📜
Bhikkhuvibhaṅgo
Pārājikakathā
Paṭhamapārājikakathā
Tividhe ¶ ¶ tilamattampi, magge sevanacetano;
Aṅgajātaṃ pavesento, allokāse parājito.
Pavesanaṃ paviṭṭhaṃ vā, ṭhitamuddharaṇampi vā;
Sasikkho sādiyanto so, ṭhapetvā kiriyaṃ cuto.
Santhatenaṅgajātena, santhataṃ vā asanthataṃ;
Maggaṃ pana pavesento, tathevāsanthatena ca.
Upādinnenupādinne, anupādinnakena vā;
Ghaṭṭite anupādinne, sace sādiyatettha so.
Hoti pārājikakkhette, paviṭṭhe tu parājito;
Khette thullaccayaṃ tassa, dukkaṭañca viniddise.
Mate akkhāyite cāpi, yebhuyyakkhāyitepi ca;
Methunaṃ paṭisevanto, hoti pārājiko naro.
Yebhuyyakkhāyite cāpi, upaḍḍhakkhāyitepi ca;
Hoti thullaccayāpatti, sese āpatti dukkaṭaṃ.
Nimittamattaṃ sesetvā, khāyitepi sarīrake;
Nimitte methunaṃ tasmiṃ, sevatopi parājayo.
Uddhumātādisampatte, sabbatthāpi ca dukkaṭaṃ;
Khāyitākkhāyitaṃ nāma, sabbaṃ matasarīrake.
Chinditvā pana tacchetvā, nimittuppāṭite pana;
Vaṇasaṅkhepato tasmiṃ, sevaṃ thullaccayaṃ phuse.
Tato ¶ ¶ methunarāgena, patitāya nimittato;
Tāyaṃ upakkamantassa, dukkaṭaṃ maṃsapesiyaṃ.
Nakhapiṭṭhippamāṇepi, maṃse nhārumhi vā sati;
Methunaṃ paṭisevanto, jīvamāne parājito.
Kaṇṇacchiddakkhināsāsu, vatthikose vaṇesu vā;
Aṅgajātaṃ pavesento, rāgā thullaccayaṃ phuse.
Avasesasarīrasmiṃ, upakacchūrukādisu;
Vasā methunarāgassa, sevamānassa dukkaṭaṃ.
Assagomahisādīnaṃ, oṭṭhagadrabhadantinaṃ;
Nāsāsu vatthikosesu, sevaṃ thullaccayaṃ phuse.
Tathā sabbatiracchānaṃ, akkhikaṇṇavaṇesupi;
Avasesasarīresu, sevamānassa dukkaṭaṃ.
Tesaṃ allasarīresu, matānaṃ sevato pana;
Tividhāpi siyāpatti, khettasmiṃ tividhe sati.
Bahi methunarāgena, nimittaṃ itthiyā pana;
Nimittena chupantassa, tassa thullaccayaṃ siyā.
Kāyasaṃsaggarāgena, nimittena mukhena vā;
Nimittaṃ itthiyā tassa, chupato garukaṃ siyā.
Tathevobhayarāgena, nimittaṃ purisassapi;
Nimittena chupantassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Nimittena nimittaṃ tu, tiracchānagatitthiyā;
Thullaccayaṃ chupantassa, hoti methunarāgato.
Kāyasaṃsaggarāgena, tiracchānagatitthiyā;
Nimittena nimittassa, chupane dukkaṭaṃ mataṃ.
Aṅgajātaṃ pavesetvā, tamāvaṭṭakate mukhe;
Tatthākāsagataṃ katvā, nīharantassa dukkaṭaṃ.
Tathā ¶ catūhi passehi, itthiyā heṭṭhimattalaṃ;
Achupantaṃ pavesetvā, nīharantassa dukkaṭaṃ.
Uppāṭitoṭṭhamaṃsesu ¶ , bahi nikkhantakesu vā;
Dantesu vāyamantassa, tassa thullaccayaṃ siyā.
Aṭṭhisaṅghaṭṭanaṃ katvā, magge duvidharāgato;
Sukke muttepi vāmutte, vāyamantassa dukkaṭaṃ.
Itthiṃ methunarāgena, āliṅgantassa dukkaṭaṃ;
Hatthaggāhaparāmāsa-cumbanādīsvayaṃ nayo.
Apade ahayo macchā, kapotā dvipadepi ca;
Godhā catuppade heṭṭhā, vatthu pārājikassime.
Sevetukāmatācittaṃ, magge maggappavesanaṃ;
Idamaṅgadvayaṃ vuttaṃ, paṭhamantimavatthuno.
Dukkaṭaṃ paṭhamasseva, sāmantamiti vaṇṇitaṃ;
Sesānaṃ pana tiṇṇampi, thullaccayamudīritaṃ.
‘‘Anāpattī’’ti ñātabbaṃ, ajānantassa bhikkhuno;
Tathevāsādiyantassa, jānantassādikammino.
Vinaye anayūparame parame;
Sujanassa sukhānayane nayane;
Paṭu hoti padhānarato na rato;
Idha yo pana sāramate ramate.
Imaṃ hitavibhāvanaṃ bhāvanaṃ;
Avedi surasambhavaṃ sambhavaṃ;
Sa mārabaḷisāsane sāsane;
Samo bhavatupālinā pālinā.
Iti vinayavinicchaye paṭhamapārājikakathā niṭṭhitā.
Dutiyapārājikakathā
Ādiyanto ¶ harantova-haranto iriyāpathaṃ;
Vikopento tathā ṭhānā, cāventopi parājito.
Tattha ¶ nānekabhaṇḍānaṃ, pañcakānaṃ vasā pana;
Avahārā dasevete, viññātabbā vibhāvinā.
Sāhatthāṇattiko ceva, nissaggo atthasādhako;
Dhuranikkhepanañcāti, idaṃ sāhatthapañcakaṃ.
Pubbasahapayogo ca, saṃvidāharaṇampi ca;
Saṅketakammaṃ nemittaṃ, pubbayogādipañcakaṃ.
Theyyapasayhaparikappa-paṭicchannakusādikā;
Avahārā ime pañca, veditabbāva viññunā.
Vatthukālagghadese ca, paribhogañca pañcapi;
Ñatvā etāni kātabbo, paṇḍitena vinicchayo.
Dutiyaṃ vāpi kuddālaṃ, piṭakaṃ pariyesato;
Gacchato theyyacittena, dukkaṭaṃ pubbayogato.
Tatthajātakakaṭṭhaṃ vā, lataṃ vā chindato pana;
Dukkaṭaṃ ubhayatthāpi, vuttaṃ sahapayogato.
Pathaviṃ khaṇato vāpi, byūhato paṃsumeva vā;
Āmasantassa vā kumbhiṃ, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Mukhe pāsaṃ pavesetvā, khāṇuke baddhakumbhiyā;
Bandhanānaṃ vasā ñeyyo, ṭhānabhedo vijānatā.
Dve ṭhānāni panekasmiṃ, khāṇuke baddhakumbhiyā;
Valayaṃ rukkhamūlasmiṃ, pavesetvā katāya vā.
Uddharantassa khāṇuṃ vā, chindato saṅkhalimpi vā;
Thullaccayaṃ tato kumbhiṃ, ṭhānā cāveti ce cuto.
Paṭhamaṃ ¶ pana kumbhiṃ vā, uddharitvā tathā puna;
Ṭhānā cāveti khāṇuṃ vā, saṅkhaliṃ vāpi so nayo.
Ito cito ca ghaṃsanto, mūle sāreti rakkhati;
Valayaṃ khegataṃ tattha, karontova parājito.
Jātaṃ chindati ce rukkhaṃ, dukkaṭaṃ kumbhimatthake;
Samīpe chindato tassa, pācittiyamatatthajaṃ.
Antokumbhigataṃ ¶ bhaṇḍaṃ, phandāpeti sace pana;
Apabyūheti tattheva, tassa thullaccayaṃ siyā.
Haranto kumbhiyā bhaṇḍaṃ, muṭṭhiṃ chindati attano;
Bhājane vā gataṃ katvā, hoti bhikkhu parājito.
Hāraṃ vā pana pāmaṅgaṃ, suttāruḷhaṃ tu kumbhiyā;
Phandāpeti yathāvatthuṃ, ṭhānā cāveti ce cuto.
Sappiādīsu yaṃ kiñci, pivato pādapūraṇaṃ;
Ekeneva payogena, pītamatte parājayo.
Katvāva dhuranikkhepaṃ, pivantassa punappunaṃ;
Sakalampi ca taṃ kumbhiṃ, pivato na parājayo.
Sace khipati yaṃ kiñci, bhaṇḍakaṃ telakumbhiyaṃ;
Taṃ pādagghanakaṃ telaṃ, dhuvaṃ pivati tāvade.
Hatthato muttamatteva, theyyacitto vinassati;
Āviñjetvāpi vā kumbhiṃ, telaṃ gāḷeti ce tathā.
Telassākiraṇaṃ ñatvā, khittaṃ rittāya kumbhiyā;
Pītaṃ telañca taṃ bhaṇḍaṃ, uddharantova dhaṃsito.
Tattheva bhindato telaṃ, chaḍḍentassa tatheva ca;
Jhāpentassa abhogaṃ vā, karontassa ca dukkaṭaṃ.
Bhūmaṭṭhakathā.
Ṭhapitaṃ ¶ pattharitvā ca, sāṭakattharaṇādikaṃ;
Veṭhetvā uddharantassa, mutte ṭhānā parābhavo.
Orimantena vā phuṭṭha-mokāsaṃ pārimantato;
Pārājikamatikkante, kaḍḍhato ujukampi vā.
Thalaṭṭhakathā.
Purato mukhatuṇḍañca, kalāpaggañca pacchato;
Dvīsu passesu pakkhanto, heṭṭhā pādanakhā tathā.
Uddhañcāpi ¶ sikhagganti, gagane gacchato pana;
Morassa cha paricchedā, veditabbā vibhāvinā.
Bhikkhu ‘‘sassāmikaṃ moraṃ, gahessāmī’’ti khegataṃ;
Hatthaṃ vāpi pasāreti, purato vāssa tiṭṭhati.
Moropi gagane pakkhe, cāreti na ca gacchati;
Dukkaṭaṃ gamanacchede, āmasantassa ceva taṃ.
Ṭhānā moramamocento, phandāpeti sace pana;
Evaṃ phandāpane tassa, thullaccayamudīritaṃ.
Aggahetvā gahetvā vā, hatthena pana attano;
Ṭhānā cāveti ce moraṃ, sayaṃ ṭhānā cuto siyā.
Phuṭṭhokāsaṃ mukhaggena, kalāpaggena vā pana;
Kalāpaggena vā phuṭṭhaṃ, mukhatuṇḍena bhikkhu ce.
Atikkāmeyya yo moraṃ, ṭhānā cāveti nāma so;
Eseva ca nayo pāda-sikhāpakkhesu dīpito.
Gagane pana gacchanto, kare moro nilīyati;
Taṃ kareneva cārento, phandāpetīti vuccati.
Sace ¶ gaṇhāti taṃ moraṃ, itarena karena so;
Cāvitattā pana ṭhānā, bhikkhu ṭhānā cuto siyā.
Itaraṃ pana morassa, upaneti sace karaṃ;
Na doso tattha uḍḍetvā, sayameva nilīyati.
Disvā aṅge nilīnaṃ taṃ, theyyacittena gacchato;
Pāde thullaccayaṃ hoti, dutiye ca parājayo.
Bhūmiyaṃ ṭhitamorassa, tīṇi ṭhānāni paṇḍito;
Pādānañca kalāpassa, vasena paridīpaye.
Tato kesaggamattampi, moraṃ pathavito pana;
Hoti pārājikaṃ tassa, ukkhipantassa bhikkhuno.
Chijjamānaṃ suvaṇṇādiṃ, patte patati ce pana;
Hatthena uddharantassa, tassa pārājikaṃ siyā.
Sace ¶ anuddharitvāva, theyyacittena gacchati;
Dutiye padavārasmiṃ, pārājikamudīraye.
Eseva ca nayo ñeyyo, hatthe vattheva matthake;
Taṃ taṃ tassa bhave ṭhānaṃ, yattha yattha patiṭṭhitaṃ.
Ākāsaṭṭhakathā.
Theyyacittena yaṃ kiñci, mañcapīṭhādisuṭṭhitaṃ;
Āmāsampi anāmāsaṃ, āmasantassa dukkaṭaṃ.
Saṃharitvā sace vaṃse, ṭhapitaṃ hoti cīvaraṃ;
Katvā punorato bhogaṃ, tathā antañca pārato.
Cīvarena phuṭṭhokāso, ṭhānaṃ tassa pavuccati;
Na tu cīvaravaṃso so, hotīti sakalo mato.
Orimantena ¶ okāsaṃ, phuṭṭhaṃ tamitarena vā;
Itarenapi vā phuṭṭhaṃ, orimantena vā puna.
Dakkhiṇantena phuṭṭhaṃ vā, vāmantenitarena vā;
Vāmantena phuṭṭhaṭṭhānaṃ, atikkāmayato cuti.
Uddhaṃ vā ukkhipantassa, cīvaraṃ pana vaṃsato;
Kesaggamatte ukkhitte, tassa pārājikaṃ bhave.
Rajjukena ca bandhitvā, ṭhapitaṃ pana cīvaraṃ;
Thullaccayaṃ vimocento, mutte pārājikaṃ phuse.
Veṭhetvā ṭhapitaṃ vaṃse, nibbeṭhentassa bhikkhuno;
Valayaṃ chindato vāpi, mocentassapyayaṃ nayo.
Cīvarassa pasāretvā, ṭhapitassa hi vaṃsake;
Saṃharitvā tu nikkhitte, cīvare viya nicchayo.
Sikkāya pakkhipitvā yaṃ, laggitaṃ hoti bhaṇḍakaṃ;
Sikkāto taṃ haranto vā, saha sikkāya vā cuto.
Kuntādiṃ nāgadantesu, ṭhitesu paṭipāṭiyā;
Agge vā pana bunde vā, gahetvā parikaḍḍhato.
Pārājikaṃ ¶ phuṭṭhokāsaṃ, atikkāmayato siyā;
Ujukaṃ ukkhipantassa, kesaggena parājayo.
Pākārābhimukho ṭhatvā, ākaḍḍhati sace pana;
Orimantaphuṭṭhokāsa-mitarantaccaye cuto.
Tatheva parato tassa, pellentassāpi bhikkhuno;
Bhittiṃ pana ca nissāya, ṭhapitepi ayaṃ nayo.
Cālentassa ca tālassa, phalaṃ vatthu hi pūrati;
Yenassa bandhanā mutte, tasmiṃ pārājikaṃ bhave.
Piṇḍiṃ ¶ chindati tālassa, sace pārājikaṃ siyā;
Eseva ca nayo sesa-rukkhapupphaphalesupi.
Vehāsaṭṭhakathā.
Gacchato hi nidhiṭṭhānaṃ, padavārena dukkaṭaṃ;
Udake pana gambhīre, tathā nimujjanādisu.
Tatthajātakapupphesu, yena pupphena pūrati;
Vatthu taṃ chindato pupphaṃ, tassa pārājikaṃ vade.
Ekanāḷassa vā passe, vāko uppalajātiyā;
Na chijjati tato yāva, tāva naṃ parirakkhati.
Sāmikeheva pupphesu, chinditvā ṭhapitesupi;
Pubbe vuttanayeneva, veditabbo vinicchayo.
Bhārabaddhāni pupphāni, chasvākāresu kenaci;
Ākārena sace tāni, ṭhānā cāveti nassati.
Ṭhapitaṃ pana pupphānaṃ, kalāpaṃ jalapiṭṭhiyaṃ;
Cāletvā udakaṃ puppha-ṭṭhānā cāveti ce cuto.
Parikappeti ce ‘‘ettha, gahessāmī’’ti rakkhati;
Uddharanto gataṭṭhānā, bhaṭṭho nāma pavuccati.
Accuggatassa taṃ ṭhānaṃ, jalato sakalaṃ jalaṃ;
Uppāṭetvā tato pupphaṃ, ujumuddharato pana.
Nāḷante ¶ jalato mutta-matte pārājikaṃ bhave;
Amutte jalato tasmiṃ, thullaccayamudīritaṃ.
Pupphe gahetvā nāmetvā, uppāṭeti sace pana;
Na tassa udakaṃ ṭhānaṃ, naṭṭho uppāṭitakkhaṇe.
Yo ¶ hi sassāmike macche, theyyacittena gaṇhati;
Baḷisenapi jālena, hatthena kuminena vā.
Tassevaṃ gaṇhato vatthu, yena macchena pūrati;
Tasmiṃ uddhaṭamattasmiṃ, jalā hoti parājayo.
Ṭhānaṃ salilajānañhi, kevalaṃ sakalaṃ jalaṃ;
Salilaṭṭhaṃ vimocento, jalā pārājiko bhave.
Nīrato uppatitvā yo, tīre patati vārijo;
Gaṇhato taṃ panāpattiṃ, bhaṇḍagghena viniddise.
Māraṇatthāya macchānaṃ, taḷāke nadiyāpi vā;
Ninne macchavisaṃ nāma, pakkhipitvā gate pana.
Pacchā macchavisaṃ macchā, khāditvā pilavanti ce;
Pārājikaṃ mate macche, theyyacittena gaṇhato.
Paṃsukūlikasaññāya, na doso koci gaṇhato;
Sāmikesvāharantesu, bhaṇḍadeyyamudīritaṃ.
Gahetvā sāmikā macche, sace yanti nirālayā;
Gaṇhato pana te sese, theyyacittena dukkaṭaṃ.
Amatesu anāpattiṃ, vadanti vinayaññuno;
Eseva ca nayo sese, kacchapādimhi vārije.
Udakaṭṭhakathā.
‘‘Nāvaṃ nāvaṭṭhaṃ vā bhaṇḍaṃ, thenetvā gaṇhissāmī’’ti;
Pāduddhāre dosā vuttā, bhikkhussevaṃ gacchantassa.
Baddhāya ¶ nāvāya hi caṇḍasote;
Ṭhānaṃ mataṃ bandhanamekameva;
Bhikkhussa ¶ tasmiṃ muttamatte;
Pārājikaṃ tassa vadanti dhīrā.
Niccale udake nāva-mabandhanamavaṭṭhitaṃ;
Purato pacchato vāpi, passato vāpi kaḍḍhato.
Ekenantena samphuṭṭha-mokāsamitarena taṃ;
Atikkāmayato nāvaṃ, tassa pārājikaṃ siyā.
Uddhaṃ kesaggamattampi, udakamhā vimocite;
Adhonāvātalaṃ tena, phuṭṭhañca mukhavaṭṭiyā.
Bandhitvā pana yā tīre, ṭhapitā niccale jale;
Bandhanañca ṭhitokāso, ṭhānaṃ tassā dvidhā mataṃ.
Hoti thullaccayaṃ pubbaṃ, bandhanassa vimocane;
Pacchā kenacupāyena, ṭhānā cāveti ce cuto.
Cāvetvā paṭhamaṃ ṭhānā, pacchā bandhanamocane;
Eseva ca nayo vutto, theyyacittassa bhikkhuno.
Ussāretvā nikujjitvā, ṭhapitāya thale pana;
Phuṭṭhokāsova hi ṭhānaṃ, nāvāya mukhavaṭṭiyā.
Ñeyyo ṭhānaparicchedo;
Ākāreheva pañcahi;
Yato kutoci cāvento;
Hoti pārājiko naro.
Eseva ca nayo ñeyyo, nāvāyukkujjitāyapi;
Ṭhapitāyapi nāvāya, ghaṭikānaṃ tathūpari.
Theyyā ¶ titthe ṭhitaṃ nāvaṃ, āruhitvā sace pana;
Arittena phiyenāpi, pājentassa parājayo.
Sace chattaṃ paṇāmetvā, ussāpetvāva cīvaraṃ;
Laṅkārasadisaṃ katvā, gaṇhāpeti samīraṇaṃ.
Āgamma ¶ balavā vāto, nāvaṃ harati ce pana;
Vāteneva haṭā nāvā, na doso koci vijjati.
Sayameva ca yaṃ kiñci, gāmatitthamupāgataṃ;
Acāventova taṃ ṭhānā, kiṇitvā ce palāyati.
Avahāro na bhikkhussa, bhaṇḍadeyyamudīritaṃ;
Sayameva ca gacchantiṃ, ṭhānā cāveti ce cuto.
Nāvaṭṭhakathā.
Yānaṃ nāma ratho vayhaṃ, sakaṭaṃ sandamānikā;
Yānaṃ avaharissāmi, yānaṭṭhamiti vā pana.
Gacchato dukkaṭaṃ vuttaṃ, dutiyaṃ pariyesato;
Ṭhānā cāvanayogasmiṃ, vijjamāne parājayo.
Yānassa dukayuttassa, dasa ṭhānāni dīpaye;
Yānaṃ pājayato tassa, nisīditvā dhure pana.
Thullaccayaṃ tu goṇānaṃ, pāduddhāre viniddise;
Cakkānañhi ṭhitokāsa-matikkante parābhavo.
Ayuttakassāpi ca yānakassa, dhurenupatthambhaniyaṃ ṭhitassa;
Vasenupatthambhanicakkakānaṃ, ṭhānāni tīṇeva bhavanti tassa.
Tathā dhurena dārūnaṃ, upariṭṭhapitassa ca;
Bhūmiyampi dhureneva, tatheva ṭhapitassa ca.
Purato ¶ pacchato vāpi, ṭhānā cāveti ce pana;
Thullaccayaṃ tu tiṇṇampi, ṭhānā cāve parājayo.
Apanetvāna cakkāni, akkhānaṃ sīsakehi tu;
Ṭhitassūpari dārūnaṃ, ṭhānāni dve viniddise.
Kaḍḍhanto ukkhipanto vā, phuṭṭhokāsaccaye cuto;
Ṭhapitassa panaññassa, bhūmiyaṃ yassa kassaci.
Akkhuddhīnaṃ dhurassāti, pañca ṭhānāni dīpaye;
Uddhīsu vā gahetvā taṃ, ṭhānā cāveti ce cuto.
Ṭhapitassa ¶ hi cakkassa, nābhiyā pana bhūmiyaṃ;
Ekameva siyā ṭhānaṃ, paricchedopi pañcadhā.
Phusitvā yaṃ ṭhitaṃ bhūmiṃ, nemipassena nābhiyā;
Ṭhānāni dve bhavantassa, naṭṭho tesamatikkame.
Disvā yānamanārakkhaṃ, paṭipannaṃ mahāpathe;
Āruhitvā acodetvā, kiṇitvā yāti vaṭṭati.
Yānaṭṭhakathā.
Sīsakkhandhakaṭolamba-vasā bhāro catubbidho;
Tattha sīsagataṃ bhāraṃ, āmasantassa dukkaṭaṃ.
Ito cito ca ghaṃsanto, theyyacittena yo pana;
Sirasmiṃyeva sāreti, tassa thullaccayaṃ siyā.
Khandhaṃ oropite bhāre, tassa pārājikaṃ mataṃ;
Sīsato kesamattampi, mocentopi parājito.
Bhāraṃ pathaviyaṃ kiñci, ṭhapetvā suddhamānaso;
Pacchā taṃ theyyacittena, uddharanto parājito.522
Ettha ¶ vuttanayeneva, sesesupi asesato;
Bhāresu matisārena, veditabbo vinicchayo.
Bhāraṭṭhakathā.
Dukkaṭaṃ muninā vuttaṃ, ārāmaṃ abhiyuñjato;
Parājeti paraṃ dhammaṃ, caranto ce parājito.522
Vimatiṃ janayantassa, tassa thullaccayaṃ siyā;
Parajjati sayaṃ dhammaṃ, caranto yopi tassa ca.
Sāmino dhuranikkhepe, ‘‘na dassāmī’’ti cattano;
Pārājikaṃ bhave tassa, sabbesaṃ kūṭasakkhinaṃ.
Ārāmaṭṭhakathā.
Vihāraṃ ¶ saṅghikaṃ kiñci, acchinditvāna gaṇhituṃ;
Sabbesaṃ dhuranikkhepā-bhāvatova na sijjhati.
Vihāraṭṭhakathā.
Sīsāni sāliādīnaṃ, nirumbhitvāna gaṇhato;
Asitena ca lāyitvā, chinditvā vā karena ca.
Yasmiṃ bījepi vā vatthu, sīse pūreti muṭṭhiyaṃ;
Bandhanā mocite tasmiṃ, tassa pārājikaṃ bhave.
Acchinno pana daṇḍo vā, taco vā appamattako;
Vīhināḷampi vā dīghaṃ, anikkhantova rakkhati.
Sace ¶ so parikappeti, ‘‘madditvā panidaṃ ahaṃ;
Papphoṭetvā ito sāraṃ, gaṇhissāmī’’ti rakkhati.
Maddanuddharaṇe natthi, doso papphoṭanepi vā;
Attano bhājanagataṃ, karontassa parājayo.
Jānaṃ kesaggamattampi, pathaviṃ parasantakaṃ;
Theyyacittena ce khīlaṃ, saṅkāmeti parājayo.
Tañca kho sāmikānaṃ tu, dhuranikkhepane sati;
Anagghā bhūmi nāmesā, tasmā evamudīritaṃ.
Gahetabbā sace hoti, dvīhi khīlehi yā pana;
Ādo thullaccayaṃ tesu, dutiyeva parājayo.
Ñāpetukāmo yo bhikkhu, ‘‘mamedaṃ santaka’’nti ca;
Rajjuṃ vāpi pasāreti, yaṭṭhiṃ pāteti dukkaṭaṃ.
Yehi dvīhi payogehi, attano santakaṃ siyā;
Ādo thullaccayaṃ tesu, dutiye ca parājayo.
Khettaṭṭhakathā.
Khette vuttanayeneva, vatthuṭṭhassa vinicchayo;
Gāmaṭṭhepi ca vattabbaṃ, apubbaṃ natthi kiñcipi.
Vatthuṭṭhagāmaṭṭhakathā.
Tiṇaṃ ¶ vā pana paṇṇaṃ vā, lataṃ vā kaṭṭhameva vā;
Bhaṇḍaggheneva kātabbo, gaṇhanto tatthajātakaṃ.
Mahagghe pana rukkhasmiṃ, chinnamattepi nassati;
Tacchetvā ṭhapito rukkho, gahetabbo na kocipi.
Chinditvā ¶ ṭhapitaṃ mūle, rukkhamaddhagataṃ pana;
‘‘Chaḍḍito sāmikehī’’ti, gahetuṃ pana vaṭṭati.
Lakkhaṇe challiyonaddhe, na doso koci gaṇhato;
Ajjhāvutthaṃ kataṃ vāpi, vinassantañca gaṇhato.
Yo cārakkhaṭṭhānaṃ patvā, katvā kammaṭṭhānādīni;
Citte cintento vā aññaṃ, bhaṇḍadeyyaṃ hotevassa.
Varāhabyagghacchataracchakādito;
Upaddavā muccitukāmatāya yo;
Tatheva taṃ ṭhānamatikkameti ce;
Na koci doso pana bhaṇḍadeyyakaṃ.
Idamārakkhaṇaṭṭhānaṃ, garukaṃ suṅkaghātato;
Tasmā dukkaṭamuddiṭṭhaṃ, tamanokkamma gacchato.
Etaṃ pariharantassa, theyyacittena satthunā;
Pārājikamanuddiṭṭhaṃ, ākāsenāpi gacchato.
Tasmā ettha visesena, satisampannacetasā;
Appamattena hotabbaṃ, piyasīlena bhikkhunā.
Araññaṭṭhakathā.
Toyadullabhakālasmiṃ, bhājane gopitaṃ jalaṃ;
Āviñjitvā pavesetvā, chiddaṃ katvāpi vā tathā.
Vāpiyaṃ vā taḷāke vā, bhājanaṃ attano pana;
Gaṇhantassa pavesetvā, bhaṇḍagghena viniddise.
Chindato mariyādaṃ tu, adinnādānapubbato;
Bhūtagāmena saddhimpi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Anto ¶ ¶ ṭhatvā bahi ṭhatvā, chindanto ubhayatthapi;
Bahiantena kātabbo, antoantena majjhato.
Udakakathā.
Vārena sāmaṇerā yaṃ, dantakaṭṭhamaraññato;
Ānetvācariyānampi, āharanti sace pana.
Chinditvā yāva saṅghassa, na niyyādenti te pana;
Ābhataṃ tāva taṃ sabbaṃ, tesameva ca santakaṃ.
Tasmā taṃ theyyacittena, gaṇhantassa ca bhikkhuno;
Garubhaṇḍañca saṅghassa, bhaṇḍagghena parābhavo.
Yadā niyyāditaṃ tehi, tato paṭṭhāya saṅghikaṃ;
Gaṇhantassāpi theyyāya, avahāro na vijjati.
Arakkhattā yathāvuḍḍha-mabhājetabbatopi ca;
Sabbasādhāraṇattā ca, aññaṃ viya na hotidaṃ.
Dantakaṭṭhakathā.
Aggiṃ vā deti satthena, ākoṭeti samantato;
Ākoṭeti visaṃ vāpi, maṇḍūkaṇṭakanāmakaṃ.
Yena vā tena vā rukkho, vinassati ca ḍayhati;
Sabbattha bhikkhuno tassa, bhaṇḍadeyyaṃ pakāsitaṃ.
Vanappatikathā.
Sīsato kaṇṇato vāpi, gīvato hatthatopi vā;
Chinditvā vāpi mocetvā, gaṇhato theyyacetasā.
Hoti ¶ mocitamattasmiṃ, sīsādīhi parājayo;
Thullaccayaṃ karontassa, ākaḍḍhanavikaḍḍhanaṃ.
Hatthā anīharitvāva, valayaṃ kaṭakampi vā;
Aggabāhuñca ghaṃsanto, cāreti aparāparaṃ.
Tamākāsagataṃ ¶ coro, karoti yadi rakkhati;
Saviññāṇakato mūle, valayaṃva na hotidaṃ.
Nivatthaṃ pana vatthaṃ yo, acchindati parassa ce;
Paropi pana lajjāya, sahasā taṃ na muñcati.
Ākaḍḍhati ca coropi, so paro tāva rakkhati;
Parassa hatthato vatthe, muttamatte parājayo.
Sabhaṇḍahārakaṃ bhaṇḍaṃ, nentassa paṭhame pade;
Thullaccayamatikkante, dutiyeva cuto siyā.
Pātāpeti sace bhaṇḍaṃ, tajjetvā theyyacetano;
Parassa hatthato bhaṇḍe, muttamatte parājayo.
Athāpi parikappetvā, pātāpeti va yo pana;
Tassa pātāpane vuttaṃ, dukkaṭāmasanepi ca.
Phandāpeti yathāvatthuṃ, ṭhānā cāveti ce cuto;
‘‘Tiṭṭha tiṭṭhā’’ti vadato, na doso chaḍḍitepi ca.
Āgantvā theyyacittena, pacchā taṃ gaṇhato siyā;
Pārājikaṃ taduddhāre, sālaye sāmike gate.
Gaṇhato sakasaññāya, gahaṇe pana rakkhati;
Bhaṇḍadeyyaṃ tathā paṃsu-kūlasaññāya gaṇhato.
‘‘Tiṭṭha ¶ tiṭṭhā’’ti vutto ca, chaḍḍetvā pana bhaṇḍakaṃ;
Katvāva dhuranikkhepaṃ, bhīto corā palāyati.
Gaṇhato theyyacittena, uddhāre dukkaṭaṃ puna;
Dātabbamāharāpente, adentassa parājayo.
‘‘Kasmā? Tassa payogena, chaḍḍitattā’’ti sādaraṃ;
Mahāaṭṭhakathāyaṃ tu, vuttamaññāsu nāgataṃ.
Haraṇakathā.
Sampajānamusāvādaṃ, ‘‘na gaṇhāmī’’ti bhāsato;
Adinnādānapubbattā, dukkaṭaṃ hoti bhikkhuno.
‘‘Raho ¶ mayā panetassa, ṭhapitaṃ kiṃ nu dassati’’;
Iccevaṃ vimatuppāde, tassa thullaccayaṃ siyā.
Tasmiṃ dāne nirussāhe, paro ce nikkhipe dhuraṃ;
Ubhinnaṃ dhuranikkhepe, bhikkhu hoti parājito.
Cittenādātukāmova, ‘‘dassāmī’’ti mukhena ce;
Vadato dhuranikkhepe, sāmino hi parājayo.
Upanidhikathā.
Suṅkaghātassa antova, ṭhatvā pāteti ce bahi;
Dhuvaṃ patati ce hatthā, muttamatte parājayo.
Taṃ rukkhe khāṇuke vāpi, hutvā paṭihataṃ puna;
Vātukkhittampi vā anto, sace patati rakkhati.
Patitvā ¶ bhūmiyaṃ pacchā, vaṭṭantaṃ pana bhaṇḍakaṃ;
Sace pavisatyantova, tassa pārājikaṃ siyā.
Ṭhatvā ṭhatvā pavaṭṭantaṃ, paviṭṭhaṃ ce parājayo;
Atiṭṭhamānaṃ vaṭṭitvā, paviṭṭhaṃ pana rakkhati.
Iti vuttaṃ daḷhaṃ katvā, kurundaṭṭhakathādisu;
Sārato taṃ gahetabbaṃ, yuttaṃ viya ca dissati.
Sayaṃ vā yadi vaṭṭeti, vaṭṭāpeti parena vā;
Aṭṭhatvā vaṭṭamānaṃ taṃ, gataṃ nāsakaraṃ siyā.
Ṭhatvā ṭhatvā sace anto, bahi gacchati rakkhati;
Ṭhapite suddhacittena, sayaṃ vaṭṭati vaṭṭati.
Gacchante pana yāne vā, gaje vā taṃ ṭhapeti ce;
Bahi nīharaṇatthāya, nāvahāropi nīhaṭe.
Ṭhapite ṭhitayāne vā, payogena vinā gate;
Satipi theyyacittasmiṃ, avahāro na vijjati.
Sace pājeti taṃ yānaṃ, ṭhapetvā yānake maṇiṃ;
Siyā pārājikaṃ tassa, sīmātikkamane pana.
Suṅkaṭṭhāne ¶ mataṃ suṅkaṃ, gantuṃ datvāva vaṭṭati;
Seso idha kathāmaggo, araññaṭṭhakathāsamo.
Suṅkaghātakathā.
Antojātaṃ dhanakkītaṃ, dinnaṃ vā pana kenaci;
Dāsaṃ karamarānītaṃ, harantassa parājayo.
Bhujissaṃ vā harantassa, mānusaṃ mātarāpi vā;
Pitarāṭhapitaṃ vāpi, avahāro na vijjati.
Taṃ ¶ palāpetukāmova, ukkhipitvā bhujehi vā;
Taṃ ṭhitaṭṭhānato kiñci, saṅkāmeti parājayo.
Tajjetvā padasā dāsaṃ, nentassa padavārato;
Honti āpattiyo vuttā, tassa thullaccayādayo.
Hatthādīsu gahetvā taṃ, kaḍḍhatopi parājayo;
‘‘Gaccha yāhi palāyā’’ti, vadatopi ayaṃ nayo.
Vegasāva palāyantaṃ, ‘‘palāyā’’ti ca bhāsato;
Hoti pārājikenassa, anāpatti hi bhikkhuno.
Saṇikaṃ pana gacchantaṃ, sace vadati sopi ca;
Sīghaṃ gacchati ce tassa, vacanena parājayo.
Palāyitvā sace aññaṃ, gāmaṃ vā nigamampi vā;
Gataṃ disvā tato tañce, palāpeti parājayo.
Pāṇakathā.
Theyyā sappakaraṇḍaṃ ce, parāmasati dukkaṭaṃ;
Phandāpeti yathāvatthuṃ, ṭhānato cāvane cuto.
Ugghāṭetvā karaṇḍaṃ tu, sappamuddharato pana;
Karaṇḍatalato mutte, naṅguṭṭhe tu parājayo.
Ghaṃsitvā kaḍḍhato sappaṃ, naṅguṭṭhe mukhavaṭṭito;
Tassa sappakaraṇḍassa, muttamatte parājayo.
Karaṇḍaṃ ¶ vivaritvā ce, pakkosantassa nāmato;
So nikkhamati ce sappo, tassa pārājikaṃ siyā.
Tathā katvā tu maṇḍūka-mūsikānaṃ ravampi vā;
Pakkosantassa nāmena, nikkhantepi parājayo.
Mukhaṃ ¶ avivaritvāva, karontassevameva ca;
Yena kenaci nikkhante, sappe pārājikaṃ siyā.
Mukhe vivarite sappo, sayameva palāyati;
Na pakkosati ce tassa, bhaṇḍadeyyamudīritaṃ.
Apadakathā.
Theyyacittena yo hatthiṃ, karotāmasanādayo;
Honti āpattiyo tassa, tividhā dukkaṭādayo.
Sālāyaṃ ṭhitahatthissa, antovatthaṅgaṇesupi;
Ṭhānaṃ sālā ca vatthu ca, aṅgaṇaṃ sakalaṃ siyā.
Abaddhassa hi baddhassa, ṭhitaṭṭhānañca bandhanaṃ;
Tasmā tesaṃ vasā hatthiṃ, harato kāraye budho.
Nagarassa bahiddhā tu, ṭhitassa pana hatthino;
Ṭhitaṭṭhānaṃ bhave ṭhānaṃ, padavārena kāraye.
Nipannassa gajassekaṃ, ṭhānaṃ taṃ uṭṭhapeti ce;
Tasmiṃ uṭṭhitamatte tu, tassa pārājikaṃ siyā.
Eseva ca nayo ñeyyo, turaṅgamahisādisu;
Natthi kiñcipi vattabbaṃ, dvipadepi bahuppade.
Catuppadakathā.
Paresanti vijānitvā, paresaṃ santakaṃ dhanaṃ;
Garukaṃ theyyacittena, ṭhānā cāveti ce cuto.
Anāpatti sasaññissa, tiracchānapariggahe;
Tāvakālikavissāsa-ggāhe petapariggahe.
Yo ¶ ¶ panettha ca vattabbo, pāḷimuttavinicchayo;
Taṃ mayaṃ paratoyeva, bhaṇissāma pakiṇṇake.
Parājitānekamalena vuttaṃ;
Pārājikaṃ yaṃ dutiyaṃ jinena;
Vutto samāsena mayassa cattho;
Vattuṃ asesena hi ko samattho.
Iti vinayavinicchaye dutiyapārājikakathā niṭṭhitā.
Tatiyapārājikakathā
Manussajātiṃ jānanto, jīvitā yo viyojaye;
Nikkhipeyyassa satthaṃ vā, vadeyya maraṇe guṇaṃ.
Deseyya maraṇūpāyaṃ, hotāyampi parājito;
Asandheyyova so ñeyyo, dvedhā bhinnasilā viya.
Vuttā pāṇātipātassa, payogā cha mahesinā;
Sāhatthiko tathāṇatti-nissaggithāvarādayo.
Tattha kāyena vā kāya-paṭibaddhena vā sayaṃ;
Mārentassa paraṃ ghāto, ayaṃ sāhatthiko mato.
‘‘Evaṃ tvaṃ paharitvā taṃ, mārehī’’ti ca bhikkhuno;
Parassāṇāpanaṃ nāma, ayamāṇattiko nayo.
Dūraṃ māretukāmassa, usuādinipātanaṃ;
Kāyena paṭibaddhena, ayaṃ nissaggiyo vidhi.
Asañcārimupāyena, māraṇatthaṃ parassa ca;
Opātādividhānaṃ tu, payogo thāvaro ayaṃ.
Paraṃ ¶ ¶ māretukāmassa, vijjāya jappanaṃ pana;
Ayaṃ vijjāmayo nāma, payogo pañcamo mato.
Samatthā māraṇe yā ca, iddhi kammavipākajā;
Ayamiddhimayo nāma, payogo samudīrito.
Ekeko duvidho tattha, hotīti paridīpito;
Uddesopi anuddeso, bhedo tesamayaṃ pana.
Bahusvapi yamuddissa, pahāraṃ deti ce pana;
Maraṇena ca tasseva, kammunā tena bajjhati.
Anuddissa pahārepi, yassa kassaci dehino;
Pahārappaccayā tassa, maraṇaṃ ce parājayo.
Mate pahaṭamatte vā, pacchā mubhayathāpi ca;
Hantā pahaṭamattasmiṃ, kammunā tena bajjhati.
Evaṃ sāhatthiko ñeyyo, tathā āṇattikopi ca;
Ettāvatā samāsena, dve payogā hi dassitā.
Vatthu kālo ca deso ca, satthañca iriyāpatho;
Karaṇassa visesoti, cha āṇattiniyāmakā.
Māretabbo hi yo tattha, so ‘‘vatthū’’ti pavuccati;
Pubbaṇhādi siyā kālo, sattānaṃ yobbanādi ca.
Deso gāmādi viññeyyo, satthaṃ taṃ sattamāraṇaṃ;
Māretabbassa sattassa, nisajjādiriyāpatho.
Vijjhanaṃ bhedanañcāpi, chedanaṃ tāḷanampi vā;
Evamādividhoneko, viseso karaṇassa tu.
‘‘Yaṃ mārehī’’ti āṇatto, aññaṃ māreti ce tato;
‘‘Purato paharitvāna, mārehī’’ti ca bhāsito.
Pacchato ¶ passato vāpi, paharitvāna mārite;
Vatthāṇatti visaṅketā, mūlaṭṭho pana muccati.
Vatthuṃ taṃ avirajjhitvā, yathāṇattiñca mārite;
Ubhayesaṃ yathākālaṃ, kammabaddho udīrito.
Āṇatto ¶ ‘‘ajja pubbaṇhe, mārehī’’ti ca yo pana;
So ce māreti sāyanhe, mūlaṭṭho parimuccati.
Āṇattasseva so vutto;
Kammabaddho mahesinā;
Kālassa hi visaṅketā;
Doso nāṇāpakassa so.
‘‘Ajja mārehi pubbaṇhe, svevā’’ti aniyāmite;
Yadā kadāci pubbaṇhe, visaṅketo na mārite.
Eteneva upāyena, kālabhedesu sabbaso;
Saṅketo ca visaṅketo, veditabbo vibhāvinā.
‘‘Imaṃ gāme ṭhitaṃ veriṃ, mārehī’’ti ca bhāsito;
Sace so pana māreti, ṭhitaṃ taṃ yattha katthaci.
Natthi tassa visaṅketo, ubho bajjhanti kammunā;
‘‘Gāmeyevā’’ti āṇatto, vane vā sāvadhāraṇaṃ.
‘‘Vaneyevā’’ti vā vutto, gāme māreti cepi vā;
Visaṅketo viññātabbo, mūlaṭṭho parimuccati.
Eteneva upāyena, sabbadesesu bhedato;
Saṅketo ca visaṅketo, veditabbova viññunā.
‘‘Satthena pana mārehi, āṇatto’’ti ca kenaci;
Yena kenaci satthena, visaṅketo na mārite.
‘‘Iminā ¶ vāsinā hī’’ti, vutto aññena vāsinā;
‘‘Imassāsissa vāpi tvaṃ, dhārāyetāya māraya’’.
Iti vutto sace veriṃ, dhārāya itarāya vā;
Tharunā vāpi tuṇḍena, visaṅketova mārite.
Eteneva upāyena, sabbāvudhakajātisu;
Saṅketo ca visaṅketo, veditabbo visesato.
‘‘Gacchantamenaṃ mārehi’’, iti vutto parena so;
Māreti naṃ nisinnaṃ ce, visaṅketo na vijjati.
‘‘Nisinnaṃyeva ¶ mārehi’’, ‘‘gacchantaṃyeva vā’’ti ca;
Vutto māreti gacchantaṃ, nisinnaṃ vā yathākkamaṃ.
Visaṅketanti ñātabbaṃ, bhikkhunā vinayaññunā;
Eseva ca nayo ñeyyo, sabbiriyāpathesu ca.
‘‘Mārehī’’ti ca vijjhitvā, āṇatto hi parena so;
Vijjhitvāva tamāreti, visaṅketo na vijjati.
‘‘Mārehī’’ti ca vijjhitvā, āṇatto hi parena so;
Chinditvā yadi māreti, visaṅketova hoti so.
Eteneva upāyena, sabbesu karaṇesupi;
Saṅkete ca visaṅkete, veditabbo vinicchayo.
Dīghaṃ rassaṃ kisaṃ thūlaṃ, kāḷaṃ odātameva vā;
Āṇatto aniyāmetvā, mārehīti ca kenaci.
Sopi yaṃ kiñci āṇatto, sace māreti tādisaṃ;
Natthi tattha visaṅketo, ubhinnampi parājayo.
Manussaṃ kiñci uddissa, sace khaṇativāṭakaṃ;
Khaṇantassa ca opātaṃ, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Dukkhassuppattiyā ¶ tattha, tassa thullaccayaṃ siyā;
Patitvā ca mate tasmiṃ, tassa pārājikaṃ bhave.
Nipatitvā panaññasmiṃ, mate doso na vijjati;
Anuddissakamopāto, khato hoti sace pana.
‘‘Patitvā ettha yo koci, maratū’’ti hi yattakā;
Maranti nipatitvā ce, dosā hontissa tattakā.
Ānantariyavatthusmiṃ, ānantariyakaṃ vade;
Tathā thullaccayādīnaṃ, honti thullaccayādayo.
Patitvā gabbhinī tasmiṃ, sagabbhā ce marissati;
Honti pāṇātipātā dve, ekovekekadhaṃsane.
Anubandhettha corehi, patitvā ce marissati;
Opātakhaṇakasseva, hoti pārājikaṃ kira.
Verino ¶ tattha pātetvā, sace mārenti verino;
Patitaṃ tattha mārenti, nīharitvā sace bahi.
Nibbattitvā hi opāte, matā ce opapātikā;
Asakkontā ca nikkhantuṃ, sabbattha ca parājayo.
Yakkhādayo panuddissa, khaṇane dukkhasambhave;
Dukkaṭaṃ maraṇe vatthu-vasā thullaccayādayo.
Manusseyeva uddissa, khate opātake pana;
Anāpatti patitvā hi, yakkhādīsu matesupi.
Tathā yakkhādayo pāṇe, khate uddissa bhikkhunā;
Nipatitvā marantesu, manussesupyayaṃ nayo.
‘‘Pāṇino ettha bajjhitvā, marantū’’ti anuddisaṃ;
Pāsaṃ oḍḍeti yo tattha, sace bajjhanti pāṇino.
Hatthato muttamattasmiṃ, tassa pārājikaṃ siyā;
Ānantariyavatthusmiṃ, ānantariyameva ca.
Uddissa ¶ hi kate pāse, yaṃ panuddissa oḍḍito;
Bandhanesu tadaññesaṃ, anāpatti pakāsitā.
Mūlena vā mudhā vāpi, dinne pāse parassa hi;
Mūlaṭṭhasseva hotīti, kammabaddho niyāmito.
Yena laddho sace lopi, pāsamuggaḷitampi vā;
Thiraṃ vāpi karotevaṃ, ubhinnaṃ kammabandhanaṃ.
Yo pāsaṃ uggaḷāpetvā, yāti pāpabhayā sace;
Taṃ disvā puna aññopi, saṇṭhapeti hi tattha ca.
Baddhā baddhā maranti ce, mūlaṭṭho na ca muccati;
Ṭhapetvā gahitaṭṭhāne, pāsayaṭṭhiṃ vimuccati.
Gopetvāpi na mokkho hi, pāsayaṭṭhiṃ sayaṃkataṃ;
Tamañño puna gaṇhitvā, saṇṭhapeti sace pana.
Tappaccayā marantesu, mūlaṭṭho na ca muccati;
Nāsetvā sabbaso vā taṃ, jhāpetvā vā vimuccati.
Ropentassa ¶ ca sūlaṃ vā, sajjentassa adūhalaṃ;
Opātena ca pāsena, sadisova vinicchayo.
Anāpatti asañcicca, ajānantassa bhikkhuno;
Tathāmaraṇacittassa, matepyummattakādino.
Manussapāṇimhi ca pāṇasaññitā;
Sacassa cittaṃ maraṇūpasaṃhitaṃ;
Upakkamo tena ca tassa nāso;
Pañcettha aṅgāni manussaghāte.
Iti vinayavinicchaye tatiyapārājikakathā niṭṭhitā.
Catutthapārājikakathā
Asantamattassitameva ¶ katvā;
Bhavaṃ adhiṭṭhāya ca vattamānaṃ;
Aññāpadesañca vinādhimānaṃ;
Jhānādibhedaṃ samudācareyya.
Kāyena vācāyapi vā tadatthe;
Ñāteva viññattipathe abhabbo;
Yatheva tālo pana matthakasmiṃ;
Chinno abhabbo puna ruḷhibhāve.
Asantamevattani yo parassa;
Dīpeti jhānādimanantaraṃ so;
Jānāti ce hoti cuto hi no ce;
Jānāti thullaccayamassa hoti.
‘‘Yo ¶ te vihāre vasatīdha bhikkhu;
So jhānalābhī’’ti ca dīpite ce;
Jānāti thullaccayamassa no ce;
Jānāti taṃ dukkaṭameva hoti.
Asantamevattani dhammametaṃ;
Atthīti katvā vadatodhimānā;
Vutto anāpattinayo panevaṃ;
Avattukāmassa tathādikassa.
Pāpicchatā tassa asantabhāvo;
Ārocanañceva manussakassa;
Naññāpadesena tadeva ñāṇaṃ;
Pañcettha aṅgāni vadanti dhīrā.
Paṭhame dutiye cante, pariyāyo na vijjati;
Dutiye tatiyeyeva, āṇatti na panetare.
Ādi ¶ mekasamuṭṭhānaṃ, duvaṅgaṃ kāyacittato;
Sesā ca tisamuṭṭhānā, tesamaṅgāni satta tu.
Sukhopekkhāyutaṃ ādi, tatiyaṃ dukkhavedanaṃ;
Dutiyañca catutthañca, tivedanamudīritaṃ.
Paṭhamassaṭṭha cittāni, tatiyassa duve pana;
Dutiyassa catutthassa, dasa cittāni labbhare.
Tasmā sacittakaṃ vuttaṃ, sabbametaṃ catubbidhaṃ;
Kriyā saññāvimokkhañca, lokavajjanti dīpitaṃ.
Idamāpattiyaṃyeva, vidhānaṃ pana yujjati;
Tasmā āpattiyaṃyeva, gahetabbaṃ vibhāvinā.
Mudupiṭṭhi ca lambī ca, mukhaggāhī nisīdako;
Pārājikā ime tesaṃ, cattāro anulomikā.
Bhikkhunīnañca cattāri, vibbhantā bhikkhunī sayaṃ;
Tathā ekādasābhabbā, sabbete catuvīsati.
Ime ¶ pārājikā vuttā, catuvīsati puggalā;
Abhabbā bhikkhubhāvāya, sīsacchinnova jīvituṃ.
Paṇḍako ca tiracchāno, ubhatobyañjanopi ca;
Tayo vatthuvipannā hi, ahetupaṭisandhikā.
Pañcānantarikā theyya-saṃvāsopi ca dūsako;
Titthipakkantako ceti, kriyānaṭṭhā panaṭṭha te.
Vinicchayo yo pana sārabhūto;
Pārājikānaṃ kathito mayāyaṃ;
Tassānusārena budhena ñātuṃ;
Sakkā hi sesopi asesatova.
Piṭake ¶ paṭubhāvakare parame;
Vinaye vividhehi nayehi yute;
Paramatthanayaṃ abhipatthayatā;
Pariyāpuṇitabbamayaṃ satataṃ.
Iti vinayavinicchaye catutthapārājikakathā niṭṭhitā.
Saṅghādisesakathā
Mocetukāmatācittaṃ, vāyāmo sukkamocanaṃ;
Aññatra supinantena, hoti saṅghādisesatā.
Parenupakkamāpetvā, aṅgajātaṃ panattano;
Sukkaṃ yadi vimoceti, garukaṃ tassa niddise.
Sañciccupakkamantassa, aṅgajātaṃ panattano;
Thullaccayaṃ samuddiṭṭhaṃ, sace sukkaṃ na muccati.
Sañciccupakkamantassa ¶ , ākāse kampanenapi;
Hoti thullaccayaṃ tassa, yadi sukkaṃ na muccati.
Vatthiṃ kīḷāya pūretvā, passāvetuṃ na vaṭṭati;
Nimittaṃ pana hatthena, kīḷāpentassa dukkaṭaṃ.
Tissannaṃ pana itthīnaṃ, nimittaṃ rattacetasā;
Purato pacchato vāpi, olokentassa dukkaṭaṃ.
Ekenekaṃ payogena, divasampi ca passato;
Nāpattiyā bhave aṅgaṃ, ummīlananimīlanaṃ.
Amocanādhippāyassa, anupakkamatopi ca;
Supinantena muttasmiṃ, anāpatti pakāsitā.
Sukkavisaṭṭhikathā.
Āmasanto ¶ manussitthiṃ, kāyasaṃsaggarāgato;
‘‘Manussitthī’’ti saññāya, hoti saṅghādisesiko.
Lomenantamaso lomaṃ, phusantassāpi itthiyā;
Kāyasaṃsaggarāgena, hoti āpatti bhikkhuno.
Itthiyā yadi samphuṭṭho, phassaṃ sevanacetano;
Vāyamitvādhivāseti, hoti saṅghādisesatā.
Ekena pana hatthena, gahetvā dutiyena vā;
Tattha tattha phusantassa, ekāvāpatti dīpitā.
Aggahetvā phusantassa, yāva pādañca sīsato;
Kāyā hatthamamocetvā, ekāva divasampi ca.
Aṅgulīnaṃ tu pañcannaṃ, gahaṇe ekato pana;
Ekāyeva siyāpatti, na hi koṭṭhāsato siyā.
Nānitthīnaṃ sace pañca, gaṇhātyaṅguliyo pana;
Ekato pañca saṅghādi-sesā hontissa bhikkhuno.
Itthiyā vimatissāpi, paṇḍakādikasaññino;
Kāyena itthiyā kāya-sambaddhaṃ phusatopi vā.
Paṇḍake ¶ yakkhipetīsu, tassa thullaccayaṃ siyā;
Dukkaṭaṃ kāyasaṃsagge, tiracchānagatitthiyā.
Bhikkhuno paṭibaddhena, kāyena pana itthiyā;
Kāyena paṭibaddhañca, phusantassapi dukkaṭaṃ.
Itthīnaṃ itthirūpañca, dārulohamayādikaṃ;
Tāsaṃ vatthamalaṅkāraṃ, āmasantassa dukkaṭaṃ.
Tatthajātaphalaṃ khajjaṃ, muggādiṃ tatthajātakaṃ;
Dhaññāni pana sabbāni, āmasantassa dukkaṭaṃ.
Sabbaṃ ¶ dhamanasaṅkhādiṃ, pañcaṅgaturiyampi ca;
Ratanāni ca sabbāni, āmasantassa dukkaṭaṃ.
Sabbamāvudhabhaṇḍañca, jiyā ca dhanudaṇḍako;
Anāmāsamidaṃ sabbaṃ, jālañca saravāraṇaṃ.
Suvaṇṇapaṭibimbādi, cetiyaṃ ārakūṭakaṃ;
Anāmāsanti niddiṭṭhaṃ, kurundaṭṭhakathāya hi.
Sabbaṃ onahituṃ vāpi, onahāpetumeva vā;
Vādāpetuñca vādetuṃ, vāditaṃ na ca vaṭṭati.
‘‘Karissāmupahāra’’nti, vuttena pana bhikkhunā;
Pūjā buddhassa kātabbā, vattabbāti ca viññunā.
Sayaṃ phusiyamānassa, itthiyā pana dhuttiyā;
Avāyamitvā kāyena, phassaṃ paṭivijānato.
Anāpatti asañcicca, ajānantassa bhikkhuno;
Mokkhādhippāyino ceva, tathā ummattakādino.
Paṭhamena samānāva, samuṭṭhānādayo pana;
Kāyasaṃsaggarāgassa, tathā sukkavisaṭṭhiyā.
Kāyasaṃsaggakathā.
Duṭṭhullavācassādena, itthiyā itthisaññino;
Dvinnañca pana maggānaṃ, vaṇṇāvaṇṇavasena ca.
Methunayācanādīhi ¶ , obhāsantassa bhikkhuno;
Viññuṃ antamaso hattha-muddāyapi garuṃ siyā.
‘‘Sikharaṇīsi ¶ , sambhinnā, ubhatobyañjanā’’ti ca;
Akkosavacanenāpi, garukaṃ tu suṇantiyā.
Punappunobhāsantassa, ekavācāya vā bahū;
Gaṇanāya ca vācānaṃ, itthīnaṃ garukā siyuṃ.
Sā ce nappaṭijānāti, tassa thullaccayaṃ siyā;
Ādissa bhaṇane cāpi, ubbhajāṇumadhakkhakaṃ.
Ubbhakkhakamadhojāṇu-maṇḍalaṃ pana uddisaṃ;
Vaṇṇādibhaṇane kāya-paṭibaddhe ca dukkaṭaṃ.
Thullaccayaṃ bhave tassa, paṇḍake yakkhipetisu;
Adhakkhakobbhajāṇumhi, dukkaṭaṃ paṇḍakādisu.
Ubbhakkhakamadhojāṇu-maṇḍalepi ayaṃ nayo;
Sabbattha dukkaṭaṃ vuttaṃ, tiracchānagatitthiyā.
Atthadhammapurekkhāraṃ, katvā obhāsatopi ca;
Vadatopi anāpatti, purakkhatvānusāsaniṃ.
Tathā ummattakādīnaṃ, samuṭṭhānādayo nayā;
Adinnādānatulyāva, vedanettha dvidhā matā.
Duṭṭhullavācākathā.
Vaṇṇaṃ panattano kāma-pāricariyāya bhāsato;
Tasmiṃyeva khaṇe sā ce, jānāti garukaṃ siyā.
No ce jānāti sā yakkhi-petidevīsu paṇḍake;
Hoti thullaccayaṃ tassa, sese āpatti dukkaṭaṃ.
Cīvarādīhi aññehi, vatthukāmehi attano;
Natthi doso bhaṇantassa, pāricariyāya vaṇṇanaṃ.
Itthisaññā ¶ manussitthī, pāricariyāya rāgitā;
Obhāso tena rāgena, khaṇe tasmiṃ vijānanaṃ.
Pañcaṅgāni ¶ imānettha, veditabbāni viññunā;
Samuṭṭhānādayopyassa, anantarasamā matā.
Attakāmapāricariyakathā.
Paṭiggaṇhāti sandesaṃ, purisassitthiyāpi vā;
Vīmaṃsati garu hoti, paccāharati ce pana.
‘‘Yassā hi santikaṃ gantvā, ārocehī’’ti pesito;
Tamadisvā tadaññassa, avassārocakassa so.
‘‘Ārocehī’’ti vatvā taṃ, paccāharati ce pana;
Bhikkhu saṅghādisesamhā, sañcarittā na muccati.
‘‘Mātarā rakkhitaṃ itthiṃ, gaccha brūhī’’ti pesito;
Piturakkhitamaññaṃ vā, visaṅketova bhāsato.
Paṭiggaṇhanatādīhi, tīhi aṅgehi saṃyute;
Sañcaritte samāpanne, garukāpattimādise.
Dvīhi thullaccayaṃ vuttaṃ, paṇḍakādīsu tīhipi;
Ekeneva ca sabbattha, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Cetiyassa ca saṅghassa, gilānassa ca bhikkhuno;
Gacchato pana kiccena, anāpatti pakāsitā.
Manussattaṃ tathā tassā, nanālaṃvacanīyatā;
Paṭiggaṇhanatādīnaṃ, vasā pañcaṅgikaṃ mataṃ.
Idañhi chasamuṭṭhānaṃ, acittakamudīritaṃ;
Alaṃvacanīyattaṃ vā, paṇṇattiṃ vā ajānato.
Gahetvā ¶ sāsanaṃ kāya-vikārenūpagamma taṃ;
Vīmaṃsitvā harantassa, garukaṃ kāyato siyā.
Sutvā yathānisinnova, vacanaṃ itthiyā puna;
Taṃ tatthevāgatasseva, ārocentassa vācato.
Ajānantassa paṇṇattiṃ, kāyavācāhi taṃ vidhiṃ;
Karoto harato vāpi, garukaṃ kāyavācato.
Jānitvāpi ¶ karontassa, garukāpattiyo tathā;
Sacittakehi tīheva, samuṭṭhānehi jāyare.
Sañcarittakathā.
Sayaṃyācitakeheva, kuṭikaṃ appamāṇikaṃ;
Attuddesaṃ karontassa, tathādesitavatthukaṃ.
Honti saṅghādisesā dve, sārambhādīsu dukkaṭaṃ;
Sace ekavipannā sā, garukaṃ ekakaṃ siyā.
Purisaṃ yācituṃ kamma-sahāyatthāya vaṭṭati;
Mūlacchejjavaseneva, yācamānassa dukkaṭaṃ.
Avajjaṃ hatthakammampi, yācituṃ pana vaṭṭati;
Hatthakammampi nāmetaṃ, kiñci vatthu na hoti hi.
Goṇamāyācamānassa, ṭhapetvā ñātakādike;
Dukkaṭaṃ tassa niddiṭṭhaṃ, mūlacchejjena tesupi.
‘‘Goṇaṃ demā’’ti vuttepi, gahetuṃ na ca vaṭṭati;
Sakaṭaṃ dārubhaṇḍattā, gahetuṃ pana vaṭṭati.
Vāsipharasukuddāla-kuṭhārādīsvayaṃ nayo;
Anajjhāvutthakaṃ sabbaṃ, harāpetumpi vaṭṭati.
Valliādimhi ¶ sabbasmiṃ, garubhaṇḍappahonake;
Paresaṃ santakeyeva, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Paccayesu hi tīsveva, viññatti na ca vaṭṭati;
Tatiye parikathobhāsa-nimittāni ca labbhare.
‘‘Adesite ca vatthusmiṃ, pamāṇenādhikaṃ kuṭiṃ;
Karissāmī’’ti cintetvā, araññaṃ gacchatopi ca.
Pharasuṃ vāpi vāsiṃ vā, nisentassāpi dukkaṭaṃ;
Chindato dukkaṭaṃ rukkhaṃ, tassa pācittiyā saha.
Evaṃ pubbapayogasmiṃ, kuṭikārakabhikkhuno;
Yathāpayogamāpattiṃ, vinayaññū viniddise.
Yā ¶ pana dvīhi piṇḍehi, niṭṭhānaṃ tu gamissati;
Hoti thullaccayaṃ tesu, paṭhame dutiye garu.
Anāpatti sacaññassa, deti vippakataṃ kuṭiṃ;
Tathā bhūmiṃ samaṃ katvā, bhindatopi ca taṃ kuṭiṃ.
Guhaṃ leṇaṃ karontassa, tiṇapaṇṇacchadampi vā;
Vāsāgāraṃ ṭhapetvāna, aññassatthāya vā tathā.
Desāpetvāva bhikkhūhi, vatthuṃ pana ca bhikkhuno;
Kriyatova samuṭṭhāti, karoto appamāṇikaṃ.
Adesetvā karontassa, taṃ kriyākriyato siyā;
Samuṭṭhānādayo sesā, sañcarittasamā matā.
Kuṭikārasikkhāpadakathā.
Adesetvā sace vatthuṃ, yo kareyya mahallakaṃ;
Vihāraṃ attavāsatthaṃ, garukaṃ tassa niddise.
Pamāṇātikkamenāpi ¶ , doso natthi mahallake;
Tasmā kriyasamuṭṭhānā-bhāvaṃ samupalakkhaye.
Pamāṇaniyamābhāvā, ekasaṅghādisesatā;
Samuṭṭhānādikaṃ sesaṃ, anantarasamaṃ mataṃ.
Mahallakakathā.
Pārājikāni vuttāni, catuvīsati satthunā;
Bhikkhuno anurūpāni, tesu ekūnavīsati.
Amūlakena codeti, hutvā cāvanacetano;
Suddhaṃ vā yadi vāsuddhaṃ, tesu aññatarena yo.
Garukaṃ tassa āpattiṃ, katokāsamhi niddise;
Tatheva akatokāse, dukkaṭāpattiyā saha.
‘‘Koṇṭhosi ca nigaṇṭhosi;
Sāmaṇerosi tāpaso;
Gahaṭṭhosi ¶ tathā jeṭṭha-;
Bbatikosi upāsako.
Dussīlo pāpadhammosi, antopūti avassuto’’;
Iccevampi vadantassa, garukaṃ tassa niddise.
Sammukhā hatthamuddāya, codentassapi taṅkhaṇe;
Taṃ ce paro vijānāti, hoti āpatti bhikkhuno.
Garukaṃ sammukhe ṭhatvā, codāpentassa kenaci;
Tassa vācāya vācāya, codāpentassa niddise.
Atha sopi ‘‘mayā diṭṭhaṃ, sutaṃ vā’’ti ca bhāsati;
Tesaṃ dvinnampi saṅghādi-seso hoti na saṃsayo.
Dūtaṃ ¶ vā pana pesetvā, paṇṇaṃ vā pana sāsanaṃ;
Codāpentassa āpatti, na hotīti pakāsitā.
Tathā saṅghādisesehi, vutte cāvanasaññino;
Hoti pācittiyāpatti, sesāpattīhi dukkaṭaṃ.
Akkosanādhippāyassa, akatokāsamattanā;
Saha pācittiyenassa, vadantassa ca dukkaṭaṃ.
Asammukhā vadantassa, āpattīhipi sattahi;
Tathā kammaṃ karontassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Na dosummattakādīnaṃ, hoti pañcaṅgasaṃyutaṃ;
Upasampannatā tasmiṃ, puggale suddhasaññitā.
Pārājikena codeti, yena tassa amūlatā;
Sammukhā codanā ceva, tassa cāvanasaññino.
Taṅkhaṇe jānanañceva, pañcaṅgāni bhavanti hi;
Idaṃ tu tisamuṭṭhānaṃ, sacittaṃ dukkhavedanaṃ.
Duṭṭhadosakathā.
Lesamattamupādāya, bhikkhumantimavatthunā;
Codeyya garukāpatti, sace cāvanacetano.
Codeti ¶ vā tathāsaññī, codāpeti parena vā;
Anāpatti siyā seso, anantarasamo mato.
Dutiyaduṭṭhadosakathā.
Samaggassa ca saṅghassa, bhedatthaṃ vāyameyya yo;
Bhedahetuṃ gahetvā vā, tiṭṭheyya paridīpayaṃ.
So ¶ hi bhikkhūhi vattabbo, ‘‘bhedatthaṃ mā parakkama’’;
Iti ‘‘saṅghassa mā tiṭṭha, gahetvā bhedakāraṇaṃ’’.
Vuccamāno hi teheva, nissajjeyya na ceva yaṃ;
Samanubhāsitabbo taṃ, accajaṃ garukaṃ phuse.
Parakkamantaṃ saṅghassa, bhikkhuṃ bhedāya bhikkhuno;
Disvā sutvā hi ñatvā vā, avadantassa dukkaṭaṃ.
Gantvā ca pana vattabbo, addhayojanatādikaṃ;
Dūrampi pana gantabbaṃ, sace sakkoti tāvade.
Tikkhattuṃ pana vuttassa, apariccajatopi taṃ;
Dūtaṃ vā pana paṇṇaṃ vā, pesatopi ca dukkaṭaṃ.
Ñattiyā pariyosāne, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ;
Kammavācāhi ca dvīhi, hoti thullaccayaṃ dvayaṃ.
Yya-kāre pana sampatte, garukeyeva tiṭṭhati;
Passambhanti hi tissopi, bhikkhuno dukkaṭādayo.
Akate pana kammasmiṃ, apariccajatopi ca;
Tassa saṅghādisesena, anāpatti pakāsitā.
Ñattito pana pubbe vā, pacchā vā taṅkhaṇepi vā;
Asampatte yya-kārasmiṃ, paṭinissajjatopi ca.
Paṭinissajjato vāpi, taṃ vā samanubhāsato;
Tathevummattakādīnaṃ, anāpatti pakāsitā.
Yañhi bhikkhumanuddissa, macchamaṃsaṃ kataṃ bhave;
Yasmiñca nibbematiko, taṃ sabbaṃ tassa vaṭṭati.
Samuddissa ¶ kataṃ ñatvā, bhuñjantasseva dukkaṭaṃ;
Tathā akappiyaṃ maṃsaṃ, ajānitvāpi khādato.
Hatthussacchamanussānaṃ ¶ , ahikukkuradīpinaṃ;
Sīhabyagghataracchānaṃ, maṃsaṃ hoti akappiyaṃ.
Thullaccayaṃ manussānaṃ, maṃse sesesu dukkaṭaṃ;
Sacittakaṃ samuddissa-kataṃ sesamacittakaṃ.
Pucchitvāyeva maṃsānaṃ, bhikkhūnaṃ gahaṇaṃ pana;
Etaṃ vattanti vattaṭṭhā, vadanti vinayaññuno.
Idamekasamuṭṭhānaṃ, vuttaṃ samanubhāsanaṃ;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, akriyaṃ dukkhavedanaṃ.
Saṅghabhedakathā.
Dutiye saṅghabhedasmiṃ, vattabbaṃ natthi kiñcipi;
Samuṭṭhānādayopissa, paṭhamena samā matā.
Dutiyasaṅghabhedakathā.
Uddesapariyāpanne, bhikkhu dubbacajātiko;
Avacanīyamattānaṃ, karoti garukaṃ siyā.
Dubbacepi panetasmiṃ, saṅghabhedakavaṇṇane;
Sabbo vuttanayeneva, veditabbo vinicchayo.
Dubbacakathā.
Yo chandagāmitādīhi, pāpento kuladūsako.
Kamme kariyamāne taṃ, accajaṃ garukaṃ phuse.
Cuṇṇaṃ paṇṇaṃ phalaṃ pupphaṃ, veḷuṃ kaṭṭhañca mattikaṃ;
Kulasaṅgahaṇatthāya, attano vā parassa vā.
Santakaṃ ¶ dadato hoti, kuladūsanadukkaṭaṃ;
Bhaṇḍagghena ca kātabbo, theyyā saṅghaññasantake.
Saṅghikaṃ ¶ garubhaṇḍaṃ vā, senāsananiyāmitaṃ;
Yopissaravatāyeva, dento thullaccayaṃ phuse.
Haritvā vā harāpetvā, pakkositvāgatassa vā;
Kulasaṅgahaṇatthāya, pupphaṃ dentassa dukkaṭaṃ.
Haritvā vā harāpetvā, pitūnaṃ pana vaṭṭati;
Dātuṃ pupphaṃ panaññassa, āgatasseva ñātino.
Tañca kho vatthupūjatthaṃ, dātabbaṃ na panaññathā;
Sivādipūjanatthaṃ vā, maṇḍanatthaṃ na vaṭṭati.
Phalādīsupi sesesu, bhikkhunā vinayaññunā;
Pupphe vuttanayeneva, veditabbo vinicchayo.
Pupphādibhājane koci, āgacchati sace pana;
Sammatenassa dātabbaṃ, ñāpetvā itarena tu.
Upaḍḍhabhāgaṃ dātabbaṃ, iti vuttaṃ kurundiyaṃ;
‘‘Thokaṃ thoka’’nti niddiṭṭhaṃ, mahāpaccariyaṃ pana.
Gilānānaṃ manussānaṃ, dātabbaṃ tu sakaṃ phalaṃ;
Paribbayavihīnassa, sampattissariyassapi.
Saṅghārāme yathā yatra, saṅghena katikā katā;
Phalarukkhaparicchedaṃ, katvā tatrāgatassapi.
Phalaṃ yathāparicchedaṃ, dadato pana vaṭṭati;
‘‘Dassetabbāpi vā rukkhā’’, ‘‘ito gaṇha phala’’nti ca.
Sayaṃ khaṇitvā pathaviṃ, mālāgacchādiropane;
Hoti pācittiyenassa, dukkaṭaṃ kuladūsane.
Akappiyena ¶ vākyena, tathā ropāpanepi ca;
Sabbattha dukkaṭaṃ vuttaṃ, bhikkhuno kuladūsane.
Ropane dukkaṭaṃyeva, hoti kappiyabhūmiyaṃ;
Tathā ropāpane vuttaṃ, ubhayattha ca bhikkhuno.
Sakiṃ āṇattiyā tassa, bahūnaṃ ropane pana;
Sadukkaṭā tu pācitti, suddhaṃ vā dukkaṭaṃ siyā.
Kappiyeneva ¶ vākyena, ubhayattha ca bhūmiyā;
Ropane paribhogatthaṃ, na doso koci vijjati.
Kappiyabhūmi ce hoti, sayaṃ ropetumeva ca;
Vaṭṭatīti ca niddiṭṭhaṃ, mahāpaccariyaṃ pana.
Ārāmādīnamatthāya, sayaṃ saṃropitassa vā;
Vaṭṭateva ca bhikkhūnaṃ, taṃ phalaṃ paribhuñjituṃ.
Siñcane pana sabbattha, sayaṃ siñcāpanepi ca;
Akappiyodakeneva, hoti pācitti bhikkhuno.
Kulasaṅgahaṇatthañca, paribhogatthameva vā;
Saddhiṃ pācittiyenassa, siñcato hoti dukkaṭaṃ.
Tesaṃyeva panatthāya, dvinnaṃ kappiyavārinā;
Siñcane dukkaṭaṃ vuttaṃ, tathā siñcāpanepi ca.
Kulasaṅgahaṇatthāya, pupphānaṃ ocināpane;
Sayamocinane cāpi, sapācittiyadukkaṭaṃ.
Pupphānaṃ gaṇanāyassa, pupphamocinato pana;
Hoti pācittiyāpatti, kulatthaṃ ce sadukkaṭā.
Ganthimaṃ gopphimaṃ nāma, vedhimaṃ veṭhimampi ca;
Pūrimaṃ vāyimaṃ ceti, chabbidho pupphasaṅgaho.
Tattha ¶ daṇḍena daṇḍaṃ vā, vaṇṭenapi ca vaṇṭakaṃ;
Ganthitvā karaṇaṃ sabbaṃ, ‘‘ganthima’’nti pavuccati.
Gopphimaṃ nāma gopphetvā, suttādīhi karīyati;
Ekatovaṇṭikā mālā, ubhatovaṇṭikā ca taṃ.
Vedhimaṃ nāma vijjhitvā, bundesu makulādikaṃ;
Āvutā sūciādīhi, mālāvikati vuccati.
Veṭhimaṃ nāma veṭhetvā, kataṃ mālāguṇehi vā;
Vākādīhi ca baddhaṃ vā, ‘‘veṭhima’’nti pavuccati.
Pūrimaṃ pana daṭṭhabbaṃ, pupphamālāhi pūraṇe;
Bodhiṃ pupphapaṭādīnaṃ, parikkhepesu labbhati.
Vāyimaṃ ¶ nāma daṭṭhabbaṃ, puppharūpapaṭādisu;
Pupphamālāguṇeheva, vāyitvā karaṇe pana.
Sabbametaṃ sayaṃ kātuṃ, kārāpetuṃ parehi vā;
Bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca, buddhassapi na vaṭṭati.
Tathā kalambakaṃ kātuṃ, aḍḍhacandakameva vā;
Aññehi pūritaṃ puppha-paṭaṃ vā vāyitumpi ca.
Piṭṭhakācamayaṃ dāmaṃ, geṇḍupupphamayampi ca;
Kharapattamayaṃ mālaṃ, sabbaṃ kātuṃ na vaṭṭati.
Kaṇikārādipupphāni, vitāne baddhakaṇṭake;
Hīrādīhi paṭākatthaṃ, vijjhantassapi dukkaṭaṃ.
Kaṇṭakādīhi bhikkhussa, ekapupphampi vijjhituṃ;
Pupphesuyeva vā pupphaṃ, pavesetuṃ na vaṭṭati.
Asokapiṇḍiādīnaṃ, antare dhammarajjuyā;
Pavesentassa pupphāni, na doso koci vijjati.
Ṭhapitesu ¶ pavesetvā, kadalicchattabhittisu;
Kaṇṭakesupi pupphāni, vijjhantassapi dukkaṭaṃ.
Kappiyaṃ pana vattabbaṃ, vacanaṃ vatthupūjane;
Nimittobhāsapariyā, vaṭṭantīti pakāsitā.
Na kevalamakattabbaṃ, kuladūsanameva ca;
Atha kho vejjakammādi, na kattabbaṃ kudācanaṃ.
Kātabbaṃ pana bhesajjaṃ, pañcannaṃ sahadhamminaṃ;
Katvāpyakataviññattiṃ, kā kathā attano dhane.
Tathā mātāpitūnampi, tadupaṭṭhākajantuno;
Bhaṇḍukassattano ceva, veyyāvaccakarassapi.
Jeṭṭhabhātā kaniṭṭho ca, tathā bhaginiyo duve;
Cūḷamātā cūḷapitā, mahāmātā mahāpitā.
Pitucchā mātulo cāti, dasime ñātayo matā;
Imesampi dasannañca, kātuṃ vaṭṭati bhikkhuno.
Sace ¶ bhesajjametesaṃ, nappahoti na hoti vā;
Yācantipi ca taṃ bhikkhuṃ, dātabbaṃ tāvakālikaṃ.
Sace te na ca yācanti, dātabbaṃ tāvakālikaṃ;
Ābhogaṃ pana katvā vā, ‘‘dassanti puna me ime’’.
Etesaṃ tu kulā yāva, sattamā kuladūsanaṃ;
Bhesajjakaraṇāpatti, viññatti vā na rūhati.
Bhātujāyāpi vā hoti, sace bhaginisāmiko;
Sace te ñātakā honti, kātuṃ tesampi vaṭṭati.
Aññātakā sace honti, bhātuno anujāya vā;
‘‘Tumhākaṃ jagganaṭṭhāne, dethā’’ti ca vade budho.
Atha ¶ tesampi puttānaṃ, katvā dātabbameva vā;
‘‘Mātāpitūnaṃ tumhākaṃ, dethā’’ti vinayaññunā.
Aññopi yo koci panissaro vā;
Coropi vā yuddhaparājito vā;
Āgantuko khīṇaparibbayo vā;
Akallako ñātijanujjhito vā.
Etesaṃ pana sabbesaṃ, apaccāsīsatā satā;
Kātabbo paṭisanthāro, bhikkhunā sādhunādhunā.
Parittodakasuttāni, vutte dethāti kenaci;
Jalaṃ hatthena cāletvā, madditvā pana suttakaṃ.
Dātabbaṃ bhikkhunā katvā, tesameva ca santakaṃ;
Attano udakaṃ tesaṃ, suttaṃ vā deti dukkaṭaṃ.
Anāmaṭṭhopi dātabbo, piṇḍapāto vijānatā;
Dvinnaṃ mātāpitūnampi, tadupaṭṭhāyakassa ca.
Issarassāpi dātabbo, coradāmarikassa ca;
Bhaṇḍukassattano ceva, veyyāvaccakarassapi.
Dātuṃ paṇḍupalāsassa, thālakepi ca vaṭṭati;
Ṭhapetvā taṃ panaññassa, pitunopi na vaṭṭati.
Gihīnaṃ ¶ pana dūteyyaṃ, jaṅghapesaniyampi ca;
Satthunā dukkaṭaṃ vuttaṃ, karontassa pade pade.
Bhaṇḍumātāpitūnampi, veyyāvaccakarassa ca;
Sāsanaṃ sahadhammīnaṃ, harituṃ pana vaṭṭati.
Kuladūsanakammena, laddhaṃ aṭṭhavidhenapi;
Pañcannaṃ sahadhammīnaṃ, na ca vaṭṭati bhuñjituṃ.
Ajjhohāresu ¶ sabbattha, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ;
Paribhogavaseneva, sesesupi ayaṃ nayo.
Katvā rūpiyavohāraṃ, abhūtārocanena ca;
Uppannapaccayā sabbe, samānāti pakāsitā.
Viññattinuppadānañca, vejjakammamanesanaṃ;
Pāribhaṭukataṃ mugga-sūpataṃ vatthuvijjakaṃ.
Jaṅghapesaniyaṃ dūta-kammañca kuladūsanaṃ;
Abhūtārocanaṃ buddha-paṭikuṭṭhaṃ vivajjaye.
Na dosummattakādīnaṃ, paṭinissajjatopi taṃ;
Samuṭṭhānādikaṃ sabbaṃ, saṅghabhedasamaṃ mataṃ.
Kuladūsanakathā.
Jānaṃ yāvatihaṃ yena, chāditāpatti bhikkhunā;
Akāmā parivatthabbaṃ, tena tāvatihaṃ pana.
Āpatti ca anukkhitto, pahu cānantarāyiko;
Catusvapi ca taṃsaññī, tassa chādetukāmatā.
Chādananti panetehi, dasahaṅgehi bhikkhunā;
Channā nāma siyāpatti, aruṇuggamanena sā.
Dve bhāṇavārā niṭṭhitā.
Tividho parivāso hi, tividhāpetacetasā;
Paṭicchanno ca suddhanto, samodhānoti dīpito.
Tatrāyaṃ ¶ ¶ tu paṭicchanna-parivāso pakāsito;
Paṭicchannāya dātabbo, vasenāpattiyāti ca.
Vatthugottavasenāpi, nāmāpattivasena vā;
Kammavācā hi kātabbā, dātabbo tassa tena ca.
‘‘Vattaṃ samādiyāmī’’ti, ‘‘parivāsa’’nti vā puna;
Samādiyitvā saṅghassa, ārocetabbamādito.
Punappunāgatānampi, ārocentova rattiyā;
Chedaṃ vā vattabhedaṃ vā, akatvāva sadā vase.
Parivāso visodhetuṃ, na sakkā tattha ce pana;
Nikkhipitvāna taṃ vattaṃ, vatthabbaṃ tena bhikkhunā.
Tattheva saṅghamajjhe vā, puggale vāpi nikkhipe;
Nikkhipāmīti vattaṃ vā, parivāsanti vā tathā.
Evamekapadenāpi, padehi dvīhi vā pana;
Vattaṃ nikkhipitabbaṃ taṃ, samādānepyayaṃ nayo.
Nikkhittakālato uddhaṃ, pakatattoti vuccati;
Puna paccūsakālasmiṃ, saddhimekena bhikkhunā.
Parikkhittavihārassa, dve parikkhepato bahi;
Parikkhepārahaṭṭhānā, aparikkhittato bahi.
Leḍḍupāte atikkamma, okkamitvā ca maggato;
Gumbena vatiyā vāpi, channaṭṭhāne ṭhitena tu.
Tena antoruṇeyeva, vattamādāya viññunā;
Ārocetvāruṇe tasmiṃ, vuṭṭhite tassa santike.
Nikkhipitvā tato vattaṃ, gantabbaṃ tu yathāsukhaṃ;
Antoyevāruṇe bhikkhu, gato ce yassa kassaci.
Ārocetvāva ¶ taṃ vattaṃ, nikkhipe puna paṇḍito;
Sesaṃ samuccayassaṭṭha-kathāya ca vibhāvaye.
Āpattīnañca rattīnaṃ, paricchedaṃ na jānati;
Yo tassa pana dātabbo, ‘‘suddhanto’’ti pavuccati.
Eseva ¶ parisuddhehi, suddhanto duvidho mato;
Cūḷasuddhantanāmo ca, mahāsuddhantanāmako.
Duvidhopi ayaṃ ratti-paricchedaṃ ajānato;
Ekaccaṃ sakalaṃ vāpi, dātabbo vimatissa vā.
Itaropi samodhāna-parivāso tidhā mato;
So odhānasamodhāno, agghamissakapubbako.
Āpajjitvāntarāpattiṃ, chādentassa hi bhikkhuno;
Divase parivutthe tu, odhunitvā padīyate.
Purimāpattiyā mūla-divase tu vinicchite;
Pacchā āpannamāpattiṃ, samodhāya vidhānato.
Yācamānassa saṅghena, dātabbo pana bhikkhuno;
Esodhānasamodhāna-parivāso pakāsito.
Tathā sambahulāsvekā, dve vā sambahulāpi vā;
Yā yā cirapaṭicchannā, tāsaṃ agghavasena hi.
Āpattīnaṃ tato ūna-paṭicchannānameva yo;
Samodhāya padātabbo, parivāsoti vuccati.
Nānāvatthukasaññāyo, sabbā āpattiyo pana;
Sabbātā ekato katvā, dātabbo missako mato.
Parivutthaparivāsassa, mānattaṃ deyyamuttari;
Cha rattiyo paṭicchannā-paṭicchannavasā duve.
Tattha ¶ yā apaṭicchannā, hoti āpatti yassa tu;
Tassa dātabbamānattaṃ, apaṭicchannanāmakaṃ.
Yassāpatti paṭicchannā, parivāsāvasānake;
Tassa dātabbamānattaṃ, ‘‘paṭicchanna’’nti vuccati.
Gantvā catūhi bhikkhūhi, paccūsasamaye saha;
Parivāse viniddiṭṭha-ppakāraṃ desameva ca.
‘‘Vattaṃ samādiyāmī’’ti, ‘‘mānatta’’miti vā pana;
Ādiyitvāna taṃ tesaṃ, ārocetvā visārado.
Nikkhipe ¶ santike tesaṃ, vattaṃ tesu gatesu vā;
Bhikkhussa pubbadiṭṭhassa, ārocetvāna nikkhipe.
Tassa dānavidhānañca, ratticchedādiko nayo;
Ñeyyo samuccayassaṭṭha-kathāpāḷivasena tu.
Puna taṃ ciṇṇamānattaṃ, saṅgho vīsativaggiko;
Abbheyya vidhinā bhikkhu, pakatatto punabbhito.
Chādentiyāpi āpattiṃ, parivāso na vijjati;
Na ca bhikkhuniyāpatti, attano chādayantiyā.
Chādetvā vāpi āpattiṃ, acchādetvāpi vā pana;
Kevalaṃ caritabbanti, pakkhamānattameva tu.
Vinayanayamatibuddhidīpanaṃ;
Vinayavinicchayametamuttamaṃ;
Vividhanayanayutaṃ upenti ye;
Vinayanaye paṭutaṃ upenti te.
Iti vinayavinicchaye saṅghādisesakathā niṭṭhitā.
Aniyatakathā
Raho ¶ nisajjassādena, mātugāmassa santikaṃ;
Gantukāmo nivāseti, akkhiṃ añjeti bhuñjati.
Payoge ca payoge ca, hoti sabbattha dukkaṭaṃ;
Gacchato padavārena, gantvā cassa nisīdato.
Nisajjāya ubhinnampi, payogagaṇanāya ca;
Hoti pācittiyaṃ tassa, bahukāni bahūsvapi.
Samīpepi ¶ ṭhito andho, antodvādasahatthake;
Na karoti anāpattiṃ, itthīnaṃ tu satampi ca.
Cakkhumāpi nipajjitvā, niddāyantopi kevalaṃ;
Dvāre pihitagabbhassa, nisinnopi na rakkhati.
Anandhe sati viññusmiṃ, ṭhitassārahasaññino;
Nisajjapaccayā doso, natthi vikkhittacetaso.
Na dosummattakādīnaṃ, āpattīhipi tīhipi;
Samuṭṭhānādayo tulyā, paṭhamantimavatthunā.
Paṭhamāniyatakathā.
Anandhābadhiro viññū, itthī vā purisopi vā;
Antodvādasahatthaṭṭho, anāpattikaro siyā.
Andho abadhiro vāpi, badhiro vāpi cakkhumā;
Na karoti anāpattiṃ, tisamuṭṭhānamevidaṃ.
Dutiyāniyatakathā.
Iti vinayavinicchaye aniyatakathā niṭṭhitā.
Nissaggiyakathā
Khomaṃ ¶ kappāsakoseyyaṃ, sāṇaṃ bhaṅgañca kambalaṃ;
Cīvaraṃ chabbidhaṃ vuttaṃ, jātito pana kappiyaṃ.
Dukūlañceva pattuṇṇaṃ, cinaṃ somārapaṭṭakaṃ;
Iddhijaṃ devadinnañca, tassetaṃ anulomikaṃ.
Ticīvaraṃ parikkhāra-coḷañca mukhapuñchanaṃ;
Nisīdanamadhiṭṭheyya, paccattharaṇameva ca.
Ekāhampi ¶ vinā bhikkhu, na vaseyya ticīvaraṃ;
Na vaseyya tathādhiṭṭhā, cātumāsaṃ nisīdanaṃ.
Rajitvā kappiyaṃ binduṃ, datvā tattha ticīvaraṃ;
Upapannaṃ pamāṇena, adhiṭṭhātabbameva taṃ.
Pacchimantena saṅghāṭi, dīghaso muṭṭhipañcakā;
Muṭṭhittikā ca tiriyaṃ, uttamantena sā pana.
Satthuno cīvarūnāpi, vaṭṭatīti pakāsitā;
Idamevuttarāsaṅge, pamāṇaṃ paridīpitaṃ.
Muṭṭhipañcakaṃ dīghantaṃ, pamāṇaṃ tiriyantato;
Aḍḍhateyyaṃ dvihatthaṃ vā, sese antaravāsake.
Ahatāhatakappānaṃ, saṅghāṭi diguṇā matā;
Ekapaṭṭuttarāsaṅgo, evamantaravāsako.
Utuddhaṭānaṃ pana cīvarānaṃ;
Saṅghāṭi bhikkhussa catugguṇā vā;
Duvepi sesā diguṇāva vuttā;
Yathāsukhaṃ vaṭṭati paṃsukūlaṃ.
Tīṇipi ¶ dvepi cekaṃ vā, chinditabbaṃ pahoti ce;
Sabbesu appahontesu, deyyamanvādhikampi vā.
Acchinnaṃ vā anādinnaṃ, dhārentassa ticīvaraṃ;
Bhikkhuno dukkaṭaṃ vuttaṃ, dubbhogena ca sevato.
Kusiṃ aḍḍhakusiñcāpi, maṇḍalaṃ aḍḍhamaṇḍalaṃ;
Vivaṭṭaṃ anuvivaṭṭaṃ, bāhantampi ca bhikkhuno.
Dassetvāva vidhiṃ sabbaṃ, pañcakādippabhedakaṃ;
Chinnaṃ samaṇasāruppaṃ, kātabbaṃ tu ticīvaraṃ.
Dānenacchijjagāhena, vissāsaggahaṇena ca;
Hīnāyāvattanenāpi, sikkhāya ca pahānato.
Paccuddhāravināsehi, liṅgassa parivattanā;
Sabbaṃ bhijjatidhiṭṭhānaṃ, chiddabhāve ticīvaraṃ.
Kaniṭṭhassaṅgulasseva ¶ , nakhapiṭṭhippamāṇakaṃ;
Vinividdhaṃ panacchidda-madhiṭṭhānavināsanaṃ.
Eko tantupi acchinno, adhiṭṭhānaṃ na bhindati;
Setabhāvaṃ karontena, dhotampi rajakena vā.
Paṭhamaṃ aggaḷaṃ datvā, pacchā chindati rakkhati;
Ghaṭetvā koṭiyo dve vā, pacchā chindati rakkhati.
Caturaṭṭhaṅgulā oraṃ, ekadvinnaṃ tirīyato;
Tiṇṇampi dīghato chiddaṃ, bhindateva vidatthiyā.
Nisīdanassa dīghena, bhavanti dve vidatthiyo;
Vitthārena diyaḍḍhā ca, sugatassa vidatthiyā.
Honti kaṇḍuppaṭicchādi, tiriyaṃ dve vidatthiyo;
Dīghatopi catassova, sugatassa vidatthiyā.
Dīghato ¶ sugatasseva, bhavanti cha vidatthiyo;
Vitthārenaḍḍhateyyāva, siyā vassikasāṭikā.
Muninā tīsu etesu, karontassa taduttariṃ;
Adhikacchedanaṃ tassa, pācittiyamudīritaṃ.
Mukhapuñchanacoḷassa, paccattharaṇakassa vā;
Pamāṇaṃ appamāṇena, na ceva paridīpitaṃ.
Sadasaṃ adasaṃ sabbaṃ, paccattharaṇacīvaraṃ;
Mahantaṃ khuddakaṃ eka-manekampi ca vaṭṭati.
Mukhapuñchanacoḷekaṃ, dvepi vaṭṭanti sabbathā;
Sadasaṃ adasaṃ vāpi, sadasaṃva nisīdanaṃ.
Adasā rajitāyeva, vaṭṭatādinnakappakā;
Vuttā kaṇḍuppaṭicchādi, tathā vassikasāṭikā.
Gaṇanaṃ vā pamāṇaṃ vā, na parikkhāracoḷake;
Pamāṇagaṇanātīti, bhaṇanti pakataññuno.
Sugataṭṭhaṅgulāyāmaṃ, caturaṅgulavitthataṃ;
Vikappanupagaṃ hoti, pacchimaṃ nāma cīvaraṃ.
Parissāvapaṭaṃ ¶ patta-potthakatthavikādikaṃ;
Adhiṭṭheyya parikkhāra-coḷaṃ pacchimacīvaraṃ.
Bahūni ekato katvā, adhiṭṭhātumpi vaṭṭati;
Mātuādīnamatthāya, ṭhapite natthi dosatā.
Vassamāse adhiṭṭheyya, caturo vassasāṭikaṃ;
Puna paccuddharitvā taṃ, vikappeyya tato paraṃ.
Tāva kaṇḍuppaṭicchādiṃ, yāva rogo na sammati;
Adhiṭṭhahitvā tato uddhaṃ, uddharitvā vikappaye.
‘‘Imaṃ kaṇḍuppaṭicchādiṃ, imamantaravāsakaṃ;
Adhiṭṭhāmī’’tidhiṭṭheyya, sesesupi ayaṃ nayo.
‘‘Imaṃ ¶ kaṇḍuppaṭicchādiṃ, eta’’nti ca asammukhe;
Vatvā paccuddhareyyevaṃ, sesesupi vicakkhaṇo.
Ābhogaṃ manasā katvā, kāyena phusanākataṃ;
Vacasādhiṭṭhitañcāti, adhiṭṭhānaṃ dvidhā mataṃ.
Iti sabbamidaṃ vuttaṃ, tecīvarikabhikkhuno;
Tathā vatvāvadhiṭṭheyya, taṃ parikkhāracoḷiko.
Ticīvaraṃ parikkhāra-coḷaṃ kātumpi vaṭṭati;
Evaṃ cudosite vutto, parihāro niratthako.
Na, tecīvarikasseva, vuttattā tattha satthunā;
Taṃ parikkhāracoḷassa, tasmā sabbampi vaṭṭati.
‘‘Adhiṭṭheti vikappeti, anāpattī’’ti ettha ca;
Adhiṭṭhātabbakasseva, vikappanavidhānato.
Bhikkhussevaṃ karontassa, na doso upalabbhati;
Evañca na siyā kasmā, mukhapuñchanakādikaṃ.
Mukhapuñchanakādīnaṃ, tesaṃ kiccavidhānato;
Akiccassāmikassassa, adhiṭṭhānaṃ tu yujjati.
Nidhānamukhametanti, mahāpaccariyaṃ pana;
Vuttattā ca nisedhetuṃ, na sakkā vinayaññunā.
Cīvaraṃ ¶ paripuṇṇanti, nidānuppattitopi ca;
Nidhānamukhametanti, veditabbaṃ vibhāvinā.
Kusavākādicīrāni, kambalaṃ kesavālajaṃ;
Thullaccayaṃ dhārayato-lūkapakkhājinakkhipe.
Kadalerakadussesu, akkadusse ca potthake;
Dukkaṭaṃ tiriṭe vāpi, veṭhane kañcukepi ca.
Sabbanīlakamañjeṭṭha-kaṇhalohitapītake ¶ ;
Mahānāmamahāraṅga-rattesupi ca dukkaṭaṃ.
Acchinnadasake dīgha-phalapupphadasesu ca;
Acchinnacīvarassettha, natthi kiñci akappiyaṃ.
Adhiṭṭheti vikappeti, vissajjeti vinassati;
Antodasāhaṃ vissāse, anāpatti pakāsitā.
Kathinaṃ nāma nāmena, samuṭṭhānamidaṃ pana;
Acittamakriyaṃ vuttaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Paṭhamakathinakathā.
Gāmādīsu padesesu, tipañcasu ticīvaraṃ;
Ṭhapetvā ekarattampi, saṅghasammutiyā vinā.
Bhikkhuno pana tenassa, vippavatthuṃ na vaṭṭati;
Hoti nissaggiyaṃ vippa-vasato aruṇuggame.
Cīvaraṃ nikkhipitvāna, nhāyantasseva rattiyaṃ;
Aruṇe uṭṭhite kiṃ nu, kātabbaṃ tena bhikkhunā.
Dukkaṭaṃ muninā vuttaṃ, nissaggiyanivāsane;
Tabbhayā pana so bhikkhu, naggo gacchati dukkaṭaṃ.
Acchinnacīvaraṭṭhāne, ṭhitattā pana bhikkhuno;
Na tassākappiyaṃ nāma, cīvaraṃ atthi kiñcipi.
Nigāsetvā gahetvā ca, gantvā bhikkhussa santikaṃ;
Nissajjitvā panāpatti, desetabbāva viññunā.
Parassa ¶ nissajjitvā taṃ, dukkaṭaṃ paribhuñjato;
Payoge ca payoge ca, hoti pārupanādisu.
Anāpatti ¶ tamaññassa, bhikkhuno paribhuñjato;
Adentassa ca nissaṭṭhaṃ, dukkaṭaṃ pariyāputaṃ.
There ca dahare maggaṃ, gacchantesu ubhosupi;
Pattacīvaramādāya, ohīne dahare pana.
Asampatte garuṃ tasmiṃ, uggacchatyaruṇo yadi;
Hoti nissaggiyaṃ vatthaṃ, na passambhati nissayo.
Muhuttaṃ vissamitvāna, gacchante dahare pana;
Hoti nissaggiyaṃ vatthaṃ, passambhati ca nissayo.
Sutā dhammakathā yasmiṃ, uggacchatyaruṇo yadi;
Hoti nissaggiyaṃ vatthaṃ, passambhati ca nissayo.
Paccuddhāre anāpatti, laddhasammutikassapi;
Antoyevāruṇe taṃ vā, vissajjeti vinassati.
Paṭhamena samānāva, samuṭṭhānādayo nayā;
Apaccuddharaṇaṃ ettha, akriyāti visesitaṃ.
Dutiyakathinakathā.
Akālacīvaraṃ māsa-paramaṃ nikkhipe sati;
Paccāsāya tato uddhaṃ, ṭhapetuṃ na ca vaṭṭati.
Dasāhātikkamoyeva;
Paṭhame kathine idha;
Māsassātikkamo vutto;
Seso tena samo mato.
Tatiyakathinakathā.
Bhikkhu ¶ bhikkhuniyā bhuttaṃ, vatthaṃ aññātikāya yo;
Dhovāpeti rajāpeti, ākoṭāpeti ce tato.
Tassa ¶ nissaggiyāpatti, paṭhamena pakāsitā;
Tathā sesehi ca dvīhi, dīpitaṃ dukkaṭadvayaṃ.
Sikkhamānāya vā hatthe, dhovanatthāya deti ce;
Sā hutvā upasampannā, pacchā dhovati so nayo.
Sāmaṇeraniddesepi, liṅgaṃ ce parivattati;
Bhikkhunīsupasampajja, dhote nissaggiyaṃ siyā.
Daharānañca bhikkhūnaṃ, hatthe vatthe niyyādite;
Parivattitaliṅgesu, tesupesa nayo mato.
Tathā bhikkhuniyā hatthe, dinne ‘‘dhovā’’ti cīvare;
Parivatte tu liṅgasmiṃ, sace dhovati vaṭṭati.
‘‘Dhovā’’ti bhikkhunī vuttā, sace sabbaṃ karoti sā;
Dhovanappaccayāyeva, tassa nissaggiyaṃ siyā.
‘‘Imasmiṃ cīvare sabbaṃ, kattabbaṃ tvaṃ karohi’’ti;
Hoti nissaggiyañceva, vadato dukkaṭadvayaṃ.
Ñātikāñātisaññissa, paccattharanisīdanaṃ;
Aññassa santakaṃ vāpi, dhovāpentassa dukkaṭaṃ.
Ekatoupasampannā, bhikkhunīnaṃ vasena yā;
Tāya dhovāpane vāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Avuttā paribhuttaṃ vā, aññaṃ vā yadi dhovati;
Na doso, sañcarittena, samuṭṭhānādayo samā.
Purāṇacīvaradhovāpanakathā.
Vikappanupagaṃ ¶ kiñci, pacchimaṃ pana cīvaraṃ;
Gaṇhato hoti āpatti, ṭhapetvā pārivattakaṃ.
Payoge gahaṇatthāya, dukkaṭaṃ pariyāputaṃ;
Tassa nissaggiyāpatti, gahaṇena pakāsitā.
Sace anupasampanna-hatthe peseti cīvaraṃ;
Aññatra pārivattāpi, gahetuṃ pana vaṭṭati.
Ñātikāyapi ¶ aññāti-saññissa vimatissa vā;
Ekatoupasampanna-hatthā gaṇhāti dukkaṭaṃ.
‘‘Dassāmī’’ti ca ābhogaṃ, katvā vā pārivattakaṃ;
Tāvakālikavissāsa-ggāhe doso na vijjati.
Aññaṃ pana parikkhāraṃ, na doso hoti gaṇhato;
Sañcarittasamuṭṭhānaṃ, idaṃ vuttaṃ kriyākriyaṃ.
Cīvarapaṭiggahaṇakathā.
Cīvaraṃ viññāpentassa, aññātakāppavāritaṃ;
Hoti nissaggiyāpatti, aññatra samayā pana.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, tatheva dvikadukkaṭaṃ;
Ñātakeñātisaññissa, tattha vematikassa ca.
Samaye viññāpentassa, ñātake vā pavārite;
Aññassatthāya vā tassa, ñātake vā pavārite.
Anāpattīti ñātabbaṃ, tathā ummattakādino;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Aññātakaviññattikathā.
Appavāritamaññātiṃ ¶ , cīvaraṃ tu taduttariṃ;
Hoti nissaggiyāpatti, viññāpentassa bhikkhuno.
Yassa tīṇipi naṭṭhāni, dve vā ekampi vā pana;
Dve vā ekampi vā tena, sāditabbaṃ na kiñcipi.
Sesakaṃ āharantassa, dinne nacchinnakāraṇā;
Santake ñātakādīnaṃ, attanopi dhanena vā.
Anāpattīti ñātabbaṃ, tathā ummattakādino;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Tatuttarikathā.
Kalyāṇakamyatāhetu ¶ , āpajjati vikappanaṃ;
Cīvare pana yo tassa, lābhā nissaggiyaṃ bhave.
Mahagghaṃ dātukāmamhi, appagghaṃ viññāpeti yo;
Santake ñātakādīnaṃ, anāpatti pakāsitā.
Ñātakeññātisaññissa, dukkaṭaṃ vimatissa ca;
Sañcarittasamā vuttā, samuṭṭhānādayo nayā.
Paṭhamopakkhaṭakathā.
Dutiyopakkhaṭe yasmā, vattabbaṃ natthi kiñcipi;
Tasmā anantarenassa, sadisova vinicchayo.
Dutiyopakkhaṭakathā.
Raññā vā rājabhoggena, bhikkhumuddissamābhataṃ;
Akappiyaṃ suvaṇṇādiṃ, gahetuṃ na ca vaṭṭati.
Rajataṃ ¶ jātarūpaṃ vā, attano vā parassa vā;
Atthāya gaṇhituṃ kiñci, dīyamānaṃ na vaṭṭati.
Aññassatthāya niddiṭṭhaṃ, bhikkhuno paṭiggaṇhato;
Dukkaṭaṃ tassa hotīti, mahāpaccariyaṃ pana.
Netvā akappiyaṃ bhaṇḍaṃ, itthaṃ koci sace vade;
‘‘Idaṃ saṅghassa dammīti, puggalassa gaṇassa vā.
Ārāmaṃ vā vihāraṃ vā, cetiyaṃ vā karohi’’ti;
Na ca vaṭṭati taṃ vatthuṃ, sabbesaṃ sampaṭicchituṃ.
Anāmasitvā saṅghaṃ vā, gaṇaṃ vā puggalampi vā;
‘‘Cetiyassa vihārassa, demā’’tipi vadanti ce.
Taṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ vā, nisedhetuṃ na vaṭṭati;
Ārāmikānaṃ vattabbaṃ, ‘‘vadantevamime’’ti ca.
Rajataṃ jātarūpaṃ vā, saṅghassa paṭiggaṇhato;
Hoti nissaggiyāpatti, paribhoge ca dukkaṭaṃ.
Taḷākassa ¶ ca khettattā, sassuppattinidānato;
Gahaṇaṃ paribhogo vā, na ca vaṭṭati bhikkhuno.
‘‘Cattāro paccaye saṅgho, gaṇo vā paribhuñjatu’’;
Iccevaṃ pana vatvā ce, deti sabbampi vaṭṭati.
Kārāpeti ca kedāre, chindāpetvā vanaṃ pana;
Kedāresu purāṇesu, atirekampi gaṇhati.
Aparicchinnabhāgasmiṃ, navasassepi ‘‘ettakaṃ;
Bhāgaṃ dethā’’ti vatvā ce, uṭṭhāpeti kahāpaṇe.
Vatvā akappiyaṃ vācaṃ, ‘‘kasatha vapathā’’ti ca;
Uppāditañca sabbesaṃ, hoti sabbamakappiyaṃ.
‘‘Ettako ¶ nāma bhāgoti, ettikāya ca bhūmiyā’’;
Patiṭṭhāpeti yo bhūmiṃ, avatvā kasathādikaṃ.
Sayameva pamāṇassa, jānanatthaṃ tu bhūmiyā;
Rajjuyā vāpi daṇḍena, khettaṃ mināti yo pana.
Khale vā rakkhati ṭhatvā, khalatopi tato puna;
Nīharāpeti vā vīhī, tassevetamakappiyaṃ.
‘‘Ettakehi ca vīhīhi, idaṃ āharathā’’ti ca;
Āharanti sace vuttā, tassevetamakappiyaṃ.
‘‘Ettakena hiraññena, idamāharathā’’ti ca;
Āharanti ca yaṃ vuttā, sabbesaṃ tamakappiyaṃ.
Pesakārakadāsaṃ vā, aññaṃ vā rajakādisu;
Ārāmikānaṃ nāmena, dente vaṭṭati gaṇhituṃ.
‘‘Gāvo demā’’ti vuttepi, gahetuṃ na ca vaṭṭati;
Pañcagorasabhogatthaṃ, vutte demāti vaṭṭati.
Ajikādīsu eseva, nayo ñeyyo vibhāvinā;
Kappiyena ca vākyena, sabbaṃ vaṭṭati gaṇhituṃ.
Hatthiṃ vā mahisaṃ assaṃ, goṇaṃ kukkuṭasūkaraṃ;
Dentesu ca manussesu, na ca vaṭṭati gaṇhituṃ.
Paṭisiddhepi ¶ saṅghassa, datvā gacchati ce pana;
Mūlaṃ datvā ca saṅghassa, keci gaṇhanti vaṭṭati.
‘‘Khettaṃ vatthuṃ taḷākaṃ vā, dema goajikādikaṃ;
Vihārassā’’ti vuttepi, nisedhetuṃ na vaṭṭati.
Tikkhattuṃ codanā vuttā, chakkhattuṃ ṭhānamabravi;
Yadi codetiyeva cha, codanā diguṇā ṭhiti.
Anāpatti ¶ acodetvā, laddhe ummattakādino;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Rājasikkhāpadakathā.
Cīvaravaggo paṭhamo.
Ekenāpi ca missetvā, santhataṃ kosiyaṃsunā;
Hoti nissaggiyāpatti, kārāpentassa bhikkhuno.
Paratthāya karontassa, kārāpentassa santhataṃ;
Aññena ca kataṃ laddhā, sevamānassa dukkaṭaṃ.
Anāpatti vitānaṃ vā, bhūmattharaṇameva vā;
Bhisi bibbohanaṃ vāpi, karontassādikammino.
Kosiyakathā.
Kāḷakeḷakalomānaṃ, suddhānaṃ santhataṃ sace;
Kareyyāpatti hotissa, sesaṃ tu paṭhamūpamaṃ.
Suddhakāḷakakathā.
Anāpatti tulaṃ vāpi, bahuṃ vā sabbameva vā;
Karontassa gahetvāna, odātaṃ kapilampi vā.
Anukkamena etāni, santhatāni ca tīṇipi;
Nissajjitvāpi laddhāni, sevamānassa dukkaṭaṃ.
Samuṭṭhānādayo ¶ sabbe, sañcarittasamā matā;
Imesaṃ pana tiṇṇampi, tatiyaṃ tu kriyākriyaṃ.
Dvebhāgakathā.
Channaṃ ¶ orena vassānaṃ, karontassa ca santhataṃ;
Hoti nissaggiyāpatti, ṭhapetvā bhikkhusammutiṃ.
Anāpatti paratthāya, kārāpeti karoti vā;
Kataṃ vā pana aññena, labhitvā paribhuñjato.
Chabbassāni karontassa, taduddhampi ca santhataṃ;
Vitāne sāṇipākāre, nissajjitvā katepi ca.
Chabbassakathā.
Anāpatti anādāya, asante santhate pana;
Aññassatthāya kāretuṃ, katañca paribhuñjituṃ.
Anādānavasenassa, sugatassa vidatthiyā;
Karaṇena ca satthārā, vuttametaṃ kriyākriyaṃ.
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā;
Anantarassimassāpi, viseso nupalabbhati.
Nisīdanasanthatakathā.
Gacchante pana yāne vā, hatthiassādikesu vā;
Ṭhapeti yadi lomāni, sāmikassa ajānato.
Tiyojanamatītesu, tesu āpatti bhikkhuno;
Agacchantesu tesveva, ṭhapitesupyayaṃ nayo.
Yāne pana agacchante, asse vā hatthipiṭṭhiyaṃ;
Ṭhapetvā abhirūhitvā, sace sāreti vaṭṭati.
Na vaṭṭatīti niddiṭṭhaṃ, kurundaṭṭhakathāya hi;
Taṃ panaññaṃ harāpeti, vacanena virujjhati.
Kaṇṇacchiddesu ¶ ¶ lomāni, pakkhipitvāpi gacchato;
Hotiyeva kirāpatti, lomānaṃ gaṇanāvasā.
Suttakena ca bandhitvā, ṭhapitaṃ pana vaṭṭati;
Veṇiṃ katvā harantassa, āpatti paridīpitā.
Suṅkaghātaṃ anuppatvā, corādīhi upadduto;
Yo caññavihito vāpi, āpatti yadi gacchati.
Tiyojanaṃ harantassa, ūnakaṃ vā tiyojanaṃ;
Tathā paccāharantassa, tāniyeva tiyojanaṃ.
Nivāsatthāya vā gantvā, harantassa tato paraṃ;
Acchinnaṃ vāpi nissaṭṭhaṃ, labhitvā haratopi ca.
Harāpentassa aññena, harato katabhaṇḍakaṃ;
Tathā ummattakādīnaṃ, anāpatti pakāsitā.
Idaṃ pana samuṭṭhānaṃ, kāyato kāyacittato;
Acittaṃ kāyakammañca, ticittañca tivedanaṃ.
Eḷakalomakathā.
Samuṭṭhānādinā saddhiṃ, lomadhovāpanampi ca;
Cīvarassa purāṇassa, dhovāpanasamaṃ mataṃ.
Eḷakalomadhovāpanakathā.
Gaṇheyya vā gaṇhāpeyya, rajataṃ jātarūpakaṃ;
Nissajjitvā panāpatti, desetabbāva bhikkhunā.
Rajataṃ jātarūpañca, ubhinnaṃ māsakopi ca;
Etaṃ catubbidhaṃ vatthu, hoti nissaggiyāvahaṃ.
Muttā ¶ maṇi silā saṅkho, pavāḷaṃ lohitaṅkako;
Masāragallaṃ dhaññāni, satta gomahisādikaṃ.
Khettaṃ vatthuṃ taḷākañca, dāsidāsādikaṃ pana;
Dukkaṭasseva vatthūni, dīpitāni mahesinā.
Muggamāsādikaṃ ¶ sabbaṃ, sappiādīni taṇḍulā;
Suttaṃ vatthaṃ halaṃ phālaṃ, kappiyaṃ evamādikaṃ.
Tatthattano panatthāya, vatthuṃ nissaggiyassa hi;
Sampaṭicchati yo bhikkhu, tassa nissaggiyaṃ siyā.
Saṅghādīnaṃ tamatthāya, gaṇhato dukkaṭaṃ tathā;
Dukkaṭassa ca vatthumpi, sabbatthāya ca dukkaṭaṃ.
Sace kahāpaṇādīnaṃ, sahassaṃ paṭigaṇhati;
Vatthūnaṃ gaṇanāyassa, āpattigaṇanā siyā.
Tathā sithilabaddhesu, thavikādīsu rūpato;
Āpattigaṇanā vuttā, mahāpaccariyaṃ pana.
‘‘Idaṃ ayyassa hotū’’ti, vutte vā pana kenaci;
Sace gaṇhitukāmopi, nisedhetabbameva ca.
Paṭikkhittepi taṃ vatthuṃ, ṭhapetvā yadi gacchati;
Tathā gopāyitabbaṃ taṃ, yathā taṃ na vinassati.
‘‘Āharedamidaṃ gaṇha, idaṃ dehīdha nikkhipa’’;
Iccevaṃ bhikkhuno vattuṃ, na vaṭṭati akappiyaṃ.
Ṭhapetvā rūpiyaggāhaṃ, nissaṭṭhaparivattitaṃ;
Sabbehi paribhottabbaṃ, bhājetvā sappiādikaṃ.
Attano pattabhāgampi, paṭiggāhakabhikkhuno;
Gahetuṃ aññato laddhaṃ, bhuñjituṃ vā na vaṭṭati.
Yaṃ ¶ kiñci pana sambhūtaṃ, paccayaṃ vatthuto tato;
Bhikkhuno sevamānassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Ajjhārāme anāpatti, tamajjhāvasathepi vā;
Gahetvā vā gahāpetvā, nikkhipantassa bhikkhuno.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, rūpiyanti arūpiye;
Saññino vimatissāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Samuṭṭhānādayo ¶ sabbe, sañcarittasamā matā;
Kriyākriyamidaṃ vuttaṃ, ayameva visesatā.
Rūpiyapaṭiggahaṇakathā.
Vatthuṃ nissaggiyassāpi, vatthuṃ vā dukkaṭassa ca;
Kappiyassa ca vatthuṃ vā, yo nissaggiyavatthunā.
Vatthunā dukkaṭassāpi, vatthuṃ nissaggiyassa vā;
Parivatteti āpatti, kappiyena ca vatthunā.
Dukkaṭassa ca vatthuṃ vā, vatthuṃ vā kappiyassa ca;
Vatthunā dukkaṭasseva, parivatteti dukkaṭaṃ.
Vatthunā kappiyassāpi, tathā dukkaṭavatthukaṃ;
Parivatteti yo tassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Vatthuno dukkaṭassāpi, tathā nissaggiyassa ca;
Gahaṇaṃ vāritaṃ pubbe, iminā parivattanaṃ.
Rūpiyanti ca saññissa, vimatissa arūpiye;
Tena dve dukkaṭā honti, cetāpentassa rūpiyaṃ.
Arūpiyanti saññissa, anāpatti arūpiye;
‘‘Idaṃ gahetvā dehī’’ti, vadatopi ca pañcahi.
Sesaṃ ¶ anantareneva, samuṭṭhānādikaṃ samaṃ;
Idaṃ kriyasamuṭṭhānaṃ, ayameva visesatā.
Rūpiyasaṃvohārakathā.
Kappiyaṃ kappiyeneva, parivattayato pana;
Hoti nissaggiyāpatti, ṭhapetvā sahadhammike.
Akappiyassa vatthussa, teneva parivattanaṃ;
Na gacchatīti niddiṭṭhaṃ, kayavikkayasaṅgahaṃ.
Tasmā mātāpitūnampi, vatthuṃ yaṃ kiñci kappiyaṃ;
‘‘Imaṃ dehiminā hī’’ti, vadato pana dukkaṭaṃ.
Sakaṃ ¶ vā deti ce bhaṇḍaṃ, evaṃ vatvāna mātuyā;
Mātuyā vā tathā bhaṇḍaṃ, sayaṃ gaṇhāti dukkaṭaṃ.
Sahatthaṃ parabhaṇḍasmiṃ, parahatthañca attano;
Bhaṇḍake pana sampatte, nissaggiyamudīritaṃ.
‘‘Gahetvā vā idaṃ nāma, bhuñjitvā odanaṃ imaṃ;
Idaṃ nāma karohī’’ti, vattuṃ pana na vaṭṭati.
Vighāsādamathaññaṃ vā, ‘‘bhuñjitvā odanaṃ imaṃ;
Challiṃ vā pana valliṃ vā, kaṭṭhaṃ vā dārumeva vā.
Āharā’’ti vadantassa, vatthūnaṃ gaṇanāvasā;
Honti āpattiyo tassa, bhikkhuno kayavikkaye.
‘‘Imañca yāguṃ piva bhuñja bhattaṃ;
Bhuttosi bhuñjissasi bhuñjasīdaṃ;
Bhattaṃ, imaṃ nāma karohi kammaṃ’’;
Icceva vattuṃ pana vaṭṭateva.
Bhūmiyā ¶ sodhane vāpi, limpane vatthadhovane;
Ettha kiñcāpi natthaññaṃ, bhaṇḍaṃ nissajjitabbakaṃ.
Nissaggiye ca vatthumhi, naṭṭhe bhuttepi vā yathā;
Desetabbāva āpatti, desetabbā tathā ayaṃ.
‘‘Imināva imaṃ nāma, gahetvā dehi me’’iti;
Ācikkhati anāpatti, ṭhapetvā bhaṇḍasāmikaṃ.
‘‘Idaṃ mamatthi attho me, iminā’’ti ca bhāsato;
Sesaṃ anantareneva, samuṭṭhānādikaṃ samaṃ.
Kayavikkayakathā.
Kosiyavaggo dutiyo.
Mattikāyomayā pattā, kappiyā jātito duve;
Tayo pattassa vaṇṇā tu, ukkaṭṭho majjhimomako.
Dvinnaṃ ¶ taṇḍulanāḷīnaṃ, bhattaṃ magadhanāḷiyā;
Khādanañca catubbhāgaṃ, byañjanañca tadūpiyaṃ.
Ukkaṭṭho nāma so patto, yo taṃ sabbaṃ tu gaṇhati;
Majjhimo tassupaḍḍho ca, tadupaḍḍho ca omako.
Ukkaṭṭhassa ca ukkaṭṭho, tassevomakamajjhimā;
Evaṃ majjhimaomesu, nava pattā bhavanti hi.
Ukkaṭṭhukkaṭṭhako tesu, apatto omakomako;
Tasmā nāpi adhiṭṭhānaṃ, na gacchanti vikappanaṃ.
Sesaṃ sattavidhaṃ pattaṃ, pattalakkhaṇasaṃyutaṃ;
Adhiṭṭhāya vikappetvā, paribhuñjeyya paṇḍito.
Dasāhaparamaṃ ¶ kālaṃ, dhāreyya atirekato;
Atikkamayato pattaṃ, tañhi nissaggiyaṃ siyā.
Yaṃ pattaṃ na vikappeti, yaṃ nādhiṭṭheti vā pana;
Vinayaññūhi so patto, atirekoti vaṇṇito.
Vattabbaṃ tu ‘‘imaṃ pattaṃ, adhiṭṭhāmī’’ti sammukhe;
‘‘Etaṃ patta’’nti dūrasmiṃ, paccuddhārepyayaṃ nayo.
Ābhogaṃ manasā katvā, katvā kāyavikārakaṃ;
Kāyenapi ca pattassa, adhiṭṭhānaṃ pakāsitaṃ.
Patto jahatidhiṭṭhānaṃ, dānabhedakanāsato;
Vibbhamuddhārapaccakkha-parivattanagāhato.
Kaṅgusitthappamāṇena, khenādhiṭṭhānamujjhati;
Pidahitvā adhiṭṭheyya, ayocuṇṇena vāṇiyā.
Yo hi nissaggiyaṃ pattaṃ, anissajjeva bhuñjati;
Dukkaṭaṃ tassa niddiṭṭhaṃ, bhutvā dhovanadhovane.
Suvaṇṇamaṇipatto ca, veḷuriyaphalikubbhavo;
Kaṃsakācamayo patto, tipusīsamayopi ca.
Tathā dārumayo patto, tambasajjhumayopi ca;
Ekādasavidho patto, vutto dukkaṭavatthuko.
Ghaṭasīsakaṭāho ¶ ca, tumbaṃ cassānulomikaṃ;
Tambalohamayaṃ tattha, thālakaṃ pana vaṭṭati.
Phalikakācakaṃsānaṃ, taṭṭikādīni kānici;
Puggalassa na vaṭṭanti, vaṭṭanti gihisaṅghikā.
Yaṃ kiñci sodakaṃ pattaṃ, paṭisāmeyya dukkaṭaṃ;
Sādhukaṃ vodakaṃ katvā, paṭisāmeyya paṇḍito.
Bhikkhuno ¶ sodakaṃ pattaṃ, otāpetuṃ na vaṭṭati;
Uṇhe na nidahetabbo, nidahantassa dukkaṭaṃ.
Miḍḍhante paribhaṇḍante, ṭhapetuṃ na ca vaṭṭati;
Miḍḍhiyā paribhaṇḍe vā, vitthiṇṇe pana vaṭṭati.
Dāruādhārake patte, dve ṭhapetumpi vaṭṭati;
Ayameva nayo daṇḍa-bhūmiādhārakesupi.
Taṭṭikāyapi coḷe vā, potthake kaṭasārake;
Paribhaṇḍakatāyāpi, bhūmiyaṃ vālukāsu vā.
Tathārūpāsu suddhāsu, ṭhapetuṃ pana vaṭṭati;
Sarajāya ṭhapentassa, dukkaṭaṃ kharabhūmiyā.
Daṇḍe vā nāgadante vā, laggetumpi na vaṭṭati;
Chattaṅgamañcapīṭhesu, ṭhapentassa ca dukkaṭaṃ.
Aṭanīsu hi bandhitvā, olambetumpi vaṭṭati;
Bandhitvā pana mañcassa, ṭhapetuṃpari vaṭṭati.
Mañcapīṭhaṭṭake pattaṃ, ṭhapetuṃ pana vaṭṭati;
Bhattapūropi vā chatte, ṭhapetuṃ na ca vaṭṭati.
Tayo bhāṇavārā niṭṭhitā.
Kavāṭaṃ na paṇāmeyya, pattahattho sace pana;
Yena kenaci aṅgena, paṇāmeyyassa dukkaṭaṃ.
Na nīhareyya pattena, calakānaṭṭhikāni vā;
Ucchiṭṭhamudakaṃ vāpi, nīharantassa dukkaṭaṃ.
Pattaṃ ¶ paṭiggahaṃ katvā, dhovituṃ hatthameva vā;
Mukhato nīhaṭaṃ patte, ṭhapetuṃ na ca vaṭṭati.
Anāpatti ¶ dasāhassa, antoyeva ca yo pana;
Adhiṭṭheti vikappeti, vissajjeti vinassati.
Paṭhamassa hi pattassa, paṭhamena mahesinā;
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinena samā matā.
Paṭhamapattakathā.
Pañcabandhanaūnasmiṃ, patte sati ca yo pana;
Viññāpeyya navaṃ pattaṃ, tassa nissaggiyaṃ siyā.
Bandhanaṃ ekamuddiṭṭhaṃ, dvaṅgulāya ca rājiyā;
Bandhanāni ca cattāri, tathāṭṭhaṅgularājiyā.
Pañca vā rājiyo yassa, ekā vāpi dasaṅgulā;
Apatto nāmayaṃ patto, viññāpeyya tato paraṃ.
Ayopatto anekehi, lohamaṇḍalakehi vā;
Baddho vaṭṭati maṭṭho ce, ayocuṇṇena vāṇiyā.
Pattaṃ saṅghassa nissaṭṭhaṃ, tassa nissaggiyaṃ pana;
Anukampāya taṃ tasmiṃ, agaṇhantassa dukkaṭaṃ.
Dīyamāne tu pattasmiṃ, yassa so na ca ruccati;
Appicchatāya vā pattaṃ, taṃ na gaṇhāti vaṭṭati.
Apattassa tu bhikkhussa;
Na dātabboti dīpito;
Tattha yo pattapariyanto;
So deyyo tassa bhikkhuno.
Sace so taṃ jigucchanto, appadese ṭhapeti vā;
Vissajjeti abhogena, paribhuñjati dukkaṭaṃ.
Naṭṭhe ¶ bhinnepi vā patte, anāpatti pakāsitā;
Attano ñātakādīnaṃ, gaṇhato vā dhanena vā.
Sañcarittasamuṭṭhānaṃ ¶ , kriyaṃ paṇṇattivajjakaṃ;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Dutiyapattakathā.
Sappiādiṃ purebhattaṃ, bhesajjaṃ paṭigayha hi;
Sāmisampi purebhattaṃ, paribhuñjati vaṭṭati.
Tato paṭṭhāya sattāhaṃ, taṃ vaṭṭati nirāmisaṃ;
Sattāhātikkame tassa, nissaggiyamudīritaṃ.
Pacchābhattampi gaṇhitvā, katvā sannidhikārakaṃ;
Sāyato pana sattāhaṃ, vaṭṭateva nirāmisaṃ.
Purebhattampi pacchā vā, sayamuggahitaṃ pana;
Sarīrabhoge netabbaṃ, sāyituṃ na ca vaṭṭati.
Navanītaṃ purebhattaṃ, bhikkhunā gahitaṃ sace;
Tāpetvānupasampanno, deti vaṭṭati sāmisaṃ.
Sayaṃ tāpeti ce bhikkhu, sattāhampi nirāmisaṃ;
Tāpanaṃ navanītassa, sāmapāko na hoti so.
Pacchābhattaṃ gahetvā ce, yena kenaci tāpitaṃ;
Vaṭṭateva ca taṃ sappi, sattāhampi nirāmisaṃ.
Khīraṃ dadhiṃ cāpi paṭiggahetvā;
Sayaṃ purebhattamatho karoti;
Sappiṃ purebhattakameva tassa;
Nirāmisaṃ vaṭṭati bhikkhuno taṃ.
Pacchābhattakato uddhaṃ, taṃ na vaṭṭati sāyituṃ;
Savatthukassa sappissa, gahitattāva bhikkhuno.
Sattāhātikkamepissa ¶ , na doso koci vijjati;
‘‘Paṭiggahetvā tānī’’ti, vuttattā hi mahesinā.
Yathā kappiyasappimhi, nissaggiyamudīritaṃ;
Tathākappiyasappimhi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Sabbākappiyamaṃsānaṃ ¶ , vajjetvā maṃsameva ca;
Khīraṃ dadhi ca sappi ca, navanītañca vaṭṭati.
‘‘Yesaṃ kappati maṃsañhi, tesaṃ sappī’’ti kiṃ idaṃ?
Paṇītabhojanassāpi, tathā sattāhakālike.
Nissaggiyassa vatthūnaṃ, paricchedaniyāmanaṃ;
Na cākappiyamaṃsānaṃ, sappiādi nivāritaṃ.
Navanītepi sappimhi, gahituggahitādike;
Sabbo vuttanayeneva, veditabbo vinicchayo.
Telabhikkhāya bhikkhūnaṃ, paviṭṭhānaṃ upāsakā;
Telaṃ vā navanītaṃ vā, sappiṃ vā ākiranti hi.
Bhattasitthāni vā tattha, taṇḍulā vā bhavanti ce;
Ādiccapakkasaṃsaṭṭhaṃ, hoti sattāhakālikaṃ.
Tilasāsapatelaṃ vā, madhukeraṇḍatelakaṃ;
Gahitaṃ tu purebhattaṃ, sāmisampi nirāmisaṃ.
Pacchābhattakato uddhaṃ, sāyitabbaṃ nirāmisaṃ;
Sattāhātikkame tesaṃ, vasā nissaggiyaṃ siyā.
Eraṇḍamadhukaṭṭhīni, sāsapādīni cattanā;
Gahetvā katatelampi, hoti sattāhakālikaṃ.
Yāvajīvikavatthuttā, tesaṃ tiṇṇampi bhikkhuno;
Savatthugahaṇe tassa, kācāpatti na vijjati.
Attanā ¶ yaṃ kataṃ telaṃ, taṃ vaṭṭati nirāmisaṃ;
Sattāhātikkamenassa, hoti nissaggiyaṃ pana.
Dukkaṭaṃ sāsapādīnaṃ, telatthāyeva bhikkhunā;
Gahetvā ṭhapitānaṃ tu, sattāhātikkame siyā.
Nāḷikerakarañjānaṃ, telaṃ kuruvakassa ca;
Nimbakosambakānañca, telaṃ bhallātakassa ca.
Iccevamādikaṃ sabbaṃ, avuttaṃ pāḷiyaṃ pana;
Gahetvā nikkhipantassa, dukkaṭaṃ samayaccaye.
Yāvakālikabhedañca ¶ , yāvajīvakameva ca;
Viditvā sesametthāpi, sappinā sadiso nayo.
Acchamacchavarāhānaṃ, susukāgadrabhassa ca;
Vasānaṃ pana pañcannaṃ, telaṃ pañcavidhaṃ bhave.
Sabbameva vasātelaṃ, kappiyākappiyassa ca;
Manussānaṃ vasātelaṃ, ṭhapetvā pana vaṭṭati.
Vasaṃ paṭiggahetvāna, purebhattaṃ panattanā;
Pakkaṃ vaṭṭati saṃsaṭṭhaṃ, sattāhampi nirāmisaṃ.
Sace anupasampanno, katvā taṃ deti vaṭṭati;
Sāmisampi purebhattaṃ, tato uddhaṃ nirāmisaṃ.
Paṭiggahetuṃ kātuṃ vā, pacchābhattaṃ na vaṭṭati;
Seso vuttanayeneva, veditabbo vibhāvinā.
Gahitañhi purebhattaṃ, madhuṃ madhukarīkataṃ;
Vaṭṭateva purebhattaṃ, sāmisampi nirāmisaṃ.
Pacchābhattakato ¶ uddhaṃ, sattāhampi nirāmisaṃ;
Sattāhātikkame doso, vatthūnaṃ gaṇanāvasā.
Ucchumhā pana nibbattaṃ, pakkāpakkaṃ ghanāghanaṃ;
Rasādi pana taṃ sabbaṃ, ‘‘phāṇita’’nti pavuccati.
Phāṇitaṃ tu purebhattaṃ, gahitaṃ pana vaṭṭati;
Sāmisampi purebhattaṃ, tato uddhaṃ nirāmisaṃ.
Asaṃsaṭṭhena ucchussa, rasena kataphāṇitaṃ;
Gahitena purebhattaṃ, tadaheva nirāmisaṃ.
Ucchuṃ paṭiggahetvāna, katepesa nayo mato;
Pacchābhattakato uddhaṃ, taṃ na vaṭṭati sāyituṃ.
Gahitattā savatthussa, sattāhātikkamepi ca;
Hoti tassa anāpatti, pacchābhattaṃ katepi ca.
Saṃsaṭṭhañca purebhattaṃ, gahitaṃ tamupāsako;
Tadahe deti ce katvā, sāmisampi ca vaṭṭati.
Saṃsaṭṭhena ¶ purebhattaṃ, gahitena sayaṃkataṃ;
Pacchābhattaṃ katañcāpi, sattāhampi nirāmisaṃ.
Kataṃ madhukapupphānaṃ, phāṇitaṃ sītavārinā;
Sāmisampi purebhattaṃ, tato uddhaṃ nirāmisaṃ.
Sattāhātikkamepissa, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ;
Pakkhipitvā kataṃ khīraṃ, hoti taṃ yāvakālikaṃ.
Phalānaṃ pana sabbesaṃ, yāvakālikasaññinaṃ;
Yāvakālikamicceva, phāṇitaṃ paridīpitaṃ.
Pacchābhattampi bhikkhussa, paccaye sati kevalaṃ;
Kālikā pana vaṭṭanti, purebhattaṃ yathāsukhaṃ.
Labhitvā pana nissaṭṭhaṃ, taṃ tu sattāhakālikaṃ;
Aruādīni makkhetuṃ, sāyituṃ vā na vaṭṭati.
Aññassa ¶ pana bhikkhussa, kāyabhoge ca vaṭṭati;
Cajitvā nirapekkhova, labhitvā puna sāyituṃ.
Anāpatti adhiṭṭheti, vissajjeti vinassati;
Acchinditvā ca vissāsaṃ, gaṇhatummattakādino.
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinena samā matā;
Sadākathinacittena, paṭhameneva satthunā.
Bhesajjasikkhāpadakathā.
Māso sesoti gimhānaṃ, pariyeseyya sāṭikaṃ;
Addhamāsova sesoti, katvā paridahe budho.
Katvā pana satuppādaṃ, vassasāṭikacīvaraṃ;
Nipphādentassa bhikkhussa, samaye piṭṭhisammate.
Hoti nissaggiyāpatti, ñātakāññātakādino;
Tesuyeva ca viññattiṃ, katvā nipphādane tathā.
Katvā pana satuppādaṃ, samaye kucchisaññite;
Nipphādentassa bhikkhussa, vatthamaññātakādino.
Tassādinnakapubbesu ¶ , vattabhedena dukkaṭaṃ;
Karoto tatra viññattiṃ, nissaggiyamudīritaṃ.
Ovassāpeti ce kāyaṃ, naggo satipi cīvare;
Nhānassa pariyosāne, dukkaṭaṃ vivaṭaṅgaṇe.
Ūnake pana māsasmiṃ, atirekoti saññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Acchinnacīvarassāpi, anāpattāpadāsupi;
Nhānakoṭṭhakavāpīsu, nhāyantassa ca bhikkhuno.
Sañcarittasamuṭṭhānaṃ ¶ , kriyaṃ paṇṇattivajjakaṃ;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Vassikasāṭikakathā.
Sāmaṃ tu cīvaraṃ datvā, acchindantassa taṃ puna;
Sakasaññāya bhikkhussa, tassa nissaggiyaṃ siyā.
Ekāyeva panāpatti, ekamacchindato siyā;
Bahūni ekabaddhāni, acchindantassa vā tathā.
Visuṃ ṭhitāni ekeka-māharāpayato pana;
Vatthānaṃ gaṇanāyassa, āpattigaṇanā siyā.
‘‘Mayā dinnāni sabbāni, āharā’’ti ca bhāsato;
Ekena vacaneneva, honti āpattiyo bahū.
Āṇāpeti sace aññaṃ, bhikkhuṃ gaṇhāti cīvaraṃ;
Bahūni gaṇhatāṇatto, ekaṃ pācittiyaṃ siyā.
‘‘Mayā dinnāni sabbāni, gaṇhā’’ti vadato pana;
Ekāyassa ca vācāya, honti āpattiyo bahū.
‘‘Saṅghāṭimuttarāsaṅgaṃ, gaṇha gaṇhā’’ti bhāsato;
Hoti vācāya vācāya, āṇāpentassa dukkaṭaṃ.
Vikappanupagaṃ kiñci, ṭhapetvā pacchimaṃ paraṃ;
Aññaṃ pana parikkhāraṃ, chindāpentassa dukkaṭaṃ.
Ṭhapetvā ¶ upasampannaṃ, aññesaṃ cīvarādikaṃ;
Acchindatopi bhikkhussa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Evaṃ anupasampanne, upasampannasaññino;
Tattha vematikassāpi, acchindantassa dukkaṭaṃ.
So ¶ vā deti sace tuṭṭho, duṭṭho vissāsameva vā;
Gaṇhatopi anāpatti, tathā ummattakādino.
Adinnādānatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā;
Aññatra vedanāyettha, hoti sā dukkhavedanā.
Cīvaracchindanakathā.
Viññāpetvā sace suttaṃ, chabbidhaṃ sānulomikaṃ;
Cīvaraṃ tantavāyehi, vāyāpeti na vaṭṭati.
Sāmaṃ viññāpitaṃ suttaṃ, akappiyamudīritaṃ;
Tantavāyopi viññatto, tathā aññātakādiko.
Viññattatantavāyena, suttenākappiyena ca;
Cīvaraṃ vāyāpentassa, nissaggiyamudīritaṃ.
Vidatthimatte dīghena, hatthamatte tirīyato;
Vīte nissaggiyaṃ vuttaṃ, phalake phalakepi ca.
Teneva kappiyaṃ suttaṃ, vāyāpentassa dukkaṭaṃ;
Tatheva tantavāyena, kappiyena akappiyaṃ.
Ekantarikato vāpi, dīghato vā tirīyato;
Kappiyākappiyeheva, vīte suttehi dukkaṭaṃ.
Kappiyākappiyeheva, tantavāyehi ve kate;
Kappiyākappiyaṃ suttaṃ, missetvā tassa dukkaṭaṃ.
Sace akappiyaṃ suttaṃ, vāreneva vinanti te;
Dassetvāva paricchedaṃ, akappiyavite pana.
Pācittiyaṃ pamāṇasmiṃ, tadūne dukkaṭaṃ siyā;
Itarena vite vatthe, ubhayattheva dukkaṭaṃ.
Dvepi ¶ ¶ vemaṃ gahetvā vā, ekato vā vinanti ce;
Phalake phalake tassa, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Eteneva upāyena, bhede sabbattha sādhukaṃ;
Āpattibhedo viññeyyo, viññunā vinayaññunā.
Kappiyo tantavāyopi, sace suttampi kappiyaṃ;
Cīvaraṃ vāyāpentassa, anāpatti pakāsitā.
Anāpatti parissāve, āyoge aṃsabaddhake;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Suttaviññattikathā.
Appavāritañātīnaṃ, tantavāye samecca ce;
Vikappaṃ cīvare bhikkhu, āpajjati na vaṭṭati.
Dīghāyatappitatthāya, suttavaḍḍhanake kate;
Bhikkhu nissaggiyāpattiṃ, āpajjati na saṃsayo.
Bhikkhuno ñātakādīnaṃ, tantavāyesu attano;
Dhanenaññassa catthāya, anāpattiṃ viniddise.
Vāyāpentassa appagghaṃ, mahagghaṃ kattukāmino;
Tathā ummattakādīnaṃ, sesaṃ vuttamanantare.
Pesakārakathā.
Vassaṃvuṭṭhe yamuddissa, bhikkhū dīyati cīvaraṃ;
Pavāraṇāya pubbeva, taṃ hotaccekacīvaraṃ.
Pure pavāraṇāyeva, bhājetvā yadi gayhati;
Vassacchedo na kātabbo, saṅghikaṃ taṃ karoti ce.
Anāpatti ¶ adhiṭṭheti, antosamayameva taṃ;
Vissajjeti vikappeti, vinassati ca ḍayhati.
Tassaccāyikavatthassa, kathine tu anatthate;
Parihārekamāsova, dasāhaparamo mato.
Atthate ¶ kathine tassa, pañca māsā pakāsitā;
Parihāro munindena, dasāhaparamā pana.
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinena samā matā;
Paṭhamenākriyācittaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Accekacīvarakathā.
Vasitvā pana ce bhikkhu, pubbakattikapuṇṇamaṃ;
Ṭhapetvā cīvaraṃ gāme, paccaye sati tādise.
Chārattaparamaṃ tena, vasitabbaṃ vinā tato;
Uttariṃ vasato doso, vinā saṅghassa sammutiṃ.
Kattikeyeva māsasmiṃ, paṭhamāya pavārito;
Pacchimena pamāṇena, yutte sāsaṅkasammate.
Senāsane vasantova, ṭhapetuṃ ekacīvaraṃ;
Caturaṅgasamāyoge, labhatīti pakāsito.
Yaṃ gāmaṃ gocaraṃ katvā, bhikkhu āraññake vase;
Tasmiṃ gāme ṭhapetuṃ taṃ, māsamekaṃ tu vaṭṭati.
Aññattheva vasantassa, chārattaparamaṃ mataṃ;
Ayamassa adhippāyo, paṭicchanno pakāsito.
Senāsanamathāgantvā, sattamaṃ aruṇaṃ pana;
Uṭṭhāpetuṃ vidūrattā, asakkontassa bhikkhuno.
Gāmasīmampi ¶ vā gantvā, vasitvā yattha katthaci;
Cīvarassa pavattiṃ so, ñatvā gacchati vaṭṭati.
Evañcāpi asakkonto, ñatvā tattheva paṇḍito;
Khippaṃ paccuddhare ṭhāne, atireke hi tiṭṭhati.
Vissajjeti anāpatti, vinassati ca ḍayhati;
Acchindane ca vissāse, bhikkhusammutiyāpi vā.
Samuṭṭhānādayo ¶ sabbe, kathinena samā matā;
Dutiyena, munindena, tena sāsaṅkasammate.
Sāsaṅkakathā.
Jānaṃ pariṇataṃ lābhaṃ, bhikkhusaṅghassa yo pana;
Attano pariṇāmeyya, tassa nissaggiyaṃ siyā.
Sace ‘‘aññassa dehī’’ti, pariṇāmeti bhikkhuno;
Suddhikaṃ suddhacittena, pācittiyamudīritaṃ.
Cīvaraṃ vā parasseka-mekaṃ vā pana attano;
Pariṇāmeyya ce saddhiṃ, dve pācittiyo siyuṃ.
Saṅghassa pana yaṃ dinnaṃ, taṃ gahetuṃ na vaṭṭati;
Saṅghasseva padātabbo, adentassa parājayo.
Cetiyassa ca saṅghassa, puggalassapi vā pana;
Aññassa poṇamaññassa, pariṇāmeyya dukkaṭaṃ.
Yo panantamaso bhikkhu, sunakhassapi oṇataṃ;
Sunakhassa panaññassa, pariṇāmeyya dukkaṭaṃ.
Idañhi ¶ tisamuṭṭhānaṃ, kriyaṃ saññāvimokkhakaṃ;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Pariṇatakathā.
Pattavaggo tatiyo.
Tenekavatthuggataraṅgamālaṃ;
Sīlantamāpattivipattigāhaṃ;
Taranti paññattimahāsamuddaṃ;
Vinicchayaṃ ye panimaṃ taranti.
Iti vinayavinicchaye nissaggiyakathā niṭṭhitā.
Pācittiyakathā
Sampajānamusāvāde ¶ , pācittiyamudīritaṃ;
Davā ravā bhaṇantassa, na dosummattakādino.
Aññatthāpattiyo pañca, musāvādassa kāraṇā;
Samuṭṭhānādayo sabbe, adinnādānatulyakā.
Sampajānamusāvādakathā.
Jātiādīsu vuttesu, dasasvakkosavatthusu;
Bhūtena vā abhūtena, yena kenaci vatthunā.
Yāya kāyaci bhāsāya, hatthamuddāya vā pana;
Pārājikamanāpannaṃ, bhikkhumāpannameva vā.
Aññatraññāpadesena, omasantassa bhikkhuno;
Tattha pācittiyāpatti, sambuddhena pakāsitā.
Tehevaññāpadesena ¶ , pāḷimuttapadehipi;
Sabbatthānupasampannaṃ, akkosantassa dukkaṭaṃ.
Anakkositukāmassa, kevalaṃ davakamyatā;
Vadato pana sabbattha, dubbhāsitamudīritaṃ.
Paviṭṭhānupasampanna-ṭṭhāne idha ca bhikkhunī;
Anāpatti purakkhatvā, atthadhammānusāsaniṃ.
Vadato pana bhikkhussa, samuṭṭhānādayo nayā;
Anantarasamā vuttā, dukkhā hotettha vedanā.
Omasavādakathā.
Āpatti bhikkhupesuññe, duvidhākārato siyā;
Attano piyakāmassa, parabhedatthinopi vā.
Akkosantassa pariyāya-pāḷimuttanayehi ca;
Vacanassupasaṃhāre, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Tathā ¶ anupasampanna-akkosaṃ haratopi ca;
Ṭhitā anupasampanna-ṭṭhāne idha ca bhikkhunī.
Na ceva piyakāmassa, na ca bhedatthinopi vā;
Pāpānaṃ garahatthāya, vadantassa ca bhikkhuno.
Tathā ummattakādīnaṃ, anāpattīti dīpitā;
Samuṭṭhānādayo sabbe, adinnādānasādisā.
Pesuññakathā.
Ṭhapetvā bhikkhuniṃ bhikkhuṃ, aññena piṭakattayaṃ;
Dhammaṃ saha bhaṇantassa, tassa pācittiyaṃ siyā.
Rājovādādayo ¶ vuttā, mahāpaccariyādisu;
Anāruḷhesu saṅgītiṃ, āpattijanakāti hi.
Dukkaṭaṃ hoti bhikkhusmiṃ, tathā bhikkhuniyāpi ca;
Bhikkhussānupasampanna-saññino vimatissa vā.
Ekato uddisāpeti, sajjhāyaṃ vā karoti yo;
Bhaṇantaṃ paguṇaṃ ganthaṃ, opāteti ca yo pana.
Tassa cānupasampanna-santike gaṇhatopi ca;
Uddesaṃ tu anāpatti, bhaṇane tena ekato.
Vācato ca samuṭṭhāti, vācācittadvayāpi ca;
Samuṭṭhānamidaṃ vuttaṃ, padasodhammasaññitaṃ.
Padasodhammakathā.
Sabbacchannaparicchanne, nipajjeyya sace pana;
Yebhuyyena paricchanne, channe senāsanepi vā.
Tissannaṃ pana rattīnaṃ, uddhaṃ yo pana rattiyaṃ;
Ṭhapetvā bhikkhuṃ aññena, tassa pācittiyaṃ siyā.
Vatthuṃ yaṃ pana niddiṭṭhaṃ, methunassa pahonakaṃ;
Āpatyantamaso tena, tiracchānagatenapi.
Nipanne ¶ upasampanne, itaro ce nipajjati;
Itarasmiṃ nipanne vā, sace bhikkhu nipajjati.
Ubhinnaṃ uṭṭhahitvā vā, nipajjanapayogato;
Āpattānupasampanna-gaṇanāyapi vā siyā.
Sace pidhāya vā gabbhaṃ, nipajjatipidhāya vā;
Āpattatthaṅgate sūriye, catutthadivase siyā.
Diyaḍḍhahatthubbedhena ¶ , pākāracayanādinā;
Parikkhittampi taṃ sabbaṃ, parikkhittanti vuccati.
Bhikkhussantamaso dussa-kuṭiyaṃ vasatopi ca;
Sahaseyyāya āpatti, hotīti paridīpito.
Sabbacchannaparicchanna-yebhuyyādippabhedato;
Satta pācittiyānettha, daṭṭhabbāni subuddhinā.
Aḍḍhacchannaparicchanne, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ;
Sabbacūḷaparicchanna-channādīhipi pañcadhā.
Anāpatti dirattaṃ vā, tirattaṃ vasato saha;
Aruṇassa pureyeva, tatiyāya ca rattiyā.
Nikkhamitvā vasantassa, puna saddhiñca bhikkhuno;
Tathā sabbaparicchanna-sabbacchannādikepi ca.
Evaṃ anupasampanne, nipannepi nisīdato;
Sesā eḷakalomena, samuṭṭhānādayo samā.
Sahaseyyakathā.
Sace tadahujātāya, api yo mānusitthiyā;
Sahaseyyaṃ pakappeyya, tassa pācittiyaṃ siyā.
Dissamānakarūpāya, yakkhiyā petiyā saha;
Rattiyaṃ yo nipajjeyya, deviyā paṇḍakena vā.
Methunavatthubhūtāya, tiracchānagatitthiyā;
Vatthūnaṃ gaṇanāyassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Idhekadivaseneva ¶ , āpatti paridīpitā;
Seso anantare vutta-sadisova vinicchayo.
Dutiyasahaseyyakathā.
Uddhaṃ ¶ chappañcavācāhi, viññuṃ purisaviggahaṃ;
Vinā dhammaṃ bhaṇantassa, hoti pācitti itthiyā.
Gāthāpādo panekova, ekavācāti saññito;
Padasodhammaṃ niddiṭṭhaṃ, dhammamaṭṭhakathampi vā.
Channaṃ upari vācānaṃ, padādīnaṃ vasā pana;
Desentassa siyāpatti, padādigaṇanāya ca.
Nimminitvā ṭhitenāpi, saddhiṃ purisaviggahaṃ;
Yakkhenapi ca petena, tiracchānagatenapi.
Ṭhitassa mātugāmassa, dhammaṃ yo pana bhāsati;
Channaṃ upari vācānaṃ, tassa pācittiyaṃ siyā.
Purise itthisaññissa, vimatissa ca paṇḍake;
Uttari chahi vācāhi, vadato hoti dukkaṭaṃ.
Itthirūpaṃ gahetvāna, ṭhitānaṃ bhāsatopi ca;
Dukkaṭaṃ yakkhipetīnaṃ, tiracchānagatitthiyā.
Purise sati viññusmiṃ, sayaṃ uṭṭhāya vā puna;
Desentassa nisīditvā, mātugāmassa vā tathā.
Aññissā puna aññissā, itthiyā bhaṇatopi ca;
Chahi pañcahi vācāhi, anāpatti pakāsitā.
Padasodhammatulyāva, samuṭṭhānādayo matā;
Ayameva visesoti, kriyākriyamidaṃ pana.
Dhammadesanākathā.
Mahaggataṃ paṇītaṃ vā, ārocentassa bhikkhuno;
Ṭhapetvā bhikkhuniṃ bhikkhuṃ, bhūte pācittiyaṃ siyā.
No ¶ ¶ ce jānāti so vuttaṃ, ārocentassa bhikkhuno;
Pariyāyavacane cassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Anāpatti tathārūpe, kāraṇe sati bhāsato;
Sabbassapi ca sīlādiṃ, vadato ādikammino.
Ummattakapadaṃ ettha, na vuttaṃ tadasambhavā;
Bhūtārocanakaṃ nāma, samuṭṭhānamidaṃ mataṃ.
Kāyato vācato kāya-vācato ca tidhā siyā;
Kusalābyākateheva, dvicittañca dvivedanaṃ.
Bhūtārocanakathā.
Āpattiṃ pana duṭṭhullaṃ, ārocentassa bhikkhuno;
Āpattānupasampanne, ṭhapetvā bhikkhusammutiṃ.
Saṅghādisesamāpanno, mocetvā asuciṃ ayaṃ;
Ghaṭetvā vatthunāpattiṃ, vadantasseva vajjatā.
Idha saṅghādisesāva, duṭṭhullāpattiyo matā;
Tasmā suddhassa duṭṭhullaṃ, vadaṃ pācittiyaṃ phuse.
Aduṭṭhullāya duṭṭhulla-saññino vimatissa vā;
Āpattiyopi vā sesā, ārocentassa dukkaṭaṃ.
Tathā anupasampanne, duṭṭhullaṃ pañcadhā mataṃ;
Ajjhācāramaduṭṭhullaṃ, ārocetuṃ na vaṭṭati.
Vatthuṃ vā pana āpattiṃ, ārocentassa kevalaṃ;
Anāpattīti ñātabbaṃ, bhikkhusammutiyā tathā.
Evamummattakādīnaṃ, samuṭṭhānādayo nayā;
Adinnādānatulyāva, vedanā dukkhavedanā.
Duṭṭhullārocanakathā.
Khaṇeyya ¶ vā khaṇāpeyya, pathaviṃ yo akappiyaṃ;
Bhedāpeyya ca bhindeyya, tassa pācittiyaṃ siyā.
Sayameva ¶ khaṇantassa, pathaviṃ pana bhikkhuno;
Pahārasmiṃ pahārasmiṃ, pācittiyamudīritaṃ.
Āṇāpentassa ekāva, divasaṃ khaṇatopi ca;
Punappunāṇāpentassa, vācato vācato siyā.
‘‘Khaṇa pokkharaṇiṃ vāpiṃ, āvāṭaṃ khaṇa kūpakaṃ’’;
Iccevaṃ tu vadantassa, koci doso na vijjati.
‘‘Imaṃ khaṇa ca okāsaṃ, idha pokkharaṇiṃ khaṇa;
Imasmiṃ khaṇa okāse’’, vattumevaṃ na vaṭṭati.
‘‘Kandaṃ khaṇa kurundaṃ vā, thūṇaṃ khaṇa ca khāṇukaṃ;
Mūlaṃ khaṇa ca tālaṃ vā’’, evaṃ vadati vaṭṭati.
‘‘Imaṃ mūlaṃ imaṃ valliṃ, imaṃ tālaṃ imaṃ naḷaṃ;
Khaṇā’’ti niyametvāna, vattuṃ pana na vaṭṭati.
Ussiñcituṃ sace sakkā, ghaṭehi tanukaddamo;
Bhikkhunā apanetabbo, bahalaṃ na ca vaṭṭati.
Bhijjitvā nadiyādīnaṃ, patitaṃ toyasantike;
Taṭaṃ vaṭṭhaṃ vikopetuṃ, cātumāsampi vaṭṭati.
Sace patati toyasmiṃ, deve vuṭṭhepi vaṭṭati;
Cātumāsamatikkante, toye devo hi vassati.
Pāsāṇapiṭṭhiyaṃ soṇḍiṃ, khaṇanti yadi tattha tu;
Rajaṃ patati ce pubbaṃ, pacchā devobhivassati.
Sodhetuṃ bhindituṃ anto-cātumāsaṃ tu vaṭṭati;
Cātumāsakato uddhaṃ, vikopetuṃ na vaṭṭati.
Vārinā ¶ paṭhamaṃ puṇṇe, pacchā patati ce rajaṃ;
Taṃ vaṭṭati vikopetuṃ, toye devo hi vassati.
Allīyati phusāyante, piṭṭhipāsāṇake rajaṃ;
Cātumāsaccaye tampi, vikopetuṃ na vaṭṭati.
Sace akatapabbhāre, vammiko pana uṭṭhito;
Yathāsukhaṃ vikopeyya, cātumāsaccayepi ca.
Abbhokāse ¶ sace vaṭṭho, cātumāsaṃ tu vaṭṭati;
Rukkhe upacikādīnaṃ, mattikāyapi so nayo.
Mūsikukkara gokaṇṭa-gaṇḍuppādamalesupi;
Ayameva nayo vutto, asambaddhesu bhūmiyā.
Teheva sadisā honti, kasinaṅgalamattikā;
Acchinnā bhūmisambandhā, sā jātapathavī siyā.
Senāsanampi acchannaṃ, vinaṭṭhachadanampi vā;
Cātumāsakato uddhaṃ, ovaṭṭhaṃ na vikopaye.
Tato ‘‘gopānasiṃ bhittiṃ, thambhaṃ vā padarattharaṃ;
Gaṇhissāmī’’ti saññāya, gahetuṃ pana vaṭṭati.
Gaṇhantassiṭṭhakādīni, sace patati mattikā;
Anāpatti siyāpatti, mattikaṃ yadi gaṇhati.
Atinto mattikāpuñjo, antogehe sace siyā;
Anovaṭṭho ca bhikkhūnaṃ, sabbadā hoti kappiyo.
Vuṭṭhe puna ca gehasmiṃ, gehaṃ chādenti taṃ sace;
Cātumāsaccaye sabbo, tinto hoti akappiyo.
Yattakaṃ tattha tintaṃ tu, tattakaṃ hotyakappiyaṃ;
Atintaṃ tattha yaṃ yaṃ tu, taṃ taṃ hoti hi kappiyaṃ.
Temito ¶ vārinā so ce, ekābaddhova bhūmiyā;
Pathavī ceva sā jātā, na vaṭṭati tato paraṃ.
Abbhokāse ca pākāro, ovaṭṭho mattikāmayo;
Cātumāsaccaye ‘‘jātā, pathavī’’ti pavuccati.
Tattha laggaṃ rajaṃ saṇhaṃ, aghaṃsantova mattaso;
Chupitvā allahatthena, sace gaṇhāti vaṭṭati.
Sace iṭṭhakapākāro, yebhuyyakathale pana;
Ṭhāne tiṭṭhati so tasmā, vikopeyya yathāsukhaṃ.
Abbhokāse ṭhitaṃ thambhaṃ, cāletvā panito cito;
Pathaviṃ tu vikopetvā, gahetuṃ na ca vaṭṭati.
Aññampi ¶ sukkharukkhaṃ vā, khāṇukaṃ vāpi gaṇhato;
Ayameva nayo doso, ujumuddharato na ca.
Pāsāṇaṃ yadi vā rukkhaṃ, uccāletvā pavaṭṭati;
Na doso suddhacittassa, sace pathavi bhijjati.
Phālentānampi dārūni, sākhādīni ca kaḍḍhato;
Ayameva nayo vutto, bhūmiyaṃ suddhacetaso.
Kaṇṭakaṃ sūcimaṭṭhiṃ vā, khilaṃ vā bhūmiyaṃ pana;
Ākoṭetuṃ pavesetuṃ, bhikkhuno na ca vaṭṭati.
‘‘Ahaṃ passāvadhārāya, bhindissāmī’’ti mediniṃ;
Bhikkhussa pana passāva-mevaṃ kātuṃ na vaṭṭati.
Anāpatti karontassa, sace bhijjati medinī;
Samajjato samaṃ kātuṃ, ghaṃsituṃ na ca vaṭṭati.
Pādaṅguṭṭhena vā bhūmiṃ, likhitumpi na vaṭṭati;
Bhindantena ca pādehi, tathā caṅkamitumpi vā.
Pathaviṃ allahatthena, chupitvā sukhumaṃ rajaṃ;
Aghaṃsanto gahetvā ce, hatthaṃ dhovati vaṭṭati.
Sayaṃ ¶ dahati ce bhūmiṃ, dahāpeti parehi vā;
Āpattantamaso pattaṃ, dahantassāpi bhikkhuno.
Ṭhānesu yattakesvaggiṃ, deti dāpeti vā pana;
Tattakāneva bhikkhussa, honti pācittiyānipi.
Ṭhapetuṃ bhikkhuno aggiṃ, bhūmiyaṃ na ca vaṭṭati;
Kapāle pattapacane, ṭhapetuṃ pana vaṭṭati.
Aggiṃ upari dārūnaṃ, ṭhapetuṃ na ca vaṭṭati;
Dahanto tāni gantvā so, bhūmiṃ dahati ce pana.
Eseva ca nayo vutto, iṭṭhakāvāsakādisu;
Ṭhapetuṃ iṭṭhakādīnaṃ, matthakesveva vaṭṭati.
Kasmā panāti ce? Tesa-manupādānabhāvato;
Khāṇuke sukkharukkhe vā, aggiṃ dātuṃ na vaṭṭati.
Anāpatti ¶ tiṇukkaṃ tu, gahetvā pana gacchato;
Ḍayhamāne tu hatthasmiṃ, sace pāteti bhūmiyaṃ.
Puna taṃ patitaṭṭhāne, datvā tassa panindhanaṃ;
Aggiṃ vaṭṭati kātunti, mahāpaccariyaṃ rutaṃ.
Tassāpathaviyaṃyeva, pathavīti ca saññino;
Vimatissubhayatthāpi, dukkaṭaṃ pariyāputaṃ.
Anāpatti ‘‘imaṃ jāna, imamāhara dehi’’ti;
Vadantassa, sacittañca, tisamuṭṭhānameva ca.
Pathavīkhaṇanakathā.
Musāvādavaggo paṭhamo.
Bhavantassa ¶ ca bhūtassa, bhūtagāmassa bhikkhuno;
Pātabyatānimittaṃ tu, pācittiyamudīritaṃ.
Udakaṭṭho thalaṭṭhoti, duvidho hoti so pana;
Tilabījādiko tattha, sapaṇṇopi apaṇṇako.
Udakaṭṭhoti viññeyyo, sabbo sevālajātiko;
Vikopentassa taṃ sabbaṃ, tassa pācittiyaṃ siyā.
Viyūhitvā tu hatthena, nhāyituṃ pana vaṭṭati;
Hoti tassa ca sabbampi, ṭhānañhi sakalaṃ jalaṃ.
Udakena vinā cecca, taṃ panuddharituṃ jalā;
Na ca vaṭṭati bhikkhussa, ṭhānasaṅkamanañhi taṃ.
Udakenukkhipitvā taṃ, pakkhipantassa vārisu;
Vaṭṭatīti ca niddiṭṭhaṃ, sabbaaṭṭhakathāsupi.
Jale vallitiṇādīni, uddharantassa toyato;
Vikopentassa vā tattha, hoti pācitti bhikkhuno.
Parehuppāṭitānettha, vikopentassa dukkaṭaṃ;
Gacchanti hi yato tāni, bījagāmena saṅgahaṃ.
Thalaṭṭhe ¶ chinnarukkhānaṃ, ṭhito haritakhāṇuko;
Uddhaṃ vaḍḍhanako tassa, bhūtagāmena saṅgaho.
Nāḷikerādikānampi, khāṇu uddhaṃ na vaḍḍhati;
Tasmā tassa kato hoti, bījagāmena saṅgaho.
Tathā kadaliyā khāṇu, phalitāya pakāsito;
Aphalitāya yo khāṇu, bhūtagāmena so mato.
Phalitā kadalī yāva, nīlapaṇṇā ca tāva sā;
Naḷaveḷutiṇādīna-mayameva vinicchayo.
Aggato ¶ pana paṭṭhāya, yadāyaṃ veḷu sussati;
Tadā saṅgahito hoti, bījagāmena nāmaso.
Indasālādirukkhānaṃ, bījagāmena saṅgaho;
Chinditvā ṭhapitānaṃ tu, viññeyyo vinayaññunā.
Maṇḍapādīnamatthāya, nikkhaṇanti ca te sace;
Niggate mūlapaṇṇasmiṃ, bhūtagāmena saṅgaho.
Mūlamattepi vā yesaṃ, paṇṇamattepi vā pana;
Niggatepi kato tesaṃ, bījagāmena saṅgaho.
Sakandā pana tālaṭṭhi, bījagāmoti vuccati;
Pattavaṭṭi yadā nīlā, niggacchati tadā na ca.
Nāḷikeratacaṃ bhitvā, dantasūcīva aṅkuro;
Niggacchati tadā sopi, bījagāmoti vuccati.
Migasiṅgasamānāya, satiyā pattavaṭṭiyā;
Aniggatepi mūlasmiṃ, bhūtagāmoti vuccati.
Na honti haritā yāva, vīhiādīnamaṅkurā;
Niggatesupi paṇṇesu, bījagāmena saṅgaho.
Cattāro bhāṇavārā niṭṭhitā.
Ambajambuṭṭhikādīna-meseva ca vinicchayo;
Vandākā vāpi aññaṃ vā, rukkhe jāyati yaṃ pana.
Rukkhovassa ¶ siyā ṭhānaṃ, vikopetuṃ na vaṭṭati;
Amūlavalliādīna-mayameva vinicchayo.
Pākārādīsu sevālo, aggabījanti vuccati;
Yāva dve tīṇi pattāni, na sañjāyanti tāva so.
Pattesu pana jātesu, vatthu pācittiyassa so;
Ghaṃsitvā pana taṃ tasmā, apanetuṃ na vaṭṭati.
Sevāle ¶ bahi pānīya-ghaṭādīnaṃ tu dukkaṭaṃ;
Abbohārova so anto, pūvādīsupi kaṇṇakaṃ.
Pāsāṇadaddusevāla-seleyyappabhutīni ca;
Honti dukkaṭavatthūni, apattānīti niddise.
Pupphitaṃ tu ahicchattaṃ, abbohārikataṃ gataṃ;
Sace taṃ makuḷaṃ hoti, hoti dukkaṭavatthukaṃ.
Rukkhe tacaṃ vikopetvā, tathā pappaṭikampi ca;
Niyyāsampi panallasmiṃ, gahetuṃ na ca vaṭṭati.
Nuhiādīsu rukkhesu, tālapaṇṇādikesu vā;
Likhato tatthajātesu, pācittiyamudīraye.
Pupphaṃ paṇḍupalāsaṃ vā, phalaṃ vā pakkameva vā;
Pātentassa ca cāletvā, pācittiyamudīritaṃ.
Nāmetvā phaliniṃ sākhaṃ, dātuṃ vaṭṭati gaṇhato;
Sayaṃ khāditukāmo ce, dātumevaṃ na vaṭṭati.
Ukkhipitvā paraṃ kañci, gāhāpetumpi vaṭṭati;
Pupphāni ocinantesu, ayameva vinicchayo.
Yesaṃ ruhati rukkhānaṃ, sākhā tesampi sākhinaṃ;
Kappiyaṃ tamakāretvā, vikopentassa dukkaṭaṃ.
Ayameva nayo alla-siṅgiverādikesupi;
Dukkaṭaṃ bījagāmesu, niddiṭṭhattā mahesinā.
‘‘Rukkhaṃ chinda lataṃ chinda, kandaṃ mūlampi uddhara;
Uppāṭehī’’ti vattumpi, vaṭṭatevāniyāmato.
‘‘Ambaṃ ¶ jambumpi nimbaṃ vā, chinda bhinduddharā’’ti vā;
Gahetvā pana nāmampi, vaṭṭatevāniyāmato.
‘‘Imaṃ ¶ rukkhaṃ imaṃ valliṃ, imaṃ challiṃ imaṃ lataṃ;
Chinda bhindā’’ti vā vattuṃ, niyametvā na vaṭṭati.
Pūretvā ucchukhaṇḍānaṃ, pacchiyo āharanti ce;
Sabbameva kataṃ hoti, ekasmiṃ kappiye kate.
Ekato pana baddhāni, ucchudārūni honti ce;
Kappiyaṃ karonto pana, dāruṃ vijjhati vaṭṭati.
Valliyā rajjuyā vāpi, yāya baddhāni tāni hi;
Bhājanena samānattā, taṃ vijjhati na vaṭṭati.
Bhattaṃ maricapakkehi, missetvā āharanti ce;
Ekasitthepi bhattassa, sace vijjhati vaṭṭati.
Ayameva nayo vutto, tilataṇḍulakādisu;
Ekābaddhe kapitthepi, kaṭāhe kappiyaṃ kare.
Kaṭāhaṃ yadi muñcitvā, anto carati miñjakaṃ;
Bhindāpetvā kapitthaṃ taṃ, kāretabbaṃ tu kappiyaṃ.
Abhūtagāmabījesu, bhūtagāmādisaññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Atathāsaññino tattha, asañciccāsatissa ca;
Ummattakādikānañca, anāpatti pakāsitā.
Idañca tisamuṭṭhānaṃ, kriyaṃ saññāvimokkhakaṃ;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Bhūtagāmakathā.
Kate saṅghena kammasmiṃ, aññavādavihesake;
Tathā puna karontassa, hoti pācittiyadvayaṃ.
Tikapācittiyaṃ ¶ dhamme, adhamme tikadukkaṭaṃ;
Kamme aropite cevaṃ, vadantassa ca dukkaṭaṃ.
Āpattiṃ ¶ vāpi āpannaṃ, ajānantassa, ‘‘bhaṇḍanaṃ;
Bhavissatī’’ti saññissa, gilānassa na dosatā.
Adinnādānatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā;
Kriyākriyamidaṃ vuttaṃ, vedanā dukkhavedanā.
Aññavādakathā.
Ayasaṃ kattukāmova, sammatassa hi bhikkhuno;
Vadanto upasampanne, ujjhāpeti ca khīyati.
Tasmiṃ vatthudvaye tassa, hoti pācittiyadvayaṃ;
Tikapācittiyaṃ dhamme, adhamme tikadukkaṭaṃ.
Avaṇṇaṃnupasampanna-santike pana bhikkhuno;
Asammatassa bhikkhussa, bhāsato yassa kassaci.
Sāmaṇerassa vā vaṇṇaṃ, sammatāsammatassapi;
Vadato dukkaṭaṃ hoti, yassa kassaci santike.
Chandādīnaṃ vaseneva, karontaṃ bhaṇato pana;
Anāpatti kriyāsesa-manantarasamaṃ mataṃ.
Ujjhāpanakathā.
Ajjhokāse tu mañcādiṃ, attano vā parassa vā;
Atthāya santharāpetvā, santharitvāpi vā pana.
Nevuddhareyya saṅghassa, uddharāpeyya vā na taṃ;
Pakkamanto sace tassa, hoti pācitti bhikkhuno.
Vassike ¶ caturo māse, sace devo na vassati;
Ajjhokāse tathā cāpi, ṭhapetuṃ na ca vaṭṭati.
Yattha vassati hemante, cattāro aparepi ca;
Ṭhapetuṃ tattha mañcādiṃ, aṭṭha māse na vaṭṭati.
Kākādīnaṃ nivāsasmiṃ, rukkhamūle kadācipi;
Mañcādiṃ pana saṅghassa, ṭhapetuṃ na ca vaṭṭati.
Aññassatthāya ¶ yaṃ kiñci, santhataṃ yadi saṅghikaṃ;
Yattha katthaci vā ṭhāne, yena kenaci bhikkhunā.
Yāva so na nisīdeyya, ‘‘gacchā’’ti na vadeyya vā;
Tāva santhārakasseva, bhāro tanti pavuccati.
Sace taṃ sāmaṇerena, santharāpeti santhataṃ;
Santharāpitabhikkhussa, palibodhoti dīpito.
Santhataṃ bhikkhunā taṃ ce, bhāro tasseva tāva taṃ;
Yāva āṇāpako tattha, āgantvā na nisīdati.
Bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā, ārāmikamupāsakaṃ;
Anāpucchā niyyātetvā, saṅghikaṃ sayanāsanaṃ.
Leḍḍuppātamatikkamma, gacchato paṭhame pade;
Dukkaṭaṃ, dutiye vāre, pācittiyamudīritaṃ.
Ṭhatvā bhojanasālāyaṃ, vatvā yo sāmaṇerakaṃ;
Asukasmiṃ divāṭṭhāne, paññāpehīti mañcakaṃ.
Nikkhamitvā sace tasmā, ṭhānā aññattha gacchati;
Pāduddhārena so bhikkhu, kāretabboti dīpito.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, tikātītena satthunā;
Tathā puggalike tena, dīpitaṃ tikadukkaṭaṃ.
Cimiliṃ taṭṭikaṃ cammaṃ, phalakaṃ pādapuñchaniṃ;
Bhūmattharaṇakaṃ vāpi, uttarattharaṇampi vā.
Dārumattikabhaṇḍāni ¶ , pattādhārakameva vā;
Abbhokāse ṭhapetvā taṃ, gacchato hoti dukkaṭaṃ.
Sace āraññakenāpi, anovasse ca no sati;
Laggetvā pana rukkhasmiṃ, gantabbaṃ tu yathāsukhaṃ.
Yathā upacikādīhi, na khajjati na lujjati;
Tathā katvāpi taṃ sabbaṃ, gantuṃ pana ca vaṭṭati.
Anāpattuddharāpetvā, āpucchitvāpi gacchato;
Attano santake ruddhe, āpadāsupi bhikkhuno.
Samuṭṭhānādayo ¶ sabbe, kathinena samā matā;
Kriyākriyamidaṃ vutta-mayameva visesatā.
Paṭhamasenāsanakathā.
Bhisicimilikā bhūma-ttharaṇaṃ uttarattharaṃ;
Taṭṭikā cammakhaṇḍo ca, paccattharanisīdanaṃ.
Santhāro tiṇapaṇṇānaṃ, seyyā dasavidhā siyā;
Sabbacchannaparicchanne, vihāre bhikkhu yo pana.
Etaṃ dasavidhaṃ seyyaṃ, santharitvāpi vā sayaṃ;
Anuddharitvānāpucchā, atikkamati taṃ sace.
Ārāmassūpacāraṃ vā, parikkhepaṃ panassa vā;
Paṭhame dukkaṭaṃ pāde, pācitti dutiye siyā.
Senāsanassa seyyāya, ubhayesaṃ vināsato;
Gacchato santharitvanto-gabbhe pācitti vaṇṇitā.
Upacāre vihārassa, dukkaṭaṃ maṇḍapādike;
Gacchato santharitvā vā, seyyāmattaṃ vināsato.
Tikapācittiyaṃ ¶ vuttaṃ, saṅghike dasavatthuke;
Tathā puggalike tassa, dīpitaṃ tikadukkaṭaṃ.
Anāpattuddharitvā vā, āpucchaṃ vāpi gacchato;
Palibuddhepi vāññena, attano santakepi vā.
Sāpekkhova ca gantvā taṃ, tattha ṭhatvāpi pucchati;
Samuṭṭhānādayo sabbe, anantarasamā matā.
Dutiyasenāsanakathā.
Yo pubbupagataṃ bhikkhuṃ, jānaṃ anupakhajja ca;
Kappeyya saṅghikāvāse, seyyaṃ pācittiyassa ce.
Pādadhovanapāsāṇā, pavisantassa bhikkhuno;
Yāva taṃ mañcapīṭhaṃ vā, nikkhamantassa vā pana.
Mañcapīṭhakato ¶ yāva, passāvaṭṭhānameva tu;
Etthantare idaṃ ṭhānaṃ, upacāroti vuccati.
Tattha bādhetukāmassa, upacāre tu bhikkhuno;
Dasasvaññataraṃ seyyaṃ, santharantassa dukkaṭaṃ.
Nisīdantassa vā tattha, nipajjantassa vā pana;
Tathā dvepi karontassa, hoti pācittiyadvayaṃ.
Punappunaṃ karontassa, payogagaṇanāvasā;
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, puggale tikadukkaṭaṃ.
Vuttūpacāraṃ muñcitvā, seyyaṃ santharatopi vā;
Vihārassūpacāre vā, ajjhokāsepi vā pana.
Santharāpayato vāpi, tattha tassa nisīdato;
Sabbattha dukkaṭaṃ vuttaṃ, nivāso ca nivārito.
Anāpatti ¶ gilānassa, sītāduppīḷitassa vā;
Āpadāsupi bhikkhussa, tathā ummattakādino.
Samuṭṭhānādayo sabbe, paṭhamantimavatthunā;
Sadisāti ca viññeyyā, hotīdaṃ dukkhavedanaṃ.
Anupakhajjakathā.
Vihārā saṅghikā bhikkhuṃ, nikkaḍḍheyya sace pana;
Nikkaḍḍhāpeyya vā kuddho, tassa pācittiyaṃ siyā.
Bahubhūmāpi pāsādā, payogenekakena yo;
Nikkaḍḍheti sace tassa, ekā pācitti dīpitā.
Ṭhapetvā ca ṭhapetvā ca, nikkaḍḍhantassa antarā;
Dvārānaṃ gaṇanāyassa, honti pācittiyo pana.
‘‘Nikkhamā’’ti vadantassa, vācāyapi ayaṃ nayo;
Āṇattiyā khaṇeyeva, āṇāpentassa dukkaṭaṃ.
Sace so sakimāṇatto, dvārepi bahuke pana;
Atikkāmeti ekāva, bahukāni bahūni ce.
Tassūpaṭṭhānasālādi-vihārassūpacārato ¶ ;
Kāyenapi ca vācāya, tathā nikkaḍḍhanepi ca.
Vihārassūpacārā vā, vihārā vāpi cetaraṃ;
Nikkaḍḍhantassa sabbesaṃ, parikkhārampi dukkaṭaṃ.
Asambaddhesu bhikkhussa, parikkhāresu paṇḍito;
Vatthūnaṃ gaṇanāyassa, dukkaṭaṃ paridīpaye.
Antevāsimalajjiṃ vā, tathā saddhivihārikaṃ;
Nikkaḍḍhantassa ummattaṃ, sayaṃ ummattakassa ca.
Attano ¶ vasanaṭṭhānā, tathā vissāsikassa vā;
Parikkhārañca vā tesaṃ, anāpatti pakāsitā.
Saṅghārāmāpi sabbasmā, tathā kalahakārakaṃ;
Idaṃ tu tisamuṭṭhānaṃ, vedanā dukkhavedanā.
Nikkaḍḍhanakathā.
Majjhimāsīsaghaṭṭāya, vehāsakuṭiyūpari;
Āhaccapādake mañce, pīṭhe vā pana bhikkhuno.
Nisīdantassa vā tasmiṃ, nipajjantassa vā pana;
Payogagaṇanāyeva, tassa pācittiyo siyuṃ.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, puggale tikadukkaṭaṃ;
Heṭṭhā aparibhoge vā, sīsaghaṭṭāya vā pana.
Avehāsavihāre vā, attano santakepi vā;
Vissāsikavihāre vā, na dosummattakādino.
Yattha paṭāṇi vā dinnā, tattha ṭhatvā lageti vā;
Idameḷakalomena, samuṭṭhānaṃ samaṃ mataṃ.
Vehāsakuṭikathā.
Yāva dvārassa kosamhā, aggaḷaṭṭhapanāya tu;
Bhikkhunā limpitabbaṃ vā, lepāpetabbameva vā.
Ñeyyo ¶ ālokasandhīnaṃ, parikammepyayaṃ nayo;
Chadanassa dvattipariyāyaṃ, ṭhitena harite pana.
Adhiṭṭheyyaṃ tato uddhaṃ, adhiṭṭheti sace pana;
Tassa pācittiyaṃ hoti, dukkaṭaṃ tattha tiṭṭhato.
Piṭṭhivaṃse ¶ ṭhito koci, chadanassa mukhavaṭṭiyā;
Yasmiṃ ṭhāne ṭhitaṃ bhikkhuṃ, olokento na passati.
Tasmiṃ ṭhāne pana ṭhātuṃ, neva bhikkhussa vaṭṭati;
Vihārassa patantassa, patanokāsato hi taṃ.
Ūnakadvattipariyāye, atirekoti saññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Na doso dvattipariyāye, leṇe tiṇakuṭīsu vā;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Dvattipariyāyakathā.
Jānaṃ sappāṇakaṃ toyaṃ, tiṇaṃ vā mattikampi vā;
Yadi siñceyya pācitti, siñcāpeyya parehi vā.
Acchinditvā sace dhāraṃ, mattikaṃ siñcato pana;
Ekasmimpi ghaṭe ekā, pācitti paridīpitā.
Vicchindati sace dhāraṃ, payogagaṇanāvasā;
Sammukhampi karontassa, mātikaṃ sandamānakaṃ.
Ekāva ce siyāpatti, divasampi ca sandatu;
Bandhato tattha tatthassa, payogagaṇanā siyā.
Sace sakaṭapuṇṇampi, mattikaṃ tiṇameva vā;
Udake pakkhipantassa, ekā pācitti ekato.
Ekekaṃ pakkhipantassa, payogagaṇanāya ce;
Khayaṃ vā āvilattaṃ vā, jalaṃ gacchati tādise.
‘‘Siñcāhī’’ti vadantassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ;
Ekāyāṇattiyā ekā, divasampi ca siñcato.
Appāṇe ¶ ¶ udake suddhe, sappāṇamiti saññino;
Sabbattha vimatissāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Sabbatthāpāṇasaññissa, asañciccāsatissa vā;
Ajānato anāpatti, tathā ummattakādino.
Sappāṇakattaṃ toyassa, sappāṇanti vijānanaṃ;
Vinā vadhakacittena, tiṇādīnaṃ nisecanaṃ.
Cattārevassa aṅgāni, niddiṭṭhāni mahesinā;
Adinnādānatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Idaṃ paṇṇattivajjañca, ticittañcāti dīpitaṃ;
Idamevettha niddiṭṭhaṃ, tassa cassa visesanaṃ.
Sappāṇakakathā.
Senāsanavaggo dutiyo.
Bhikkhussāṭṭhaṅgayuttassa, bhikkhunovādasammuti;
Idha ñatticatutthena, anuññātā mahesinā.
Yo tāyāsammato bhikkhu, garudhammehi aṭṭhahi;
Ekaṃ sambahulā vāpi, bhikkhunisaṅghameva vā.
Osārentova te dhamme, ovadeyya sace pana;
Ovādapariyosāne, tassa pācittiyaṃ siyā.
Aññena pana dhammena, ovadantassa dukkaṭaṃ;
Ekatoupasampannaṃ, garudhammehi vā tathā.
Bhikkhūnaṃ santikeyeva, upasampannabhikkhuniṃ;
Tathā, liṅgavipallāse, pācitteva pakāsitā.
Sammatassāpi ¶ bhikkhussa, dukkaṭaṃ samudīritaṃ;
Ovādaṃ aniyādetvā, dhammenaññena bhāsato.
‘‘Samaggamhā’’ti vuttepi, aññenovadato tathā;
‘‘Vaggamhā’’ti ca vuttepi, garudhammehi dukkaṭaṃ.
Agaṇhantassa ¶ ovādaṃ, apaccāharatopi taṃ;
Ṭhapetvā dukkaṭaṃ bālaṃ, gilānaṃ gamikaṃ siyā.
Adhamme pana kammasmiṃ, adhammanti ca saññino;
Vagge bhikkhunisaṅghasmiṃ, tikapācittiyaṃ siyā.
Tathā vematikassāpi, dhammakammanti saññino;
Nava pācittiyo vuttā, samaggepi ca tattakā.
Navakānaṃ vasā dvinnaṃ, aṭṭhārasa bhavanti tā;
Dukkaṭaṃ dhammakammepi, sattarasavidhaṃ siyā.
‘‘Osārehī’’ti vutto vā, pañhaṃ puṭṭho katheti vā;
Sikkhamānāya vā neva, doso ummattakādino.
Vācuggatāva kātabbā, paguṇā dvepi mātikā;
Suttantato ca cattāro, bhāṇavārā pakāsitā.
Eko parikathatthāya, kathāmaggo pakāsito;
Maṅgalāmaṅgalatthāya, tissoyevānumodanā.
Uposathādiatthāya, kammākammavinicchayo;
Kammaṭṭhānaṃ tathā ekaṃ, uttamatthassa pāpakaṃ.
Ettakaṃ uggahetvāna, pañcavasso bahussuto;
Muñcitvā nissayaṃ kāmaṃ, vasituṃ labhatissaro.
Vācuggatā vibhaṅgā dve, paguṇā byañjanādito;
Catūsvapi nikāyesu, eko vā potthakopi ca.
Kammākammañca vattāni, uggahetabbamettakaṃ;
Sabbantimaparicchedo, dasavasso sace pana.
Bahussuto ¶ disāmokkho, yenakāmaṃgamo siyā;
Parisaṃ labhate kāmaṃ, upaṭṭhāpetumissaro.
Yassa sāṭṭhakathaṃ sabbaṃ, vācuggaṃ piṭakattayaṃ;
Soyaṃ bahussuto nāma, bhikkhunovādako siyā.
Assāsammatatādīni ¶ , tīṇi aṅgāni dīpaye;
Padasodhammatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Ovādakathā.
Pācitti garudhammehi, dhammenaññena vā pana;
Hotyatthaṅgate sūriye, ovadantassa bhikkhuniṃ.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, sammatassāpi bhikkhuno;
Ekatoupasampannaṃ, ovadantassa dukkaṭaṃ.
Tathānatthaṅgate sūriye, gate atthanti saññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Uddesādinayenassa, anāpatti pakāsitā;
Anantarasamā sesā, samuṭṭhānādayo nayā.
Atthaṅgatasūriyakathā.
Bhikkhuniṃ ovadantassa, gantvā bhikkhunupassayaṃ;
Garudhammehi aññatra, kālā pācittiyaṃ siyā.
Sace asammato hoti, hoti pācittiyadvayaṃ;
Atthaṅgate ca sūriye, sace vadati tīṇipi.
Aññena pana dhammena, vadato dukkaṭadvayaṃ;
Ekaṃ pācittiyaṃ hoti, bhikkhuno rattihetukaṃ.
Sammatassāpi bhikkhussa, hoti pācittiyadvayaṃ;
Garudhammanidānassa, sammatattā abhāvato.
Tassevaññena ¶ dhammena, ovadantassa dukkaṭaṃ;
Sammatattā anāpatti, ekā pācitti rattiyaṃ.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, dukkaṭaṃ itaradvaye;
Ekatoupasampannaṃ, ovadantassa dukkaṭaṃ.
Tathā aññena dhammena, gantvā bhikkhunupassayaṃ;
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinena samā matā.
Bhikkhunupassayakathā.
Cīvarādīnamatthāya ¶ , ovadantīti bhikkhuniṃ;
Vadato sammate bhikkhu, tassa pācittiyaṃ siyā.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, tatheva tikadukkaṭaṃ;
Saṅghenāsammataṃ bhikkhuṃ, vadantassa ca dukkaṭaṃ.
Tathevānupasampannaṃ, sammataṃ vā asammataṃ;
Na doso āmisatthāya, ovadantassa bhāsato.
Tathā ummattakādīnaṃ, anāpatti pakāsitā;
Idañhi tisamuṭṭhānaṃ, vedanā dukkhavedanā.
Āmisakathā.
Sace bhikkhuniyā bhikkhu, dadeyya pana cīvaraṃ;
Aññātikāya pācitti, ṭhapetvā pārivattakaṃ.
Cīvarassa paṭiggāha-sikkhāpadasamo nayo;
Avaseso mato saddhiṃ, samuṭṭhānādinā pana.
Tattha bhikkhuniyā dinnaṃ, cīvaraṃ idha bhikkhunā;
Tattha nissaggiyaṃ suddha-pācitti idha sūcitā.
Cīvaradānakathā.
Cīvaraṃ ¶ yo hi sibbeyya, sibbāpeyya parena vā;
Aññātikāya pācitti, hoti bhikkhuniyā pana.
Yaṃ vā nivāsituṃ sakkā, yaṃ vā pārupanūpagaṃ;
Cīvaranti adhippeto, idamettha mahesinā.
Sayaṃ sūciṃ pavesetvā, sibbantassa ca bhikkhuno;
Sūcinīharaṇe tassa, pācittiyamudīritaṃ.
Satakkhattumpi vijjhitvā, sakiṃ nīharato pana;
Ekaṃ pācittiyaṃ vuttaṃ, payogassa vasā bahū.
‘‘Sibbā’’ti pana āṇatto, avisesena bhikkhunā;
Niṭṭhāpeti sace sabbaṃ, ekaṃ pācittiyaṃ siyā.
‘‘Yamettha ¶ cīvare kammaṃ, bhāro sabbaṃ tavā’’ti hi;
Āṇatto bhikkhunā sabbaṃ, niṭṭhāpeti sace pana.
Bhikkhussāṇāpakasseva, ekāyāṇattiyā pana;
Honti pācittiyāpatti, anekārāpathe pathe.
Punappunāṇāpentassa, anekāṇattiyaṃ pana;
Kā hi nāma kathā atthi? Tikapācittiyaṃ siyā.
Ñātikāya ca aññāti-saññissa vimatissa vā;
Ekatoupasampanna-cīvare dukkaṭaṃ siyā.
Ṭhapetvā cīvaraṃ aññaṃ, parikkhārañca sibbato;
Anāpatti viniddiṭṭhā, sikkhamānādikāyapi.
Sañcarittasamuṭṭhānaṃ, kriyaṃ paṇṇattivajjakaṃ;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Cīvarasibbanakathā.
Bhikkhu ¶ bhikkhuniyā saddhiṃ, saṃvidhāya panekato;
Paṭipajjeyya maggaṃ ce, aññatra samayā idha.
Gāmantarokkame vāpi, addhayojanatikkame;
Agāmake araññe vā, hoti āpatti bhikkhuno.
Etthākappiyabhūmaṭṭho, saṃvidhānaṃ karoti yo;
Saṃvidhānanimittaṃ tu, dukkaṭaṃ tassa dīpitaṃ.
Saṃvidhānaṃ karontassa, ṭhatvā kappiyabhūmiyaṃ;
Saṃvidhānanimittaṃ tu, na vadantassa dukkaṭaṃ.
Ubhayatthāpi pācitti, gacchantasseva bhikkhuno;
Anantarassa gāmassa, upacārokkame siyā.
Tatrāpi paṭhame pāde, dukkaṭaṃ samudīritaṃ;
Dutiye padavārasmiṃ, pācittiyamudīritaṃ.
Antarā saṃvidhānepi, bhikkhuno dukkaṭaṃ siyā;
Dvāramaggavisaṅkete, sati cāpatti vuccati.
Asaṃvidahite ¶ kāle, vidahitoti saññino;
Bhikkhusseva vidhānasmiṃ, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Samaye vidahitvā vā, visaṅketena gacchato;
Āpadāsu anāpatti, tathā ummattakādino.
Idaṃ catusamuṭṭhānaṃ, kāyato kāyavācato;
Kāyacittā samuṭṭhāti, kāyavācādikattayā.
Saṃvidhānakathā.
Ekamujjavaniṃ nāvaṃ, tathā ojavanimpi vā;
Abhirūheyya pācitti, saddhiṃ bhikkhuniyā sace.
Sagāmatīrapassena ¶ , gāmantaravasena vā;
Agāmatīrapassena, gamane addhayojane.
Tathā yojanavitthiṇṇa-nadīmajjhena gacchato;
Addhayojanasaṅkhāya, honti pācittiyo pana.
Yathāsukhaṃ samuddasmiṃ, sabbaaṭṭhakathāsu hi;
Nadiyaṃyeva āpatti, na samudde vicāritā.
Titthasampādanatthāya, uddhaṃ vā nadiyā adho;
Sace haranti taṃyuttā, anāpatti pakāsitā.
Tathā saṃvidahitvā vā, tiriyaṃ taraṇāya vā;
Āpadāsu viseso hi, anantarasamo mato.
Nāvābhiruhanakathā.
Ñatvā bhikkhuniyā bhattaṃ, bhuñjato paripācitaṃ;
Hitvā gihisamārambhaṃ, hoti pācitti bhikkhuno.
Bhojanaṃ pañcadhā vuttaṃ, gahaṇe tassa dukkaṭaṃ;
Ajjhohāresu sabbesu, tassa pācittiyo siyuṃ.
Santakaṃ ñātakādīnaṃ, gihisampāditampi vā;
Vinā bhikkhuniyā doso, bhuñjato paripācitaṃ.
Paripācitasaññissa ¶ , bhikkhussāparipācite;
Ubhosu vimatissāpi, hoti sabbattha dukkaṭaṃ.
Ekatoupasampanna-paripācitabhojanaṃ;
Ajjhohāravaseneva, dukkaṭaṃ paribhuñjato.
Aññaṃ vā pana yaṃ kiñci, ṭhapetvā pañcabhojanaṃ;
Bhuñjantassa anāpatti, yāgukhajjaphalādikaṃ.
Samuṭṭhānādayo ¶ tulyā, paṭhamantimavatthunā;
Idaṃ paṇṇattivajjaṃ tu, ticittañca tivedanaṃ.
Paripācitakathā.
Dutiyāniyateneva, dasamaṃ sadisaṃ mataṃ;
Idaṃ sikkhāpadaṃ sabbaṃ, samuṭṭhānanayādinā.
Rahonisajjakathā.
Bhikkhunivaggo tatiyo.
Eko āvasatho piṇḍo, agilānena bhikkhunā;
Bhuñjitabbo tato uddhaṃ, pācitti paribhuñjato.
Anodisseva paññatte, yāvadattheva bhikkhunā;
Bhuñjitabbaṃ sakiṃ tattha, tato uddhaṃ na vaṭṭati.
Dutiye divase tattha, gahaṇe dukkaṭaṃ mataṃ;
Ajjhohāresu sabbesu, tassa pācittiyo matā.
Kulenekena paññatte, saha nānākulehi vā;
Nānekaṭṭhānabhedesu, ekabhāgova vaṭṭati.
Nānāṭṭhānesu paññatto, yo ca, nānākulehi vā;
Bhuñjato pana sabbattha, na doso paṭipāṭiyā.
Paṭipāṭimasesena, khepetvā puna bhuñjato;
Ādito pana paṭṭhāya, na ca kappati bhikkhuno.
Anāpatti ¶ gilānassa, āgacchantassa gacchato;
Odissapi ca paññatte, paritte bhuñjato sakiṃ.
Yāguādīni ¶ niccampi, bhuñjituṃ pana vaṭṭati;
Sesameḷakalomena, samuṭṭhānādikaṃ samaṃ.
Āvasathakathā.
Aññatra samayā vuttā, pācitti gaṇabhojane;
Gaṇoti pana niddiṭṭhā, cattāro vā tatuttariṃ.
Yaṃ nimantanato vāpi, laddhaṃ viññattitopi vā;
Bhojanaṃ pana pañcannaṃ, hoti aññataraṃ idha.
Bhojanānampi pañcannaṃ, gahetvā nāmameva tu;
Nimanteti sace bhikkhū, cattāro bahukepi vā.
‘‘Odanaṃ bhojanaṃ bhattaṃ, sampaṭicchatha gaṇhatha’’;
Iti vevacaneheva, atha bhāsantarena vā.
Tato tassa ca te bhikkhū, sādiyitvā nimantanaṃ;
Ekato nānato vā ce, gantvā gaṇhanti ekato.
Sabbesaṃ hoti pācitti, gaṇabhojanakāraṇā;
Ekato gahaṇaṃ ettha, gaṇabhojanakāraṇaṃ.
Ekato nānato vāpi, gamanaṃ bhojanampi vā;
Kāraṇanti na taṃ viññū, bhaṇanti gaṇabhojane.
Sacepi odanādīnaṃ, gahetvā nāmameva vā;
Ekato nānato vāpi, viññāpetvā manussake.
Nānato vekato gantvā, sace gaṇhanti ekato;
Evampi pana hotīti, vaṇṇitaṃ gaṇabhojanaṃ.
Duvidhassāpi etassa, paṭiggahaṇakāraṇā;
Dukkaṭaṃ hoti pācitti, ajjhohāresu dīpitā.
Samayesu ¶ anāpatti, sattasvapi pakāsitā;
Gahetvā ekato dvinnaṃ, tiṇṇaṃ vā bhuñjataṃ tathā.
Muninānupasampanna-cāripattānimantitā ¶ ;
Catutthe ekato katvāpi, gaṇabhedo pakāsito.
Neva samayaladdhānaṃ, vasenapi hi sabbaso;
Gaṇabhedo panāpatti, veditabbā vibhāvinā.
Bhojanānañca pañcannaṃ, vasena gaṇabhojane;
Nattheva ca visaṅketaṃ, yāguādīsu taṃ siyā.
Gaṇabhojanasaññissa, bhikkhussāgaṇabhojane;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Bhojanāni ca pañceva, ṭhapetvā yāguādisu;
Anāpattīti ñātabbā, niccabhattādikesupi.
Tathā ummattakādīnaṃ, samuṭṭhānādinā pana;
Idaṃ eḷakalomena, sadisanti pakāsitaṃ.
Gaṇabhojanakathā.
Bahūhi yo bhikkhu manussakehi;
Nimantito pañcahi bhojanehi;
Hitvā sace pubbanimantanāya;
Vikappanaṃ pañcasu yassa kassa.
Pacchā nimantitaṃ bhattaṃ, tathā uppaṭipāṭiyā;
Bhuñjato ekasitthampi, tassa pācittiyaṃ siyā.
Bhojanānaṃ tu pañcannaṃ, yena kena nimantito;
Taṃ ṭhapetvā sace aññaṃ, bhojanaṃ paribhuñjati.
Tesameva ¶ ca pañcannaṃ, bhojanānaṃ mahesinā;
Etaṃ paramparaṃ nāma, bhojanaṃ paridīpitaṃ.
Yattha khīraṃ rasaṃ vāpi, ākiranti sace pana;
Yena ajjhotthaṭaṃ bhattaṃ, sabbamekarasaṃ siyā.
Koṭito pana paṭṭhāya, saṃsaṭṭhaṃ paribhuñjato;
Anāpattīti niddiṭṭhaṃ, mahāpaccariyaṃ pana.
Paramparanti ¶ saññāya, aparamparabhojane;
Tattha vematikassāpi, dukkaṭaṃ paribhuñjato.
Sakalenapi gāmena, pūgena nigamena vā;
Nimantitassa vā nicca-bhatte doso na vijjati.
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinenādinā samā;
Kriyākriyamidaṃ vuttaṃ, bhojanañcāvikappanaṃ.
Paramparabhojanakathā.
Pūvā paheṇakatthāya, paṭiyattā sace pana;
Pātheyyatthāya manthā vā, ye hi tattha ca bhikkhunā.
Dvattipattā gahetabbā, pūrā pūvehi sattuhi;
Tato ce uttariṃ tassa, hoti pācitti gaṇhato.
Gahetvā nikkhamantena, ‘‘dvattipattā mayā idha;
Gahitā pana pūvā’’ti, bhikkhuṃ disvā vade budho.
‘‘Mā kho tvaṃ paṭigaṇhā’’ti, avadantassa dukkaṭaṃ;
Gaṇhatopi ca taṃ sutvā, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Ūnakadvattipattesu, atirekoti saññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Yena ¶ tattha tayo laddhā, pattapūrā tato pana;
Dve saṅghassa padātabbā, dve ce eko, na ekato.
Apaheṇakapātheyyaṃ, avasesampi vā tato;
Santakaṃ ñātakādīnaṃ, dentānampi tadūnakaṃ.
Gaṇhatopi anāpatti, tathā ummattakādino;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Kāṇamātukathā.
Aññena pana pañcannaṃ, bhojanānaṃ pavārito;
Pācittinatirittaṃ ce, puna bhuñjati bhojanaṃ.
Asanaṃ ¶ bhojanañceva, hatthapāsābhihāratā;
Kāyavācāpaṭikkhepo, pañcaṅgehi pavāraṇā.
Odano sattu kummāso, maccho maṃsanti sabbaso;
Nippapañcena niddiṭṭhaṃ, bhojanaṃ pañcadhā mataṃ.
Odano tattha sattannaṃ, dhaññānaṃ odano mato;
Bhajjitānaṃ tu dhaññānaṃ, cuṇṇaṃ ‘‘sattū’’ti vuccati.
Kummāso yavakummāso, maccho vuccati odako;
Maṃsampi kappiyamaṃsaṃ, ayamettha vinicchayo.
Sāli vīhi yavo kaṅgu, varako godhumo tathā;
Kudrūsakoti sattete, dhaññā dhaññena desitā.
Sāmākāditiṇaṃ sabbaṃ, kudrūseneva dīpitaṃ;
Nīvāro sāliyaṃ vutto, varake varakacorako.
Sattannaṃ pana dhaññānaṃ, odano yāgu vā pana;
Aṅgasampattiyā yuttā, sañjaneti pavāraṇaṃ.
Hatthena ¶ gahitokāse, odhiṃ dasseti yā pana;
Yāgusā idha sabbāpi, odanoti pavuccati.
Abbhuṇhā pana yā yāgu, uddhanoropitā tanu;
Sace odhiṃ na dasseti, na janeti pavāraṇaṃ.
Puna sā sītalībhūtā, ghanabhāvaṃ gatā sace;
Odhiṃ dasseti so pubbe, tanubhāvo na rakkhati.
Takkadhaññarasādīni, āropetvā bahūnipi;
Phalapaṇṇakaḷīrāni, pakkhipitvāna tattha ca.
Taṇḍule muṭṭhimattepi, pakkhipitvā pacanti ce;
Odhiṃ pana ca dasseti, sañjaneti pavāraṇaṃ.
Rase dhaññarase khīre, vākiritvāna odanaṃ;
‘‘Yāguṃ gaṇhatha, yāgu’’nti, vatvā denti sace pana.
Kiñcāpi tanukā hoti, sañjaneti pavāraṇaṃ;
Taṃ pacitvā sace denti, yāgusaṅgahitā pana.
Chupanti ¶ macchamaṃsaṃ vā, tanukāyapi yāguyā;
Sace sāsapamattampi, paññāyati pavāraṇaṃ.
Macchamaṃsaraso suddho, saṃsatto rasayāgu vā;
Na cākappiyamaṃsaṃ vā, sañjaneti pavāraṇaṃ.
Ṭhapetvā vuttadhaññānaṃ, odanaṃ pana sabbaso;
Veḷutaṇḍulakādīnaṃ, na pavāreti odano.
Puthukā vā tato tāhi, katabhattampi sattupi;
Suddhā na pana pūvā vā, pavārenti kadācipi.
Kharapākena bhaṭṭhānaṃ, vīhīnaṃ taṇḍule pana;
Koṭṭetvā denti taṃ cuṇṇaṃ, sattusaṅgahitaṃ mataṃ.
Bhajjitānaṃ ¶ tu vīhīnaṃ, na pavārenti taṇḍulā;
Tesaṃ pana ca yaṃ cuṇṇaṃ, taṃ janeti pavāraṇaṃ.
Kharapākena bhaṭṭhānaṃ, vīhīnaṃ kuṇḍakampi ca;
Sattunaṃ modako vāpi, sañjaneti pavāraṇaṃ.
Samapākena bhaṭṭhānaṃ, sukkhānaṃ ātapena ca;
Kuṇḍakaṃ pana vīhīnaṃ, na janeti pavāraṇaṃ.
Lājā vā pana teheva, katabhattampi sattu vā;
Khajjakaṃ pana suddhaṃ vā, na janeti pavāraṇaṃ.
Pūritaṃ macchamaṃsehi, taṃ janeti pavāraṇaṃ;
Yaṃ kiñci bhajjitaṃ piṭṭhaṃ, na pavāreti suddhakaṃ.
Yavehi katakummāso, pavāreti, na cāparo;
Macchamaṃsesu vattabbaṃ, pākaṭattā na vijjati.
Khādanto kappiyaṃ maṃsaṃ, nisedheti akappiyaṃ;
Na so tena pavāreti, avatthuttāti dīpitaṃ.
Tathevākappiyaṃ maṃsaṃ, khādanto kappiyaṃ sace;
Nisedheti pavāreti, vatthukattāti vaṇṇitaṃ.
Maṃsaṃ pana ca khādanto, kappiyaṃ vā akappiyaṃ;
Pavāreti nisedheti, kiñci kappiyabhojanaṃ.
Sace ¶ akappiyaṃ maṃsaṃ, khādantova akappiyaṃ;
Nisedhaṃ na pavāreti, tathā aññaṃ akappiyaṃ.
Sace ajjhohaṭaṃ hoti, sitthamekampi bhikkhunā;
Patte hatthe mukhe vāpi, bhojanaṃ pana vijjati.
Pavāraṇapahonaṃ ce, paṭikkhipati bhojanaṃ;
Pavāreti sace natthi, na pavāreti katthaci.
Gilitvā ca mukhe bhattaṃ, sesamādāya gacchati;
Antarā ca nisedhento, na pavāreti bhojanaṃ.
Mukhe ¶ ca bhattaṃ gilitañca hatthe;
Bhattaṃ tu aññassa ca dātukāmo;
Patte ca bhattaṃ puna dātukāmo;
Paṭikkhipanto na pavārito so.
Asanassa upacchedā, na pavāreti soti hi;
Kathayanti mahāpaññā, kāraṇākāraṇaññuno.
Gaṇhato pacchimaṃ aṅgaṃ, dadato purimaṃ pana;
Ubhinnaṃ aḍḍhateyyaṃ ce, vinā hatthaṃ pasāritaṃ.
Tasmiṃ abhihaṭaṃ ṭhāne, pavāraṇapahonakaṃ;
Tādisaṃ bhuñjamānova, nisedheti pavārito.
Hatthe ādhārake vāpi, pattaṃ ūrūsu vā ṭhitaṃ;
Āharitvā sace bhikkhu, ‘‘bhattaṃ gaṇhā’’ti bhāsati.
Anantare nisinnova, taṃ paṭikkhipato pana;
Abhihārassa cābhāvā, natthi tassa pavāraṇā.
Bhattapacchiṃ paṇāmetvā, ṭhapetvā purato ‘‘idaṃ;
Gaṇhāhī’’ti ca vuttepi, ayameva vinicchayo.
Anantarassa bhikkhussa, dīyamāne panetaro;
Pidahanto sakaṃ pattaṃ, hatthehi na pavārito.
Kāyenābhihaṭaṃ bhattaṃ, paṭikkhipati yo pana;
Kāyena vāpi vācāya, hoti kassa pavāraṇā.
Eko ¶ abhihaṭe bhatte, pavāraṇabhayā pana;
‘‘Ākirākira koṭṭetvā, koṭṭetvā pūrayā’’ti ca.
Sace vadati tassāpi, na panatthi pavāraṇā;
Iccevāha mahāthero, mahāpadumanāmako.
Samaṃsañhi ¶ rasaṃ netvā, gaṇhathāti rasaṃ vade;
Taṃ sutvā ca nisedhento, neva hoti pavārito.
‘‘Gaṇha maccharasaṃ sāraṃ, gaṇha maṃsarasa’’nti vā;
‘‘Idaṃ gaṇhā’’ti vā vutte, paṭikkhepe pavāraṇā.
Sace maṃsaṃ visuṃ katvā, ‘‘gaṇha maṃsarasa’’nti vā;
Vadeyyatthi ca maṃsaṃ ce, paṭikkhepe pavāraṇā.
Odanena ca pucchantaṃ, ‘‘muhuttaṃ āgamehi’’ti;
Gahaṇatthaṃ ṭhapentassa, neva tassa pavāraṇā.
Kaḷīrapanasādīhi, missakaṃ macchamaṃsakaṃ;
‘‘Kaḷīrasūpakaṃ gaṇha, panasabyañjana’’nti vā.
Vadanti ce paṭikkhepe, neva hoti pavāraṇā;
Apavāraṇahetūnaṃ, nāmena pana vuttato.
‘‘Macchasūpa’’nti vā vutte, ‘‘maṃsasūpa’’nti vā pana;
‘‘Idaṃ gaṇhā’’ti vā vutte, hotiyeva pavāraṇā.
Eseva ca nayo vutto, ñeyyo maṃsakarambake;
Sabbesu macchamaṃsehi, missakesu ayaṃ nayo.
Bhattasammissitaṃ yāguṃ, āharitvā sace pana;
‘‘Yāguṃ gaṇhā’’ti vuttasmiṃ, na pavāreti vārayaṃ.
‘‘Bhattaṃ gaṇhā’’ti vutte tu, pavāreti paṭikkhipaṃ;
Yena vāpucchito tassa, atthitāyāti kāraṇaṃ.
‘‘Yāgumissakaṃ gaṇhā’’ti, vutte tattha ca yāgu ce;
Samā bahutarā vā sā, na pavāreti so kira.
Mandā yāgu, bahuṃ bhattaṃ, sace hoti pavāraṇā;
Idaṃ sabbattha niddiṭṭhaṃ, kāraṇaṃ pana duddasaṃ.
Rasaṃ ¶ bahurase bhatte, khīraṃ vā bahukhīrake;
Gaṇhathāti visuṃ katvā, deti natthi pavāraṇā.
Gacchanteneva ¶ bhottabbaṃ, gacchanto ce pavārito;
Bhuñjitabbaṃ ṭhiteneva, ṭhatvā yadi pavārito.
Udakaṃ vāpi patvā so, sace tiṭṭhati kaddamaṃ;
Atirittaṃ tu kāretvā, bhuñjitabbaṃ tato puna.
Pīṭhake yo nisīditvā, pavāreti sace pana;
Āsanaṃ avicāletvā, bhuñjitabbaṃ yathāsukhaṃ.
Sace mañce nisīditvā, pavāreti tato pana;
Ito saṃsarituṃ etto, īsakampi na labbhati.
Tena mañcena naṃ saddhiṃ, vaṭṭataññatra nenti ce;
Evaṃ sabbattha ñātabbaṃ, viññunā vinayaññunā.
Nipajjitvāva bhottabbaṃ, nipanno ce pavārito;
Vāretukkuṭiko hutvā, bhuñjitabbaṃ tatheva ca.
Athālametaṃ sabbanti, vattabbaṃ tena bhikkhunā;
Atirittaṃ karontena, onametvāna bhājanaṃ.
Kappiyaṃ pana kātabbaṃ, na patteyeva kevalaṃ;
Pacchiyaṃ yadi vā kuṇḍe, kātuṃ vaṭṭati bhājane.
Pavāritānaṃ apavāritānaṃ;
Aññesametaṃ pana vaṭṭateva;
Yenātirittaṃ tu kataṃ ṭhapetvā;
Tameva cekaṃ paribhuñjitabbaṃ.
Kappiyaṃ pana kāretvā, bhuñjantasseva bhikkhuno;
Byañjanaṃ vāpi yaṃ kiñci, patte tassākiranti ce.
Atirittaṃ tu kāretvā, bhuñjitabbaṃ tathā puna;
Yena taṃ akataṃ yaṃ vā, kātabbaṃ tena taṃ visuṃ.
Kataṃ ¶ akappiyādīhi, atirittaṃ tu sattahi;
Na gilānātirittañca, taṃ hotinatirittakaṃ.
Yopi ¶ pātova ekampi, sitthaṃ bhutvā nisīdati;
Upakaṭṭhūpanītampi, kātuṃ labhati kappiyaṃ.
Āhāratthāya yāmādi-kālikaṃ paṭigaṇhato;
Anāmisaṃ tamevassa, dukkaṭaṃ paribhuñjato.
Tathā anatirittanti, saññino atirittake;
Tattha vematikassāpi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Anāpattātirittaṃ tu, kārāpetvāna bhuñjato;
Gilānassātirittaṃ vā, tathā ummattakādino.
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinena samā matā;
Kappiyākaraṇañceva, bhojanañca kriyākriyaṃ.
Paṭhamapavāraṇakathā.
Yo panānatirittena, pavāreyya pavāritaṃ;
Jānaṃ āsādanāpekkho, bhutte pācitti tassa tu.
Dukkaṭaṃ abhihāre ca, gahaṇe itarassa hi;
Ajjhohārapayogesu, sabbesupi ca dukkaṭaṃ.
Bhojanassāvasānasmiṃ, pācitti paridīpitā;
Abhihārakabhikkhussa, sabbaṃ tasseva dassitaṃ.
Pavāritoti saññissa, bhikkhusmiṃ apavārite;
Vimatissubhayatthāpi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Anāpattātirittaṃ vā, kārāpetvāva deti ce;
Gilānassāvasesaṃ vā, aññassatthāya deti vā.
Sesaṃ ¶ sabbamasesena, anantarasamaṃ mataṃ;
Omasavādatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Dutiyapavāraṇakathā.
Khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā;
Kiñci vikāle yo pana bhikkhu;
Khādati ¶ bhuñjati vāpi ca taṃ;
So jinavuttaṃ dosamupeti.
Yamāmisagatañcettha, vanamūlaphalādikaṃ;
Kālikesvasammohatthaṃ, veditabbamidaṃ pana.
Mūlaṃ kandaṃ muḷālañca, matthakaṃ khandhakaṃ tacaṃ;
Pattaṃ pupphaṃ phalaṃ aṭṭhi, piṭṭhaṃ niyyāsameva ca.
Mūlakhādanīyādīnaṃ, mukhamattanidassanaṃ;
Bhikkhūnaṃ pāṭavatthāya, nāmatthesu nibodhatha.
Mūlakaṃ khārakañceva, vatthulaṃ taṇḍuleyyakaṃ;
Tambakaṃ jajjharikañca, caccu vajakalīpi ca.
Mūlāni evamādīnaṃ, sākānaṃ āmise pana;
Saṅgahaṃ idha gacchanti, āhāratthaṃ pharanti hi.
Chaḍḍenti jaraṭṭhaṃ chetvā, yaṃ taṃ vajakalissa tu;
Taṃ yāvajīvikaṃ vuttaṃ, sesānaṃ yāvakālikaṃ.
Haliddi siṅgiverañca, vacattaṃ ativisaṃ vacaṃ;
Usīraṃ bhaddamuttañca, tathā kaṭukarohiṇī.
Iccevamādikaṃ aññaṃ, pañcamūlādikaṃ bahu;
Nānappakārakaṃ mūlaṃ, viññeyyaṃ yāvajīvikaṃ.
Masālupiṇḍalādīnaṃ ¶ , vallīnaṃ āluvassa ca;
Kando uppalajātīnaṃ, tathā padumajātiyā.
Kadalīsiggutālānaṃ, māluvassa ca veḷuyā;
Satāvari kaserūnaṃ, kando ambāṭakassa ca.
Iccevamādayo kandā;
Dassitā yāvakālikā;
Dhoto so āmise vutto;
Kando yo khīravalliyā.
Adhoto lasuṇañceva, khīrakākoliādayo;
Kandā vākyapathātītā, viññeyyā yāvajīvikā.
Puṇḍarīkamuḷālañca ¶ , muḷālaṃ padumassa ca;
Evamādimanekampi, muḷālaṃ yāvakālikaṃ.
Tālahintālakuntāla-nāḷikerādisambhavaṃ;
Haliddisiṅgiverānaṃ, muḷālaṃ yāvajīvikaṃ.
Tālahintālakuntāla-kaḷīro ketakassa ca;
Kadalīnāḷikerānaṃ, matthakaṃ mūlakassa ca.
Khajjurerakavettānaṃ, ucchuveḷunaḷādinaṃ;
Sattannaṃ pana dhaññānaṃ, kaḷīro sāsapassa ca.
Iccevamādayoneke, matthakā yāvakālikā;
Aññe haliddiādīnaṃ, matthakā yāvajīvikā.
Tālakuntālakādīnaṃ, chinditvā pātito pana;
Gato jaraṭṭhabundo so, saṅgahaṃ yāvajīvike.
Khandhakhādanīyaṃ nāma, ucchukhandho pakāsito;
Sālakalyāṇiyā khandho, tathā pathaviyaṃ gato.
Evamuppalajātīnaṃ, daṇḍako yāvakāliko;
Paṇṇadaṇḍuppalādīnaṃ, sabbo padumajātiyā.
Yāvajīvikasaṅkhātā ¶ , karamaddādidaṇḍakā;
Tacesucchutacoveko, saraso yāvakāliko.
Mūlakaṃ khārako caccu, tambako taṇḍuleyyako;
Vatthulo cīnamuggo ca, ummā vajakalī tathā.
Jajjharī kāsamaddo ca, sellu siggu ca nāḷikā;
Varuṇo aggimantho ca, jīvantī sunisannako.
Rājamāso ca māso ca, nipphāvo migapupphikā;
Vaṇṭako bhūmiloṇīti, evamādimanekakaṃ.
Pattakhādanīyaṃ nāma, kathitaṃ yāvakālikaṃ;
Itarā ca mahāloṇi, dīpitā yāvajīvikā.
Yāvakālikamicceva, kathitaṃ ambapallavaṃ;
Nimbassa kuṭajassāpi, paṇṇaṃ sulasiyāpi ca.
Kappāsikapaṭolānaṃ ¶ , tesaṃ pupphaphalāni ca;
Phaṇijjakajjukānañca, paṇṇaṃ taṃ yāvajīvikaṃ.
Aṭṭhannaṃ mūlakādīnaṃ, pupphaṃ nipphāvakassa ca;
Tathā pupphaṃ karīrassa, pupphaṃ varuṇakassa ca.
Pupphaṃ kaserukassāpi, jīvantī siggupupphakaṃ;
Padumuppalajātīnaṃ, pupphānaṃ kaṇṇikāpi ca.
Nāḷikerassa tālassa, taruṇaṃ ketakassa ca;
Iccevamādikaṃ puppha-manekaṃ yāvakālikaṃ.
Yāvakālikapupphāni, ṭhapetvā pana sesakaṃ;
Yāvajīvikapupphanti, dīpaye sabbameva ca.
Tilakamakulasālamallikānaṃ ¶ ;
Kakudhakapitthakakundakaḷīnaṃ;
Kuravakakaravīrapāṭalīnaṃ;
Kusumamidaṃ pana yāvajīvikaṃ.
Ambambāṭakajambūnaṃ, phalañca panasassa ca;
Mātuluṅgakapitthānaṃ, phalaṃ tintiṇikassa ca.
Tālassa nāḷikerassa, phalaṃ khajjūriyāpi ca;
Labujassa ca cocassa, mocassa madhukassa ca.
Badarassa karamaddassa, phalaṃ vātiṅgaṇassa ca;
Kumbhaṇḍatipusānañca, phalaṃ eḷālukassa ca.
Rājāyatanaphalaṃ pussa-phalaṃ timbarukassa ca;
Evamādimanekampi, phalaṃ taṃ yāvakālikaṃ.
Tiphalaṃ pipphalī jāti-phalañca kaṭukapphalaṃ;
Goṭṭhaphalaṃ bilaṅgañca, takkolamaricāni ca.
Evamādīni vuttāni, avuttāni ca pāḷiyaṃ;
Phalāni pana gacchanti, yāvajīvikasaṅgahaṃ.
Panasambāṭakaṭṭhīni, sālaṭṭhi labujaṭṭhi ca;
Ciñcābimbaphalaṭṭhīni, pokkharaṭṭhi ca sabbaso.
Khajjūriketakādīnaṃ ¶ , tathā tālaphalaṭṭhi ca;
Evamādīni gacchanti, yāvakālikasaṅgahaṃ.
Punnāgamadhukaṭṭhīni, sellaṭṭhi tiphalaṭṭhi ca;
Evamādīni aṭṭhīni, niddiṭṭhāni anāmise.
Sattannaṃ pana dhaññānaṃ, aparaṇṇānameva ca;
Piṭṭhaṃ panasasālānaṃ, labujambāṭakassa ca.
Tālapiṭṭhaṃ ¶ tathā dhotaṃ, piṭṭhaṃ yaṃ khīravalliyā;
Evamādimanekampi, kathitaṃ yāvakālikaṃ.
Adhotaṃ tālapiṭṭhañca, piṭṭhaṃ yaṃ khīravalliyā;
Assagandhādipiṭṭhañca, hoti taṃ yāvajīvikaṃ.
Niyyāso ucchunibbatto, eko sattāhakāliko;
Avaseso ca hiṅgādi, niyyāso yāvajīviko.
Mūlādīsu mayā kiñci, mukhamattaṃ nidassitaṃ;
Etassevānusārena, seso ñeyyo vibhāvinā.
‘‘Bhuñjissāmi vikāle’’ti, āmisaṃ paṭigaṇhato;
Kāle vikālasaññissa, kāle vematikassa ca.
Dukkaṭaṃ, kālasaññissa, anāpatti pakāsitā;
Idaṃ eḷakalomena, samuṭṭhānādinā samaṃ.
Vikālabhojanakathā.
Bhojanaṃ sannidhiṃ katvā, khādanaṃ vāpi yo pana;
Bhuñjeyya vāpi khādeyya, tassa pācittiyaṃ siyā.
Bhikkhu yaṃ sāmaṇerānaṃ, pariccajatyanālayo;
Nidahitvā sace tassa, denti taṃ puna vaṭṭati.
Sayaṃ paṭiggahetvāna, apariccattameva yaṃ;
Dutiye divase tassa, nihitaṃ taṃ na vaṭṭati.
Tato ajjhoharantassa, ekasitthampi bhikkhuno;
Pācitti kathitā suddhā, suddhacittena tādinā.
Akappiyesu ¶ maṃsesu, manussasseva maṃsake;
Thullaccayena pācitti, dukkaṭena sahetare.
Yāmakālikasaṅkhātaṃ ¶ , pācitti paribhuñjato;
Dukkaṭāpattiyā saddhiṃ, āhāratthāya bhuñjato.
Sace pavārito hutvā, annaṃ anatirittakaṃ;
Bhuñjato pakataṃ tassa, hoti pācittiyadvayaṃ.
Thullaccayena saddhiṃ dve, maṃse mānusake siyuṃ;
Sese akappiye maṃse, dukkaṭena saha dvayaṃ.
Yāmakālikasaṅkhātaṃ, bhuñjato sati paccaye;
Sāmisena mukhena dve, ekameva nirāmisaṃ.
Tamevajjhoharantassa, āhāratthāya kevalaṃ;
Dvīsu tesu vikappesu, dukkaṭaṃ pana vaḍḍhati.
Vikāle bhuñjato suddhaṃ, sannidhipaccayāpi ca;
Vikālabhojanā ceva, hoti pācittiyadvayaṃ.
Maṃse thullaccayañceva, dukkaṭampi ca vaḍḍhati;
Manussamaṃse sese ca, yathānukkamato dvayaṃ.
Natthevānatirittampi, vikāle paribhuñjato;
Doso sabbavikappesu, bhikkhuno tannimittako.
Vikālapaccayā vāpi, na doso yāmakālike;
Sattāhakālikaṃ yāva-jīvikaṃ paṭigaṇhato.
Āhārasseva atthāya, gahaṇe duvidhassa tu;
Ajjhohārapayogesu, dukkaṭaṃ tu nirāmise.
Atha āmisasaṃsaṭṭhaṃ, gahetvā ṭhapitaṃ sace;
Puna ajjhoharantassa, pācitteva pakāsitā.
Kālo yāmo ca sattāhaṃ, iti kālattayaṃ idaṃ;
Atikkamayato doso, kālaṃ taṃ taṃ tu kālikaṃ.
Attanā tīṇi sambhinna-rasāni itarāni hi;
Sabhāvamupaneteva, yāvakālikamattano.
Evameva ¶ ¶ ca sesesu, kālikesu viniddise;
Imesu pana sabbesu, kālikesu catūsvapi.
Kālikadvayamādimhi, antovutthañca sannidhi;
Ubhayampi na hoteva, pacchimaṃ kālikadvayaṃ.
Akappiyāya kuṭiyā, vutthenantadvayena taṃ;
Gahitaṃ tadahe vāpi, dvayaṃ pubbaṃ na vaṭṭati.
Mukhasannidhi nāmāyaṃ, antovutthaṃ na kappati;
Iti vuttaṃ daḷhaṃ katvā, mahāpaccariyaṃ pana.
Na doso nidahitvāpi, paṭhamaṃ kālikattayaṃ;
Taṃ taṃ sakaṃ sakaṃ kāla-manatikkamma bhuñjato.
Tathā ummattakādīnaṃ, anāpatti pakāsitā;
Samameḷakalomena, samuṭṭhānādinā idaṃ.
Sannidhikārakathā.
Bhojanāni paṇītāni, agilāno panattano;
Atthāya viññāpetvāna, pācitti paribhuñjato.
‘‘Sappinā dehi bhattaṃ me, sasappiṃ sappimissakaṃ;
Sappibhattañca dehī’’ti, viññāpentassa dukkaṭaṃ.
Viññāpetvā tathā taṃ ce, dukkaṭaṃ paṭigaṇhato;
Puna ajjhoharantassa, pācitti pariyāputā.
Suddhāni sappiādīni, viññāpetvāna bhuñjato;
Sekhiyesupi viññatti, dukkaṭaṃ paridīpaye.
Tasmā paṇītasaṃsaṭṭhaṃ, viññāpetvāva bhuñjato;
Sattadhaññamayaṃ bhattaṃ, pācittiyamudīraye.
Sace ¶ ‘‘gosappinā mayhaṃ, dehi bhatta’’nti yācito;
Ajiyā sappiādīhi, visaṅketaṃ dadāti ce.
‘‘Sappinā dehi’’ vutto ce, navanītādikesupi;
Deti aññatarenassa, visaṅketanti dīpitaṃ.
Yena ¶ yena hi viññattaṃ, tasmiṃ mūlepi tassa vā;
Laddhepi pana taṃ laddhaṃ, hotiyeva na aññathā.
Ṭhapetvā sappiādīni, āgatāni hi pāḷiyaṃ;
Aññehi viññāpentassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Sabbehi sappiādīhi, viññāpetvāva ekato;
Bhuñjatekarasaṃ katvā, nava pācittiyo matā.
Akappiyena vuttepi, sappinā deti tena ce;
Gahaṇe paribhogepi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Gilānassa gilānoti, saññino vimatissa vā;
Dukkaṭaṃ muninā vuttaṃ, anāpatti pakāsitā.
Gilānakāle viññatta-magilānassa bhuñjato;
Gilānassāvasesaṃ vā, ñātakādīnameva vā.
Idaṃ catusamuṭṭhānaṃ, kāyato kāyavācato;
Kāyacittā tathā kāya-vācācittattayāpi ca.
Paṇītabhojanakathā.
Adinnañhi mukhadvāraṃ, āhāraṃ āhareyya yo;
Dantaponodakaṃ hitvā, tassa pācittiyaṃ siyā.
Hatthapāsobhinīhāro, majjhimuccāraṇakkhamo;
Manusso vāmanusso vā, deti kāyādinā tidhā.
Paṭiggaṇhāti ¶ taṃ bhikkhu, dīyamānaṃ sace dvidhā;
Evaṃ pañcaṅgasaṃyoge, gahaṇaṃ tassa rūhati.
Dāyako gaganaṭṭho ce, bhūmaṭṭho cetaro siyā;
Bhūmaṭṭhassa ca sīsena, gaganaṭṭhassa dehino.
Yamāsannataraṃ aṅgaṃ, orimantena tassa tu;
Dātuṃ vāpi gahetuṃ vā, vinā hatthaṃ pasāritaṃ.
Hatthapāso minetabbo, nagaṭṭhādīsvayaṃ nayo;
Evarūpe pana ṭhāne, ṭhatvā ce deti vaṭṭati.
Pakkhī ¶ vā mukhatuṇḍena, hatthī soṇḍāya vā pana;
Sace yaṃ kiñci pupphaṃ vā, phalaṃ vā deti vaṭṭati.
Bhattabyañjanapuṇṇāni, bhājanāni bahūnipi;
Sīsenādāya bhikkhussa, gantvā kassaci santikaṃ.
Īsakaṃ pana onatvā, ‘‘gaṇhā’’ti yadi bhāsati;
Tena hatthaṃ pasāretvā, heṭṭhimaṃ pana bhājanaṃ.
Paṭicchitabbaṃ taṃ eka- desenāpi ca bhikkhunā;
Honti ettāvatā tāni, gahitāneva sabbaso.
Tato paṭṭhāya taṃ sabbaṃ, oropetvā yathāsukhaṃ;
Ugghāṭetvā tato iṭṭhaṃ, gahetuṃ pana vaṭṭati.
Pacchiādimhi vattabba-matthi kiṃ ekabhājane;
Kājabhattaṃ haranto ce, onatvā deti vaṭṭati.
Tiṃsahattho siyā veḷu, antesu ca duve ghaṭā;
Sappino, gahitekasmiṃ, sabbaṃ gahitameva taṃ.
Bahupattā ca mañce vā, pīṭhe vā kaṭasārake;
Ṭhapitā dāyako hattha-pāse ṭhatvāna deti ce.
Paṭiggahaṇasaññāya, mañcādīni sace pana;
Nisīdati phusitvā yo, yañca pattesu dīyati.
Gahitaṃ ¶ tena taṃ sabbaṃ, hotiyeva na saṃsayo;
Paṭiggahessāmicceva, mañcādīni sace pana.
Gahitaṃ hoti taṃ sabbaṃ, āruhitvā nisīdati;
Āhacca kucchiyā kucchiṃ, ṭhitā pattā hi bhūmiyaṃ.
Yaṃ yaṃ aṅguliyā vāpi, phusitvā sūciyāpi vā;
Nisinno tattha tattheva, dīyamānaṃ tu vaṭṭati.
Kaṭasāre mahantasmiṃ, tathā hatthattharādisu;
Gaṇhato hatthapāsasmiṃ, vijjamāne tu vaṭṭati.
Tatthajātakapaṇṇesu, gahetuṃ na ca vaṭṭati;
Na panetāni kāyena, paṭibaddhāni honti hi.
Asaṃhārimapāsāṇe ¶ , phalake vāpi tādise;
Khāṇubaddhepi vā mañce, gahaṇaṃ neva rūhati.
Tintiṇikādipaṇṇesu, bhūmiyaṃ patthaṭesu vā;
Dhāretumasamatthattā, gahaṇaṃ na ca rūhati.
Hatthapāsamatikkamma, dīghadaṇḍena deti ce;
Vattabbo bhikkhunāgantvā, dehīti parivesako.
Sace patte rajo hoti, dhovitabbo jale sati;
Tasmiṃ asati puñchitvā, gahetabbo asesato.
Piṇḍāya vicarantassa, rajaṃ patati ce pana;
Bhikkhā paṭiggahetvāva, gahetabbā vijānatā.
Appaṭiggahite bhikkhuṃ, gaṇhato pana dukkaṭaṃ;
Paṭiggahetvānāpatti, pacchā taṃ paribhuñjato.
‘‘Paṭiggahetvā dethā’’ti, vutte taṃ vacanaṃ pana;
Asutvānādiyitvā vā, denti ce natthi dukkaṭaṃ.
Pacchā paṭiggahetvāva, gahetabbaṃ vijānatā;
Sace rajaṃ nipāteti, mahāvāto tato tato.
Na ¶ sakkā ca siyā bhikkhaṃ, gahetuṃ yadi bhikkhunā;
Aññassa dātukāmena, gahetuṃ pana vaṭṭati.
Sāmaṇerassa taṃ datvā, dinnaṃ vā tena taṃ puna;
Tassa vissāsato vāpi, bhuñjituṃ pana vaṭṭati.
Bhikkhācāre sace bhattaṃ, sarajaṃ deti bhikkhuno;
‘‘Paṭiggahetvā bhikkhaṃ tvaṃ, gaṇha vā bhuñja vā’’ti ca.
Vattabbo so tathā tena, kattabbañceva bhikkhunā;
Rajaṃ upari bhattassa, tassuplavati ce pana.
Kañjikaṃ tu pavāhetvā, bhuñjitabbaṃ yathāsukhaṃ;
Anto paṭiggahetabbaṃ, paviṭṭhaṃ tu sace pana.
Patitaṃ sukkhabhatte ce, apanīyāva taṃ rajaṃ;
Sukhumaṃ ce sabhattampi, bhuñjitabbaṃ yathāsukhaṃ.
Uḷuṅkenāharitvāpi ¶ , dentassa paṭhamaṃ pana;
Thevo uḷuṅkato patte, sace patati vaṭṭati.
Bhatte ākiramāne tu, carukena tato pana;
Masi vā chārikā vāpi, sace patati bhājane.
Tassa cābhihaṭattāpi, na doso upalabbhati;
Anantarassa bhikkhussa, dīyamānaṃ tu pattato.
Uppabhitvā sace patte, itarassa ca bhikkhuno;
Patati vaṭṭatevāyaṃ, paṭiggahitameva taṃ.
Pāyāsassa ca pūretvā, pattaṃ ce denti bhikkhuno;
Uṇhattā pana taṃ heṭṭhā, gahetuṃ na ca sakkati.
Vaṭṭatīti ca niddiṭṭhaṃ, gahetuṃ mukhavaṭṭiyaṃ;
Na sakkā ce gahetabbo, tathā ādhārakenapi.
Sace ¶ āsanasālāyaṃ, gahetvā pattamattano;
Niddāyati nisinnova, dīyamānaṃ na jānati.
Nevāhariyamānaṃ vā, appaṭiggahitameva taṃ;
Ābhogaṃ pana katvā ce, nisinno hoti vaṭṭati.
Sace hatthena muñcitvā, pattaṃ ādhārakampi vā;
Pelletvā pana pādena, niddāyati hi vaṭṭati.
Pādenādhārakaṃ akka-mitvāpi paṭigaṇhato;
Jāgarassāpi hoteva, gahaṇasmiṃ anādaro.
Tasmā taṃ na ca kātabbaṃ, bhikkhunā vinayaññunā;
Yaṃ dīyamānaṃ patati, gahetuṃ taṃ tu vaṭṭati.
Bhuñjantānañca dantā vā, khīyantipi nakhāpi vā;
Tathā pattassa vaṇṇo vā, abbohāranayo ayaṃ.
Satthakenucchuādīni, phālentānaṃ sace malaṃ;
Paññāyati hi taṃ tesu, siyā navasamuṭṭhitaṃ.
Paṭiggahetvā taṃ pacchā, khāditabbaṃ tu bhikkhunā;
Na paññāyati ce tasmiṃ, malaṃ vaṭṭati khādituṃ.
Pisantānampi ¶ bhesajjaṃ, koṭṭentānampi vā tathā;
Nisadodukkhalādīnaṃ, khīyanepi ayaṃ nayo.
Bhesajjatthāya tāpetvā, vāsiṃ khīre khipanti ce;
Uṭṭheti nīlikā tattha, satthake viya nicchayo.
Sace āmakatakke vā, khīre vā pakkhipanti taṃ;
Sāmapākanimittamhā, na tu muccati dukkaṭā.
Piṇḍāya vicarantassa, vassakālesu bhikkhuno;
Patte patati ce toyaṃ, kiliṭṭhaṃ kāyavatthato.
Pacchā paṭiggahetvā taṃ, bhuñjitabbaṃ yathāsukhaṃ;
Eseva ca nayo vutto, rukkhamūlepi bhuñjato.
Sattāhaṃ ¶ pana vassante, deve suddhaṃ jalaṃ sace;
Abbhokāsepi vā patte, toyaṃ patati vaṭṭati.
Odanaṃ pana dentena, sāmaṇerassa bhikkhunā;
Dātabbo acchupantena, tassa pattagatodanaṃ.
Paṭiggahetvā vā pattaṃ, dātabbo tassa odano;
Chupitvā deti ce bhattaṃ, taṃ panuggahitaṃ siyā.
Aññassa dātukāmena, pariccattaṃ sace pana;
Yāva hatthagataṃ tāva, paṭiggahitameva taṃ.
‘‘Gaṇhā’’ti nirapekkhova, pattamādhārake ṭhitaṃ;
Sace vadati pacchā taṃ, paṭiggaṇheyya paṇḍito.
Sāpekkhoyeva yo pattaṃ, ṭhapetvādhārake pana;
‘‘Etto pūvampi bhattaṃ vā, kiñci gaṇhā’’ti bhāsati.
Sāmaṇeropi taṃ bhattaṃ, dhovitvā hatthamattano;
Attapattagataṃ bhattaṃ, aphusitvā sace pana.
Pakkhipanto satakkhattuṃ, uddharitvāpi gaṇhatu;
Taṃpaṭiggahaṇe kiccaṃ, puna tassa na vijjati.
Attapattagataṃ bhattaṃ, phusitvā yadi gaṇhati;
Pacchā paṭiggahetabbaṃ, saṃsaṭṭhattā parena taṃ.
Bhikkhūnaṃ ¶ yāguādīnaṃ, pacane bhājane pana;
Pakkhipitvā ṭhapentena, aññassatthāya odanaṃ.
Bhājanupari hatthesu, sāmaṇerassa pakkhipe;
Patitaṃ hatthato tasmiṃ, na karoti akappiyaṃ.
Pariccattañhi taṃ evaṃ, akatvākirateva ce;
Bhuñjitabbaṃ tu taṃ katvā, pattaṃ viya nirāmisaṃ.
Sace yāgukuṭaṃ puṇṇaṃ, sāmaṇero hi dubbalo;
Bhikkhuṃ paṭiggahāpetuṃ, na sakkoti hi taṃ puna.
Kuṭassa ¶ gīvaṃ pattassa, ṭhapetvā mukhavaṭṭiyaṃ;
Bhikkhunā upanītassa, āvajjeti hi vaṭṭati.
Atha vā bhūmiyaṃyeva, hatthe bhikkhu ṭhapeti ce;
Āropeti pavaṭṭetvā, tattha ce pana vaṭṭati.
Bhattapacchucchubhāresu, ayameva vinicchayo;
Dve tayo sāmaṇerā vā, denti ce gahaṇūpagaṃ.
Bhāramekassa bhikkhussa, gahetuṃ pana vaṭṭati;
Ekena vā tathā dinnaṃ, gaṇhanti dve tayopi vā.
Mañcassa pāde pīṭhassa, pāde telaghaṭādikaṃ;
Laggenti tattha bhikkhussa, vaṭṭateva nisīdituṃ.
Appaṭiggahitaṃ heṭṭhā-mañce ce telathālakaṃ;
Sammujjanto ca ghaṭṭeti, na panuggahitaṃ siyā.
Paṭiggahitasaññāya, appaṭiggahitaṃ pana;
Gaṇhitvā puna taṃ ñatvā, ṭhapetuṃ tattha vaṭṭati.
Vivaritvā sace pubbe, ṭhapitaṃ pihitampi ca;
Tatheva taṃ ṭhapetabbaṃ, kattabbaṃ na panaññathā.
Bahi ṭhapeti ce tena, chupitabbaṃ na taṃ puna;
Yadi chupati ce ñatvā, taṃ panuggahitaṃ siyā.
Paṭiggahitatelasmiṃ, uṭṭheti yadi kaṇṇakā;
Siṅgīverādike mūle, ghanacuṇṇampi vā tathā.
Taṃsamuṭṭhānato ¶ sabbaṃ, taññevāti pavuccati;
Paṭiggahaṇakiccaṃ tu, tasmiṃ puna na vijjati.
Tālaṃ vā nāḷikeraṃ vā, āruḷho koci puggalo;
Tatraṭṭho tālapiṇḍiṃ so, otāretvāna rajjuyā.
Sace ¶ vadati ‘‘gaṇhā’’ti, na gahetabbameva ca;
Tamañño pana bhūmaṭṭho, gahetvā deti vaṭṭati.
Chinditvā ce vatiṃ ucchuṃ, phalaṃ vā deti gaṇhituṃ;
Daṇḍake aphusitvāva, niggataṃ pana vaṭṭati.
Sace na puthulo hoti, pākāro atiuccako;
Antoṭṭhitabahiṭṭhānaṃ, hatthapāso pahoti ce.
Uddhaṃ hatthasataṃ gantvā, sampattaṃ puna taṃ pana;
Gaṇhato bhikkhuno doso, koci nevūpalabbhati.
Bhikkhuno sāmaṇeraṃ tu, khandhena vahato sace;
Phalaṃ gahetvā tattheva, nisinno deti vaṭṭati.
Aparopi vahantova, bhikkhuṃ yo koci puggalo;
Phalaṃ khandhe nisinnassa, bhikkhuno deti vaṭṭati.
Gahetvā phaliniṃ sākhaṃ, chāyatthaṃ yadi gacchati;
Puna citte samuppanne, khādituṃ pana bhikkhuno.
Sākhaṃ paṭiggahāpetvā, phalaṃ khādati vaṭṭati;
Makkhikānaṃ nivāratthaṃ, gahitāyapyayaṃ nayo.
Kappiyaṃ pana kāretvā, paṭiggaṇhāti taṃ puna;
Bhottukāmo sace mūla-gahaṇaṃyeva vaṭṭati.
Mātāpitūnamatthāya, gahetvā sappiādikaṃ;
Gacchanto antarāmagge, yaṃ icchati tato pana.
Taṃ so paṭiggahāpetvā, paribhuñjati vaṭṭati;
Taṃ paṭiggahitaṃ mūla-gahaṇaṃyeva vaṭṭati.
Sāmaṇerassa pātheyya-taṇḍule bhikkhu gaṇhati;
Bhikkhussa sāmaṇeropi, gahetvā pana gacchati.
Taṇḍulesu ¶ hi khīṇesu, attanā gahitesu so;
Sace yāguṃ pacitvāna, taṇḍulehitarehipi.
Ubhinnaṃ ¶ dvīsu pattesu, ākiritvā panattano;
Yāguṃ bhikkhussa taṃ datvā, sayaṃ pivati tassa ce.
Sannidhipaccayā neva, na uggahitakāraṇā;
Sāmaṇerassa pītattā, doso bhikkhussa vijjati.
Mātāpitūnamatthāya, telādiṃ haratopi ca;
Sākhaṃ chāyādiatthāya, imassa na visesatā.
Tasmā hissa visesassa, cintetabbaṃ tu kāraṇaṃ;
Tassa sālayabhāvaṃ tu, visesaṃ takkayāmahaṃ.
Taṇḍule pana dhovitvā, niccāletuñhi celako;
Na sakkoti sace te ca, taṇḍule bhājanampi ca.
Paṭiggahetvā dhovitvā, āropetvā panuddhanaṃ;
Bhikkhunāggi na kātabbo, vivaritvāpi pakkatā.
Ñātabbā pakkakālasmiṃ, oropetvā yathāsukhaṃ;
Bhuñjitabbaṃ, na pacchassa, paṭiggahaṇakāraṇaṃ.
Āropetvā sace bhikkhu, uddhanaṃ suddhabhājanaṃ;
Udakaṃ yāguatthāya, tāpeti yadi vaṭṭati.
Tatte panudake koci, ce pakkhipati taṇḍule;
Tato paṭṭhāya tenaggi, na kātabbova bhikkhunā.
Paṭiggahetvā taṃ yāguṃ, pātuṃ vaṭṭati bhikkhuno;
Sace pacati pacchā taṃ, sāmapākā na muccati.
Tatthajātaphalaṃ kiñci, saha cāleti valliyā;
Tasseva ca tato laddhaṃ, phalaṃ kiñci na vaṭṭati.
Phalarukkhaṃ parāmaṭṭhuṃ, tamapassayitumpi vā;
Kaṇṭake bandhituṃ vāpi, bhikkhuno kira vaṭṭati.
Saṇḍāsena ¶ ca dīghena, gahetvā thālakaṃ pana;
Pacato bhikkhuno telaṃ, bhasmaṃ patati tattha ce.
Amuñcantena ¶ hatthena, pacitvā telathālakaṃ;
Otāretvāva taṃ pacchā, paṭiggaṇheyya vaṭṭati.
Paṭiggahetvā aṅgāre, tāni dārūni vā pana;
Ṭhapitāni sace honti, pubbagāhova vaṭṭati.
Ucchuṃ khādati ce bhikkhu, sāmaṇeropi icchati;
‘‘Chinditvā tvamito gaṇha’’, iti vutto ca gaṇhati.
Nattheva avasesassa, paṭiggahaṇakāraṇaṃ;
Khādato guḷapiṇḍampi, ayameva vinicchayo.
Kātuṃ sāgaratoyena, loṇakiccaṃ tu vaṭṭati;
Yāvajīvikasaṅkhātaṃ, toyattā na tu gacchati.
Idaṃ kālavinimmuttaṃ, udakaṃ paridīpitaṃ;
Nibbānaṃ viya nibbāna-kusalena mahesinā.
Udakena samā vuttā, himassa karakāpi ca;
Kūpādīsu jalaṃ pātuṃ, bahalampi ca vaṭṭati.
Khettesu kasitaṭṭhāne, bahalaṃ taṃ na vaṭṭati;
Sanditvā yadi taṃ gantvā, nadiṃ pūreti vaṭṭati.
Sobbhesu kakudhādīnaṃ, jale pupphasamākule;
Na ñāyati raso tesaṃ, na paṭiggahaṇakāraṇaṃ.
Sareṇukāni pupphāni, pānīyassa ghaṭe pana;
Pakkhittāni sace honti, paṭiggaṇheyya taṃ pana.
Paṭiggahetvā deyyāni, vāsapupphāni tattha vā;
Kamallikāsu dinnāsu, abbohāroti vaṭṭati.
Appaṭiggahitasseva ¶ , dantakaṭṭhassa yo raso;
Ajānantassa pācitti, so ce visati khādato.
Sarīraṭṭhesu bhūtesu, kiṃ vaṭṭati? Na vaṭṭati?
Kappākappiyamaṃsānaṃ, khīraṃ sabbampi vaṭṭati.
Kaṇṇakkhigūthako danta- malaṃ muttaṃ karīsakaṃ;
Semhaṃ siṅghāṇikā kheḷo, assu loṇanti vaṭṭati.
Yaṃ ¶ panettha sakaṭṭhānā, cavitvā patitaṃ siyā;
Patte vā pana hatthe vā, paṭiggaṇheyya taṃ puna.
Aṅgalaggamavicchannaṃ, paṭiggahitameva taṃ;
Uṇhayāguṃ pivantassa, sedo hatthesu jāyati.
Piṇḍāya vicarantassa, sedo hatthānusārato;
Orohati sace pattaṃ, na paṭiggahaṇakāraṇaṃ.
Sāmaṃ gahetvā cattāri, vikaṭāni nadāyake;
Sappadaṭṭhakkhaṇeyeva, na doso paribhuñjato.
Pathaviṃ mattikatthāya, khaṇituṃ chinditumpi vā;
Tarumpi chārikatthāya, bhikkhuno pana vaṭṭati.
Acchedagāhanirapekkhanisajjato ca;
Sikkhappahānamaraṇehi ca liṅgabhedā;
Dānena tassa ca parassa abhikkhukassa;
Sabbaṃ paṭiggahaṇameti vināsamevaṃ.
Durūpaciṇṇe niddiṭṭhaṃ, gahaṇuggahitassapi;
Antovutthe sayaṃpakke, antopakke ca dukkaṭaṃ.
Paṭiggahitake tasmiṃ, appaṭiggahitasaññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Paṭiggahitasaññissa ¶ , dantaponodakesupi;
Na doseḷakalomena, samuṭṭhānādayo samā.
Navamajjhimatherabhikkhunīnaṃ;
Avisesena yaticchitabbako;
Sakalo asamāsatova mayā;
Kathito ettha vinicchayo tato.
Dantaponakathā.
Bhojanavaggo catuttho.
Yaṃ ¶ kiñcicelakādīnaṃ, titthiyānaṃ panāmisaṃ;
Dentassekapayogena, ekaṃ pācittiyaṃ siyā.
Vicchinditvāna dentassa, payogagaṇanāvasā;
Honti pācittiyo tassa, tikapācittiyaṃ siyā.
Udakaṃ dantaponaṃ vā, dentassa ca atitthiye;
Titthiyoti ca saññissa, dukkaṭaṃ vimatissa ca.
Dāpentassa panaññena, sāmaṇerādikena vā;
Nikkhittabhājane tesaṃ, dentassa bahilepanaṃ.
Ṭhapetvā bhojanaṃ tesaṃ, santike ‘‘gaṇhathā’’ti ca;
Vadantassa anāpatti, samuṭṭhāneḷakūpamaṃ.
Acelakakathā.
Dāpetvā vā adāpetvā, bhikkhu yaṃ kiñci āmisaṃ;
Kattukāmo sace saddhiṃ, hasanādīni itthiyā.
Uyyojeti ¶ hi ‘‘gacchā’’ti, vatvā tappaccayā pana;
Tassuyyojanamattasmiṃ, dukkaṭaṃ paṭhamena ca.
Pādenassupacārasmiṃ, atikkante ca dukkaṭaṃ;
Dutiyenassa pācitti, sīmātikkamane pana.
Dassane upacārassa, hatthā dvādasa desitā;
Pamāṇaṃ savane cevaṃ, ajjhokāse na cetare.
Bhikkhusmiṃ tikapācitti, itare tikadukkaṭaṃ;
Ubhinnaṃ dukkaṭaṃ vuttaṃ, kalisāsanaropane.
Uyyojentassa kiccena, na dosummattakādino;
Adinnādānatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Uyyojanakathā.
Khuddake piṭṭhivaṃsaṃ yo, atikkamma nisīdati;
Sabhojane kule tassa, hoti pācitti bhikkhuno.
Hatthapāsaṃ ¶ atikkamma, piṭṭhisaṅghāṭakassa ca;
Sayanassa panāsanne, ṭhāne doso mahallake.
Asayanighare tassa, sayanigharasaññino;
Tattha vematikassāpi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Nisīdantassanāpatti, bhikkhussa dutiye sati;
Vītarāgesu vā tesu, nikkhantesu ubhosu vā.
Nisinnassānatikkamma, padesaṃ vuttalakkhaṇaṃ;
Samuṭṭhānādayo tulyā, paṭhamantimavatthunā.
Sabhojanakathā.
Catutthe ¶ pañcame ceva, vattabbaṃ natthi kiñcipi;
Vattabbaṃ yañca taṃ sabbaṃ, vuttaṃ aniyatadvaye.
Samuṭṭhānaṃ panetesaṃ, anantarasamaṃ mataṃ;
Ayameva visesoti, tesamesañca dīpito.
Rahopaṭicchannarahonisajjakathā.
Bhojanānaṃ tu pañcannaṃ, vutto aññatarena yo;
Santaṃ bhikkhumanāpucchā, āpajjeyya kulesu ce.
Cārittaṃ tassa pācitti, aññatra samayā siyā;
Ṭhapetvā samayaṃ bhikkhu, duvidhaṃ vuttalakkhaṇaṃ.
Avītivatte majjhaṇhe, gharamaññassa gacchati;
Gharūpacārokkamane, paṭhamena hi dukkaṭaṃ.
Atikkante gharummāre, aparampi ca dukkaṭaṃ;
Dutiyena ca pādena, pācitti samatikkame.
Ṭhitaṭṭhāne sace bhikkhuṃ, oloketvā na passati;
‘‘Asanta’’nti anāpucchā, paviṭṭho nāma vuccati.
Sace dūre ṭhito hoti, asanto nāma bhikkhu so;
Natthi ārocane kiccaṃ, gavesitvā ito cito.
Na ¶ doso samaye santaṃ, āpucchitvā ca gacchato;
Bhikkhuṃ gharena maggo ce, ārāmaṃ gacchatopi ca.
Titthiyānampi seyyaṃ vā, tathā bhikkhunupassayaṃ;
Āpadāsanasālaṃ vā, bhattiyassa gharampi vā.
Idaṃ pana samuṭṭhānaṃ, kathinena samaṃ mataṃ;
Kriyākriyamacittañca, ticittañca tivedanaṃ.
Cārittakathā.
Sabbāpi ¶ sāditabbāva, catumāsapavāraṇā;
Bhikkhunā agilānena, puna niccapavāraṇā.
‘‘Viññāpessāmi rogasmiṃ, sati me paccaye’’ti ca;
Na paṭikkhipitabbā sā, ‘‘rogo dāni na me’’ti ca.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, dukkaṭaṃ natatuttariṃ;
Tatuttarinti saññissa, tattha vematikassa ca.
Natatuttarisaññissa, yehi yena pavārito;
Tato aññehi vā bhiyyo, ācikkhitvā yathātathaṃ.
Viññāpentassa bhikkhussa, aññassatthāya vā pana;
Ñātakānamanāpatti, attano vā dhanenapi.
Tathā ummattakādīnaṃ, anāpatti pakāsitā;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Bhesajjakathā.
Uyyuttaṃ bhikkhuno senaṃ, dassanatthāya gacchato;
Aññatra paccayā tassa, dukkaṭaṃ tu pade pade.
Dassanassupacārasmiṃ, ṭhatvā pācitti passato;
Upacāraṃ vimuñcitvā, passantassa payogato.
Ārohā pana cattāro, dve dve taṃpādarakkhakā;
Evaṃ dvādasaposo ca, eko hatthīti vuccati.
Dvepādarakkhā ¶ āroho, eko tipurisohayo;
Eko sārathi yodheko, āṇirakkhā duve janā.
Catuposo ratho vutto, catusaccavibhāvinā;
Cattāro padahatthā ca, purisā pattīti vuccati.
Vuttalakkhaṇasampannā ¶ , ayaṃ pacchimakoṭiyā;
Caturaṅgasamāyuttā, senā nāma pavuccati.
Hatthiādīsu ekekaṃ, dassanatthāya gacchato;
Anuyyuttepi uyyutta-saññissāpi ca dukkaṭaṃ.
Attano ca ṭhitokāsaṃ, sampattaṃ pana passati;
Āpadāsu anāpatti, tathārūpe ca paccaye.
Uyyuttakathā.
Catutthe divase attha-ṅgate sūriye arogavā;
Sace tiṭṭhatu senāya, nisīdatu nipajjatu.
Ākāse iddhiyā seyyaṃ, pakappetu ca iddhimā;
Hoteva tassa pācitti, tikapācittiyaṃ siyā.
Ūnake ca tirattasmiṃ, atirekoti saññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Purāruṇāva nikkhamma, tatiyāya ca rattiyā;
Na doso puna vasantassa, gilānassāpadāsupi.
Senāvāsakathā.
Uyyodhikaṃ balaggaṃ vā, senābyūhampi vā pana;
Dassanatthāyanīkaṃ vā, hoti pācitti gacchato.
Purime pana yo vutto, ‘‘hatthī dvādasaporiso’’;
Iti tena tayo hatthī, ‘‘hatthānīka’’nti dīpitaṃ.
Sesesupi ¶ ca eseva, nayo ñeyyo vibhāvinā;
Tiṇṇameḷakalomena, samuṭṭhānādayo samā.
Uyyodhikakathā.
Aceḷakavaggo pañcamo.
Piṭṭhādīhi ¶ kataṃ majjaṃ, surā nāmāti vuccati;
Pupphādīhi kato sabbo, āsavo hoti merayaṃ.
Bījato pana paṭṭhāya, pivantassubhayampi ca;
Payoge ca payoge ca, hoti pācitti bhikkhuno.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, amajje majjasaññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Amajjaṃ majjavaṇṇañca, majjagandharasampi ca;
Ariṭṭhaṃ loṇasovīraṃ, suttakaṃ pivatopi ca.
Vāsagāhāpanatthāya, pakkhipitvāna īsakaṃ;
Sūpādīnaṃ tu pākepi, anāpatti pakāsitā.
Hoteḷakasamuṭṭhānaṃ, acittaṃ vatthujānanā;
Idañcākusaleneva, pānato lokavajjakaṃ.
Surāpānakathā.
Yena kenaci aṅgena, hasādhippāyino pana;
Phusato upasampannaṃ, hoti pācitti bhikkhuno.
Sabbattha dukkaṭaṃ kāya-paṭibaddhādike naye;
Tathevānupasampanne, dīpitaṃ tikadukkaṭaṃ.
Ettha ¶ cānupasampanna-ṭṭhāne tiṭṭhati bhikkhunī;
Khiḍḍādhippāyino tampi, phusantassa ca dukkaṭaṃ.
Anāpatti nahasādhi-ppāyassa phusato paraṃ;
Sati kicce phusantassa, tathā ummattakādino.
Aṅgulipatodakakathā.
Jale nimujjanādīna-matthāya pana kevalaṃ;
Padavāresu sabbesu, otarantassa dukkaṭaṃ.
Kīḷāpekkho sace hutvā, jale uparigopphake;
Nimujjeyyapi vā bhikkhu, ummujjeyya tareyya vā.
Payoge ¶ ca payoge ca, tassa pācittiyaṃ siyā;
Antoyevodake tassa, nimujjitvāna gacchato.
Hatthapādapayogehi, pācittiṃ paridīpaye;
Hattheheva tarantassa, hatthavārehi kāraye.
Yena yena panaṅgena, bhikkhuno tarato jalaṃ;
Tassa tassa payogena, pācittiṃ paridīpaye.
Taruto tīrato vāpi, pācitti patato jale;
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, tatheva tikadukkaṭaṃ.
Pājentopi sace nāvaṃ, arittena phiyena vā;
Ussārentopi tīre vā, nāvaṃ kīḷati dukkaṭaṃ.
Hatthena vāpi pādena, kaṭṭhena kathalāya vā;
Udakaṃ nīharantassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Udakaṃ kañjikaṃ vāpi, cikkhallaṃ vāpi vikkhipaṃ;
Kīḷantassāpi bhikkhussa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Vigāhitvā ¶ jalaṃ kicce, sati nimmujjanādikaṃ;
Karontassa anāpatti, tathā pārañca gacchato.
Samuṭṭhānādayo tulyā, paṭhamantimavatthunā;
Anantarassimassāpi, natthi kāci visesatā.
Hasadhammakathā.
Vuccamāno sace bhikkhu, paññatteneva bhikkhunā;
Akattukāmatāyassa, vacanaṃ dhammameva vā.
Yo asikkhitukāmova, na karoti panādaraṃ;
Tassānādariye tasmiṃ, pācittiyamudīraye.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, tikātītena satthunā;
Tathevānupasampannā-nādare tikadukkaṭaṃ.
Suttenevābhidhammena, apaññattena bhikkhunā;
Dukkaṭaṃ sāmaṇerena, vuttassa ubhayenapi.
‘‘Ācariyānamayaṃ ¶ gāho, amhākaṃ tu paveṇiyā;
Āgato’’ti bhaṇantassa, na dosummattakādino.
Ettha neva gahetabbo, gārayhācariyuggaho;
Omasavādatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Anādariyakathā.
Bhayasañjananatthāya, rūpādiṃ upasaṃhare;
Bhayānakaṃ kathaṃ vāpi, katheyya parasantike.
Disvā vā pana taṃ sutvā, mā vā bhāyatu, bhāyatu;
Itarassa tu bhikkhussa, hoti pācitti taṅkhaṇe.
Tikapācittiyaṃ ¶ vuttaṃ, tatheva tikadukkaṭaṃ;
Sāmaṇeraṃ gahaṭṭhaṃ vā, bhiṃsāpentassa bhikkhuno.
Nabhiṃsāpetukāmassa, anāpattādikammino;
Samuṭṭhānādi sabbampi, anantarasamaṃ mataṃ.
Bhiṃsāpanakathā.
Jotiṃ tappetukāmo ce, jalāpeyya jaleyya vā;
Ṭhapetvā hoti pācitti, tathārūpaṃ tu paccayaṃ.
Sayaṃ samādahantassa, yāva jālā na jāyati;
Tāva sabbapayogesu, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Jāluṭṭhāne panāpatti, pācitti paridīpitā;
Jālāpentassa aññena, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Gilānassa gilānoti, saññissa vimatissa vā;
Alātaṃ ukkhipantassa, avijjhātaṃ tu dukkaṭaṃ.
Vijjhātaṃ tujjalantassa, yathāvatthukatā matā;
Anāpatti gilānassa, kataṃ aññena vā pana.
Visibbentassa aṅgāraṃ, padīpujjālanādike;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Jotisamādahanakathā.
Apuṇṇe ¶ addhamāsasmiṃ, dese ce majjhime pana;
‘‘Nhāyissāmī’’ti cuṇṇaṃ vā, mattikaṃ vāpi gomayaṃ.
Abhisaṅkharato sabba-payogesupi dukkaṭaṃ;
Nhānassa pariyosāne, hoti pācitti bhikkhuno.
Atirekaddhamāsūna-saññino ¶ vimatissa vā;
Dukkaṭaṃ atirekaddha- māse ca samayesu ca.
Nhāyantassa anāpatti, nadīpārampi gacchato;
Vālikaṃ ukkiritvāna, katāvāṭesu vā tathā.
Paccantimepi vā dese, sabbesaṃ āpadāsupi;
Idameḷakalomena, samuṭṭhānādinā samaṃ.
Nhānakathā.
Cīvaraṃ yaṃ nivāsetuṃ, sakkā pārupitumpi vā;
Channamaññataraṃ bhikkhu, rajitvā yattha katthaci.
Padese kaṃsanīlena, pattanīlena vā pana;
Yena kenaci kāḷena, kaddamenapi vā tathā.
Maṅgulassa mayūrassa, piṭṭhiakkhippamāṇakaṃ;
Akatvā kappiyaṃ binduṃ, pācitti paribhuñjato.
Pāḷikaṇṇikakappo vā, na ca vaṭṭati katthaci;
Ekaṃ vāpi anekaṃ vā, bindu vaṭṭati vaṭṭakaṃ.
Ādinnepi anādinna-saññino vimatissa ca;
Dukkaṭaṃ muninā vuttaṃ, anāpatti pakāsitā.
Kappe naṭṭhepi vā saddhiṃ, tena saṃsibbitesu vā;
Kriyākriyamidaṃ vuttaṃ, samuṭṭhāneḷakūpamaṃ.
Dubbaṇṇakaraṇakathā.
Vikappanā duve vuttā, sammukhāsammukhātipi;
Sammukhāya vikappento, bhikkhussekassa santike.
Ekattaṃ ¶ ¶ bahubhāvaṃ vā, dūrasantikatampi vā;
Cīvarānaṃ tu jānitvā, yathāvacanayogato.
‘‘Imāhaṃ cīvaraṃ tuyhaṃ, vikappemī’’ti niddise;
Kappatettāvatā kāmaṃ, nidhetuṃ, na ca kappati.
Paribhogādikaṃ tena, apaccuddhaṭato pana;
Tena paccuddhaṭeyeva, paribhogādi vaṭṭati.
‘‘Santakaṃ pana mayhaṃ tvaṃ, paribhuñja pariccaja;
Yathāpaccayaṃ karohī’’ti, vutte paccuddhaṭaṃ siyā.
Aparā sammukhā vuttā, bhikkhussekassa santike;
Yassa kassaci nāmaṃ tu, gahetvā sahadhamminaṃ.
‘‘Imāhaṃ cīvaraṃ tissa- bhikkhuno, tissatheriyā;
Vikappemī’’ti vattabbaṃ, vattabbaṃ puna tenapi.
‘‘Tissassa bhikkhuno vā tvaṃ, tassā tissāya theriyā;
Santakaṃ paribhuñjāhi, vissajjehī’’ti vā tathā.
Tato pabhuti sabbampi, paribhogādi vaṭṭati;
Evaṃ parammukhāyāpi, vattabbaṃ ekasantike.
‘‘Imāhaṃ cīvaraṃ tuyhaṃ, vikappatthāya dammi’’ti;
Puna tenapi vattabbaṃ, ‘‘ko te mitto’’ti bhikkhunā.
Itarenapi vattabbaṃ, ‘‘tisso tissā’’ti vā puna;
Vattabbaṃ bhikkhunā tena, ‘‘idaṃ tissassa santakaṃ.
Tissāya theriyā vā tvaṃ, santakaṃ paribhuñja vā;
Vissajjehī’’ti vā vutte, hoti paccuddhaṭaṃ puna.
Iccetāsu pana dvīsu, yāya kāyaci cīvaraṃ;
Vikappetvā sadhammesu, yassa kassaci pañcasu.
Apaccuddhārakaṃ vāpi, avissāsena tassa vā;
Yena taṃ vinayaṃ kammaṃ, kataṃ panidha bhikkhunā.
Cīvaraṃ ¶ paribhuñjeyya, hoti pācitti bhikkhuno;
Tañcevādhiṭṭhahantassa, vissajjantassa dukkaṭaṃ.
Paccuddhārakavatthesu ¶ , apaccuddhārasaññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Paccuddhāraṇasaññissa, vissāsā paribhuñjato;
Anāpatti samuṭṭhānaṃ, kathinenādinā samaṃ.
Vikappanakathā.
Adhiṭṭhānupagaṃ pattaṃ, cīvaraṃ vāpi tādisaṃ;
Tathā sūcigharaṃ kāya-bandhanaṃ vā nisīdanaṃ.
Apanetvā nidhentassa, hasāpekkhassa kevalaṃ;
Hoti pācittiyaṃ aññaṃ, āṇāpentassa dukkaṭaṃ.
Tenāpanihite tassa, pācittiṃ paridīpaye;
Vuttaṃ anupasampanna-santake tikadukkaṭaṃ.
Vinā vuttappakārāni, pattādīni tato pana;
Aññaṃ apanidhentassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Sabbesvanupasampanna-santakesupi dukkaṭaṃ;
Dunnikkhittamanāpatti, paṭisāmayato pana.
Tathā ‘‘dhammakathaṃ katvā, dassāmī’’ti nidheti ce;
Avihesetukāmassa, akīḷassādikammino.
Samuṭṭhānādayo tulyā, dutiyantimavatthunā;
Idaṃ akusaleneva, sacittañca tivedanaṃ.
Cīvarāpanidhānakathā.
Surāpānavaggo chaṭṭho.
Tiracchānagataṃ ¶ pāṇaṃ, mahantaṃ khuddakampi vā;
Hoti pācittiyāpatti, mārentassassa bhikkhuno.
Appāṇe pāṇasaññissa, vimatissubhayattha ca;
Dukkaṭaṃ tu anāpatti, asañcicca ajānato.
Na ¶ ca māretukāmassa, tathā ummattakādino;
Samuṭṭhānādayo tulyā, tatiyantimavatthunā.
Sañciccapāṇakathā.
Sappāṇakaṃ jalaṃ jānaṃ, pācitti paribhuñjato;
Payogabahutāyassa, pācittibahutā siyā.
Ekeneva payogena, avicchijja sace pana;
Pivato pattapūrampi, ekaṃ pācittiyaṃ siyā.
Tādisenudakenassa, āviñchitvāna sāmisaṃ;
Dhovato pana pattaṃ vā, nibbāpentassa yāguyo.
Hatthena taṃ uḷuṅkena, gahetvā nhāyatopi vā;
Payoge ca payoge ca, pācitti paridīpitā.
Appāṇakepi sappāṇa-saññissa ubhayatthapi;
Vimatissāpi bhikkhussa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Sappāṇepi ca appāṇe, appāṇamiti saññino;
Na doso ‘‘paribhogena, na marantī’’ti jānato.
Patanaṃ salabhādīnaṃ, ñatvā suddhena cetasā;
Padīpujjalanañcettha, ñatvā sappāṇabhāvataṃ.
Bhuñjato jalasaññāya, ñeyyā paṇṇattivajjatā;
Siñcane siñcanaṃ vuttaṃ, paribhoge idaṃ pana.
Ayameva ¶ visesoti, tassa ceva panassa ca;
Adinnādānatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Sappāṇakakathā.
Nihataṃ tu yathādhammaṃ, kiccādhikaraṇaṃ puna;
Nihātabbanti pācitti, ukkoṭentassa bhikkhuno.
‘‘Akataṃ dukkataṃ kammaṃ, kātabbaṃ punadevi’’ti;
Vadatā pana taṃ kammaṃ, uccāletuṃ na vaṭṭati.
Sace ¶ vippakate kamme, paṭikkosati taṃ puna;
Saññāpetvāva kātabbaṃ, na kātabbaṃ panaññathā.
Adhamme pana kammasmiṃ, dhammakammanti saññino;
Vimatissubhayatthāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
‘‘Adhammena ca vaggena, na ca kammārahassa vā;
Kata’’nti jānato natthi, doso ukkoṭane pana.
Tathā ummattakādīna-manāpatti pakāsitā;
Omasavādatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Ukkoṭanakathā.
Saṅghādisesaṃ duṭṭhullaṃ, āpattiṃ bhikkhuno pana;
Ñatvā chādayato tassa, pācitti pariyāputā.
Nikkhipitvā dhuraṃ tassa, paṭicchādanahetukaṃ;
Āroceti sacaññassa, sopi aññassa vāti hi.
Evaṃ satampi bhikkhūnaṃ, sahassampi ca tāva taṃ;
Āpajjateva āpattiṃ, yāva koṭi na chijjati.
Mūlenārocitasseva ¶ , dutiyassa pakāsite;
Tatiyena nivattitvā, koṭi chinnāti vuccati.
Duṭṭhullāya ca duṭṭhalla-saññī pācittiyaṃ phuse;
Itaresu pana dvīsu, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Aduṭṭhullāya sabbattha, niddiṭṭhaṃ tikadukkaṭaṃ;
Sabbatthānupasampanna-vāresupi ca dukkaṭaṃ.
‘‘Saṅghassa bhedanādīni, bhavissantī’’ti vā pana;
Na ca chādetukāmo vā, sabhāgaṃ vā na passati.
‘‘Paññāyissati kammena, sakenāyanti kakkhaḷo’’;
Anāroceti ce doso, natthi ummattakādino.
Dhuranikkhepatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, akriyaṃ dukkhavedanaṃ.
Duṭṭhullakathā.
Ūnavīsativassaṃ ¶ yo, kareyya upasampadaṃ;
Tassa pācittiyaṃ hoti, sesānaṃ hoti dukkaṭaṃ.
Upasampādito ceso, jānatā vā ajānatā;
Hotevānupasampanno, kātabbo punareva so.
Dasavassaccayenassa, upajjhāyassa ce sato;
Upasampādane doso, aññesaṃ natthi kocipi.
Muñcitvā pana taṃ bhikkhuṃ, gaṇo ce paripūrati;
Honti te sūpasampannā, na doso koci vijjati.
Upajjhāyo sace hutvā, gaṇaṃ ācariyampi vā;
Pariyesati pattaṃ vā, sammannati ca māḷakaṃ.
‘‘Upasampādayissāmi’’ ¶ , iti sabbesu tassa hi;
Ñattiyā ca tathā dvīsu, kammavācāsu dukkaṭaṃ.
Kammavācāya osāne, pācitti paridīpitā;
Ūnavīsatisaññissa, paripuṇṇepi puggale.
Vimatissubhayatthāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ;
Paripuṇṇoti saññissa, ubhayattha na dosatā.
Tathā ummattakassāpi, ādikammikabhikkhuno;
Adinnādānatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Ūnavīsatikathā.
Theyyasatthena jānanto, saṃvidhāya sace pana;
Maggaṃ gacchati saddhiṃ yo, tassa pācittiyaṃ siyā.
Gamane saṃvidhāne ca, vattabbo yo vinicchayo;
So ca bhikkhunivaggasmiṃ, vuttattā na ca uddhaṭo.
Maggāṭavivisaṅkete, yathāvatthukameva tu;
Tesvasaṃvidahantesu, sayaṃ vidahatopi ca.
Tathevātheyyasatthepi, theyyasatthanti saññino;
Vimatissubhayatthāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Atheyyasatthasaññissa ¶ , asaṃvidahatopi ca;
Āpadāsu anāpatti, visaṅkete ca kālike.
Theyyasatthasamuṭṭhānaṃ, kathitaṃ kāyacittato;
Kāyavācācittato ca, ticittañca tivedanaṃ.
Theyyasatthakathā.
Hoti ¶ bhikkhuniyā saddhiṃ, saṃvidhānena sattamaṃ;
Samuṭṭhānādinā tulyaṃ, viseso natthi kocipi.
Saṃvidhānakathā.
Kammaṃ kileso pāko ca, upavādo atikkamo;
Antarāyakarā ete, pañca dhammā pakāsitā.
‘‘Anantarāyikā ete, yathā honti tathā ahaṃ;
Desitaṃ muninā dhamma-mājānāmī’’ti yo vade.
Tikkhattuṃ tehi vattabbo, ye passanti suṇanti ca;
‘‘Mā hevaṃ avacāyasmā’’, iti bhikkhūhi so pana.
Dukkaṭaṃ avadantassa, taṃ anissajatopi ca;
Ñattiyā ca tathā dvīhi, kammavācāhi dukkaṭaṃ.
Kammavācāya osāne, pācitti paridīpitā;
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, adhamme tikadukkaṭaṃ.
Nāpattākatakammassa, paṭinissajatopi ca;
Samuṭṭhānādayo sabbe, vuttā samanubhāsane
Ariṭṭhakathā.
Ñatvākatānudhammena, tathāvādikabhikkhunā;
Saṃvaseyya ca bhuñjeyya, pācitti saha seyya vā.
Uposathādikaṃ kammaṃ, karoto saha tena hi;
Kammassa pariyosāne, tassa pācittiyaṃ siyā.
Ekeneva ¶ payogena, gaṇhato āmisaṃ bahuṃ;
Dadatopi tathā ekaṃ, bahūni ca bahūsvapi.
Ukkhittake ¶ nipannasmiṃ, itaro seti ce pana;
Itarasmiṃ nipanne vā, paro seti ubhopi vā.
Nipajjanapayogānaṃ, vasenāpattiyo siyuṃ;
Ekanānūpacāresu, ekacchanne vinicchayo.
Anukkhittepi ukkhitta-saññino pana bhikkhuno;
Vimatissubhayatthāpi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Anāpattubhayatthāpi, anukkhittakasaññino;
Nissaṭṭhoti ca taṃ diṭṭhiṃ, saññissosāritoti ca.
Tathā ummattakādīnaṃ, idaṃ paṇṇattivajjakaṃ;
Adinnādānatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Ukkhittakathā.
Tathā vināsitaṃ jānaṃ, upalāpeyya tena vā;
Upaṭṭhāpeyya pācitti, saṃbhuñjeyya vaseyya vā.
Saṃvāsena ca liṅgena, daṇḍakammena nāsanā;
Tisso ettha adhippetā, daṇḍakammena nāsanā.
Sambhogā sahaseyyā ca, anantarasamā matā;
Tattha vuttanayeneva, veditabbo vinicchayo.
Samuṭṭhānādayo sabbe, ariṭṭhena samā matā;
Na hettha kiñci vattabbaṃ, sabbaṃ uttānamevidaṃ.
Kaṇṭakakathā.
Sappāṇakavaggo sattamo.
Vuccamāno ¶ hi bhikkhūhi, bhikkhu sikkhāpadena yo;
‘‘Sikkhāpade panetasmiṃ, na sikkhissāmi tāvahaṃ.
Yāva ¶ nāññaṃ viyattañca, pakataññuṃ bahussutaṃ;
Pucchāmī’’ti bhaṇantassa, tassa pācittiyaṃ siyā.
Satthunānupasampanne, dīpitaṃ tikadukkaṭaṃ;
Na sallekhāyidaṃ hoti, vuccamānassubhohipi.
Apaññattena tassevaṃ, vadato hoti dukkaṭaṃ;
Na dosummattakādīnaṃ, ‘‘sikkhissāmī’’ti bhāsato.
Sahadhammikakathā.
Uddiṭṭhehi kimetehi, kukkuccādinidānato;
Hoti pācittiyāpatti, sikkhāpadavivaṇṇane.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, tatheva tikadukkaṭaṃ;
Vivaṇṇenupasampanna-santike taṃ sace pana.
Dukkaṭaṃ panubhinnampi, aññadhammavivaṇṇane;
Navivaṇṇetukāmassa, ‘‘suttantaṃ pariyāpuṇa.
Vinayaṃ pana pacchāpi, handa pariyāpuṇissasi’’;
Iccevaṃ tu vadantassa, tathā ummattakādino.
Anāpattīti ñātabbaṃ, samuṭṭhānādayo nayā;
Anantarassimassāpi, omasavādasādisā.
Vilekhanakathā.
Aññāṇena panāpatti, mokkho nevassa vijjati;
Kāretabbo tathā bhikkhu, yathā dhammo ṭhito pana.
Tassāropaniyo ¶ moho, uttarimpi hi bhikkhuno;
Dutiyeneva kammena, ninditvā tañhi puggalaṃ.
Evaṃ āropite mohe, yadi moheti yo pana;
Tasmiṃ mohanake vuttā, pācitti pana puggale.
Adhamme pana kammasmiṃ, dīpitaṃ tikadukkaṭaṃ;
Tathānāropite mohe, dukkaṭaṃ parikittitaṃ.
Na ¶ ca mohetukāmassa, vitthārenāsutassapi;
Ūnake dvattikkhattuṃ vā, vitthārenāsutassa ca.
Anāpattīti viññeyyaṃ, tathā ummattakādino;
Samuṭṭhānādayo sabbe, anantarasamā matā.
Mohanakathā.
Kuddho deti pahāraṃ ce, tassa pācittiyaṃ siyā;
Sampaharitukāmena, pahāre bhikkhuno pana.
Dinne bhijjatu sīsaṃ vā, pādo vā paribhijjatu;
So ce maratu vā, mā vā, pācitti paridīpitā.
Virūpakaraṇāpekkho, ‘‘iccāyaṃ na virocati’’;
Kaṇṇaṃ vā tassa nāsaṃ vā, yadi chindati dukkaṭaṃ.
Tathevānupasampanne, itthiyā purisassa vā;
Tiracchānagatassāpi, pahāraṃ deti dukkaṭaṃ.
Sace paharatitthiñca, bhikkhu rattena cetasā;
Garukā tassa āpatti, viniddiṭṭhā mahesinā.
Pahāraṃ deti mokkhādhi-ppāyo doso na vijjati;
Kāyena kāyabaddhena, tathā nissaggiyena vā.
Passitvā ¶ antarāmagge, coraṃ paccatthikampi vā;
Heṭhetukāmamāyantaṃ, ‘‘mā idhāgacchupāsaka’’.
Iti vatvā panāyantaṃ, ‘‘gaccha re’’ti ca muggaraṃ;
Satthaṃ vāpi gahetvā vā, paharitvā tu yāti ce.
Anāpatti sace tena, pahārena matepi ca;
Eseva ca nayo vutto, dhuttavāḷamigesupi.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, sese ca tikadukkaṭaṃ;
Kāyacittasamuṭṭhānaṃ, sacittaṃ dukkhavedanaṃ.
Pahārakathā.
Kāyaṃ ¶ vā kāyabaddhaṃ vā, uccāreyya sace pana;
Hoti pācittiyāpatti, tassuggiraṇapaccayā.
Uggiritvā viraddho so, pahāraṃ deti ce pana;
Asampaharitukāmena, dinnattā dukkaṭaṃ siyā.
Sace tena pahārena, pahaṭassa ca bhikkhuno;
Hatthādīsupi yaṃ kiñci, aṅgaṃ bhijjati dukkaṭaṃ.
Seso anantare vutta-nayena vinayaññunā;
Samuṭṭhānādinā saddhiṃ, veditabbo vinicchayo.
Talasattikathā.
Amūlakena saṅghādi-sesena pana bhikkhu yo;
Codāpeyyapi codeyya, tassa pācittiyaṃ siyā.
Tikapācittiyaṃ tattha, diṭṭhācāravipattiyā;
Codato dukkaṭāpatti, sese ca tikadukkaṭaṃ.
Tathāsaññissanāpatti ¶ , tathā ummattakādino;
Omasavādatulyāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Amūlakakathā.
Sañcicca pana kukkuccaṃ, uppādentassa bhikkhuno;
‘‘Ūnavīsativasso tvaṃ, maññe’’ iccevamādinā.
Hoti vācāya vācāya, pācitti pana bhikkhuno;
Tathārūpe panaññasmiṃ, sace asati paccaye.
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, sese ca tikadukkaṭaṃ;
Nauppādetukāmassa, kukkuccaṃ natthi vajjatā.
‘‘Hitesitāyahaṃ maññe, nisinnaṃ itthiyā saha;
Vikāle ca tayā bhuttaṃ, mā eva’’nti ca bhāsato.
Tathā ummattakādīna-manāpatti pakāsitā;
Samuṭṭhānādayo sabbe, anantarasamā matā.
Sañciccakathā.
Sace ¶ bhaṇḍanajātānaṃ, bhikkhūnaṃ pana bhikkhu yo;
Tiṭṭheyyupassutiṃ sotuṃ, tassa pācittiyaṃ siyā.
‘‘Yaṃ ime tu bhaṇissanti, taṃ sossāmī’’ti gacchato;
Codetukāmatāyassa, dukkaṭaṃ tu pade pade.
Purato gacchato sotuṃ, ohīyantassa dukkaṭaṃ;
Gacchato turitaṃ vāpi, ayameva vinicchayo.
Ṭhitokāsaṃ panāgantvā, yadi mantenti attano;
Ukkāsitvāpi vā ettha, ñāpetabbamahanti vā.
Tassevamakarontassa ¶ , pācitti savane siyā;
Tikapācittiyaṃ vuttaṃ, sese ca tikadukkaṭaṃ.
‘‘Imesaṃ vacanaṃ sutvā, oramissa’’nti gacchato;
Tathā ummattakādīna-manāpatti pakāsitā.
Theyyasatthasamuṭṭhānaṃ, idaṃ hoti kriyākriyaṃ;
Kāyakammaṃ vacīkammaṃ, sadosaṃ dukkhavedanaṃ.
Upassutikathā.
Dhammikānaṃ tu kammānaṃ, chandaṃ datvā sace pana;
Pacchā khīyati pācitti, vācato vācato siyā.
Adhamme pana kammasmiṃ, dhammakammanti saññino;
Vimatissubhayatthāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
‘‘Adhammena ca vaggena, tathākammārahassa ca;
Ime kammaṃ karontī’’ti, ñatvā khīyati tassa ca.
Tathā ummattakādīna-manāpatti pakāsitā;
Amūlakasamānāva, samuṭṭhānādayo nayā.
Kammapaṭibāhanakathā.
Yāva ārocitaṃ vatthu, avinicchitameva vā;
Ṭhapitā ñatti vā niṭṭhaṃ, kammavācā na gacchati.
Etasmiṃ ¶ antare kammaṃ, kopetuṃ parisāya hi;
Hatthapāsaṃ jahantassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Adatvā jahite chandaṃ, tassa pācittiyaṃ siyā;
Dhammakamme adhamme ca, vimatissa ca dukkaṭaṃ.
Adhammepi ¶ ca kammasmiṃ, dhammakammanti saññino;
‘‘Saṅghassa bhaṇḍanādīni, bhavissantī’’ti saññino.
Gilāno vā gilānassa, karaṇīye na dosatā;
Na ca kopetukāmassa, kammaṃ passāvanādinā.
Pīḷitassāgamissāmi, iccevaṃ gacchatopi vā;
Samaṃ samanubhāsena, samuṭṭhānaṃ kriyākriyaṃ.
Chandaṃ adatvā gamanakathā.
Samaggena ca saṅghena, saddhiṃ datvāna cīvaraṃ;
Sammatassa hi bhikkhussa, pacchā khīyati yo pana.
Tassa vācāya vācāya, pācitti paridīpitā;
Tikapācittiyaṃ dhamma- kamme vuttaṃ tu cīvaraṃ.
Ṭhapetvāññaparikkhāraṃ, datvā khīyati dukkaṭaṃ;
Saṅghenāsammatassāpi, cīvaraṃ aññameva vā.
Tathevānupasampanne, sabbatthāpi ca dukkaṭaṃ;
Chandādīnaṃ vaseneva, karontañca sabhāvato.
Khīyantassa anāpatti, tathā ummattakādino;
Amūlakasamā ñeyyā, samuṭṭhānādayo nayā.
Dubbalakathā.
Idaṃ tiṃsakakaṇḍasmiṃ, antimena ca sabbathā;
Tulyaṃ dvādasamaṃ sabbaṃ, ayameva visesatā.
Tattha ¶ nissaggiyaṃ vuttaṃ, attano pariṇāmanā;
Idha suddhikapācitti, puggale pariṇāmanā.
Pariṇāmanakathā.
Sahadhammikavaggo aṭṭhamo.
Anikkhante ¶ ce rājasmiṃ, anikkhantāya deviyā;
Sayanīyagharā tassa, ummāraṃ yo atikkame.
Dukkaṭaṃ paṭhame pāde, pācitti dutiye siyā;
Deviyā vāpi rañño vā, sace na viditāgamo.
Paṭisaṃvidite neva-paṭisaṃviditasaññino;
Tattha vematikassāpi, dukkaṭaṃ paridīpitaṃ.
Paṭisaṃviditasaññissa, neva ca khattiyassa vā;
Na khattiyābhisekena, abhisittassa vā pana.
Ubhosubhinnamaññasmiṃ, nikkhante visatopi vā;
Na dosummattakādīnaṃ, kathinena kriyākriyaṃ.
Antepurakathā.
Rajataṃ jātarūpaṃ vā, uggaṇhantassa attano;
Tassa nissaggiyāpatti, uggaṇhāpayatopi vā.
Gaṇapuggalasaṅghānaṃ, navakammassa cetiye;
Uggaṇhāpayato hoti, dukkaṭaṃ gaṇhatopi vā.
Avasesañca muttādi-ratanaṃ attanopi vā;
Saṅghādīnampi atthāya, uggaṇhantassa dukkaṭaṃ.
Sace ¶ kappiyavatthuṃ vā, vatthuṃ vāpi akappiyaṃ;
Tālapaṇṇampi vā hotu, mātukaṇṇapilandhanaṃ.
Bhaṇḍāgārikasīsena, yaṃ kiñci gihisantakaṃ;
Tassa pācittiyāpatti, paṭisāmayato pana.
‘‘Idaṃ ṭhapetvā dehī’’ti, vuttena pana kenaci;
‘‘Na vaṭṭatī’’ti vatvā taṃ, na nidhetabbameva tu.
‘‘Ṭhapehī’’ti ca pātetvā, sace gacchati puggalo;
Palibodho hi nāmeso, ṭhapetuṃ pana vaṭṭati.
Anuññāte panaṭṭhāne, uggahetvā anādarā;
Sammā anikkhipantassa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Anuññāte ¶ panaṭṭhāne, gahetvā ratanaṃ pana;
Nikkhipantassa vā sammā, bhaṇḍaṃ ratanasammataṃ.
Gaṇhantassa ca vissāsaṃ, tāvakālikameva ca;
Na dosummattakādīnaṃ, sañcarittasamodayaṃ.
Ratanakathā.
Majjhaṇhasamayā uddhaṃ, aruṇuggamato pure;
Etasmiṃ antare kālo, vikāloti pavuccati.
Santaṃ bhikkhumanāpucchā, vikāle paccayaṃ vinā;
Parikkhittassa gāmassa, parikkhepokkame pana.
Aparikkhittagāmassa, upacārokkamepi vā;
Dukkaṭaṃ paṭhame pāde, pācitti dutiye siyā.
Atha sambahulā gāmaṃ, vikāle pavisanti ce;
Āpucchitvāva gantabbaṃ, aññamaññaṃ na caññathā.
Gacchanti ¶ ce tato aññaṃ, tato aññanti vaṭṭati;
Puna āpucchane kiccaṃ, natthi gāmasatepi ca.
Passambhetvāna ussāhaṃ, vihāratthāya niggatā;
Pavisanti sace aññaṃ, pucchitabbaṃ tu antarā.
Katvā kulaghare bhatta- kiccaṃ aññattha vā pana;
Sace caritukāmo yo, sappibhikkhāya vā siyā.
Āpucchitvāva gantabbaṃ, passe ce bhikkhu labbhati;
Asante pana natthīti, gantabbaṃ tu yathāsukhaṃ.
Otaritvā mahāvīthiṃ, bhikkhuṃ yadi ca passati;
Natthi āpucchane kiccaṃ, caritabbaṃ yathāsukhaṃ.
Gāmamajjhena maggena, gacchantasseva bhikkhuno;
‘‘Carissāmī’’ti uppanne, telabhikkhāya mānase.
Āpucchitvāva gantabbaṃ, passe ce bhikkhu vijjati;
Anokkamma carantassa, maggā āpucchanena kiṃ?
Tikapācittiyaṃ ¶ , kāle, vikāloyanti saññino;
Kāle vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Āpucchitvāva santaṃ vā, anāpucchā asantakaṃ;
Kicce accāyike vāpi, pavisantassa bhikkhuno.
Gacchato antarārāmaṃ, bhikkhunīnaṃ upassayaṃ;
Tathā āsanasālaṃ vā, titthiyānaṃ upassayaṃ.
Siyā gāmena maggo ce, anāpattāpadāsupi;
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinena samā matā.
Na kevalamanāpucchā, abandhitvā ca bandhanaṃ;
Apārupitvā saṅghāṭiṃ, gacchatopinavajjatā.
Vikālagāmappavesanakathā.
Aṭṭhidantamayaṃ ¶ sūci-gharaṃ vāpi visāṇajaṃ;
Kārāpane ca karaṇe, bhikkhuno hoti dukkaṭaṃ.
Lābhe bhedanakaṃ tassa, pācittiyamudīritaṃ;
Aññassatthāya karaṇe, tathā kārāpanepi ca.
Aññena ca kataṃ laddhā, dukkaṭaṃ paribhuñjato;
Anāpattāraṇike vidhe, gaṇṭhikañjanikāsupi.
Dakapuñchaniyā vāsi-jaṭe ummattakādino;
Samuṭṭhānādayo nayā, sañcarittasamā matā.
Sūcigharakathā.
Navaṃ mañcampi pīṭhaṃ vā, kārāpentena bhikkhunā;
Aṭṭhaṅgulappamāṇena, sugataṅgulato pana.
Kārāpetabbamevaṃ tu, ṭhapetvā heṭṭhimāṭaniṃ;
Sacchedā tassa pācitti, tamatikkamato siyā.
Aññassatthāya karaṇe, tathā kārāpanepi ca;
Aññena ca kataṃ laddhā, dukkaṭaṃ paribhuñjato.
Anāpatti ¶ pamāṇena, karontassappamāṇikaṃ;
Labhitvā tassa pādesu, chinditvā paribhuñjato.
Neva chinditukāmo ce, nikhaṇitvā pamāṇato;
Uttānaṃ vāpi aṭṭaṃ vā, bandhitvā paribhuñjato.
Mañcakathā.
Mañcaṃ vā pana pīṭhaṃ vā, tūlonaddhaṃ kareyya yo;
Tassuddālanakaṃ vuttaṃ, pācittiyamanītinā.
Anāpatti ¶ panāyoge, bandhane aṃsabaddhake;
Bibbohane parissāve, thavikādīsu bhikkhuno.
Aññena ca kataṃ laddhā, uddāletvā nisevato;
Anantarassimassāpi, sañcarittasamā nayā.
Tūlonaddhakathā.
Nisīdanaṃ karontena, kātabbaṃ tu pamāṇato;
Pamāṇātikkame tassa, payoge dukkaṭaṃ siyā.
Paṭilābhena sacchedaṃ, pācittiyamudīritaṃ;
Dvīsu ṭhānesu phāletvā, tassa tisso dasā siyuṃ.
Anāpatti pamāṇena, karontassa tadūnakaṃ;
Vitānādiṃ karontassa, sañcarittasamā nayā.
Nisīdanakathā.
Roge kaṇḍupaṭicchādi, kātabbā hi pamāṇato;
Pamāṇātikkame tassa, payoge dukkaṭaṃ siyā.
Paṭilābhena sacchedaṃ, pācittiyamudīritaṃ;
Anāpattinayopettha, anantarasamo mato.
Kaṇḍupaṭicchādikathā.
Pamāṇeneva ¶ kātabbā, tathā vassikasāṭikā;
Pamāṇātikkame tassa, anantarasamo nayo.
Vassikasāṭikakathā.
Cīvarena ¶ sace tulya-ppamāṇaṃ sugatassa tu;
Cīvaraṃ bhikkhu kāreyya, karaṇe dukkaṭaṃ siyā.
Paṭilābhena sacchedaṃ, pācittiyamudīritaṃ;
Anantarasamoyeva, anāpattinayo mato.
Dīghaso ca pamāṇena, nava tassa vidatthiyo;
Tiriyaṃ cha viniddiṭṭhā, sugatassa vidatthiyā.
Aññena ca kataṃ laddhā, sevato dukkaṭaṃ bhave;
Samuṭṭhānādayo sabbe, sañcarittasamā matā.
Nandakathā.
Rājavaggo navamo.
Iti vinayavinicchaye pācittiyakathā niṭṭhitā.
Pāṭidesanīyakathā
Yo cantaragharaṃ bhikkhu, paviṭṭhāya tu hatthato;
Aññātikāya yaṃ kiñci, tassa bhikkhuniyā pana.
Sahatthā paṭiggaṇheyya, khādanaṃ bhojanampi vā;
Gahaṇe dukkaṭaṃ bhoge, pāṭidesaniyaṃ siyā.
Rathikāyapi vā byūhe, sandhisiṅghāṭakesu vā;
Hatthisālādike ṭhatvā, gaṇhatopi ayaṃ nayo.
Rathikāya ¶ sace ṭhatvā, deti bhikkhuni bhojanaṃ;
Āpatti antarārāme, ṭhatvā gaṇhāti bhikkhu ce.
Etthantaragharaṃ tassā, paviṭṭhāya hi vākyato;
Bhikkhussa ca ṭhitaṭṭhānaṃ, nappamāṇanti vaṇṇitaṃ.
Tasmā ¶ bhikkhuniyā ṭhatvā, ārāmādīsu dentiyā;
Vīthiyādīsu ce ṭhatvā, na doso paṭigaṇhato.
Yāmakālikasattāha-kālikaṃ yāvajīvikaṃ;
Āhāratthāya gahaṇe, ajjhohāre ca dukkaṭaṃ.
Āmisena asambhinna-rasaṃ sandhāya bhāsitaṃ;
Pāṭidesaniyāpatti, sambhinnekarase siyā.
Ekatoupasampanna-hatthato paṭigaṇhato;
Kālikānaṃ catunnampi, āhāratthāya dukkaṭaṃ.
Ñātikāyapi aññāti-saññino vimatissa vā;
Dukkaṭaṃ ñātisaññissa, tathā aññātikāya vā.
Dāpentiyā anāpatti, dadamānāya vā pana;
Nikkhipitvāntarārāmā-dīsu ṭhatvāpi dentiyā.
Gāmato nīharitvā vā, deti ce bahi vaṭṭati;
‘‘Paccaye sati bhuñjā’’ti, deti ce kālikattayaṃ.
Hatthato sāmaṇerīnaṃ, sikkhamānāya vā tathā;
Idaṃ eḷakalomena, samuṭṭhānaṃ samaṃ mataṃ.
Paṭhamapāṭidesanīyakathā.
Avutte ‘‘apasakkā’’ti, ekenāpi ca bhikkhunā;
Sacejjhoharaṇatthāya, āmisaṃ paṭigaṇhati.
Gahaṇe dukkaṭaṃ bhoge, pāṭidesaniyaṃ siyā;
Ekatoupasampannaṃ, na vārentassa dukkaṭaṃ.
Tathevānupasampannā-yupasampannasaññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Anāpattittano ¶ ¶ bhattaṃ, padāpeti na deti ce;
Tathā aññassa bhattaṃ vā, na dāpeti padeti ce.
Yaṃ na dinnaṃ taṃ dāpeti, na dinnaṃ yattha vāpi ca;
Tattha tampi ca sabbesaṃ, samaṃ dāpeti bhikkhunī.
Vosāsantī ṭhitā sikkha-mānā vā sāmaṇerikā;
Bhojanāni ca pañceva, vinā, ummattakādino.
Kathinena samuṭṭhānaṃ, samānanti pakāsitaṃ;
Kriyākriyamidaṃ vuttaṃ, ticittañca tivedanaṃ.
Dutiyapāṭidesanīyakathā.
Sekkhanti sammate bhikkhu, laddhasammutike kule;
Gharūpacārokkamanā, pubbeva animantito.
Agilāno gahetvā ce, paribhuñjeyya āmisaṃ;
Gahaṇe dukkaṭaṃ bhoge, pāṭidesaniyaṃ siyā.
Yāmakālikasattāha-kālike yāvajīvike;
Gahaṇe paribhoge ca, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Asekkhasammate sekkha-sammatanti ca saññino;
Tattha vematikassāpi, tatheva paridīpitaṃ.
Anāpatti gilānassa, gilānassāvasesake;
Nimantitassa vā bhikkhā, aññesaṃ tattha dīyati.
Gharato nīharitvā vā, denti ce yattha katthaci;
Niccabhattādike vāpi, tathā ummattakādino.
Anāgate hi bhikkhumhi, gharato paṭhamaṃ pana;
Nīharitvā sace dvāre, sampatte denti vaṭṭati.
Bhikkhuṃ ¶ pana ca disvāva, nīharitvāna gehato;
Na vaṭṭati sace denti, samuṭṭhāneḷakūpamaṃ.
Tatiyapāṭidesanīyakathā.
Gahaṭṭhenāgahaṭṭhena ¶ , itthiyā purisena vā;
Ārāmaṃ upacāraṃ vā, pavisitvā sace pana.
‘‘Itthannāmassa te bhattaṃ, yāgu vā āharīyati’’;
Evamārocitaṃ vuttaṃ, paṭisaṃviditanti hi.
Āharīyatu taṃ pacchā, yathārocitameva vā;
Tassa vā parivārampi, aññaṃ katvā bahuṃ pana.
Yāguyā viditaṃ katvā, pūvaṃ bhattaṃ haranti ce;
Idampi viditaṃ vuttaṃ, vaṭṭatīti kurundiyaṃ.
Kulāni pana aññāni, deyyadhammaṃ panattano;
Haranti tena saddhiṃ ce, sabbaṃ vaṭṭati tampi ca.
Anārocitamevaṃ yaṃ, yaṃ ārāmamanābhataṃ;
Taṃ asaṃviditaṃ nāma, sahadhammikañāpitaṃ.
Yaṃ asaṃviditaṃ katvā, ābhataṃ pana taṃ bahi;
Ārāmaṃ pana pesetvā, kārāpetvā tamāhare.
Gantvā vā antarāmagge, gahetabbaṃ tu bhikkhunā;
Sace evamakatvā taṃ, ārāme upacārato.
Gahetvājjhoharantassa, gahaṇe dukkaṭaṃ siyā;
Ajjhohārapayogesu, pāṭidesaniyaṃ mataṃ.
Paṭisaṃviditeyeva, asaṃviditasaññino;
Tattha vematikassāpi, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Paṭisaṃvidite ¶ tassa, gilānassāvasesake;
Bahārāme gahetvā vā, antoyevassa bhuñjato.
Tatthajātaphalādīni, anāpatteva khādato;
Samuṭṭhānādayo sabbe, kathinena samā matā.
Catutthapāṭidesanīyakathā.
Iti vinayavinicchaye pāṭidesanīyakathā niṭṭhitā.
Sekhiyakathā
Yo ¶ anādariyeneva, purato pacchatopi vā;
Olambetvā nivāseyya, tassa cāpatti dukkaṭaṃ.
Hatthisoṇḍāditulyaṃ tu, nivāsentassa dukkaṭaṃ;
Āpattibhīrunā niccaṃ, vatthabbaṃ parimaṇḍalaṃ.
Jāṇumaṇḍalato heṭṭhā, aṭṭhaṅgulappamāṇakaṃ;
Otāretvā nivatthabbaṃ, tato ūnaṃ na vaṭṭati.
Asañciccāsatissāpi, ajānantassa kevalaṃ;
Anāpatti gilānassā-padāsummattakādino.
Parimaṇḍalakathā.
Ubho koṇe samaṃ katvā, sādaraṃ parimaṇḍalaṃ;
Katvā pārupitabbevaṃ, akarontassa dukkaṭaṃ.
Avisesena vuttaṃ tu, idaṃ sikkhāpadadvayaṃ;
Tasmā ghare vihāre vā, kattabbaṃ parimaṇḍalaṃ.
Dutiyaṃ.
Gaṇṭhikaṃ ¶ paṭimuñcitvā, katvā koṇe ubho samaṃ;
Chādetvā maṇibandhañca, gantabbaṃ gīvameva ca.
Tathā akatvā bhikkhussa, jattūnipi urampi ca;
Vivaritvā yathākāmaṃ, gacchato hoti dukkaṭaṃ.
Tatiyaṃ.
Galavāṭakato uddhaṃ, sīsañca maṇibandhato;
Hatthe piṇḍikamaṃsamhā, heṭṭhā pāde ubhopi ca.
Vivaritvāvasesañca ¶ , chādetvā ce nisīdati;
Hoti so suppaṭicchanno, doso vāsūpagassa na.
Catutthaṃ.
Hatthaṃ vā pana pādaṃ vā, acālentena bhikkhunā;
Suvinītena gantabbaṃ, chaṭṭhe natthi visesatā.
Pañcamachaṭṭhāni.
Satīmatāvikārena, yugamattañca pekkhinā;
Susaṃvutena gantabbaṃ, bhikkhunokkhittacakkhunā.
Yattha katthaci hi ṭṭhāne, ekasmiṃ antare ghare;
Ṭhatvā parissayābhāvaṃ, oloketumpi vaṭṭati.
Yo anādariyaṃ katvā, olokento tahiṃ tahiṃ;
Sacentaraghare yāti, dukkaṭaṃ aṭṭhamaṃ tathā.
Sattamaṭṭhamāni.
Ekato ¶ ubhato vāpi, hutvā ukkhittacīvaro;
Indakhīlakato anto, gacchato hoti dukkaṭaṃ.
Navamaṃ.
Tathā nisinnakālepi, nīharantena kuṇḍikaṃ;
Anukkhipitvā dātabbā, doso vāsūpagassa na.
Dasamaṃ.
Paṭhamo vaggo.
Na vaṭṭati hasantena, gantuñceva nisīdituṃ;
Vatthusmiṃ hasanīyasmiṃ, sitamattaṃ tu vaṭṭati.
Paṭhamadutiyāni.
Appasaddena ¶ gantabbaṃ, catutthepi ayaṃ nayo;
Mahāsaddaṃ karontassa, ubhayatthāpi dukkaṭaṃ.
Tatiyacatutthāni.
Kāyappacālakaṃ katvā, bāhusīsappacālakaṃ;
Gacchato dukkaṭaṃ hoti, tatheva ca nisīdato.
Kāyaṃ bāhuñca sīsañca, paggahetvā ujuṃ pana;
Gantabbamāsitabbañca, sameniriyāpathena tu.
Nisīdanena yuttesu, tīsu vāsūpagassa hi;
Anāpattīti ñātabbaṃ, viññunā vinayaññunā.
Dutiyo vaggo.
Khambhaṃ ¶ katvā sasīsaṃ vā, pārupitvāna gacchato;
Dukkaṭaṃ muninā vuttaṃ, tathā ukkuṭikāya vā.
Hatthapallatthikāyāpi, dussapallatthikāya vā;
Tassantaraghare hoti, nisīdantassa dukkaṭaṃ.
Dutiye ca catutthe ca, chaṭṭhe vāsūpagassa tu;
Anāpattīti sāruppā, chabbīsati pakāsitā.
Chaṭṭhaṃ.
Sakkaccaṃ satiyuttena, bhikkhunā pattasaññinā;
Piṇḍapāto gahetabbo, samasūpova viññunā.
Sūpo bhattacatubbhāgo, ‘‘samasūpo’’ti vuccati;
Muggamāsakulatthānaṃ, sūpo ‘‘sūpo’’ti vuccati.
Anāpatti asañcicca, gilānassa raserase;
Tatheva ñātakādīnaṃ, aññatthāya dhanena vā.
Sattamaṭṭhamanavamāni.
Antolekhāpamāṇena ¶ , pattassa mukhavaṭṭiyā;
Pūritova gahetabbo, adhiṭṭhānūpagassa tu.
Tattha thūpīkataṃ katvā, gaṇhato yāvakālikaṃ;
Yaṃ kiñci pana bhikkhussa, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Adhiṭṭhānūpage patte, kālikattayameva ca;
Sese thūpīkataṃ sabbaṃ, vaṭṭateva na saṃsayo.
Dvīsu pattesu bhattaṃ tu, gahetvā pattamekakaṃ;
Pūretvā yadi peseti, bhikkhūnaṃ pana vaṭṭati.
Patte ¶ pakkhippamānaṃ yaṃ, ucchukhaṇḍaphalādikaṃ;
Orohati sace heṭṭhā, na taṃ thūpīkataṃ siyā.
Pupphatakkolakādīnaṃ, ṭhapetvā ce vaṭaṃsakaṃ;
Dinnaṃ ayāvakālittā, na taṃ thūpīkataṃ siyā.
Vaṭaṃsakaṃ tu pūvassa, ṭhapetvā odanopari;
Piṇḍapātaṃ sace denti, idaṃ thūpīkataṃ siyā.
Bhattassūpari paṇṇaṃ vā, thālakaṃ vāpi kiñcipi;
Ṭhapetvā paripūretvā, sace gaṇhāti vaṭṭati.
Paṭiggahetumevassa, taṃ tu sabbaṃ na vaṭṭati;
Gahitaṃ sugahitaṃ, pacchā, bhuñjitabbaṃ yathāsukhaṃ.
Tatiyo vaggo.
Paṭhamaṃ dutiyaṃ vutta-nayaṃ tu tatiye pana;
Uparodhimadassetvā, bhottabbaṃ paṭipāṭiyā.
Aññesaṃ attano bhattaṃ, ākiraṃ pana bhājane;
Natthomasati ce doso, tathā uttaribhaṅgakaṃ.
Tatiyaṃ.
Catutthe yaṃ tu vattabbaṃ, vuttaṃ pubbe asesato;
Pañcame matthakaṃ doso, madditvā paribhuñjato.
Anāpatti ¶ gilānassa, parittepi ca sesake;
Ekato pana madditvā, saṃkaḍḍhitvāna bhuñjato.
Catutthapañcamāni.
Yo ¶ bhiyyokamyatāhetu, sūpaṃ vā byañjanampi vā;
Paṭicchādeyya bhattena, tassa cāpatti dukkaṭaṃ.
Chaṭṭhaṃ.
Viññattiyaṃ tu vattabbaṃ, apubbaṃ natthi kiñcipi;
Aṭṭhame pana ujjhāne, gilānopi na muccati.
‘‘Dassāmi dāpessāmī’’ti, olokentassa bhikkhuno;
Anāpattīti ñātabbaṃ, na ca ujjhānasaññino.
Aṭṭhamaṃ.
Mahantaṃ pana moraṇḍaṃ, kukkuṭaṇḍañca khuddakaṃ;
Tesaṃ majjhappamāṇena, kattabbo kabaḷo pana.
Khajjake pana sabbattha, mūlakhādaniyādike;
Phalāphale anāpatti, gilānummattakādino.
Navamaṃ.
Adīgho pana kātabbo, ālopo parimaṇḍalo;
Khajjatuttaribhaṅgasmiṃ, anāpatti phalāphale.
Dasamaṃ.
Catuttho vaggo.
Anāhaṭe mukhadvāraṃ, appatte kabaḷe pana;
Attano ca mukhadvāraṃ, vivarantassa dukkaṭaṃ.
Paṭhamaṃ.
Mukhe ¶ ¶ ca sakalaṃ hatthaṃ, pakkhipantassa dukkaṭaṃ;
Mukhe ca kabaḷaṃ katvā, kathetuṃ na ca vaṭṭati.
Vacanaṃ yattakenassa, paripuṇṇaṃ na hoti hi;
Mukhasmiṃtattake sante, byāharantassa dukkaṭaṃ.
Mukhe harītakādīni, pakkhipitvā katheti yo;
Vacanaṃ paripuṇṇaṃ ce, kathetuṃ pana vaṭṭati.
Dutiyatatiyāni.
Yo piṇḍukkhepakaṃ bhikkhu, kabaḷacchedakampi vā;
Makkaṭo viya gaṇḍe vā, katvā bhuñjeyya dukkaṭaṃ.
Catutthapañcamachaṭṭhāni.
Niddhunitvāna hatthaṃ vā, bhattaṃ sitthāvakārakaṃ;
Jivhānicchārakaṃ vāpi, tathā ‘‘capu capū’’ti vā.
Anādaravaseneva, bhuñjato hoti dukkaṭaṃ;
Sattame aṭṭhame natthi, doso kacavarujjhane.
Sattamadasamāni.
Pañcamo vaggo.
Katvā evaṃ na bhottabbaṃ, saddaṃ ‘‘suru surū’’ti ca;
Hatthanillehakaṃ vāpi, na ca vaṭṭati bhuñjituṃ.
Phāṇitaṃ ghanayāguṃ vā, gahetvā aṅgulīhi taṃ;
Mukhe aṅguliyo bhottuṃ, pavesetvāpi vaṭṭati.
Na ¶ patto lehitabbova, ekāyaṅgulikāya vā;
Ekaoṭṭhopi jivhāya, na ca nillehitabbako.
Catutthaṃ.
Sāmisena ¶ tu hatthena, na ca pānīyathālakaṃ;
Gahetabbaṃ, paṭikkhittaṃ, paṭikkūlavasena hi.
Puggalassa ca saṅghassa, gahaṭṭhassattanopi ca;
Santako pana saṅkho vā, sarāvaṃ vāpi thālakaṃ.
Tasmā na ca gahetabbaṃ, gaṇhato hoti dukkaṭaṃ;
Anāmisena hatthena, gahaṇaṃ pana vaṭṭati.
Pañcamaṃ.
Uddharitvāpi bhinditvā, gahetvā vā paṭiggahe;
Nīharitvā anāpatti, chaḍḍentassa gharā bahi.
Chaṭṭhaṃ.
Chattaṃ yaṃ kiñci hatthena, sarīrāvayavena vā;
Sace dhārayamānassa, dhammaṃ deseti dukkaṭaṃ.
Sattamaṃ.
Ayameva nayo vutto, daṇḍapāṇimhi puggale;
Catuhatthappamāṇova, daṇḍo majjhimahatthato.
Aṭṭhamaṃ.
Tatheva ¶ satthapāṇissa, dhammaṃ deseti dukkaṭaṃ;
Satthapāṇī na hotāsiṃ, sannayhitvā ṭhito pana.
Navamaṃ.
Dhanuṃ sarena saddhiṃ vā, dhanuṃ vā sarameva vā;
Sajiyaṃ nijiyaṃ vāpi, gahetvā dhanudaṇḍakaṃ.
Ṭhitassapi nisinnassa, nipannassāpi vā tathā;
Sace deseti saddhammaṃ, hoti āpatti dukkaṭaṃ.
Paṭimukkampi ¶ kaṇṭhamhi, dhanuṃ hatthena yāvatā;
Na gaṇhāti naro tāva, dhammaṃ deseyya vaṭṭati.
Chaṭṭho vaggo.
Pādukāruḷhakassāpi, dhammaṃ deseti dukkaṭaṃ;
Akkamitvā ṭhitassāpi, paṭimukkassa vā tathā.
Paṭhamaṃ.
Upāhanagatassāpi, ayameva vinicchayo;
Sabbattha agilānassa, yāne vā sayanepi vā.
Nipannassāgilānassa, kaṭasāre chamāya vā;
Pīṭhe mañcepi vā ucce, nisinnena ṭhitena vā.
Na ca vaṭṭati desetuṃ, ṭhatvā vā uccabhūmiyaṃ;
Sayanesu gatenāpi, sayanesu gatassa ca.
Samāne vāpi ucce vā, nipanne neva vaṭṭati;
Nipannena ṭhitassāpi, nipannassapi vaṭṭati.
Nisinnena ¶ nisinnassa, ṭhitassāpi ca vaṭṭati;
Ṭhitasseva ṭhitenāpi, desetumpi tatheva ca.
Dutiyatatiyacatutthāni.
Pallatthikā nisinnassa, agilānassa dehino;
Tathā veṭhitasīsassa, dhammaṃ deseti dukkaṭaṃ.
Kesantaṃ vivarāpetvā, deseti yadi vaṭṭati;
Sasīsaṃ pārutassāpi, ayameva vinicchayo.
Pañcamachaṭṭhasattamāni.
Aṭṭhame ¶ navame vāpi, dasame natthi kiñcipi;
Sacepi therupaṭṭhānaṃ, gantvāna daharaṃ ṭhitaṃ.
Pañhaṃ pucchati ce thero, kathetuṃ na ca vaṭṭati;
Tassa passe panaññassa, kathetabbaṃ vijānatā.
Aṭṭhamanavamadasamāni.
Sattamo vaggo.
Gacchato purato pañhaṃ, na vattabbaṃ tu pacchato;
‘‘Pacchimassa kathemī’’ti, vattabbaṃ vinayaññunā.
Saddhiṃ uggahitaṃ dhammaṃ, sajjhāyati hi vaṭṭati;
Samameva yugaggāhaṃ, kathetuṃ gacchatopi ca.
Paṭhamaṃ.
Ekekassāpi ¶ cakkassa, pathenāpi ca gacchato;
Uppathena samaṃ vāpi, gacchantasseva vaṭṭati.
Dutiyaṃ.
Tatiye natthi vattabbaṃ, catutthe harite pana;
Uccārādicatukkaṃ tu, karoto dukkaṭaṃ siyā.
Jīvarukkhassa yaṃ mūlaṃ, dissamānaṃ tu gacchati;
Sākhā vā bhūmilaggā taṃ, sabbaṃ haritameva hi.
Sace aharitaṃ ṭhānaṃ, pekkhantasseva bhikkhuno;
Vaccaṃ nikkhamatevassa, sahasā pana vaṭṭati.
Palālaṇḍupake vāpi, gomaye vāpi kismici;
Kattabbaṃ, haritaṃ pacchā, tamottharati vaṭṭati.
Kato aharite ṭhāne, haritaṃ eti vaṭṭati;
Siṅghāṇikā gatā ettha, kheḷeneva ca saṅgahaṃ.
Catutthaṃ.
Vaccakuṭisamuddādi-udakesupi ¶ bhikkhuno;
Tesaṃ aparibhogattā, karoto natthi dukkaṭaṃ.
Deve pana ca vassante, udakoghe samantato;
Ajalaṃ alabhantena, jale kātumpi vaṭṭati.
Pañcamaṃ.
Aṭṭhamo vaggo.
Samuṭṭhānādayo ¶ ñeyyā, sekhiyānaṃ panettha hi;
Ujjagghikādicattāri, kabaḷena mukhena ca.
Chamānīcāsanaṭṭhāna-pacchā uppathavā dasa;
Samuṭṭhānādayo tulyā, vuttā samanubhāsane.
Chattaṃ daṇḍāvudhaṃ satthaṃ, pādukāruḷhupāhanā;
Yānaṃ sayanapallattha-veṭhitoguṇṭhitāni ca.
Dhammadesanātulyāva, samuṭṭhānādinā pana;
Sūpodanena viññatti, theyyasatthasamaṃ mataṃ.
Avasesā tipaññāsa, samānā paṭhamena tu;
Sekhiyesupi sabbesu, anāpattāpadāsupi.
Ujjhānasaññike thūpī-kate sūpapaṭicchade;
Tīsu sikkhāpadesveva, gilāno na panāgato.
Sekhiyakathā.
Imaṃ viditvā vinaye vinicchayaṃ;
Visārado hoti, vinītamānaso;
Parehi so hoti ca duppadhaṃsiyo;
Tato hi sikkhe satataṃ samāhito.
Imaṃ ¶ paramasaṃkaraṃ saṃkaraṃ;
Avecca savanāmataṃ nāmataṃ;
Paṭuttamadhike hite ke hi te;
Na yanti kalisāsane sāsane.
Iti vinayavinicchaye
Bhikkhuvibhaṅgakathā niṭṭhitā.