนฺตีติ โส ปธานภาเวน อิธ คหิโต, อุทฺเทโส ปน ปฺตฺตกมฺมปุพฺพงฺคมตฺตา กมฺเมเนว สงฺคหิโตติ อิธ วิสุํ น วุตฺโตติ ทฏฺพฺพํ.
๙๔๑. ปยุตฺตายุตฺตวาจายาติ ¶ ปจฺจยุปฺปาทนตฺถาย ปยุตฺตา จ สา สกฺยปุตฺติยภาวสฺส อยุตฺตา อนนุรูปา จาติ ปยุตฺตายุตฺตา, สาเยว วาจาติ ปยุตฺตายุตฺตวาจา, ตาย.
๙๔๔. ยา ภิกฺขุนี วิฺาเปตฺวา ภฺุชติ, ตสฺสา จ ปาฏิเทสนียํ สิยาติ โยชนา.
๙๔๖. ‘‘ทสสตานี’’ติอาทิคาถาย รตฺตีนนฺติ เอตฺถ ‘‘สต’’นฺติ เสโส. ฉาทนกิริยาย อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ. ทสสตานิ อาปตฺติโย รตฺตีนํ สตํ ฉาเทตฺวาติ โยชนา. เอวํ กตฺตพฺพโยชนายํ –
‘‘ทส สตํ รตฺติสตํ, อาปตฺติโย ฉาทยิตฺวาน;
ทส รตฺติโย วสิตฺวาน, มุจฺเจยฺย ปาริวาสิโก’’ติ. (ปริ. ๔๗๗) –
อยํ ปริวารคาถาปมาณํ. เอกทิวสํ สตํสงฺฆาทิเสสาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ทสทิวเส ฉาทนวเสน สตํทิวเส สหสฺสสงฺฆาทิเสสาปตฺติโย ฉาทยิตฺวาติ อตฺโถ. อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถ – โย ¶ ทสทิวเส สตํ สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ทสทิวเส ปฏิจฺฉาเทติ, เตน รตฺติสตํ อาปตฺติสหสฺสํ ปฏิจฺฉาทิตํ โหตีติ. ทส รตฺติโย วสิตฺวานาติ ‘‘สพฺพาว ตา อาปตฺติโย ทสาหปฏิจฺฉนฺนา’’ติ ปริวาสํ ยาจิตฺวา ทส รตฺติโย วสิตฺวาติ อตฺโถ. มุจฺเจยฺย ปาริวาสิโกติ ปริวาสํ วสนฺโต ภิกฺขุ อตฺตนา วสิตพฺพปริวาสโต มุจฺเจยฺย, มุตฺโต ภเวยฺยาติ อตฺโถ.
๙๔๗. ปาราชิกานิ อฏฺเวาติ อคฺคหิตคฺคหเณน. เตวีส ครุกาติ ภิกฺขูหิ อสาธารณา ภิกฺขุนีนํ ทส, ภิกฺขุนีหิ ¶ อสาธารณา ภิกฺขูนํ ฉ, อุภินฺนํ สาธารณา สตฺตาติ เอวํ เตวีส สงฺฆาทิเสสา.
๙๔๘. วุตฺตานีติ ยถาวุตฺตานิ นิสฺสคฺคิยานิ. ทฺเวจตฺตาลีส โหนฺตีติ ภิกฺขุวิภงฺคาคตา ตึส, ภิกฺขูหิ อสาธารณา ภิกฺขุนีนํ อาทิโต ทฺวาทส จาติ ทฺวาจตฺตาลีส นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ. อฏฺาสีติสตํ ปาจิตฺติยา ปุพฺเพ ทสฺสิตาว.
๙๔๙. สุสิกฺเขนาติ สุฏฺุ สิกฺขิตอธิสีลาทิติวิธสิกฺเขน ภควตา.
๙๕๐. สุปฺเนาติ โสภณา ทสพลจตุเวสารชฺชฉอสาธารณาทโย ปฺา ยสฺส โส สุปฺโ, เตน. ยสสฺสินาติ อฏฺอริยปุคฺคลสมูหสงฺขาตปริวารยสา จ สพฺพโลกพฺยาปกคุณโฆสสงฺขาตกิตฺติยสา จ เตน สมนฺนาคตตฺตา ยสสฺสินา. อฑฺฒุฑฺฒานิ สตานิ ภวนฺตีติ ยถาทสฺสิตคณนาย ปิณฺฑวเสน ปฺาสาธิกานิ ตีณิ สตานิ ภวนฺตีติ อตฺโถ. สุปฺเน ยสสฺสินา โคตเมน ปฺตฺตานิ สพฺพานิ สิกฺขาปทานิ อฑฺฒุฑฺฒานิ สตานิ ภวนฺตีติ โยชนา.
๙๕๑. เอเตสุ สิกฺขาปเทสุ โย สารภูโต วินิจฺฉโย วตฺตพฺโพ, โส สกโล มยา สมาเสน สพฺพถา สพฺพากาเรน วุตฺโตติ โยชนา.
๙๕๓. ตสฺมาติ มยา วิจาเรตฺวา วุตฺตตฺตาว. อตฺเถติ วจนตฺถภาวตฺถาทิเภเท อตฺเถ วา. อกฺขรพนฺเธ ¶ วาติ อกฺขรสงฺขาตปทพนฺเธ วา. วิฺาสสฺส กเมปิ วาติ อุทฺเทสวเสน คนฺถนิกฺเขปสฺส กเมปิ. กงฺขา น กาตพฺพาติ ‘‘ยถาอธิปฺเปตสฺส ¶ อิทํ วาจกํ นุ โข, อวาจก’’นฺติ วา ‘‘อิทมยุตฺตํ นุ โข, ยุตฺต’’นฺติ วา ‘‘อิทมธิกํ นุ โข, อูน’’นฺติ วา ‘‘อิทมฆฏฺฏิตกฺกมํ นุ โข, ฆฏฺฏิตกฺกม’’นฺติ วา ‘‘อิทํ วิรุทฺธสมยํ นุ โข, อวิรุทฺธสมย’’นฺติ วา ‘‘อิทํ ทุรุตฺตํ นุ โข, สุวุตฺต’’นฺติ วา ‘‘อิทํ สตฺถกํ นุ โข, นิรตฺถก’’นฺติ วา กงฺขา วิมติ เยน เกนจิ น กาตพฺพา. พหุมานตาติ ‘‘วินโย สํวรตฺถายา’’ติอาทินา (ปริ. ๓๖๖) นิทฺทิฏฺปโยชนปรมฺปราย มูลการณตฺตา มหตี สมฺมานา กาตพฺพาติ อตฺโถ.
๙๕๔. โย ภิกฺขุ สอุตฺตรํ อุตฺตรปกรเณน สหิตํ วินยสฺสวินิจฺฉยํ นาม ปกรณํ ชานาติ ธมฺมโต เจว อตฺถโต จ วินิจฺฉยโต จ สพฺพถา อวพุชฺฌติ, โส ภิกฺขุ อตฺตนา สิกฺขิตพฺพาย สิกฺขาย สพฺพโส วิฺาตตฺตา สิกฺขาปเกน อาจริเยน วินาปิ สิกฺขิตุํ สมตฺโถติ. นิสฺสยํ วิมฺุจิตฺวาติ อาจริยุปชฺฌาเย นิสฺสาย วาสํ มฺุจิตฺวา. ยถากามงฺคโต สิยาติ ยาทิสา ยาทิสา อตฺตนา คามิตา, ตตฺถ ตตฺถ คมนารโห ภเวยฺยาติ อตฺโถ.
๙๕๕. นิสฺสยํ ทาตุกาเมน. สห วิภงฺเคน สวิภงฺคํ. สห มาติกาย สมาติกํ. อิทํ สอุตฺตรํ วินยวินิจฺฉยปกรณํ สุฏฺุ วาจุคฺคตํ กตฺวา คนฺถโต สุฏฺุ ปคุณํ วาจุคฺคตํ กตฺวา อตฺถโต, วินิจฺฉยโต จ สมฺมา ชานิตฺวา เอวํ ทาตพฺพนฺติ โยชนา.
๙๕๖-๗. โย ภิกฺขุ อิมํ สอุตฺตรํ วินยวินิจฺฉยปกรณํ วาจาย ปติ, มนสา จินฺเตติ, อฺเหิ วุจฺจมานํ สุณาติ, อตฺถํ ปริปุจฺฉติ, ปรํ วาเจติ, นิจฺจํ อตฺถํ อุปปริกฺขติ ยถาปริปุจฺฉิตมตฺถํ เหตุอุทาหรณปวตฺติวเสน อุปคนฺตฺวา สมนฺตโต ¶ อิกฺขติ ปฺาย นิยเมติ ววตฺถเปติ, ตสฺส ปน ภิกฺขุสฺส วินยนิสฺสิตา สพฺเพว อตฺถา อาปตฺตานาปตฺติกปฺปิยากปฺปิยาทิปเภทา สพฺเพ อตฺถา หตฺเถ อามลกํ วิย กรตเล อมลมณิรตนํ วิย อุปฏฺหนฺติ ปากฏา ภวนฺตีติ โยชนา. นตฺถิ เอตสฺส มลนฺติ อมลํ, อมลเมว อามลกนฺติ มณิรตนํ วุจฺจติ.
๙๕๘. นตฺถิ เอเตสํ พุทฺธีติ อพุทฺธี, อพุทฺธี จ เต ชนา จาติ อพุทฺธิชนา, อพุทฺธิชนานํ ¶ สารํ อวสารํ โอสีทนํ ททาติ อาททาติ กโรตีติ อพุทฺธิชนสารทํ, พุทฺธิวิรหิตานํ อคาธํ คมฺภีรํ. เตหิ อลทฺธปติฏฺํ อมตสาครํ สทฺทตฺถรสามตสฺส, นิพฺพานามตสฺส วา ปฏิลาภการณตฺตา สาครสทิสํ ปรมํ อุตฺตมํ อิมํ อุตฺตรํ สาครํ อาสนฺนปจฺจกฺขํ อุตฺตรปกรณสงฺขาตํ สมุทฺทสาครํ สารโท หุตฺวา อุตฺตรํ อุตฺตรนฺโต ปริโยสาเปนฺโต นโร ภิกฺขุ หิ ยสฺมา วินยปารโค วินยปิฏกสฺส ปริยนฺตํ คโต หุตฺวา ปารโค ปารํ สํสารสฺส ปารสงฺขาตํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺโต สิยา ภเวยฺยาติ โยชนา.
๙๕๙. อโตติ ตสฺมาเทว การณา อวปูรโตรโต ปาปปูรโต นิราสงฺกตาย โอรโต นิวตฺโต ปาปภีรุโก นโร ตมํ วิธูย ปาปภีรุกตาย เอว จิตฺตปริยุฏฺานวเสน อุปฺปชฺชนกํ โมหนฺธการํ ตทงฺคปหานวเสน วิธเมตฺวา. สพฺพงฺคณกมฺมทํ สพฺเพสํ ราคาทีนํ องฺคณานํ กมฺมํ ตทงฺคาทิปหานํ ททาติ อาวหตีติ ‘‘สพฺพงฺคณกมฺมท’’นฺติ ลทฺธนามํ สุขสฺส ปทํ โลกิยโลกุตฺตรสฺส สุขสฺส การณํ คุณสํหิตํ สีลาทีหิ อตฺถภูเตหิ คุเณหิ สํหิตํ ยุตฺตํ คุณปฺปกาสกํ หิตํ อมโตสธํ วิย ¶ สพฺพโทสสพฺพพฺยาธิรหิตตาย อชราอมตาทิคุณาวหตฺตา หิตํ อิมํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ สกฺกจฺจํ อาทโร หุตฺวา นิจฺจํ สตตํ สิกฺเข ‘‘เอวํ ปริจยนฺตํ กโรมี’’ติ จินฺเตตฺวา เอกนฺเตน ยถาวุตฺตปโยชนสาธนโยคฺคํ กตฺวา อชฺเฌนาทิวเสน สิกฺเขยฺย เอว, น อชฺฌุเปกฺขโก ภเวยฺยาติ โยชนา.
๙๖๐. ปฏุภาวกเร ปาติโมกฺขสํวรสีลปูรเณ, สาสนปจฺจตฺถิกาภิภวเน จ ปฏุภาวํ เฉกตฺตํ เวสารชฺชํ กโรติ อตฺตานํ ธาเรนฺตานํ ลชฺชิปุคฺคลานนฺติ ปฏุภาวกเร ปรเม ตโตเยว อุตฺตเม ปิฏเก วินยปิฏเก ปฏุตํ ปาฏวํ ปฺาโกสลฺลํ อภิปตฺถยนฺเตน ปฏุนา ยตินา นิมฺมลปฺปวตฺติเกน ปฏุนา วิธินา เฉเกน สาเรน วิธาเนน อิทํ สอุตฺตรํ วินยวินิจฺฉยปกรณํ สตตํ นิรนฺตรํ ปริยาปุณิตพฺพํ อุคฺคหณธารณปริปุจฺฉาจินฺตนาทิวเสน สิกฺขิตพฺพนฺติ โยชนา.
อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา
สพฺพสงฺกลนนยกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
นิคมนกถาวณฺณนา
๙๖๑-๓. มเหสิโน ¶ ติวิธสฺสาปิ สาสนสฺส สุจิรฏฺิติกาเมน อติจิรกาลปฺปวตฺตึ อิจฺฉนฺเตน ธีมตา ปสตฺถตราเณน สุทฺธจิตฺเตน ลาภสกฺการนิรเปกฺขตาย ปริสุทฺธชฺฌาสเยน พุทฺธทตฺเตน พุทฺธทตฺตาภิธาเนน อาจริยวเรน รจิโต.
ปชฺชวเสน คนฺถโต, อตฺถโต เจว ปรมุตฺตโร อุตฺตโร วินิจฺฉโย อนฺตรายํ อนฺตเรน อชฺฌตฺติกํ, พาหิรํ วา ¶ อนฺตรายํ วินา ยถา สิทฺธึ อุปาคโต ปรินิฏฺานํ ปตฺโต, ตถา สตฺตานํ ธมฺมสํยุตา กุสลูปสํหิตา สงฺกปฺปา มโนรถา สิชฺฌนฺตุ อนฺตรายํ วินา นิปฺปชฺชนฺตุ, เอเตน อุตฺตรวินิจฺฉยรจนามเยน มหตา ปฺุโทเยน จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ชนํ รฺเชตีติ ‘‘ราชา’’ติ สงฺขํ คโต มหีปาโล มหึ ปถวิสนฺนิสฺสิตํ ชนกายํ สมฺมา าเยน ทส ราชธมฺเม อโกเปนฺโต ปาเลตุ. เทโว ปชฺชุนฺโน กาเล ถาวรชงฺคมานํ อุปโยคารหกาเล สมฺมา ปวสฺสตุ อวุฏฺิอติวุฏฺิกํ อกตฺวา สมฺมา ปวจฺฉตุ.
๙๖๔. เสลินฺโท สิเนรุปพฺพตราชา ยาว ติฏฺติ ยาว โลเก ปวตฺตติ, จนฺโท สกลชนปทนยนสายโน ยาว วิโรจติ ยาว อตฺตโน สภาวํ โชเตติ, ตาว ยสสฺสิโน โคตมสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สทฺธมฺโม ปริยตฺติปฏิปตฺติปฏิเวธวเสน ติวิโธ สทฺธมฺโม ติฏฺตุ ปวตฺตตุ.
๙๖๕. สีหาทีนํ, ทาหาทีนฺจ พาหิรชฺฌตฺติกานํ ปริสฺสยานํ ขมนํ สหนํ อภิภวิตฺวา ปวตฺตนํ ขนฺติ. โสรจฺจนฺติ โสภเน รโตติ สุรโต, สุรตสฺส ภาโว โสรจฺจํ. สุนฺทรํ อขณฺฑตาทิคุณสมนฺนาคตํ สีลํ อสฺสาติ สุสีโล. สุสีลสฺส ภาโว.
นิคมนกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
อุตฺตรวินิจฺฉยฏีกา นิฏฺิตา.
อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนี นาม วินยวินิจฺฉยวณฺณนา,
ลีนตฺถปกาสนี นาม อุตฺตรวินิจฺฉยวณฺณนา จ
สมตฺตา.
ปจฺฉา ปิตคาถาโย
เถเรน ¶ ¶ ถิรจิตฺเตน, สาสนุชฺโชตนตฺถินา;
ปฺุวา าณวา สีลี, สุหชฺโช มุทุโก ตถา.
โย สีหฬาริมทฺเทสุ, จนฺทิมา สูริโย วิย;
ปากโฏ สีวลิตฺเถโร, มหาเตโช มหายโส.
เตน นีตา สีหฬา ยา, อิธ ปตฺตา สุธีมตา;
เอสา สํวณฺณนา สีห-ฬกฺขเรน สุลิกฺขิตา.
เรวโต อิติ นาเมน, เถเรน ถิรเจตสา;
อริมทฺทิเก รกฺขนฺเตน, ปริวตฺเตตฺวาน สาธุกํ.
ลิขาปิตา หิตตฺถาย, ภิกฺขูนํ อริมทฺทิเก;
เอสา สํวณฺณนา สุฏฺุ, สนฺนิฏฺานมุปาคตา;
ตเถว สพฺพสตฺตานํ, สพฺพตฺโถ จ สมิชฺฌตูติ.